Rynek- całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakich one przebiegają. Kupno jest to zapotrzebowanie (popyt) konsumentów na różne dobra i usługi. Sprzedaż jest to podejście od strony producentów. Rynek jest to porozumienie między sprzedającymi a kupującymi, w którym podaż poprzez działania sprzedawców i popyt poprzez działania kupujących określa cenę towaru. Czyli gra popytu i sprzedaży doprowadza do powstania ceny towaru.
Cena towaru- jest to wartość towaru wyrażona w pieniądzu. Podstawowym warunkiem istnienia rynku jest swoboda kształtowania się cen. O rynku mówimy tylko wówczas gdy ceny swobodnie kształtują się wyłącznie pod wpływem popytu i podaży. ( bo np. w gospodarce centralnie planowanej czy nawet w gospodarce rynkowej może być tak, że cena istnieje ale tą cenę ustala Państwo np. Państwo ustala ceny biletów kolejowych, ceny energii elektrycznej, czyli były ceny, był popyt była podaż, ale wówczas nie mówiliśmy o rynku. Czyli rynek istnieje wówczas, gdy mamy do czynienia ze swobodą kształtowania się cen.
Ceny rosną, ceny maleją tylko pod wpływem zmian po stronie popytu lub podaży albo równocześnie po stronie popytu i po stronie podaży.
Można wyodrębnić rynek doskonały oraz rynki niedoskonałe.
Rynek doskonały istnieje wówczas gdy spełnione są następujące warunki:
istnieje duże rozproszenie po stronie popytu i podaży
czyli, jeżeli jest dużo kupujących i dużo sprzedających i w związku z tym żaden z nich nie ma wpłwu na cenę, bo jeżeli mamy do czynienia z monopolistą to może on wpływac na cenę.
wszyscy producenci mają swobodny dostęp do rynku
inaczej mówiąc nie ma barier wejścia, nie występują bariery wejścia na rynki czyli każdy producent może swobodnie wejśc na rynek, ale w praktyce mogą wystąpić ograniczenia np. trzeba uzyskać patent, trzeba uzyskać licencję, trzeba mieć dostatecznie duże środki np. na reklamę, żeby wejść do jakiejś dziedziny produkcji, wówczas mówimy o barierach wejścia i wówczas mamy do czynienia z rynkiem niedoskonałym.
dobra są jednorodne (jednorodność dóbr) czyli zakładamy, że poszczgólne dobra mają jednakowe cechy użytkowe ,czyli z punktu widzenia konsumenta nie jest ważne kto jest producentem tego dobra, producent jest jak gdyby anonimowy nie interesuje nas kto jest producentem interesuje nas konkretne dobro i niezależnie od tego czy producentem jest X czy Y to dobro z punktu widzenia użytkownika niczym się nie różni.
rynek jest przejrzysty - przejrzystość rynku oznacza, że zarówno producenci jak i konsumenci doskonale orientują się, co dzieje się na rynku a więc konsumenci wiedzą, że inni producenci oferują zbliżone czy takie same ceny, że jakość dóbr oferowana przez innych odbiorców niczym się nie różni. Producenci z kolei znają nawzajem swoje metody produkcji, wiedzą jak kształtują się ceny produktów, zaopatrują się u producentów, którzy dają te same warunki zakupu surowców.
zakłada się racjonalność aktów kupna i sprzedaży
czyli zakłada się, że zarówno producenci jak i konsumenci zachowują się racjonalnie, a więc kolejna cecha, racjonalność aktów kupna i sprzedaży czyli założenie, że zarówno producenci jak i konsumenci zachowują się racjonalnie, czyli racjonalne zachowanie konsumentów polega na tym, że w swoich decyzjach biorą pod uwagę ceny, jeżeli to samo dobro w innym sklepie można nabyć za niższą cenę, to wybierają tą ofertę, która daje niższą cenę.
W praktyce te warunki bardzo rzadko są spełnione i raczej mamy do czynienia z rynkami nie doskonałymi.
Występują różne struktury rynku:
konkurencja doskonała ( model abstrakcyjny ale bardzo przydatny do zrozumienia logiki rynku)
konkurencja monopolistyczna
oligopol ( jest wielu producentów i każdy z nich ma wpływ na sytuację rynkową)
monopol( jeden producent a jednocześnie wielu kupujących)
Należy rozróżnić popyt efektywny i potencjalny.
Popyt efektywny poparty jest odpowiednimi zasobami finansowymi potencjalnych nabywców. Popyt potencjalny wyraża zamiar nabycia jakiegoś dobra ale potencjalni nabywcy nie mają w danym okresie odpowiednich dochodów.
Czynniki wpływające na popyt efektywny:
- ceny dóbr i usług (cena rośnie, popyt maleje, krzywa popytu ma nachylenie ujemne, przy wysokiej cenie niewiele osób zdecyduje się na kupienie takiego dobra, cena spada do C1 wtedy popyt na to dobro rośnie)
ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych bo popyt na dane dobro zależy także od tego jak się kształtują ceny dóbr, które zaspakajają albo podobne potrzeby np. popyt na masło zależy nie tylko od ceny masła ale także od ceny substytutu czyli margaryny,masmixu.oleju itd.
dochody ludności ( jeżeli dochody rosną, popyt także rośnie, wówczas takie dobro określane jest jako dobro normalne, mogą być też takie przypadki, że wraz ze wzrostem dochodu popyt na jakieś dobro maleje, dobro takie określane jest jako dobro podrzędne lub dobro niższego rzędu ) wraz ze wzrostem dochodu ludzie przerzucają się na wyższej jakości produkty
czynniki subiektywne (takie jak moda, gusty, upodobania, każdy z nas jedne dobra preferuje bardziej a inne mniej )
oddziaływanie reklamy ( polegają na promocji, produkcji oraz sprzedaży wiązanej )
oczekiwania dotyczące zmiany sytuacji rynkowej w przyszłości ( w jednym roku był nieurodzaj pomidorów i ich cena wzrosła )
sezon ( w Boże Narodzenie rośnie popyt na choinki,karpie, śledzie, zimą rośnie popyt na czapki )
struktura demograficzna ludności ( jeżeli społeczeństwo jest społeczeństwem względnie młodym rośnie popyt na meble, jeżeli jest społeczeństwo jest stare wówczas popyt rośnie na lekarstwa oraz trumny )
stratyfikacja społeczno-zawodowa ( struktura ludności wg. zawodu, wykształcenia, popyt będzie inny dla górników i inny dla dyrektorów )
Krzywa popytu mówi jak zmienia się popyt wraz ze zmianą cen.
Ruch po krzywej popytu- ruch w dół lub w górę, mówi o tym jak zmienia się popyt pod wpływem zmiany cen. Na popyt wpływa nie tylko cena, ale również wiele czynników
pozacenowych.
Wpływ czynników pozacenowych odzwierciedla się w postaci nowej krzywej popytu.
Przesunięcie krzywej popytu- następuje pod wpływem czynników pozacenowych. Może się ona przesunąć w prawo ( popyt rośnie ) lub w lewo ( popyt maleje ).
Ceny wpływają na popyt dwojako. Wywołują efekt substytucyjny i dochodowy.
Efekt substytucyjny- wynika stąd, że tą samą potrzebę można zaspokoić przy pomocy różnych dóbr. Wzrost ceny danego dobra sprawia, że dobra inne, które zaspokajają tą samą potrzebę stają się względnie tańsze i popyt przesuwa się na dobra, których ceny nie ulegają zmianie.
Efekt dochodowy- polega na tym,że pod wpływem ceny dokonują się zmiany dochodów realnych ludności. Jeżeli cena ulega obniżeniu dochód realny rośnie, co z kolei prowadzi do wzrostu popytu.
Dochód nominalny- to są dochody wyrażone w pieniądzu.
Dochód realny- informuje o tym ile dóbr i usług można nabyć za dane dochody nominalne.
Na dochody realne wpływają 3 czynniki:
dochody nominalne ( to jaką ilością dochodów dysponujemy )
poziom cen
koszyk dóbr ( jakie dobra gospodarstwo domowe kupuje, koszyk dóbr w każdym gospodarstwie będzie inny )
Reakcje popytu na zmiany cen bada się przy pomocy elastyczności cenowej popytu.
Elastyczność cenowa bada jak zmienia się popyt pod wpływem zmiany cen.
Co oznacza elastyczność minus 1. Oznacza spadek ceny o 20%, popyt wzrósł o 20%.
Popyt zmienia się proporcjonalnie do zmiany cen, ale w odwrotnym kierunku.
Elastyczność cenowa -2 oznacza, że popyt zmienia się szybciej niż cena. Elastyczność cenowa =1 określana jest jako wzorcowa lub proporcjonalna.
Elastyczność cenowa może być =0 - popyt sztywny (cena rośnie a popyt nie ulega zmianie )
Wyodrębnia się 3 paradoksy:
paradoks Giffena (dotyczy dóbr podstawowych odgrywających dużą rolę w gospodarstwie domowym np. ziemniaki, (w przypadku wystąpienia zarazy ziemniaczanej w Irlandii wzrosły ceny ziemniaków, ale wzrósł również na nie popyt, ponieważ żeby zaspokoić głód trzeba było kupować więcej ziemniaków i zrezygnować z zakupu innych dóbr np. z zakupu nabiału, mięsa.
parodoks Weblena (dobra luksusowe i modne , rośnie cena, rośnie popyt, tzw. owczy pęd)
paradoks spekulacyjny ( typowy przykład; giełda - ceny akcji rosną czyli popyt powinien maleć, a tymczasem popyt rośnie, bo to jest popyt spekulacyjny. Zakładamy, że giełda będzie się rozwijała dobrze, że kupując te akcje zarobimy. Ćeny na giełdzie maleją, normalnie popyt powinien rosnąć, ale na giełdzie jest odwrotnie bo jest bessa, właściciele akcji starają się je sprzedać, ponieważ przewidują dalszy spadek popytu, a więc paradoks spekulacyjny dotyczy reakcji nie na bieżącą cenę, tylko reakcji na przewidywaną cenę. Przewidujemy zmianę ceny w przyszłosci i zmianę reakcji rynkowej.
Czynniki określające elastyczność popytu:
zakres występowania substytutów
a więc im bardziej dostępne substytuty, im lepsze, im niższa ich cena, tym popyt będzie bardziej elastyczny względem ceny, ponieważ konsumenci będą przerzucali się na dobra substytucyjne. Czyli działa wówczas ten efekt substytucyjny.
udział wydatków na dane dobro w ogólnych wydatkach konsumpcyjnych gospodarstwa domowego
a więc im większy udział w wydatkach na dane dobro, tym elastyczność będzie wyższa
np. niską elastyczność mają ceny dóbr, które są rzadko kupowane np. sól może mieć nawet elastyczność sztywną.
rola i znaczenie produktu w zaspakajaniu potrzeb gospodarstwa domowego
a więc takie produkty ważne jak żywność, które są kupowane w pierwszej kolejności, które w dodatku jako całość nie mają substytutów, będą miały niską cenową elatyczność popytu. Cena chleba rośnie o 50%, ale ludzie kupują go nie o połowę mniej, ale tylko nieznacznie obniżają ilość jego zakupu, bo będą zmuszeni zaoszczędzić nie na chlebie lecz na ograniczeniu konsumpcji innych produktów.
czas brany pod uwagę
można zobserwować dwie przeciwstawne tendencje:
1/ elastyczność cenowa popytu rośnie wraz z upływem czasu, gdyż po znalezieniu sybstytutów, po przyzwaczjeniu się do tych substytutów ograniczamy konsumpcję dobra, na które cena wzrosła i przerzucamy się na substytuty.
2/ elastyczność cenowa popytu maleje wraz z upływem czasu, dotyczy to zwłaszcza używek, na które elestyczność cenowa jest generalnie niska, bo np. początkowo rośnie cena papierosów czy alkoholi, początowo pod wpływem szoku cenowego wiele osób ogranicza konsumpcję, ale później nałóg robi swoje i ludzie wracają do starych przyzwyczajeń. Często np. podnosi się cenę używek, akcyza jest wysoka , podyktowane jest to dążeniem do obniżenia konsumpcji ale wiadomo, że konsumpcja nie ulega obniżeniu. Często argumentuje się w związku z tym podnoszenie cen na papierosy czy alkohol tym, że uzyskane dodatkowe dochody budżetowe będą przeznaczone na walę z alkolizmem, czy też na walkę z rakiem płuc.
Elastyczność mieszaną określamy jako elastyczność krzyżową.
Elastyczność cenowa mieszana bada reakcję popytu. Wzór uproszczony - przyrost popytu do popytu na jakieś dobro X pod wpływem zmiany ceny dobra Y, a więc badamy jak zmienia się popyt np. na masło pod wpływem zmiany ceny margaryny. Założmy, że cena margaryny rośnie, cena masła też rośnie, bo to jest bliski sybstytut w związku z tym dobra substytucyjne będą miały znak dodatni, a więc jeżeli elastyczność cenowa mieszana ma znak dodatni oznacza to, że między dobrem X i Y zachodzi zależność substytucyjna. Te dobra mogą być traktowane jako zaspakajające tą samą potrzebę i następuje ten efekt substytucyjny. Elastyczność ma znak dodatni.
Badamy dobra komplementarne - rośnie cena samochodów, kupuje się mniej samochodów ale także kupuje się mniej benzyny, zależność będzie odwrotna, czyli znak będzie ujemny,
a więc w elastyczności mieszanej, jeżeli zależność między dobrami X i Y jest zależnością typu komplementarnego znak elastyczności będzie ujemny ponieważ zależność między popytem na dobro X i ceną dobra Y będzie układała się odwrotnie i będziemy mieć znak minus.
Elastyczność dochodowa popytu bada zależność między zmianą popytu i zmianą dochodów. Czyli jak zmienia się popyt pod wpływem zmiany dochodów.
wraz ze wzrostem dochodu rośnie popyt, elastyczność dochodowa popytu jest większa od 0 mówimy wówczas, że takie dobra określane są jako dobra normalne.
wraz ze wzrostem dochodów popyt na dane dobro maleje, dobro takie określane jest jako dobro podrzędne, elastyczność popytu jest mniejsza od 0
popyt rośnie wolniej niż dochód, a więc zawiera się w przedziale między 0 a 1. Jest to popyt nieelastyczny - dotyczy artykułów pierwszej potrzeby, a więc przede wszystkim żywności. Dobra takie często określamy jako dobra podstawowe. Musimy je kupować ale popyt rośnie tylko wraz ze wzrostem dochodów, ale rośnie wolniej.
popyt rośnie szybciej niż dochód, elastyczność dochodowa popytu jest większa od jedności, dobra takie określane są jako dobra luksusowe, lub dobra wyższego rzędu. Typowy przykład: samochody,biżuteria, futra, wycieczki zagraniczne.
Podaż- podejście od strony producentów. Jak producenci reagują na zmiany cen. Jeżeli cena rośnie to rośnie również ilość oferowanych dóbr na rynku, ponieważ producenci wówczas mogą nawet zwiększyć koszty: kupić droższy surowiec, zapłacić pracownikom za pracę w godzinach nadliczbowych i w tej wyższej cenie pokryją wzrost kosztów. Tutaj mamy podobnie jak przy popycie poszczególne punkty na krzywej, które mówią o tym jak zmienia się podaż pod wpływem zmiany ceny, mamy ruch po krzywej podaży w górę lub w dół mówiący jak producenci reagują na zmianę cen, no i mamy też nowe krzywe, czyli przesuwanie się krzywej podaży pod wpływem czynników pozacenowych. Jeżeli przez czynniki pozacenowe mają wpływ pozytywny krzywa podaży przesuwa się na prawo, jeżeli mają wpływ negatywny przy tej samej cenie podaż będzie niższa.
Czynniki pozacenowe prowadzące do nowej krzywej podaży:
zmiana kosztów produkcji
zmiana kosztów produkcji może wiązać się ze zmianą cen czynników produkcji, zmianą skali produkcji, zmianą stosowanych metod produkcji,
a więc pierwszy czynnik pozacenowy - zmiana kosztów produkcji np. rosną ceny surowców będzie to oznaczało, że przy tej samej cenie producenci będą wytwarzali mniej, obniżają się ceny surowców, przy tej samej cenie producenci są skłonni wytworzyć więcej. Rosną płace- krzywa podaży przesuwa się w lewo. Obniżane są płace- krzywa podaży przesuwa się w prawo.
wprowadzanie postępu technicznego
nowe technologie, nowe techniki, które prowadzą do tego, że krzywa podaży przesuwa się na prawo, bo nowe technologie wprowadzane są tylko pod warunkiem, że dają obniżkę kosztów.
warunki naturalne
a więc w takich dziedzinach gdzie warunki naturalne odgrywają dużą rolę, np. w rolnictwie klęska nieurodzaju i w związku z tym przy tej samej cenie podaż będzie niższa. W budownictwie ostra zima czy ulewne deszcze latem czy jesienią sprawiają, że produkcja będzie niższa.
ilość firm funkcjonujących na rynku
jeżeli wzrasta ilość firm funkcjonujących na rynku będziemy mieli też większą lub mniejszą podaż przy tej samej cenie
elastyczność cenowa podaży
rozumowanie jest takie same jak przy popycie, czyli elastyczność cenowa informuje nas o tym jak zmienia się podaż pod wpływem zmiany cen. Zależność będzie jednokierunkowa, cena rośnie-podaż rośnie, cena maleje-podaż maleje. ( będzie tu występowało tempo zmian)
wpływ Państwa na kształtowanie się podaży
to może być wpływ dodatni, np. Państwo obniża podatki, Państwo likwiduje cła, albo może to być wpływ polityki Państwa na kształtowanie się podaży na decyzje producentów. To może być wpływ dodatni taki jak np. obniżanie podatków, likwidacja cła, udostępnianie kredytów. Może być również wpływ ujemny np. wzrost podatków, nakładanie cła, zaostrzenie warunków dotyczących np. ochrony środowiska, podnoszenie składek na ubezpieczenie społeczne i w związku z tym wzrost kosztów płacowych. Czyli Państwo może wpływać na podaż.
Czynniki wpływające na elastyczneść cenową podaży:
elastyczność albo inaczej mobilność albo jeszcze inaczej przestawialność aparatu produkcyjnego
Jeżeli rośnie cena jakiegoś dobra w ramach istniejącego aparatu produkcyjnego możemy łatwo zwiększyć produkcję czy tez maszyny. Aparat produkcyjny jest bardzo elastyczny i np. fabryki, które robiły dotychczas młynki do kawy, a teraz rośnie popyt na maszynki do mięsa czy są w stanie przestawić się na produkcję tych maszynek. Jeżeli się przetawią to będzie można szybko wraz ze wzrostem ceny maszynek zwiększyć produkcję.
rezerwy mocy produkcyjnych
a więc to, czy wraz ze wzrostem ceny w ramach istniejącego aparatu produkcyjnego można zwiększyć rozmiary produkcji, czyli czy istniejące moce wytwórcze są wykorzystane na 100% . Produkcja na trzy zmiany i już nic nie jest w stanie zwiększyć produkcji, czy też mamy produkcję wykorzystaną tylko na pierwszej zmianie i nawet nie w 100% tylko w 80%.
rezerwy siły roboczej o odpowiedniej strukturze zawodowo-kwalifikacyjnej
czyli czy wraz ze zwrostem cen można nie tylko produkować, nie tylko są rezerwy siły roboczej, rezerwy surowców i materiałów.
warunki naturalne i klimatyczne poszczególnych regionów
może być tak, że rośnie cena ale nie ma warunków do tego klimatycznych czy związanych z pogodą, porą roku, z sezonem by produkcja mogła wzrastać.
Mikroekonomia