MATURA RENESANS


R E N E S A N S

21. Ramy czasowe

WŁOCHY

Początek: przełom XII i XIV w.

Koniec: XVI w.

EUROPA

Początek: XV w.

Koniec: XVI w.

22. PODSTAWOWE CECHY KULTURY RENESANSU

Epoka ta narodziła się we Włoszech w XIV wieku. Bogate mieszczaństwo przejmowało władzę w republikach włoskich. Wielkie rody skupiały w swoich pałacach uczonych, artystów i poetów. Oœrodkiem zainteresowania się uczonych i twórców stał się człowiek i jego doczesne sprawy. Chciano zjednoczyć kraj i przywrócić Italii rolę dawnego imperium Rzymskiego. Ponownie odkryto piękno starożytnej sztuki. Na rozwój renesansu, jako epoki w dziejach kultury europejskiej, złożyło się wiele czynników historycznych. Do głównych należy kryzys papiestwa i rozwój reformacji, rozbicie jednoœci cesarsko-papieskiej Europy oraz powstawanie, po okresie rozbicia feudalnego, zjednoczonych państw (m.in. Hiszpania, Francja, Szwajcaria, Polska).

22.1 NAZWY EPOKI

Nazwę epoce dał póŸniejszy włoski malarz, architekt i pisarz, Giorgio Vasari. Nazwa ta miała wyrażać przeciwstawienie nowej epoki czasom œredniowiecza. Termin ten oznacza powrót do starożytnoœci, do sztuki i filozofii antycznej oraz odrodzenie człowieka i kultury. Z początku używano tej nazwy w znaczeniu odrodzenia państwa na wzór starorzymski, póŸniej dotyczyło to też literatury, filozofii i ideałów antycznych. PóŸniej znaczyło to również odnowę i rozwój ludzkoœci.

Z włoskiego renessaince. Odrodzenie literatury antycznej,ę ludzkoœci (renovatio hominis), przeszłoœci ,odnowienie,

podnoszenie się jej na wyższy poziom, odnowienie starożytnoœci (renovatio antiquitais), odrodzenie przeszłoœci, dawnej wiedzy, kultury i sztuki antyku, programowo zapoczątkowane w XIV w.

Nazwa polskiego renesansu. Podobnie jak złoty wiek starożytnoœci, odrodzenie polskie obfitowało w œwietne wydarzenia w dziedzinie kultury i sztuki (architektura, malarstwo, muzyka, literatura).

22.2 PODSTAWOWE PRĄDY UMYSŁOWE I RELIGIJNE

22.2.1 Humanizm

Prąd œwiatopoglądowy rozwijający tradycje antycznej wiedzy o człowieku jako o jednostce (psychika i wrażliwoœć). Dążył do rozwoju osobowoœci uznając wartoœć jego rozumu. Humaniœci głosili potrzebę poznania i kształtowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej. W myœl humanizmu człowiek jest wielce wartoœciowy, liczy się jego talent, liczy się każde odrębne istnienie. Poznawano przyrodę, piękno, patriotyzm. Był to antropocentryzm. Usytuowanie człowieka w centrum œwiata. Hasłem humanistów stało się zdanie Terencjusza: „Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce”

22.2.2 Reformacja

Oderwała ok. 1/3 Europy od koœcioła katolickiego. Przyczyniła się ona do rozwoju tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, języków i literatur narodowych. Sprzyjała kształtowaniu się stosunków wczesnokapitalistycznych i republikańskich teorii pochodzenia władzy. Za formalny jej początek uznaję się ogłoszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powstały nowe prądy religijne. Reformacja była powodem wybuchu długoletnich wojen religijnych np. wojnę chłopską rozpętano w 1525 roku poprzez nietolerancję religijną. W roku 1529 - protest mniejszoœci luterańskiej w Spirze na sejmie. Rozbiły one wspólnotę wyznaniową Europy.

22.2.3 Luteranizm

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Węgry, Polska)

Twórcą był Marcin Luter. Istotne jest podejœcie wyznawców do Biblii. Głosili bowiem, że można ją interpretować indywidualnie, że należy tłumaczyć je na języki narodowe, że Koœciół nie jest jedynym autorytetem rozumiejącym Biblię. Koœciół na ziemi nie może dawać udzielenia rozgrzeszenia czyli uwolnienia ludzi od męk czyœćcowych czy piekielnych.

22.2.4 Kalwinizm

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Twórcą był Jan Kalwin. Kalwiniœci głosili teorię predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, że każdy człowiek ma swój los zapisany w gwiazdach. Przeznaczone jest mu niebo lub piekło, a życie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideał pracy i gromadzenie dóbr. Posiadanie to zasługa, a bezczynnoœć to grzech.

22.2.5 Anglikanizm

Nurt powstały w Anglii. Ruch ten powstał z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chciał poœlubić Annę Boleyn, a koœciół katolicki zabraniał mu (odmowa rozwodu). Dlatego król Anglii sam mianował siebie zwierzchnikiem koœcioła anglikańskiego i poœlubił ukochaną, którą i tak skazał na œcięcie.

22.2.6 Arianie

Zwani też jako bracia polscy. Nurt ten rozwinął się w Polsce i był nurtem radykalnym bo głosił oprócz założeń religijnych również hasła społeczne. Arianie potępiali poddaństwo chłopów, głosili potrzebę wyrzeczenia się majątku. W połowie XVII wieku wygnano ich

22.3 KANON ZASAD POETYCKICH (CECHY ODRODZENIA)

22.4 ZNACZENIE DRUKARZY

Znajomoœć dzieł sztuki renesansowej nie była tak powszechna jak dzieł literatury powielanych w wielu egzemplarzach i przez to łatwo dostępnych, zwłaszcza wobec wzrastającej konkurencji drukarni i obniżających się przez to cen. W RP liczba warsztatów drukarskich wzrastała od 1503 roku. Drukarnia stała się bronią i narzędziem ideologii, postępu, walki na pióra toczonej o istotne problemy (wiara i religia). Ograniczyło ono obieg rękopiœmiennej literatury.

23. INDYWIDUALNOŒCI RENESANSU POLSKIEGO I EUROPEJSKIEGO

23.1 DOKONANIA

23.1.1 DANTE ALIGHIERI (1265-1321)

„Boska komedia”

Obszerny poemat w stu pieœniach i podzielony na trzy częœci (Piekło, Czyœciec, Raj). Dante podróżuje, a jego przewodnikiem jest Wergiliusz, potem przez raj prowadzi go Beatrycze czyli ziemska, doskonała kobieta uosabiająca piękno, dobroć, miłoœć, doskonała kobieta. Miłoœć do niej zbliża Dantego do Boga. W piekle widzi przestępców (również własnych wrogów politycznych), dusze cierpiące za grzechy, najpodlejsze występki, małostkowoœć, zdradę, fałszerstwo, obłudę, chciwoœć. Po przez zobrazowanie ludzkich męk chciał przestrzec przed grzeszeniem i ukazać koniecznoœć wyrzeczenia się wojny. W czyœćcu skruszonych pokutników (są tu też jego przyjaciele). W raju są zjawy zażywające wiecznego szczęœcia. Wędrówka ta jest o charakterze alegorycznym, ukazuje podniesienie się człowieka z grzechu i upadku po przez poznanie swoich win oraz pokutę ku œwiętoœci. Utwór napisany w œredniowieczu. Pomysł wędrówki po zaœwiatach, wymowa moralizatorska utworu są zgodne z programem poezji œredniowiecznej. Jednoczeœnie jednak w utworze przejawia się humanistyczna wiara w człowieka, troska o jego ludzkie potrzeby i prawo do szczęœcia. Renesansową tendencją jest też to iż utwór napisany jest po włosku, a nie po łacinie. Obecnoœć liczby 3 i wielokrotnoœć liczby 10 (3 księgi i 100 pieœni) to symbole doskonałoœci w œredniowieczu.

23.1.2 JAN BOCCACIO (1313 - 1375)

„Dekameron”

Zbiór stu nowel opowiadanych przez dziesięć dni w grupie siedmiu dam i trzech kawalerów, którzy schronili się na wsi uciekając z miasta przez zarazą. Opowiadają sobie historie znane im z autopsji. Głównym tematem ich historii jest miłoœć cielesna, zmysłowa i namiętnoœć przedstawiona jako przyjemnoœć i dobro. Nowele Boccaccia ukazują życie we wszystkich jej przejawach, są to humor, ironia, troska, wzruszenie. Jest też erotyzm, zbrodnia, poœwięcenie, chciwoœć, cnota.

23.1.3 FRANCISZEK PETRARKA (1304 - 1375)

„Sonety do Laury”

Cykl ten składa się z około 317 utworów napisanych po włosku. Prezentuje tu poezję miłosną - erotyki. Są to jej początki. W sonetach tych stara się on opisać miłoœć, uczucie doczesne, zajmuje się własnymi uczuciami, analizuje swoją psychikę. Jest szczery i spontaniczny. Opisuje kobietę ziemską czyli ideał doskonałoœci i piękna. Zauważa harmonię jej ciała i ducha. Autor dzieł naukowych, poœwięconych kulturze starożytnego Rzymu.

23.1.4 MICHAŁ MONTAIGNE (1533 - 1592)

„Próby”

Zbiór luŸnych przemyœleń o życiu (charakter autobiograficzny). Był inspirowany przez starożytnych filozofów. Dzieło to stanowi główny dokument literatury renesansowego sceptycyzmu powiązanego z hedonizmem i stoicyzmem. Ma ona charakter antropocentryczny. Występuje tu afirmacja niezależnoœci i swobodnego rozwoju jednostki. Montaigne głosił tolerancję religijną, racjonalizmu i relatywizmu etycznego oraz uznania naturalnego rozumu ludzkiego za instancję rozstrzygającą. Zajmował on postawę laicką.

23.1.5 FRANCISZEK RABELAIS (1494 - 1553)

Francuzki pisarz i humanista, a z zawodu lekarz.

„Gargantua i Pantagruel”

Fantastyczno-satyryczna epopeja. Propagował on swobodny i wszechstronny rozwój człowieka zgodnie z prawami i wymogami natury. W dziele swym zawarł obraz współczesnego mu społeczeństwa, ostro wyszydzając przestarzałe instytucje feudalne. Niezwykłe bogactwo wyobraŸni, rubaszny humor przechodzący w groteskę i parodię, realizm i często dosadnoœć opisów, wielka swoboda słowotwórcza stanowią o walorach artystycznych dzieła.

23.1.6 ERAZM Z ROTTERDAMU [Gerhard Gerhards] (1469 - 1536)

Był to holenderski filolog, filozof, literat, teolog i pedagog. Był też czołowym humanistą renesansu. Piętnował nadużycia duchownych (korupcja, handel relikwiami itp.). Głosił umiłowanie wolnoœci, prostoty i pokoju. Zabiegał o pogłębienie duchowej więzi z Jezusem Chrystusem przez modlitwę i dobre uczynki. Nie przystąpił do reformacji i polemizował z Marcinem Lutrem broniąc wolnoœci woli ludzkiej i wartoœci uczynków człowieka. Wywarł duży wpływ na umysły swej epoki (również w Polsce). „Korespondencja Erazma z Polakami”, „List do króla Zygmunta I”, „Podręcznik żołnierza Chrystusowego”.

23.1.7 TOMASZ MORE (1478-1535)

„Utopia”

Angielski mąż stanu i pisarz polityczny. Reprezentował idee społeczno-polityczne i filozofie. Przedstawił obraz państwa idealnego i systemu społecznego. Został oskarżony o zdradę i osadzony w więzieniu gdzie pisał listy. Skazany na œmierć. Wyrok wykonano.

23.1.8 WILLIAM SZEKSPIR (1564-1616)

Wybitny dramaturg angielski uchodzący za twórcę nowożytnego teatru. Był aktorem, dramaturgiem aż stał się dyrektorem. Gdy się wzbogacił stworzył grupę teatralną „The Globe”. Odgrywała ona jego sztuki. Napisał ich około 37.

„Sen Nocy Letniej”, „Wieczór trzech króli”, „Jak wam się podoba”

„Juliusz Cezar”, „Ryszard III”

„Romeo i Julia”, „Hamlet”, „Otello”, „Król Lear”, „Makbet”

W komediach opisywał uroki życia i piękno przyrody. Głosił wiarę w człowieka i jego wartoœci w zwycięstwo dobra i sprawiedliwoœci. Podłożem zmiany nastroju w tragediach stała się obserwacja rzeczywistoœci, która ostudziła wiarę w ludzi, tragiczne zawiłoœci ludzkiego losu, zwątpienie w możliwoœć urzeczywistnienia pięknych ideałów. Tak więc w wielkich tragediach ukazywał dramatyczne ludzkie przeżycia:

Cechy dramaturgii Szekspira:

1. mistrzostwo w kreœleniu charakteru człowieka (dramat psychologiczny) i miotających nim sprzecznych uczuć2. (dramat ludzkich namiętnoœci).

3. nastrój grozy i niesamowitoœci (sceny wizyjne i fantastyczne).

4. zerwanie z trzema jednoœciami

5. rezygnacja z chóru

6. sceny zbiorowe

7. w tle akcji przyroda (zjawiska atmosferyczne potęgujące nastrój)

8. swobodna i umowna inscenizacja

9. odejœcie od zasady decorum

10. język patetyczny pełen ozdób retorycznych, ale również zindywidualizowany. Dostosowany do postaci. Bogactwo mowy potocznej, regionalizmy, przysłowia, celne powiedzenia.

23.1.9 MIGUEL CERVANTES (1547-1616)

Hiszpański pisarz, twórca nowożytnej powieœci europejskiej. Autor „Don Kichota”. Napisał około 20 utworów dramatycznych, wystawianych przez trupy aktorskie. Wydał w jednym tomie 8 komedii wzorowanych na dramaturgii Lopego de Vega i tyleż intermediów (scenki obyczajowe) stanowiącą najwartoœciowszą częœć jego dzieł.

„Don Kichot”

Parodia œredniowiecznej powieœci rycerskiej. Krytykuje jednoczeœnie społeczeństwo hiszpańskie. Don Kichot i jego giermek Sancho Pansa to symboliczne postacie o walorach ogólnoludzkich.

23.2 PREKURSORZY IDEI HUMANIZMU W POLSCE

23.2.1 KONRAD CELTIS

23.2.2 FILIP BUONACCORSI (KALLIMACH)

23.3 WIELCY POLACY I ICH WKŁAD

23.3.1 MIKOŁAJ REJ

23.3.2 JAN KOCHANOWSKI

24. LITERATURA POLITYCZNA XVI STULECIA

24.1 OBRAZ ZANIEDBAŃ SPRAW PUBLICZNYCH I WIZJA NAPRAWY

24.1.1 „O POPRAWIE RZECZYPOSPOLITEJ” ANDRZEJ FRYCZ-MODRZEWSKI (DIAGNOZA)

Dzieło to nawiązuje do myœli Arystotelesa i Cycerona i związane jest z ówczesną myœlą społeczno-polityczną zapoczątkowaną przez Erazma z Rotterdamu. Traktat ten wynika z obserwacji sytuacji w Polsce, stosunków politycznych, społecznych, ekonomicznych i religijnych w niej panujących. Jest to pięcioksięgowy traktat polityczny. Moraczewski uważał, że są trzy wyznaczniki prawidłowego państwa:

Jest to traktat o uczciwoœci i rozumie, który ma wspomagać działanie każdego człowieka. Mówi też o sprawiedliwoœci; wszyscy są równi. Za najwyższą cnotę uznaje on rozum (humanista). Zlikwidowanie żebractwa przez przytułki. Żąda opieki nad starcami i kalekami. Postuluje o ograniczenie wywozu zagranicę zboża, aby nie było głodu w kraju. Pragnie wprowadzenia urzędu czuwającego nad jakoœcią i ceną towarów. Należy kultywować tradycje i obyczaje każdego narodu.

Potępia on wojnę i uważa, że walczyć można tylko w obronie. Krytykuje wydarzenia wojenne (œmierć, cierpienie). Spory należy rozstrzygać pokojowo - dyplomatycznie. Wojny są wywołane przez władców, którzy chcą dać ujœcie zapędom przywódczym. Wojna sprawiedliwa w obronie honoru, granic i statusu narodu, a nie wojna zaborcza. Jest ona przyczyną kalectwa fizycznego i psychicznego. To proœci ludzie cierpią, a nie władcy, którzy je wywołują.

Nawołanie do reformy koœcioła. Duchowieństwo zasługuje na krytykę. Powinno propagować wartoœci duchowe i moralne, a nie zabiegać o doczesnoœć, jednoczeœnie pragnąc władzy.

Krytyka ludzi nie pragnących wykształcenia i Ÿle traktujących nauczycieli. Pieniądze zamiast wydawać na zabawy i stroje należy wydać na naukę. Korzyœci płyną też dla państwa i religii. Nauczycielami nie powinni być księża lecz ludzie œwieccy. Uczący w duchu wiary. Łączenie moralnoœci i wykształcenia intelektualnego.

24.1.2 „PIEŒŃ O SPUSTOSZENIU PODOLA” JAN KOCHANOWSKI

Jest to V pieœń. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole łupią Tatarzy. Nazywa ich zbójcami. Jednoczeœnie zachęca Polaków do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem się Polaków. Poddali się oni niemal bez walki. Zwyciężyli ich innowiercy, koczownicy, nie godni Polaków. Wstydzi się za nich, że doprowadzili do takiej hańby. Jest oburzony obojętnoœcią szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoœcią Polaków wobec psów tureckich. Proponuje im walkę, by płacili na wojsko, na broń, by walczyli. Uważa, że należy opodatkować szlachtę i zorganizować stałą doborową armię. Kochanowski chce by walczył cały naród. Żąda patriotyzmu. O jego oburzeniu œwiadczy ironiczne zakończenie iż Polak jest głupi przed i po szkodzie. Mimo szkody nie starają się oni naprawić błędu. Nie uczą się na nich. Nie dbają o ojczyznę, a o prywatę. Nie wyciągają z tragedii wniosków. Nie umieją ustrzec się przed podobną sytuacją w przyszłoœci.

24.1.3 „ODPRAWA POSŁÓW GRECKICH”

Akcja tej tragedii rozgrywa się w starożytnej Troi lecz problem jest aktualny w czasach Kochanowskiego. Dylemat bohaterów dramatu: czy oddać Helenę posłom i uchronić ojczyznę od wojny czy pozostawić ją w Troi według życzenia królewicza, a ojczyznę narazić na wojnę. Staje się to uniwersalnym problemem przedstawiania interesów prywatnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (poseł przekupny). Troja to alegoria Polski, œwiadczy o tym podobny w Troi Kochanowskiego ustrój jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej , podobieństwo Rady Królewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych ciał. Pouczenie polskich rządzących. Władcy otrzymali władzę od Boga , a to pociąga za sobą odpowiedzialnoœć. Mają dbać o swoich poddanych. Poddani zaœ muszą umacniać państwo umysłem, szlachetnoœcią i mądroœcią. Trwałoœć i potęga państwa zależy od poszanowania prawa i przez rządzących jak i poddanych.

24.1.4 „NA SOKOLSKIE MOGIŁY”

Jest to krótki utwór o patriotycznym wyrazie. Przesłanie jego jest następujące: Nie ma nic ponad ojczyznę, człowiek powinien nawet z radoœcią umierać za nią.

24.1.5 „KAZANIA SEJMOWE” PIOTR SKARGA

Polska w XVI wieku nie miała potężnej armii i systemu prawnego ani mocnego skarbu. Wœród szlachty szerzyła się anarchia. Nie którzy chcieli uzdrowić tę sytuację po przez odwołanie się do sumienia i przekonań szlachty. Piotr Skarga był doradcą króla i kaznodzieją królewskim. Chciał on poprawić sytuację poprzez jednoœć wiary. Chciał wzmocnić władzę centralną. Według niego Polska cierpiała na pewne choroby:

W KAZANIU II porównuje on kraj do matki i tonącego okrętu. Na tym okręcie wszyscy dbają tylko o siebie, tak jak w Polsce. Poprzez brak współpracy gubią się, a należy uratować „okręt” czyli Polskę by uratować siebie. Ten kraj (matka) jest chora, a mimo to oddała wszystko dzieciom, a one są niewdzięczne. Matkę trzeba szanować bo ona nas chroni. Miłoœć do ojczyzny powinna być szczera, prosto z serca, bezinteresowna. Ojczyzna też dała swym dzieciom wszystko bezinteresownie.

Skarga zaleca podnieœć rangę Senatu oraz umocnić centralną władzę. Szlachtę zaœ poddać krytyce. Kazanie VIII pokazuje tą anarchię, bałagan, niesprawiedliwoœć w kraju w którym szlachta może grabić, łupić i mordować. W „Kazaniach” zawarty został patriotyzm wraz z szacunkiem dla ojczyzny. Chęć pokierowania narodem i wskazania mu właœciwej drogi.

24.2 PREZENTACJA FEUDALNYCH STOSUNKÓW NA WSI

„KRÓTKA ROZPRAWA MIĘDZY TRZEMA OSOBAMI” MIKOŁAJ REJ

Utwór ten to rozmowa przedstawicieli trzech stanów przebywających na wsi: jej właœciciela, proboszcza i wójta. Pan gromi Plebana za nadużycia duchowieństwa, jego chciwoœć i rozpustę. Zauważa, że księża nie wykonują swoich obowiązków, nadużywają alkoholu, nakładają opłaty. Pleban wytyka Panu złe funkcjonowanie instytucji szlacheckich, zwłaszcza sądownictwa oraz przekupywanie posłów na sejm, brak troski o sprawy ojczyzny. Wójt zaœ czuje się „straszno” w tej rozmowie dochodzi do wniosku, że duchowieństwo i szlachta porozumieją się, „a nam prostym zawsze nędza”, chłop bowiem ponosi największe ciężary na rzecz państwa, płaci podatki i narażony jest na rabunki żołnierskie, a nie posiada prawa obywatelskich.

Utwór ten to krytyka sądownictwa, systemu obronnego, niedoli chłopów, ciężarów szlacheckich na rzecz koœcioła. Narzekanie na władców, Senat i króla są pełne aluzji.

le odprawia msze, na niej każdy robi co chce, brak wiary, nie zachęca ludzi do wiary, msze są nieregularne, spiera się z Panem, ale to chłopu jest Ÿle. Jest tłusty, a powinien być ubogi, dba o pieniądze, pijaństwo, obżarstwo, próżniactwo, lenistwo, nie wypełnia obowiązków, niesprawiedliwy

Wykorzystuje chłopów, prywata przed ojczyznę, zabiega o urzędy, szlachta nie płaci daniny. Podejmuje nie słuszne i nie przemyœlane decyzje. Jest przekupny i bierze łapówki - zaniedbuje obowiązki na sejmie.

Jest obraz antagonizmów społecznych. Duchowieństwo walczące o władzę i bogactwo ze szlachtą.

ANDRZEJ FRYCZ-MODRZEWSKI „ŁASKI, ALBO O KARZE ZA MĘŻOBÓJSTWO” ; „O POPRAWIE...”

Modrzewski zastanawia się czy karać za mężobójstwo grzywną czy œmiercią. Za karą grzywny przemawiają następujące argumenty:

- rodzina zmarłego uzyska finansową rekompensatę

- skoro zginął jeden obywatel to drugi musi żyć by służyć RP i wynagrodzić swój błąd

- należy mieć na względzie zasługi stanu szlacheckiego

KSIĘGA II

Opisana jest sytuacja gdy plebeusz i szlachcic pobili szlachcica, który zmarł. Plebeusz stracił głowę, a szlachcic nie zapłacił nic. Autor wyraża się z niechęcią o niesprawiedliwym prawie, ludzie nie mogą być szlachetni, szczęœliwi i spokojni. Każdy człowiek powinien być sądzony ze względu na winę. Żąda równouprawnienia wobec prawa i sądu.

„ŻEŃCY” SZYMON SZYMONOWIC

Obraz pracujących w polu żeńców. W trakcie pracy rozmawiają trzy osoby Oluchna, Pietrucha, Starosta. Oluchna i Pietrucha narzekają na ciężar pracy i okrucieństwo Starosty, który nahajką pogania pracujących. Pieœń będąca oskarżeniem, przekleństwem pod adresem Starosty. Jednak złorzeczy mu gdy ten jest daleko. Gdy ten nadchodzi to dziewczyna œpiewa pieœń pochlebną, życzliwą co chroni Pietruchę przed biciem. Przedstawienie konfliktu między Panem i chłopem, który jest całkowicie zależny, ubezwłasnowolniony, podległy Panu. Jedyną pociechą chłopów były żarty i pieœni. Życie na wsi przedstawione zostało bez upiększeń i poetyckiej dowolnoœci. Jest to obraz okrutnych stosunków na wsi. Ukazują trud pracy w polu, dają obraz zwyczajów. Pokazują charakter „dyscypliny” i nadzorców. Utwór oskarża niesprawiedliwoœć ówczesnych stosunków społecznych i okrucieństwo pilnujących.

25. OBYCZAJOWOŒĆ POLSKI XVI WIEKU

25.1 WIEΠI JEJ UROKI

JAN KOCHANOWSKI

Są to fraszki Czarnoleskie w których poeta zawarł pochwałę spokojnego, szczęœliwego życia na wsi, gdzie zaistniały odpowiednie warunki do uprawiania twórczoœci poetyckiej, a czarnoleska lipa urosła do rangi symboli.

„Na lipę”

Poeta wyznał, że w jej dobroczynnym cieniu chronił się chętnie, tu bowiem nie dochodziły promienie słoneczne nawet w południe, w największy upał. Znajdował ukojenie w powiewie wiatru i œpiewie ptaków. Pochwała odpoczynku, wiejskiego życia. Fraszka o charakterze pochwalnym. Fraszka przedstawia idylliczną naturę arkadyjską, która dostarcza człowiekowi różnych pożytków, zaœ życie zgodne z nią daje ludziom ukojenie, beztroskie bytowanie i szczęœcie.

„Na dom w Czarnolesie”

Charakterystyka podstawowych ideałów życiowych człowieka renesansu. Są to przede wszystkim czyste sumienie, zdrowie, życzliwoœć ludzka i skromnoœć obyczajów. Dom ten jawi się jako arkadia spokoju i radoœci.

„Pieœń œwiętojańska o sobótce”

Utwór liryczny o charakterze sielankowym. Składa się z krótkiego wstępu, opisującego obchody Sobótki na wsi w wieczór Œwiętojański. Potem następuje pieœni dwunastu panien. Obok nuty miłosnej, w pieœniach poszczególnych panien brzmi pochwała życia na wsi, znana z utworu Reja „Żywot człowieka poczciwego”.

Panna XII

Pochwała wsi gdzie ludzie żyją bezpiecznie i spokojnie. Ci co żyją w miastach, na dworze lub są marynarzami to narażają się na niebezpieczeństwo. Na wsi człowiek spokojnie zajmuje się swoim polem. Uczciwie zaopatruje rodzinę i zajmuje się dobytkiem. Dobytek gospodarzowi przynosi pożytek. Wokoło œpiewają ptaki. Skrzętna gospodyni krząta się i pomaga mężowi, a dobrobyt pomaga uniknąć awantur. Dzieci uczą się życia skromnego i umiarkowanego.

MIKOŁAJ REJ

„Mnich”

Rej otwarcie krytykuje mnichów (bestie, wyzyskiwacze, próżniacy). Porównuje ich do starych diabłów, szalonych i bezdusznych ludzi, którym bark wiary, nauki i bogobojnoœci. Naœmiewa się z ludzi, którzy uważają kleryków za œwiętych, bogacili się. Tych nazywa największymi szaleńcami.

„Pleban pieska na cmentarzu pochował”

Rej wskazuje na chciwoœć duchowieństwa. Krytycznie ocenia postawę biskupa, który za pieniądze uznał psa za chrzeœcijanina. Wskazuje to też na przewrotnoœć ludzi - czasem nie chcą pochować ludzi na cmentarzu, ale chowają psa - zwierzę. A łakomy na pieniądze biskup „uwierzył” w historyjkę plebana aby zgarnąć dukaty.

„Baba co w pasyją płakała”

Poeta naœmiewa się z księdza i baby, która płacze podczas wielkopostnego nabożeństwa. Kobieta płacze bo głos księdza przypomina jej głos ukochanego osiołka, który zdechł. Docina, œmieje się z księdza (zapewne bardzo grubego) przypominającego grubego osiołka, spasionego i zadbanego. Jest to też przytyk do wartoœci księży i ich zawziętoœci, w myœl przysłowia „Uparty jak osioł”.

„Żywot człowieka poczciwego”

W utworze tym zauważamy, że nie obca jest Rejowi reguła „Złotego œrodka” czyli życia zgodnie z naturą, umiejętnoœć cieszenia się życiem. Człowiek poczciwy według Reja powinien osiąœć wraz z rodziną w cichym wiejskim majątku, bo celem ziemianina jest praca na własnym wiejskim gospodarstwie. Życie toczyć się powinno tu zgodnie z naturą. Człowiek powinien podporządkować się rytmowi przyrody, zmiennoœci pór roku i wynikającym z nich obowiązkom. (patrz także punkt 25.1)

„Krótka rozprawa...”

Stosunki panujące na wsi - patrz punkt 23.2

SZYMON SZYMONOWIC

„Żeńcy”

Szymonowic prezentuje wieœ dwojako: przynoszącą bogactwo i swobodną staroœcie (ekonomowi) oraz ciężką pracę i niedolę robotników i chłopów. Chłop zależny jest bowiem od starosty. Musi go słuchać (ile pracować, kiedy jeœć, co mówić). Starosta ma pełną swobodę, pełnię władzy nad chłopem bo sprzyja mu prawo i siła (bogactwo i bicz). Chłop pańszczyŸniany, robotnik folwarczny lub rolnik ma ciężkie życie, pełne cierpienia. Zależny jest od pana, który jest surowy, ostry i nie żałuje bata czy korbacza. Chłop żyje w ciągłym strachu, by nie powiedzieć czy nie zrobić czegoœ co rozgniewało by pana. Chłop nie pracuje w zgodzie z prawami natury lecz prawami ustanowionymi przez Pana.

Sielanka realistyczna („Żeńcy”) ukazuje prawdziwe oblicze wsi i warunki życia chłopa wraz ze wszystkimi jego wadami i ciężarem jakie ono nakłada. Nie ukazuje zgodnie z konwencją renesansu życia pięknego, zgodnie z naturą, bez trosk i cierpień, brak afirmacji życia, będącej podstawową cechą utworów renesansowych. Realistyczna, prawdziwa rzeczywistoœć, obraz wsi, obdarty ze wszystkich złudzeń i wyobrażeń o lekkim i przyjemnym życiu na wsi.

25.2 OBLICZE SZLACHTY XVI WIEKU

„O POPRAWIE RZECZY POSPOLITEJ” FRYCZ-MODRZEWSKI

Jest to traktat o uczciwoœci i rozumie, który ma wspomagać działanie każdego człowieka. Mówi też o sprawiedliwoœci; wszyscy są równi. Za najwyższą cnotę uznaje on rozum (humanista). Zlikwidowanie żebractwa przez przytułki. Żąda opieki nad starcami i kalekami. Postuluje o ograniczenie wywozu zagranicę zboża, aby nie było głodu w kraju. Pragnie wprowadzenia urzędu czuwającego nad jakoœcią i ceną towarów. Należy kultywować tradycje i obyczaje każdego narodu

Nawołanie do reformy koœcioła. Duchowieństwo zasługuje na krytykę. Powinno propagować wartoœci duchowe i moralne, a nie zabiegać o doczesnoœć, jednoczeœnie pragnąc władzy.

Krytyka ludzi nie pragnących wykształcenia i Ÿle traktujących nauczycieli. Pieniądze zamiast wydawać na zabawy i stroje należy wydać na naukę. Korzyœci płyną też dla państwa i religii. Nauczycielami nie powinni być księża lecz ludzie œwieccy. Uczący w duchu wiary. Łączenie moralnoœci i wykształcenia intelektualnego.

FRASZKI I PIEŒNI JANA KOCHANOWSKIEGO

„O Kapelanie”

Dowcipna anegdota o kapelanie, który na wymówkę królowej, że zaspał i póŸno wyszedł na mszę, tłumaczył się, że wogóle nie spał tej nocy. Kochanowski naœmiewa się z koœcioła i z duchownych rozpustnych, pijących i nie spełniających swoich obowiązków.

„O Kaznodzieji”

Mowa o duchownych, którzy prawią kazania, ale się do nich nie stosują. Grzeszą, ale potępiają na ambonie grzeszników. Są Ÿli i przewrotni.

„O Doktorze Hiszpanie”

Opowiada ona anegdotę o prawniku królewskim Rozjuszu, który wymknął się z grona zabawiających się kielichem kompanów, jednak towarzysze zabawy wywarzyli zamknięte drzwi jego pokoju i zaczęli przepijać do niego tak, że następnego dnia się dziwił: „Szedłem spać trzeŸwo, a wstaję pijany”.

„Pieœń o spustoszeniu Podola”

Patrz punkt 23.1.2

„Odprawa posłów greckich”

Symbolem szlachty jest na przykład Aleksander. Samolubny egoista, uciekający w swych niecnych czynach do szantażu i przekupstwa. Ludzie żyjący w zbytku, przepychu. Zepsuta i zdegenerowana młodzież to przyszłoœć narodu. Młodzi ludzie mają albo mądroœć albo bogactwo. Te dwie sprawy nie łączą się nigdy. (patrz także w punkcie 23.1.3)

26. CZŁOWIEK RENESANSU I JEGO SPRAWY

26.1 WZORCE OSOBOWE OKRESU ODRODZENIA

„ŻYWOT CZŁOWIEKA POCZCIWEGO” MIKOŁAJ REJ

Jest to utwór parenetyczny czyli propagujący pewien typ osobowoœci, który ma być wzorem cnót dla czytelników współczesnych autorowi. W tym przypadku ideałem jest szlachcic, właœciciel dóbr ziemskich, wiodący prawy i spokojny tryb życia. Rej podaje wiele pouczeń jak wychowywać młodego człowieka. Autor kładzie nacisk na wiek dojrzały. Według niego szlachectwo to nie tylko powód do chwały i wyróżnienie, ale obowiązek, który nakłada człowiekowi herb , powinnoœć wobec ojczyzny i szereg cnót. Rej pokazuje to prezentując też scenki negatywne. Wyœmiewa naœladowców obcej mody, pretensjonalnoœć i snobizm szlachciców zapatrzonych na inne kraje. Proponuje on szlachcicowi spokojny tryb życia w posiadłoœci wiejskiej, korzystanie z wszelkich dóbr, jakie przynoszą kolejne pory roku (zbiór owoców jesienią, rybołóstwo, a zimą polowania...). Rej nie stroni od analizowania kwestii życia człowieka (dobór małżonków, praca, rozrywka, obowiązki obywatelskie). Poczciwy ziemianin prowadzi pogodny tryb życia, nie boi się staroœci ani œmierci. [stoicyzm - spokój, umiar, cnotliwe życie w zgodzie z naturą i rozumem, rozplanowanie bez zbytnich namiętnoœci][epikureizm: nie zakazuje on pełnego korzystania z dóbr natury i wsi, namawia do czerpania rozrywek, przyjemnoœci wynikające z życia zapobiegliwego i gospodarnego człowieka poczciwego.

Opowiada o młodoœci, kładzie nacisk na wychowanie, moralnoœć i obyczajowoœć. Nie mówi o nauce. Zabawy, ćwiczenia cielesne. Po dzieciństwie może znaleŸć się na możnym dworze (uczyć się) lub iœć do wojska będzie ono go uczyło pożytecznych zachowań (oszczędnoœć, rzemiosło rycerskie, cierpliwoœć, pokora wobec niewygodnoœci, życie towarzyskie). Następnie powinien wrócić do domu, ożenić się i wieœć życie rodzinne.

Szlachcic powinien być cnotliwy. Szlachectwo bowiem zależy od życia, a nie od urodzenia. Nie należy być pysznym, egoistycznym i trzeba dbać o wartoœci moralne. Na wszystko jest czas i miejsce. Życie ma być zgodne z rytmem natury. Natura wyznacza kolejnoœć prac gospodarczych. Kontakt z naturą doskonali estetycznoœć i moralnoœć.

Suma rozważań nad dostojeństwem, powagą wieku starczego. który otoczony jest czcią, szacunkiem, miłoœcią, jest autorytetem i doradcą.

26.2 IDEAŁY ŻYCIOWE KOCHANOWSKIEGO WYRAŻONE W JEGO FRASZKACH I PIEŒNIACH

„Stateczny umysł...”

Przestrzega przed popadaniem w skrajnoœć, dystans przed szczęœciem i nieszczęœciem. Należy cieszy się życiem i nie myœleć o œmierci, która dopadnie każdego. Należy spędzać dni wesoło i pogodnie. Człowiek powinien pozostawić coœ po sobie potomnym. Jest to antyczny stosunek do życia.

„Patrzaj jako œnieg po górach się bieli...”

Refleksja nad przemijającym życiem. Nie należy poddawać się losowi, przeciwstawić się nieszczęœciu. Jeœli człowiek sam sobie pomaga to Bóg go chroni. Ukazanie nie trwałoœci ludzkich dokonań i życia. Należy pogodnie, œmiało i z wiarą w dobro iœć przez życie. Doceniać w jego wartoœci.

„Nie wierz fortunie...”

Ostrzeżenie o zmiennoœci losu. W jednej chwili można stracić wszystko. Przestroga przed fałszywymi przyjaciółmi, których obchodzą pieniądze przyjaciela. Krytyka ludzi pieszczących się z bogactwem. Największym skarbem jest cnota, która nie zależy od losu. Uznawanie wartoœci życia, dobroci, mądroœci, szlachetnoœci.

„Nie porzucaj nadzieje...”

Ukazanie chwiejnoœci i nie stabilnoœci losu. Nie należy się jednak poddawać, bo kieruje nami Bóg i Fortuna. Należy mieć nadzieję na lepsze jutro, cieszyć się życiem - afirmacja życia. Los jest zmienny, można wszystko stracić lub wszystko zyskać. Przemija to co dobre i to co złe. Umiar we wszystkim. Rozumnie i pokornie przyjmować to co jest nam przeznaczone.

„Miło szaleć, kiedy czas po temu...”

Należy korzystać z życia, wolną chwilę przeznaczyć na zabawę, ale należy zachować umiar, bo nie zawsze jest na to odpowiedni czas i miejsce. Uznaje wartoœć jedzenia, picia i tańca. Nawołuje do zabawy, cieszenia się życiem, do zapomnienia o różnicach stanowych. Należy poœwięcić się całkowicie zabawie. Człowiek jest panem chwili, a o przyszłoœci decyduje Bóg. Radoœć z życia. Przy zabawie należy zapomnieć o waœniach i sporach.

„O żywocie ludzkim”

Fraszka ta mówi o przemijalnoœci ludzkiego istnienia i ludzkich spraw. Treœć nawiązuje do filozofii stoickiej. Daremnoœć walki z Fortuną z ludzkim losem. Nieubłagalne przemijanie życia jest nieodłączną cechą ludzkiej egzystencji.

„Na lipę”

Ukazana jest tu zaduma nad urokami œwiata i piękna przyrody, pochwała odpoczynku na łonie natury. Arkadyjska natura dostarcza człowiekowi różnych pożytków. Daje ludziom ukojenie, beztroskie bytowanie i szczęœcie.

„Do gór i lasów”

Znajdujemy tu humanistyczną akceptację życia i œwiata oraz pochwałę Carpe diem. „Dalej co będzie? Srebrne w głowie nici, a ja z tym trzymam, to co w czas uchwyci.

„O doktorze hiszpanie”

Omówione - biesiady

„O miłoœci”

Ukazuje on potęgę miłoœci. Miłoœć jako uczucie nadające sens ludzkiemu życiu. Oraz miłoœć jako flirt, gra miłosna, pełna renesansowego humoru i radoœci życia.

„Ku muzom”

Pragnie przetrwać w pamięci potomnych.

26.3 POETA DOCTUS W TWÓRCZOŒCI K.JANICKIEGO I J.KOCHANOWSKIEGO

Klemens Janicki był mecenasem i finansistą. Nie czerpał z tego korzyœci. W „Elegii o sobie samym do potomnoœci” ukazuje on swoją biografię. Wspomina ludzi, nauczycieli, ojca, lekarza, poetów starożytnych, Zygmunta Starego, Atenę i Piotra Kmitę. Jest wdzięczny za pomoc, szanuje ich, odnosi się do nich z ufnoœcią i ciepłem. Są jego dobroczyńcami. Szanował siebie i był œwiadom swojego talentu. Widzimy tu typową postawę renesansowych twórców. Szacunek do siebie jako człowieka, do własnego talentu, poczucie indywidualnoœci i mocy twórczej

26.4 IDEAŁ DWORZANINA W UTWORZE Ł. GÓRNICKIEGO

Górnicki napisał „Dworzanina Polskiego”. Cechami, które powinny charakteryzować dworzanina są:

26.5 ŒWIAT PRZEŻYĆ OSOBISTYCH JAKO TEMAT LITERACKI

W utworach renesansowych występuje bezpoœrednia apostrofa do Boga. Bóg jest dobry, wszechobecny. Koœciół jest znakiem obecnoœci Boga w całej naturze. Jest nieœmiertelny. Człowiek musi mu dziękować i czcić go za dobrodziejstwa.

„Czego chcesz od nas Panie...”

Synonimem Boga jest wszystko co on stworzył i ciągle tworzy. Œwiat jest harmonijny i zgodny tak jak potężny jest Bóg. Obserwując naturę człowiek stwierdza jej doskonałoœć czyli doskonałoœć Boga. Pieœń ta jest pochwałą harmonijnego œwiata. Potęga Boga polega na tym iż Ten stworzył œwiat. Bóg jest artystą i doskonałym konstruktorem. Hołd naturze, a przez to Bogu. Człowiek nie boi się Boga, tylko wyraża wdzięcznoœć za to co Bóg stworzył.

„Modlitwa o deszcz”

Człowiek modlący się do Boga, może oczekiwać spełnienia swoich pragnień.

„Psałterz Dawidów”

Jest to przekład głównych myœli, które zawierają psalmy. Przekład poetycki. Jest to najdoskonalszy wytwór poezji lirycznej Kochanowskiego.

27. WALORY ARTYSTYCZNE UTWORÓW RENESANSOWYCH

27.1 GATUNKI LITERACKIE

Z włoskiego słowa „frasca” co oznacza gałązka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krótki utwór poetycki będący odmianą epigramatu, najczęœciej żartobliwy i na błahy temat, dotyczy jakiegoœ zdarzenia lub osoby, o charakterze anegdotycznym, zamknięty wyrazistą puentą stanowiącą wyostrzenie myœli lub konkluzje. Nazwę wprowadził Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa miała charakter głównie sytuacyjny, współczesna posługuje się chętnie kontrastem form językowych.

Jest to utwór oœmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o treœci przede wszystkim obyczajowej, podający często anegdotę bez puenty, dla samego zdarzenia. Taki tytuł nadał Mikołaj Rej swoim wierszom, stanowiącym częœć „Zwierzyńca”.

W Anglii w drugiej połowie XVI wieku nastąpił rozkwit kultury pod Elżbietą I. Panowała tam monarchia absolutna. Była ona dobrym mecenasem dla sztuki, dramatu i teatru. Wiązało się to ze œredniowiecznym teatrem (misteria, moralitety). Teatr był rodzajem rozrywki dla dworu, mieszczaństwa i biedoty. Przedstawienia odbywały się pod gołym niebem na dziedzińcach oberży, dopiero jakiœ czas póŸniej wybudowano specjalne dla teatru budynki. Przedstawienia odbywały się popołudniu. Budynek teatru był wieloboczny lub okrągły. W kształcie podkowy. Zadaszone miejsca dla bogaczy. Wewnątrz na dziedzińcu znajdowały się stojące miejsca dla biedoty. Scenę stanowiła zadaszona platforma. Wokół sceny znajdowały się pochodnie. Dekoracje były skąpe (napisy - „Tu jest las”). Bohaterowie mówili gdzie są, jaka jest pora dnia - nie trzeba było używać dekoracji. Kostiumy aktorów były prywatną własnoœcią. Były bogate i strojne. Aktor był to zawód, który mogli wykonywać tylko mężczyŸni. Autorami sztuk często byli sami aktorzy. Twórcami epoki elżbietańskiej są:

Dramat Szekspira:

1. mistrzostwo w kreœleniu charakteru człowieka (dramat psychologiczny) i miotających nim sprzecznych uczuć2. (dramat ludzkich namiętnoœci)

3. nastrój grozy i niesamowitoœci (sceny wizyjne i fantastyczne).

4. zerwanie z trzema jednoœciami

5. rezygnacja z chóru

6. sceny zbiorowe

7. w tle akcji przyroda (zjawiska atmosferyczne potęgujące nastrój)

8. swobodna i umowna inscenizacja

9. odejœcie od zasady decorum

10. język patetyczny pełen ozdób retorycznych, ale również zindywidualizowany. Dostosowany do postaci. Bogactwo mowy potocznej, regionalizmy, przysłowia, celne powiedzenia.

Jest to gatunek liryczny, którego pochodzenie wyprowadza się ze starożytnej pieœni obrzędowych, œpiewanych przy akompaniamencie muzyki. Pieœń cechuje uproszczenie budowy, prosta składnia, układ stroficzny, występowanie refrenów i paraleizmów (powtórzenie jakiegoœ elementu lub zasady budowy). Charakter pieœni wynika z jej związków z muzyką; ułatwia ukształtowanie melodii. Do tradycji pieœni Horacego nawiązał Kochanowski. Obok najczęœciej uprawianej pieœni jako wiersza lirycznego, często o tematyce miłosnej, wykształciły się różne jej odmiany, związane z ramą sytuacyjną (powitalna, pożegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieją pieœni popularne - ludowe, żołnierskie, powstańcze, legionowe.

Od greckiego słowa „threnos” czyli lament, pieœń żałobna, opłakiwanie. Jest to utwór poetycki o tonie elegijnym i charakterze żałobnym, poœwięcony wspomnieniu osoby zmarłej, rozpamiętywanie jej zalet i uczynków. Gatunek ten ukształtowano w antyku, a do poezji polskiej wprowadził go Kochanowski.

Rozprawa obszernych rozmiarów podejmująca podstawowe problemy danej dziedziny wiedzy. Występuje często w tytułach prac filozoficznych.

Przemówienie o treœci religijnej, wygłaszane podczas nabożeństwa, objaœniające teksty religijne i zawierające pouczenie moralne. Kazania œredniowieczne wprowadzały realia życia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kazań przybrały charakter utworów literackich niekoniecznie pełniące funkcje użytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawiły ideały heroizmu i patriotyzmu wzorom życia ziemiaństwa.

Jest to gatunek poetycki wywodzący się z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujący utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadają one o życiu pasterzy lub wieœniaków. Gatunek ten w starożytnym Rzymie rozwinął Wergiliusz. Znany był również w czasach nowożytnych i oznaczał wówczas wierszowany utwór o formie monologu włożonego w usta postaci literackiej na ogół pasterza, z przeważającym udziałem elementów dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej ten gatunek wprowadził Kochanowski. Obok sielanki narracyjne występował również sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z życia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana była w sposób realistyczny lub konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna była dwupłaszczyznowoœć, polegająca na występowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrażała się tęsknota za życiem natury i niechęci do miasta, charakterystyce to dla kultury dworskiej z właœciwym jej pragnieniem zwrotu do ludowoœci.

Od włoskiego słowa „novella” co oznacza nowoœć. Jest to krótki utwór epicki, który charakteryzuje zwięzłoœć kompozycji (wyraŸny punkt kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, wprowadzenie tylko jednego wątku, skupienie się na jednym tylko problemie, jeden punkt widzenia. Ukształtowała się ona we Włoszech w renesansie. Stała się œrodkiem wprowadzenia do literatury œrodowiska mieszczańskiego z jego życiem codziennym i ludŸmi, problematyką obyczajową i psychologiczną, co wyraŸnie odróżniało ten gatunek od epiki wierszowanej.

27.2 Religijnoœć27.3 Mikołaja SęPa-Szarzyńskiego

Mikołaj Sęp-Szarzyński to twórca renesansu, ale wprowadza on elementy barokowe. W jego poezji zauważamy brak pogody ducha czy afirmacji życia. Na pierwszy plaan wysuwają się sprawy religijne. Stawia człowieka wobec siły jaką jest Bóg. Utwory jego to zbiór sonetów. Wydał tomik „rymy, albo wiersze polskie”.

Sonet IV

Człowiek walczy z pokusami i słaboœciami œwiata. Pierwsza strofa mówi o sytuacji człowieka w œwiecie. Ciągła walka z hetmanem ciemnoœci-szatanem, który popycha ludzi do zła. Ciało dąży do przyjemnoœci i szkodzi duszy. Pokój duszy jest szczęœciem, ale dusza ludzka nie ma spokoju i musi walczyć. Jest to dramatyzm ludzkiego życia. Człowiek jest skazany na rozdwojenie między pragnieniem, a niespełnieniem. Różni się to od humanizmu chrzeœcijańskiego w którym nie ma diabła w przeciwieństwie do liryki Sępa-Szarzyńskiego.

Œwiat jest miejscem gdzie czekają na ludzi pokusy prowadzące do nieszczęœcia i braku zbawienia. Człowiek uzależniony jest od czynników zewnętrznych. Dusza i ciało to dwie częœci ludzkiej naatury. Ciało jest prymitywnie ziemskie i pragnie rozkoszy. Dusza zaœ dąży do doskonałoœci, obce są jej pragnienia ziemskie. Stąd ból w człowieku w pragnieniu rozkoszy i jednoczesnym dążeniu duszy do doskonałoœci. Człowiek może zwyciężyć tylko przy pomocy Boga. Sam jest słaby i wątły i nie radzi sobie z rozdwojeniem. W œwiecie stworzonym przez Boga, panoszy się szatan, a człowiek skazany jest na walkę, której patronuje Bóg. Œwiat nie jest doskonałoœcią. Bóg w swej wielkoœci pozostaje niewzruszony i obojętny.

Sonet V - "O nietrwałej miłoœci..."

Człowiek pragnie miłoœci, ale miłując traci z oczu cel życia. Zaœlepiony miłoœcią nie dostrzega prawdziwych wartoœci. Gdy człowiek nie kocha to ciało się smuci, a dusza raduje. Miłoœć to właœciwoœć ludzkiego życia. Jest nie trwała i prowadzi do cierpienia. Ponownie widzimy, że człowiek zawieszony jest między pragnieniem, a nie spełnieniem. Człowiek nie może być szczęœliwy. Gdy kocha to też czegoœ mu brakuje. Nie może być szczęœliwy. Czy kocha czy też nie kocha.

Człowiek zawieszony jest pomiędzy dobrem, a złem.

Człowiek by być w pełni człowiekiem musi podjąć walkę. Dopiero w chwili œmierci człowiek zyskuje pokój.

Mikołaj Sęp-Szarzyński tworzył poezję będącą pomostem renesansu i baroku. W utworach prezentowanych wyrzej elementy renesansu to:

1) miłoœć2) do życia, fakt iż przemijanie nie umniejsza jego wartoœci. Poeta pragnie żyć3) .

4) Walka z szatanem, ale nie odmalowuje strasznych obrazów szatana i œmierci (pełnych grozy)

5) Człowiek to istota godna i szlachetna choć6) by przez trud walki jaką podejmuje

7) Poeta doctus, uczony w rzemioœle poetyckim, na wzór humanistów.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Matura Renesans
Prezentacja - Barok i renesans - dwie epoki, mAtUrA
Renesančná literatúra - humanizmus, matura
renesans, matura, matura ustna, matura4
RENESANS, Dok maturalne, Dok
Renesans zagadnienia, Matura, Polski, ZAgadnienia z epok
P renesa, matura, matura ustna, matura
polski powtĂłrka antyk - renesans, Matura
renesans, opracowania maturalne
praca maturalna temat porĂłwnaj obraz przrody w tekstach kultury renesansu?roku i oswieceniax
ren. - Między renesansem, matura, matura ustna
Język polski - renesans (wersja do nauki), matura
Mentalność Ludzi baroku i renesansu, Matura, Prezentacja
Prezentacja - Barok i renesans - dwie epoki, mAtUrA

więcej podobnych podstron