Temat: Problemy zdrowotne występujące w pracy zmianowej

Zegar biologiczny decyduje o kolejności zdarzeń życiowych w ciągu doby, reguluje przebieg snu i aktywność życiową w ciągu dnia. Naukowcy udowodnili poprzez liczne doświadczenia i naukowe wyjaśnienia co do jego lokalizacji oraz mechanizmu działania. Zegar biologiczny umożliwia dostosowanie procesów życiowych organizmu do cyklicznie zmieniających się pór doby, tak by m.in. praca i wypoczynek przypadały na godziny dzienne, a sen następował w nocy.

Zegar biologiczny może ulegać „rozregulowaniu” w wyniku warunków środowiskowych i obyczajów współczesnego człowieka. Zmieniony tryb życia jako wynik pracy zmianowej, a zwłaszcza pracy nocnej, może przyczyniać się do nieprawidłowego biegu zegara biologicznego i w konsekwencji dolegliwości zdrowotnych. Objawami zespołu nietolerancji pracy zmianowej są:

• zaburzenia snu,

• chroniczne zmęczenie,

• zaburzenia żołądkowo-jelitowe,

• zaburzenia psychoneurotyczne,

• dolegliwości sercowo-naczyniowe,

• większe spożycie alkoholu, kawy, leków uspokajających i nasennych...

Nie oznacza to, że wszystkie te dolegliwości występują jednocześnie, mogą się jednak na siebie nakładać. Do najczęstszych należą problemy psychologiczne w postaci poczucia izolacji od rodziny i znajomych oraz brak warunków do odpowiedniego wypoczynku. Często jest to źródłem dodatkowego stresu  prowadzącego do występowania depresji, nadużywania leków nasennych i uspakajających lub używek takich jak kawa czy papierosy. Praca zmianowa jest zjawiskiem powszechnym w wielu gałęziach przemysłu - najczęściej występuje w służbie zdrowia oraz w usługach transportowych. Jej występowanie uwarunkowane jest z jednej strony, określonymi procesami technologicznymi, które nie mogą być przerwane z uwagi na specyfikę produktu, z drugiej zaś - stosowaniem drogich urządzeń, których wykorzystanie jest bardziej efektywne, jeżeli są stale w ruchu. Tylko 10 procent pracowników w pełni toleruje pracę zmianową.

Dodatkowymi czynnikami na nietolerancję pracy zmianowej są :

• wiek powyżej 50 roku życia

• wykonywanie pracy zmianowej poza stałą pracą dzienną

• intensywne i pracochłonne zajęcia domowe

• praca w nocy dla chronotypu porannego (skowronka)

• praca od wczesnych godzin rannych dla chronotypu nocnego (sowy)

• skłonność do zaburzeń snu

• cukrzyca

• choroby układu krążenia

• alergie

Najpopularniejsze skutki zdrowotne pracy zmianowej

• Schorzenia układu pokarmowego

- bóle nadbrzusza

- zgaga

- zaburzenia perystaltyki jelitowej

- choroba wrzodowa

• Zaburzenia neuropsychiatryczne

- nerwice

- stany lękowe

- depresje

- lekomania

• Zaburzenia snu

- zmiany w wydzielaniu hormonów

- zmiany w hipnogramach

- różne postacie bezsenności

- deficyt snu

• Schorzenia układu krążenia

- choroba wieńcowa

- nadciśnienie tętnicze

Czasami praca zmianowa bywa zaliczana do czynników ryzyka chorób układu krążenia. Porównuje się ją do ryzyka odpowiadającego skutkom nałogowego palenia jednej paczki papierosów dziennie. Do szczególnie częstych zaburzeń zdrowia występujących u pracowników zmianowych zalicza się przewlekłe zmęczenie, dominujące uczucie senności w ciągu dnia, trudności w zasypianiu. Na podstawie badań naukowych stwierdzono, iż zaburzenia czynności przewodu pokarmowego i zaburzenia metaboliczne występują u 25-75 % zatrudnionych w trybie zmianowym i tylko 10-25 % pracowników dziennych. Choroba wrzodowa występuje 2-8 razy częściej u pracowników zmianowych z pracą w nocy i rozwija się już po 5-6 latach zatrudnienia, zaś u pracowników dziennych dopiero po 12-14 latach.

W badaniach przeprowadzonych w końcu lat 90-tych stwierdzono, że u pracowników zmianowych ryzyko chorób układu krążenia jest większe o 40% w porównaniu z pracownikami dziennymi. W ostatnich latach duże zainteresowanie ze względu na częste skojarzenie z chorobą wieńcową i występowaniem zaburzeń rytmu serca budzi zespół bezdechu nocnego (stan patologiczny charakteryzujący się występowaniem podczas snu krótkotrwałych (powyżej 10 s) okresów zahamowania oddychania, poprzedzonych zwykle głośnym chrapaniem. Czasem bezdech trwający 10 ÷ 60 sekund w czasie snu jest poprzedzany głośnym chrapaniem i nasilonym wydechem. Stan ten jest powodowany rozległym rozkurczem mięśni jamy ustnej, gardła i krtani, co jest przyczyną utrudnienia przepływu powietrza w drogach oddechowych. Liczba chorych w wieku średnim z tym zaburzeniem wzrasta do 4%. Występuje on głównie u otyłych mężczyzn lecz wśród innych czynników ryzyka wymieniana jest praca nocna i zmianowa. Dla osób dotkniętych tą dolegliwością charakterystyczna jest senność w ciągu dnia i tendencja do mikrodrzemek. Stosunkowo często bezdech nocny występuje u pracowników zmianowych wykonujących pracę w pozycji siedzącej, np. u kierowców ciężkiego sprzętu drogowego, ciężarówek, operatorów lokomotyw, operatorów kontroli procesów produkcyjnych. Ludzie cierpiący na to zaburzenie snu są narażeni na większe ryzyko wypadku w pracy.

Przeciwwskazania zdrowotne do pracy zmianowej

• poważne dolegliwości ze strony układu pokarmowego

• choroba niedokrwienna serca i nadciśnienie

• przewlekłe zaburzenia snu

• cukrzyca wymagająca stosowania insuliny

• schorzenia tarczycy i nadnerczy

• padaczka

• przewlekłe stany nerwicowe i depresje

• przewlekła niewydolność nerek

• nowotwory złośliwe

• ciąża

Wnikliwie należy rozważyć pracę zmianową w następujących przypadkach:

• zaburzenia snu

• zaburzenia ze strony układu pokarmowego

• astma i chroniczne stany spastyczne

• kurza ślepota

• wiek >45

• cechy osobowościowe ( zaburzenia psychoneurotyczne)

• kobiety z małymi dziećmi

• długie dojazdy do pracy

Całkowita eliminacja negatywnych skutków, jakie wywiera na pracownika praca zmianowa czy nocna, nie jest możliwa. Ograniczenie ich polega na poszukiwaniu kompromisu między mniejszym lub większym złem wynikającym ze stresu i niewłaściwych faz rytmów biologicznych.. W takiej sytuacji należy skupić się na prowadzeniu działań profilaktycznych.   Profilaktykę należy rozpocząć od  poprawy organizacji pracy między innymi poprzez  zaprojektowanie optymalnego harmonogramu, edukację kadry, stosowanie nowoczesnych technologii oraz prowadzenie działań  skierowanych bezpośrednio na  pracownika  poprzez np. udzielanie pomocy w zakresie lepszych warunków snu, zdrowszej diety i redukcji stresu zawodowego. Jest to najlepszy sposób ograniczenia  problemów zdrowotnych i zwiększenia bezpieczeństwa pracy. Część przyczyn złej tolerancji pracy zmianowej zależy od warunków życia domowego wymagającego dostosowania do takiego trybu pracy.

---