Spis treści

Wstęp ............................................................................................................... 2

Rozdział I. Podstawowe pojęcia i teorie tworzące podstawy

poradnictwa zawodowego ................................................... 4

Rozdział II. Poradnictwo zawodowe - założenia, definicje .................... 9

Rozdział III. Sztuka komunikowania się czyli podstawy porozumiewania

się z klientem ........................................................................ . 17

Rozdział IV. Rola rozmowy w poradnictwie zawodowym ...................... 24

Podsumowanie ............................................................................................. 33

Bibliografia ....................................................................................................

Wstęp

W warunkach gospodarki rynkowej i szybkich zmian zachodzących na rynku pracy istnieje coraz większa potrzeba posiadania szczegółowych informacji o pracy, wymaganiach kwalifikacyjnych na danym stanowisku pracy, o formach i możliwościach kształcenia w systemie szkolnym i poza szkolnym oraz o możliwościach przekwalifikowania.

Informacja związana z pracą wykorzystywana jest w procesie podejmowania decyzji zawodowych zarówno przez osoby dorosłe, jak i młodzież szkolną, co w późniejszym etapie zdecydowanie ułatwia pozyskiwanie satysfakcjonującego zatrudnienia.

To rosnące zapotrzebowanie, szczególnie wśród młodych, na usługi doradcze w zakresie planowania kariery zawodowej i informacji zawodowej, spowodowało konieczność nadania priorytetowego znaczenia usługom wspierającym rozwój sfery zawodowej człowieka - poradnictwu zawodowemu.

Zdaniem E.L. Herra i S.H. Cramera „poradnictwo zawodowe staje się coraz bardziej istotnym procesem o charakterze społeczno-politycznym, dominującym w planach i strategiach rozwoju, polityce kraju oraz ustawodawstwie, dotyczącym problemów kształcenia, planowania kariery zawodowej i zatrudnienia”.

Szczególną rolę poradnictwa upatruje się w:

- działaniach doradczych wspierających młodzież w procesie przejścia od nauki szkolnej (roli ucznia) do pracy (roli pracownika),

• procesie kształcenia kadr pracowników, którzy będą kompetentni, elastyczni i wydajni,

• skutecznych procedurach pomagania pracownikom w procesie przystosowania w środowisku pracy, nabyciu poczucia lojalności, satysfakcji zawodowej i mobilności,

• właściwych metodach oddziaływania na menedżerów, którzy postrzegaliby swoich pracowników jako majątek, w który trzeba inwestować, tzn. doskonalić i rozwijać indywidualne kariery, a nie tylko nimi zarządzać,

• skutecznych działaniach wobec osób bezrobotnych - przygotowanie do zatrudnialności.

Celem zasadniczym pracy jest wskazanie na doniosłość roli rozmowy doradczej w procesie doradczym rozumianym jako wieloaspektowy, rozciągnięty w czasie, dynamiczny proces, na który składa się szereg różnego rodzaju działań. Aby podkreślić wagę rozmowy doradczej jako zasadniczej formy tych działań należy opisać ją w szerszym, kontekście działań poradnictwa. Stąd rozdział pierwszy traktuje o teoretycznych podwalinach samodzielnej dziedziny, jaką jest poradnictwo zawodowe, w tym o zasadniczych koncepcjach, z jakich ta dziedzina czerpie. Kolejny zaś skupia się na przedstawieniu koncepcji rozmowy w ujęciu szerszym - nie tylko jako elementu różnego rodzaju poradnictwa, ale także w aspekcie interpersonalnym, jako element kultury oraz w wymiarze ogólnoludzkiej komunikacji. W tym ostatnim przypadku na szczególną uwagę zasługuje zespół wytycznych, które mają na celu zapewnić niczym nieprzerwany i niczym niezakłócony przepływ informacji.

Rozdział ostatni to kompilacja, której celem jest zebranie wniosków płynących z poprzednich części tak, aby precyzyjnie umiejscowić rozmowę doradczą w całokształcie procesu doradczego. Istotne jest tu przedstawienie nie tylko teoretycznych koncepcji opisujących przebieg takiej rozmowy, ale przede wszystkim zjawisk jej towarzyszących, takich jak szereg relacji interpersonalnych między radzącym się, a doradcą.

Literatura traktująca o zawartej w tej pracy tematyce jest bardzo rozległa, stąd ważne jest, aby precyzyjnie się nią posługiwać. Dużo piśmiennictwa o poradnictwie zawodowym jest pochodzenia amerykańskiego. Tu na szczególną uwagę zasługuje twórczość Samuela T. Gladdinga, gdzie odnaleźć można najważniejsze koncepcje teoretyczne poradnictwa. Jednak nie mniej płodni są autorzy polscy, a w szczególności A. Kargulowa i B. Wojtasik, których literatura istotnie uzupełnia zachodnią twórczość o elementy swoiście polskie.

W wielu krajach, i także w Polsce proponuje się zintensyfikowane działania mające sprostać nadchodzącym wyzwaniom w obszarze doskonalenia zasobów ludzkich. Głównym elementem tych działań jest rozwój usług takich, jak orientacja, edukacja oraz poradnictwo w zakresie planowania kariery zawodowej. Działania te wspierają realizację polityki kraju dotyczącej wykształcenia kadr pracowniczych, traktowanych jako majątek narodowy, które wyposażone w wiedzę, umiejętności i postawy mają stawić czoła wyzwaniom osobistym i ogólnoekonomicznym.

Rozdział I. Podstawowe pojęcia i teorie tworzące podstawy poradnictwa zawodowego

W drugiej połowie XX wieku problematykę zatrudnienia i aktywności zawodowej zaliczono do wiodących zagadnień polityki społecznej państw rozwiniętych. Równolegle rosła i nadal rośnie na rynku pracy rola doradztwa zawodowego jako profesji.

Transformacja polityczna i społeczno-ekonomiczna w Polsce doprowadziła do dwojakiego rodzaju zmian na rynku pracy. Z jednej strony pojawiło się dotąd nie znane negatywne zjawisko bezrobocia, a z drugiej strony uwidoczniły się pierwsze pozytywne przeobrażenia w mentalności Polaków, takie jak dodatnie wartościowanie pracy oraz wzrost odpowiedzialności, szczególnie młodych ludzi za własną przyszłość zawodową.

Ta tendencja zaowocowała zwiększonym zainteresowaniem problematyką doradztwa oraz jej uporządkowaniem formalno - prawnym.

Główny cel programu, który można utożsamiać z misją doradztwa w  Polsce został sformułowany następująco:

Dostarczenie profesjonalnych usług doradczych zarówno młodym osobom u progu kariery zawodowej, jak i osobom bezrobotnym poszukującym pracy lub zmieniającym zawód.

Dotychczas w doradztwie zawodowym znajdowały zastosowanie dwa wielkie nurty psychologiczne:

• podejście poznawcze, umożliwiające lepsze zrozumienie możliwości jednostki w warunkach gospodarki rynkowej, ze szczególnym uwzględnieniem wiedzy na temat procesów decyzyjnych;

• podejście behawiorystyczne, które może znaleźć zastosowanie w klasycznym modelu dopasowywania kandydata do pracy.

Literatura przedmiotu wskazuje na duża rolę w podbudowie teoretycznej poradnictwa koncepcji Johna Krumboltza - czteroczynnikowej teorii społecznego uczenia się. Teoria ta tworzy podstawy dla procesu podejmowania decyzji na przestrzeni całego życia, gdzie uwzględnione są przemiany samej osoby (jej umiejętności, wiedzy, aspiracji) oraz zmiany zewnętrzne klimatu społecznego, ekonomicznego i technologicznego. Krumboltz mówi o integracji czterech kategorii czynników, które powodują zmiany na drodze rozwoju losów zawodowych. Są to: czynniki genetyczne, warunki środowiskowe, doświadczenia związane z uczniem się, umiejętności realizacji zadań.

Czynniki genetyczne: płeć, wygląd zewnętrzny, inteligencja, sprawność fizyczna, szczególne zdolności. Identyfikacja tych czynników jest możliwa dzięki opanowaniu diagnostyki psychologicznej (badanie uzdolnień i zainteresowań).

Warunki środowiskowe: liczba i rodzaj dostępnych miejsc pracy i szkoleń, polityka socjalna, zarobki, prawo pracy, zasoby naturalne, postęp technologiczny, środowisko rodzinne, społeczność lokalna. Wiedzy na temat środowiska dostarcza psychologia wychowawcza oraz społeczna (rodzina, szkoła, sąsiedzi, przyjaciele).

Doświadczenia związane z uczeniem się: uczenie się przez obserwację i formowanie asocjacji na temat zawodów na podstawie uzyskanej informacji oraz uczenie się instrumentalne, gdzie jednostka działa na otoczenie w sposób prowadzący do określonych skutków. Szczególne zastosowanie znajduje tu wiedza z obszarów psychologii różnic indywidualnych, psychologii poznawczej oraz psychologii komunikacji (procesy poznawcze, podejmowanie decyzji, porozumiewanie się).

Umiejętności realizacji zadań: wyznaczanie celów, ich wartościowanie, przewidywanie zdarzeń, tworzenie alternatyw, poszukiwanie informacji i planowanie. Wyjaśnień na temat tych umiejętności szukać można w psychologii komunikacji oraz psychologii podejmowania decyzji.

Istotną rolę odgrywają teorie rozwojowe Ginzberga i Supera, które pozwalają zrozumieć proces przemian, jakim ulega jednostka w procesie kształtowania swojej drogi zawodowej. Wykorzystywane są również analizy Halla oraz Daltona i Thompsona, które podkreślają rolę środowiska pracy w karierze zawodowej.

Wielu autorów modeli doradczych umieszcza pojęcia orientacja i doradztwo na dwóch krańcach tego samego kontinuum.

Orientacja zawodowa jest kojarzona z prezentowaniem klientowi możliwości zawodowych jakie oferuje mu jego najbliższe otoczenie. Jest ona skierowana głównie do młodzieży u progu kariery. Doradztwo zawodowe natomiast w większym stopniu dotyczy osób dorosłych. Jest zatem procesem pomagania, który uwzględnia doświadczenia i osobistą motywację klienta, często również uwikłanego w różnorodne problemy życiowe. Koncepcja doradztwa nawiązuje do tradycji humanistycznej pomagania, której przykładem jest model Rogersa

Biorąc pod uwagę zarówno nowoczesny paradygmat doradztwa jak i koncepcję orientacji, doradca nie radzi klientowi jaki ma wybrać zawód, ale raczej powoduje rozszerzenie możliwych opcji wyboru. Kreując nowe doświadczenia pomaga klientowi w podejmowaniu decyzji.

Taka definicja doradztwa napotka jeszcze czasami na pewne opory zarówno ze strony klientów jak i samych doradców. Klienci często oczekują od doradcy stanowiska bardziej autorytatywnego a doradcy - głównie pracujący z osobami dorosłymi - obawiają się, że ten model pozbawia ich w pełni kompetencji. Jednak przekazanie klientowi odpowiedzialności za jego życie wymaga od doradcy odejścia od postawy dyrektywnej i patriarchalnej.

W starciu różnych szkół i teorii ustalono ostatecznie cztery domeny pracy doradczej.

A. Orientacja zawodowa - ta domena pracy doradczej wymaga pogłębionej wiedzy na temat środowiska klienta. Jej zasadniczym narzędziem jest informacja, która opisuje perspektywy edukacyjne i zawodowe. Podkreśla się tu rolę pogłębiania świadomości klienta na temat własnego potencjału zawodowego i zdolności zdobywania nowych kompetencji.

B. Doradztwo pracy - doradca pracy koncentruje się na analizie efektywności działania klienta w sytuacji wykonywania pracy. Bada również jej uwarunkowania psychologiczne i środowiskowe. Główne problemy jakie może zgłaszać klient dotyczą braku satysfakcji z pracy, stresu i wypalenia zawodowego, nieprawidłowych relacji społecznych.

A B

Orientacja Doradztwo

zawodowa pracy

D C

Doradztwo Doradztwo

zawodowe osobiste

C. Doradztwo osobiste - ta domena służy klientowi w lepszym poznaniu samego siebie, co może prowadzić do głębszego wglądu i sprawowania większej kontroli nad własnym życiem. Pomoc doradcza zmierza do budowania zaufania klienta we własne siły. Istotną rolę odgrywa tutaj zbudowanie pozytywnego związku między doradcą a klientem. Doradca pomaga klientowi w autorefleksji, natomiast wszelkie decyzje klient podejmuje autonomicznie.

D. Doradztwo zawodowe - ten rodzaj działalności doradczej w największym stopniu odnosi się do osobowościowych i motywacyjnych aspektów wyboru zawodu. Służy odkrywaniu przez klienta własnego potencjału tak, by dzięki tej wiedzy mógł on podejmować samodzielne decyzje zawodowe. Doradca zwraca również uwagę klienta na wszelkie uwarunkowania pozazawodowe owych decyzji. Zadaniem doradcy w ramach tej domeny jest pomaganie klientom w sytuacji utraty pracy.

Elementem integrującym wszystkie te domeny jest rozmowa doradcza.

Każdy doradca - pomagacz musi opanować zasady dobrej rozmowy i prowadzenia konstruktywnego dialogu z klientem. Bardzo przydatny okazał się tu model pomagania Gerarda Egana, który określa trzy stadia kontaktu doradcy z klientem:

1. Identyfikacja i klasyfikacja problemu klienta;

2. Opracowanie scenariusza działania przy współudziale i aprobacie klienta;

3. Określenie szczegółowej strategii działania.

Realizacja tych działań implikuje rozwój kompetencji interpersonalnych doradcy, które pozwalają na uzyskanie w rozmowie doradczej klimatu wzajemnego zaufania i otwartości. Kluczem do profesjonalizmu doradcy jest zatem umiejętność komunikacji społecznej.

Rozdział II. Poradnictwo zawodowe - założenia, definicje

Współczesną cywilizację cechuje gwałtowny rozwój nauki i techniki, które wkraczają w każdą dziedzinę życia. Nauka i technika stanowią również główną podstawę działalności człowieka. Współczesna cywilizacja to ogromna zmienność i dynamizm rozwojowy. Żyjemy w świetle wzrastającego tempa przemian ponowoczesnego świata.

Podjęcie mądrych i trafnych decyzji dotyczących wyboru zawodu, ścieżki kariery, nie jest zadaniem łatwym. Wybór zawodu, kształtowanie indywidualnej ścieżki kariery ( kariera rozumiana jako droga profesjonalnego rozwoju, którą człowiek zamierza przejść w swoim życiu zawodowym ) to proces długotrwały, ściśle powiązany z etapami rozwoju człowieka, oraz rzeczywistością społeczną i gospodarczą w jakiej jednostka funkcjonuje.

Wybór zawodu staje się zarówno dla młodzieży jak i dla osób dorosłych materią coraz bardziej skomplikowaną i dokonywany jest w coraz trudniejszych warunkach ramowych.

Jest wiele przyczyn takiego stanu rzeczy, w tym między innymi:

• zawody i proces kształcenia podlega coraz szybszym przekształceniom,

• zmieniają się warunki podjęcia pracy w wielu zawodach wymagających odpowiedniego kształcenia,

• następuje intensyfikacja procesów rozwoju techniki i automatyzacji; powstają coraz to nowe formy organizacyjne,

• wraz z rozwojem techniki i zmianami strukturalnymi powstają również nowe zawody,

• coraz trudniejsze jest rozeznanie się w wielości istniejących zawodów.

Mówiąc ogólnie - wielość możliwości zawodowych i zróżnicowany tryb kształcenia czyni poradnictwo i preorientację zawodową coraz ważniejszym elementem życia.

Coraz częściej z poradnictwa zawodowego korzysta się nie tylko przed podjęciem pierwszej decyzji o wyborze zawodu, ale też w następnych fazach rozwoju zawodowego. Kontakty doradcze stają się częstsze w obliczu problemów występujących na rynku kształcenia i rynku pracy. Wśród poszukujących porady zwiększa się udział osób ze specyficznymi problemami.

Ogólnie można wyodrębnić następujące punkty ciężkości w przypadku poradnictwa:

• informacje o zawodach i studiach oraz o sytuacji na rynku pracy,

• rozwój indywidualnych koncepcji zawodowych oraz umiejętności rozwiązywania problemów zawodowych,

• pomoc przy realizacji dążeń zawodowych (włącznie z poradnictwem w zakresie miejsc nauki i pracy oraz w zakresie pomocy finansowej).

Proces przygotowania do wyboru zawodu i rozwoju kariery zawodowej rozpoczyna się już w okresie przedszkolnym, a bezpośrednie formy przybiera u dzieci i młodzieży będących w wieku szkolnym, którzy wypracowują wówczas względnie stały sposób spostrzegania siebie, zbierają informacje na temat różnorodnych zawodów i dokonują pierwszych wyborów zawodowych. Procesy te zachodzą niezależnie od możliwości korzystania z poradnictwa zawodowego i informacji o zawodach. Jednak przyswajane przez młodzież informacje bywają niepełne i oparte bardziej na wyobrażeniach, niż faktach. Dlatego szczególnie ważna jest dla młodych osób możliwość korzystania z poradnictwa zawodowego, które dostarcza aktualnych informacji o zawodach i drogach kształcenia, a także informacji na temat możliwości wykorzystania swojego potencjału intelektualnego i osobowościowego zgodnie z zainteresowaniami.

U uczniów szkół podstawowych rola poradnictwa powinna sprowadzać się przede wszystkim do podniesienia poziomu świadomości zawodowej poprzez umożliwienie korzystania z informacji zawodowej oraz do wstępnego ukierunkowania wyboru drogi kształcenia.

W gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej działania z zakresu poradnictwa zawodowego obejmować powinny badanie obszarów zawodowych oraz umiejętności własnych młodzieży i jej przydatności do wykonywania określonych zawodów.

Rola poradnictwa zawodowego nie kończy się oczywiście na etapie dokonania wyboru zawodu. W momencie wchodzenia młodego człowieka na rynek pracy najbardziej istotne pozostaje wspieranie go w rozwoju kariery zawodowej oraz w procesie poszukiwania zatrudnienia. Dotyczy to zwłaszcza dostarczania młodzieży informacji o potencjalnych pracodawcach, metodach poszukiwania zatrudnienia, jak również pomoc w redagowaniu dokumentów niezbędnych do poszukiwaniu pracy oraz udzielanie wskazówek dotyczących przygotowania się do rozmowy kwalifikacyjnej.

Obecny rynek pracy stawia przed przyszłymi pracownikami coraz wyższe wymagania dotyczące kwalifikacji i umiejętności. Zdarza się często, ze osoby poszukujące zatrudnienia muszą dokształcać się lub dokonać zmiany swoich kwalifikacji. Dotyczy to także ludzi młodych, w tym również często absolwentów szkół począwszy od zawodowych aż do wyższych. W tych przypadkach, poradnictwo zawodowe świadczy swoją pomoc w zakresie doboru zawodu, wyboru odpowiedniej ścieżki przekwalifikowania się oraz wyboru jednostki szkoleniowej.

Przedstawione problemy wynikające z rozwoju zawodowego młodzieży wskazują na istnienie potrzeby poradnictwa zawodowego jako działalności dostępnej dla dzieci i młodzieży już od najmłodszych lat. Znajomość rynku pracy, znajomość przemian w świecie zawodów, wymagań stawianych przez różne zawody sprzyjają podjęciu prawidłowej decyzji co do kierunku kształcenia zawodowego oraz identyfikują z zawodem.

Usługi z zakresu poradnictwa i informacji zawodowej dla osób dorosłych prowadzone są głównie przez powiatowe urzędy pracy oraz Centra Informacji i Planowania Kariery Zawodowej wojewódzkich urzędów pracy.

Poradnictwo zawodowe realizowane przez urzędy pracy rozumiane jest jako usługa świadczona nie tylko przy podejmowaniu pierwszej decyzji o wyborze zawodu, ale jako poradnictwo w odniesieniu do przebiegu pracy i kariery zawodowej w całym okresie aktywności zawodowej. Należą do niej procesy związane ze zmianami i mobilnością, bezrobocie, dokształcanie, powrót do aktywności zawodowej po fazie rodzinnej, rehabilitacja zawodowa i kształcenie bądź praca za granicą.

Urzędy pracy zobowiązane są do oferowania osobom dorosłym poradnictwa zawodowego, które pomyślane jest przede wszystkim jako poradnictwo dla wspomożenia procesu indywidualnego podejmowania decyzji.

Klientami i grupami celu poradnictwa zawodowego urzędów pracy są:

• osoby bezrobotne i poszukujące pracy w tym również osoby niepełnosprawne,

• osoby powracające do aktywnego życia zawodowego po fazie rodzinnej,

• osoby przyuczane do zawodu,

• pracodawcy (obsadzanie miejsc kształcenia i miejsc pracy, wspieranie zawodowe, rozwój na rynku pracy, kształcenie i dokształcanie w miejscu pracy),

• osoby zawodowo czynne,

• młodzież stojąca przed problemem wyboru zawodu po gimnazjum i szkołach ogólnokształcących,

• studenci i absolwenci szkół wyższych,

• rodzice i pedagodzy jako ważni multiplikatorzy w procesie wyboru zawodu.

Oferta poradnictwa zawodowego dla powyższych klientów i grup celu obejmuje preorientację zawodową, poradnictwo, pośrednictwo w zakresie doboru kadr i kształcenia oraz wspieranie w dziedzinie kształcenia zawodowego.

Do zakresu preorientacji zawodowej zalicza się przedsięwzięcia indywidualne takie jak wykłady, informacje dla grup w szkołach i informacje dla grup bezrobotnych, seminaria, giełdy informacyjne, spotkania z rodzicami, spotkania informacyjne o zawodach, rozmowy w Centrach Informacji Zawodowej.

Poradnictwo zawodowe  to system długofalowych i wieloetapowych działań  wychowawczych towarzyszących jednostce w trakcie jej rozwoju zawodowego. Obejmuje ono całokształt działań związanych z udzielaniem pomocy zarówno osobom młodym jak i dorosłym w planowaniu, tworzeniu i rozwoju kariery zawodowej przynoszącej jednostce satysfakcję i sukces zawodowy.

Pośrednictwo w zakresie doboru kadr polega na pomocy pracodawcom w doborze kandydatów na stanowiska wymagające szczególnych predyspozycji psychofizycznych.

Rozwój poradnictwa, zwłaszcza zinstytucjonalizowanego, wiąże się z powstaniem społeczeństw zamożnych o wysokiej, zróżnicowanej kulturze i cywilizacji, wykształconych i demokratycznych Wymienia się przy tym wiele czynników wpływających na wzrost zainteresowania poradnictwem: rozwój przemysłu, techniki, ogólny wzrost wiedzy i świadomości społecznej, rozwój komunikacji społecznej, wzmożoną dynamikę i różnicowanie się form życia społecznego, a wobec tego zwiększanie się ilości sytuacji trudnych, problemowych, niemożność radzenia sobie z rozwiązywaniem problemów, a w konsekwencji szukanie oparcia poza rodziną .

Zapotrzebowanie na usługi doradcze wynika także z coraz większego komplikowania się świata wewnętrznego jednostki oraz jej środowiska zewnętrznego.

Człowiek przytłoczony ogromem informacji poszukuje oparcia u specjalistów.

Żyjemy bowiem w czasach, w których tempo życia i jakość zmian zachodzących w obszarze kształcenia, a także zmian na rynku pracy przekracza dotychczasowe wyobrażenia. Wielu ludzi traci pracę, wielu zmuszonych jest do podjęcia trudu przekwalifikowania się. Międzynarodowe gremia specjalistów traktują obecnie życie zawodowe człowieka jako trwający całe życie proces uczenia się i rozwoju, który musi być wspierany przez odpowiednie poradnictwo zawodowe.

Poradnictwo zawodowe definiuje się jako proces, w którym doradca pomaga klientowi w osiągnięciu lepszego zrozumienia siebie samego w odniesieniu do środowiska pracy, aby umożliwić mu realistyczny wybór lub zmianę zatrudnienia, lub też właściwego dostosowania zawodowego. Doradca pomaga klientowi w wyborze własnej decyzji, motywuje, informuje, ułatwia wybór najodpowiedniejszego działania .

Istota i funkcje poradnictwa zawodowego

Identyfikacja z rolami zawodowymi

kariery kariery

zawodowej zawodowej

jako takiej jako stylu życia

przebudowy osobowości zawodowej

Celem poradnictwa zawodowego jest zapoznanie klienta z jego możliwościami i zainteresowaniami z punktu widzenia dostosowania zawodowego, z możliwościami na rynku pracy, warunkami ekonomicznymi określonych prac i zawodów, z przeciwwskazaniami i szczególnymi wymaganiami z punktu widzenia minimalnego i najlepszego poziomu dostosowania zawodowego, ze sposobami poszukiwania pracy oraz ze sposobami kontaktowania się z pracodawcą.

W sytuacji zmieniających się wymagań rynku pracy oraz rosnącego zjawiska bezrobocia, coraz częściej wymienia się poradnictwo w sprawach planowania kariery zawodowej jako działanie ułatwiające w perspektywie, uzyskanie sukcesu w pracy zawodowej. Stąd też powszechnie uznawany model związany ze zdobyciem zawodu, często wcześniej rozumiany jako zawód „na całe życie” wyparty został przez model kariery zawodowej.

Kariera jest czymś więcej niż pracą lub zawodem. Jest koncepcją stylu życia, która dotyczy sekwencji zajęć zawodowych i zajęć w czasie wolnym od pracy, wykonywanych przez daną osobę w ciągu całego życia .

Głównym aspektem modelu kariery zawodowej nie są różnice pomiędzy poszczególnymi zawodami, ale bardziej ciągłość indywidualnego rozwoju kariery lub brak tej ciągłości, wzajemne oddziaływanie pomiędzy wyborami edukacyjnymi i zawodowymi zachodzące w różnych okresach czasu, kolejność specjalizacji zawodowych, typów pracy zawodowej, pozycji zawodowych itp. Takie podejście ma swoje implikacje praktyczne również w poradnictwie.

Doradca zawodowy w trakcie porady bowiem nie tylko określa poziom i potencjał jednostki, ale pomaga jej określić cele życiowe i wynikające z nich cele zawodowe, uczy planowania ukierunkowanego na osiągnięcie satysfakcji zawodowej wynikającej z aktywności zawodowej i pozazawodowej, organizuje pomoc w taki sposób, aby jednostka wykształciła umiejętności własnego wyboru ścieżki kariery, rozwoju kariery i żeby potrafiła postrzegać swoją pracę zawodową w kontekście całego życia.

Zwolennicy teorii rozwoju zawodowego, wśród których czołową postacią jest D.E. Super twierdzą, że „rozwój kariery zawodowej jest procesem długotrwałym, przejawiającym się w postaci różnych okresów rozwojowych a tożsamość „ja” kształtuje się w miarę, jak w poszczególnych fazach życia jednostki zmienia się jej zachowanie”

Preferencje i kompetencje zawodowe, sytuacja, w jakiej ludzie żyją i pracują a wraz z tym i obraz własnej osoby, ulegają zmianom wraz z upływem czasu i zdobywaniem doświadczenia. Obraz własnej osoby, jako produkt społecznego kontekstu procesów poznawczych, zyskuje na stabilności począwszy od okresu późnej młodzieńczości aż do późnej dojrzałości, decydując o pewnej ciągłości w procesie wyborów i przystosowania. D.E. Super sugerował, że rozwój kariery jest wdrożeniem własnych koncepcji i przebiega w pięciu etapach: rozwoju, poszukiwania, utrwalania, kontynuacji i schyłku. Na każdym etapie należy przejść pełen cykl rozwojowy. Może się jednakże zdarzyć, że w ciągu życia jednostka zatrzymuje się na każdym z tych etapów bądź też nadmiernie zmaga się z którymś z nich .

Poradnictwo zawodowe dotyczące kariery może ułatwić młodzieży, osobom dorosłym zarówno młodym, jak i starszym, przechodzenie poszczególnych zadań rozwojowych, jakie występują na każdym etapie.

Pięć etapów rozwoju zawodowego „stanowi ramę teoretyczną, w którą wpasowane są zachowania i postawy jednostki, ujawniające się w pięciu rodzajach aktywności, określanych mianem zadań rozwoju zawodowego (krystalizacji, sprecyzowania, realizacji, stabilizacji i konsolidacji)”

Poradnictwo wykorzystuje różne techniki i procedury, indywidualne i grupowe, w celu popierania w różnych okresach życia ludzi, wyborów dotyczących karier. Mogą korzystać z niego osoby w różnym wieku oraz w różnych indywidualnych często bardzo złożonych problemach życiowych.

W ramach poradnictwa zawodowego świadczonego przez urzędy pracy indywidualne poradnictwo zawodowe stanowi najistotniejszą składową - jako trwające przez całe życie towarzyszenie procesom zachodzącym w życiu zawodowym.

W rozumieniu standardów międzynarodowych oferuje ono przeprowadzanie w adekwatnych ramach rozmów cechujących się partnerstwem, zorientowanych na klienta, ukierunkowanych na osiągnięcie określonego celu, ale też otwartych jeżeli chodzi o osiągany ich efekt.

Podstawową metodą stosowaną w indywidualnym poradnictwie zawodowym jest rozmowa doradcza.

Jest ona komunikacją pomiędzy dwiema osobami to jest: klientem i doradcą zawodowym i powinna rozważyć następujące  zaistniałe problemy.

- projektowanie ścieżek kariery,

• wybór odpowiedniej szkoły,

• wybór odpowiedniego zawodu,

• zmiana lub podniesienie odpowiednich kwalifikacji - poprzez wybór odpowiedniego szkolenia,

• wspieranie osób w samorealizacji,

• określenie własnych możliwości, cech osobowości i predyspozycji  zawodowych (uzdolnień i zainteresowań) - poprzez wykorzystanie między innymi autotestów predyspozycji zawodowych,

• pomoc osobom należącym do grup specjalnej troski w znalezieniu swojej szansy i swojego miejsca na rynku pracy,

• kształcenie umiejętności bycia i współdziałania z innymi,

• podnoszenie efektywności działania,

• pomoc w podjęciu pracy.

Pozwala na dokonanie wglądu w siebie, uświadomienie swoich mocnych stron i potrzeb zmiany.

Poradnictwo indywidualne skoncentrowane na rozwoju jednostki jest najbardziej podstawowym rodzajem doradztwa i najbardziej wszechobecnym. W tym ostatnim przypadku oznacza to, że poradnictwo indywidualne może być realizowane niemal przy każdej okazji kontaktów typu twarzą w twarz. Jego istota potrzeba i istota związana jest z problemami , jakie w sposób naturalny pojawiają się w poszczególnych etapach życia człowieka.

Istotę indywidualnego poradnictwa zawodowego realizowanego w urzędach pracy stanowi pomoc niesiona poszczególnym ludziom w rozwoju ogólnym, w ułożeniu sobie optymalnej kariery zawodowej oraz radzeniu sobie w sytuacji kryzysowej, jaką bezsprzecznie jest bezrobocie.

Rozdział III. Sztuka komunikowania się, czyli podstawy porozumiewania się z klientem

Komunikacja - czy to rozmawianie, mówienie, gadanie, czy granie? Istnieją wymagania aby rozmowy były skuteczne. Nie wszystko co wypełnione jest mówieniem jest rozmową. Każda rozmowa, w której chociaż jedna z jej stron jest zbyt mało obecna, nie jest rozmową. Jest gadaniem, graniem, pustym mówieniem. Czym jest obecność w rozmowie, w spotkaniu z drugim człowiekiem? Na to pytanie nie ma jednej odpowiedzi, a suma wszystkich odpowiedzi nadal pozostawia niejasności.

Bez wątpienia istotnym składnikiem obecności w dialogu jest odpowiadanie na informacje płynące od rozmówcy.

Przedmiotem umiejętności interpersonalnych nie powinno być sprawne manipulowanie innymi ludźmi, lecz tworzenie (współtworzenie) takich warunków i atmosfery międzyludzkiej, która sprzyja rozwojowi człowieka.

Ważnym czynnikiem jest tutaj empatia, czyli umiejętność poznawania wewnętrznych stanów i procesów zachodzących w komunikującej się z nami osobie.

Sposób uczestniczenia w kontaktach międzyludzkich zależy od:

• stanu umiejętności interpersonalnych, które uzależnione są od następujących, podstawowych umiejętności:

- umiejętność spostrzegania i rozumienia ludzi. W tej umiejętności gotowość do szybkiego uzyskania pewności w swych opiniach o ludziach przeszkadza we wnikliwym ich rozumieniu. Pomaga umiejętność spostrzegania „na bieżąco” zmieniających się uczuć, zachowań i myśli drugiej osoby.

- umiejętność pomagania i wpływania - co mogę zrobić, aby nasze kontakty uległy zmianie w pożądanym kierunku? Ta umiejętność pomaga w tworzeniu kontaktów z osobą potrzebującą pomocy.

- umiejętność rozwiązywania problemów i konfliktów. Nie można skutecznie radzić sobie z czymś, co jest niejasne i ukryte. Podstawowym elementem umiejętności rozwiązania konfliktów międzyludzkich jest zdolność do pełnego uświadomienia sobie szczegółów i rozmiarów rozbieżności i aktywności komunikowania się na ten temat z partnerem.

• konfrontacji umiejętności interpersonalnych z doświadczeniami osobistymi: rozwijanie własnych umiejętności ważnych w kontaktach z ludźmi może być bardziej skuteczne, jeśli człowiek:

- zwiększa zaufanie do swych subiektywnych doświadczeń tzn. potrafi akceptować realnie istniejące w nim odczucia i uczucia.
- eksperymentuje z samym sobą, czyli aktywnie poszukuje nowych i bardziej odpowiednich sposobów postępowania, myślenia, widzenia, oceniania, nie bać się kierować pytań do siebie.
- poszukuje w otaczającym go świecie informacji zwrotnych np. jakie odczucie i reakcje wywołuje u innych ludzi jego zachowanie.
- ma świadomość i zdolność dokonywania wyrobów i decyzji. Jest autorem swych czynów, próbuje być odpowiedzialny za siebie tzn. zdolny do odpowiedzi samemu sobie i światu TAK lub NIE.
- analizuje swe sukcesy i niepowodzenia. Nie traktuje sukcesu jako przypadkowe zdarzenie będące źródłem satysfakcji, ale próbuje poznać drogę, które do niego prowadziła. Nie obwinia innych lub siebie, ale bada przyczyny.

W efektywnym akcie komunikowania się bardzo ważne jest aktywne słuchanie.

Zasady dobrego słuchania:

• pełna akceptacja drugiej osoby,

• szacunek dla uczuć drugiej osoby,

• tolerancja.

Funkcje słuchania:

• aktywne słuchanie umożliwia mówiącemu poczuć naszą akceptację i przez to staje się dowartościowany. Świadczy o zrozumieniu, bądź chęci zrozumienia osoby mówiącej,

• aktywne słuchanie prowokuje drugą osobę do mówienia subiektywnego, zgodnego z tym jak problem widzi i przeżywa. Niezbędna jest atmosfera wzajemnego zaufania,

• aktywne słuchanie pozwala uporządkować informację, umożliwia mówiącemu samodzielne odszukanie rozwiązania,

• aktywne słuchanie zapobiega wyciąganiu przedwczesnych wniosków na podstawie przypuszczenia. Umożliwia nieudzielanie zbędnych rad,

• aktywne słuchanie umożliwia wygadanie się. Przynosi to ulgę i problem jest łatwiejszy do zniesienia.

Zachowanie się słuchającego:
- kontakt wzrokowy
- okazywanie zainteresowania
- zachęcanie rozmówcy do kontynuacji jego wypowiedzi
- dopytywanie o szczegóły
- dopytywanie o kolejne informacje
- regularne streszczanie
- pominięcie własnych spostrzeżeń, opinii i poglądów
- nieokazywanie dezaprobaty
- cierpliwość
- akceptowanie pauz (poszukiwanie przez mówiącego właściwych określeń)

Najczęściej popełniane błędy w komunikowaniu się:
- postawa wyrażająca brak zainteresowania
- przerywanie czyjeś wypowiedzi
- zmiana tematu rozmowy
- myślenie o czymś innym
- reakcje impulsywne
- pochopne rady
- wartościowanie
- przedwczesne przypuszczenia

Umiejętne słuchanie jest już formą pomocy. Jest to objaw bycia obok, zainteresowania. To dawanie człowiekowi tego, co w danym momencie jest mu potrzebne.

Podczas rozmowy należy rozmówcę informować, że usłyszeliśmy to, co mówi, poprzez werbalne i niewerbalne sposoby.

Werbalnymi sposobami słuchania są:
- parafrazowanie
- klaryfikacja
- zadawanie pytań
- odzwierciedlenie uczuć
- dzielenie się własnymi uczuciami.

Parafrazowanie - wierne powtórzenie tego, co powiedział nasz rozmówca. Jest to powtórzenie w sposób fotograficzny. W parafrazowaniu nie należy interpretować tego, co się usłyszało. Parafrazując należy użyć własnych słów, ale oddając klimat mówiącego.

Klaryfikacja - prośba o wyjaśnienie, gdy nie możemy zrozumieć wypowiedzi, albo gdy podczas wypowiedzi pojawia się wiele wątków i prosimy o wybranie jednego.

Zadawanie pytań - w czasie zadawania pytań należy unikać pytań zamkniętych, tzn. takich, gdzie udzielamy odpowiedzi: „tak” lub „nie”. Pytania otwarte dają możliwość zaproszenia lub nie do swojego terytorium. Pytanie w postaci: „Dlaczego tak zrobiłeś…” nie jest dobre, ponieważ odcina od dalszych uczuć. Natomiast pytanie: „co tobą kierowało…” jest lepszym pytaniem, ponieważ zachęca do rozmowy, zmusza do kontaktu z własnymi uczuciami, zmusza do myślenia. Podczas zadawania pytań pragniemy dotrzeć do wewnętrznego świata drugiej osoby.

Odzwierciedlanie uczuć - im bliższe sercu uczucie tym trudniej się go wyraża. Aby pomóc należy się skoncentrować na uczuciach. Podkreślić i pomóc uświadomić sobie te uczucia, które wyraża się nieświadomie. Jest to dobre dla osób, które maja kłopoty z wyrażaniem swoich uczuć, np. jeden radzący się płacze i nic mu w tym nie przeszkodzi, a drugi będzie się męczył i nie potrafi uświadomić sobie swoich uczuć. Takiemu człowiekowi należy pomóc. Radzący się albo tą pomoc przyjmie albo nie.

Dzielenie się własnymi uczuciami. (otwartość terapeuty)- to zdolnośc mówienia o sobie we właściwy sposób i we właściwym miejscu rozmowy

Nie można pominąć znaczenia komunikacji niewerbalnej. Komunikacja niewerbalna może być rozumiana w dwojaki sposób. W ujęciu szerszym oznaczać będzie wszelki niewerbalny przekaz informacji. W ujęciu węższym natomiast obejmuje niewerbalny przekaz informacji występujący w kontakcie społecznym, a więc kiedy na przykład rozmawiają ze sobą dwie osoby. Zdecydowana większość zagadnień dotyczy tego drugiego sposobu ujmowania komunikacji niewerbalnej. Niewerbalne aspekty porozumiewania się pełnią ważne funkcje komunikacyjne. Właściwie nie sposób wyobrazić sobie możliwości pełnego porozumiewania się ludzi bez "wspomagania" niewerbalnego.

Klasyfikacja funkcji komunikatów niewerbalnych.

Klasyfikacja Knappa

1. Powtarzanie - kanał niejęzykowy przekazuje jednocześnie informacje zawarte w wypowiedzi słownej. Np. gest wskazujący wnętrze mieszkania przy wypowiedzi "zapraszamy do środka".

2. Zastąpienie - zamiast słów prezentowana jest sekwencja niejęzykowa, która oznacza to samo. Np. gest pozdrowienia zamiast słów "Dzień dobry". Nie wszystkie wypowiedzi mogą być zastępowane przekazami niejęzykowymi.

3. Regulacja konwersacji - ustalanie kolejności wypowiedzi.

4. Akcentowanie tekstu mówionego - ruchy rąk, głowy itd. mogą podkreślać znaczenie wypowiadanych słów przez obrazowanie. Np. pochylenie wobec rozmówcy jako okazanie szacunku.

5. Maskowanie - zachowania niejęzykowe mające na celu ukrycie prawdziwych uczuć, przekonań czy myśli. np. zachowania występujące podczas kłamania

Klasyfikacja Argyle'a

1. Komunikowanie interpersonalnych postaw i emocji - kody niewerbalne służą przede wszystkim odzwierciedlaniu stosunku człowieka do jego otoczenia, w tym zwłaszcza społecznego. Wzajemne ustosunkowanie się ludzi przejawiane jest takimi znakami jak wyrazy twarzy, ton głosu, spojrzenia czy choćby przyjmowane odległości. To tylko niektóre z gamy środków, poprzez które wysyłamy i odbieramy informacje takie jak sympatia - antypatia, zainteresowanie - brak zainteresowania, partnerstwo - dominacja - uległość. Można powiedzieć, że na poziomie niewerbalnym mamy do czynienia przede wszystkim z komunikacją emocjonalną. Komunikowanie werbalne jest natomiast głównym sposobem przekazywania informacji innego rodzaju.

2. Samoprezentacja - poprzez ubiór, fryzurę, sposób wypowiadania się, różne rekwizyty czy ogólniej styl zachowania ludzie wysyłają komunikaty dotyczące tego kim są lub kim chcieliby by być. Innymi słowy poprzez różne niewerbalne środki informują (często niezamierzenie) o swoim statusie społecznym, ekonomicznym, osobowości, sympatiach politycznych (znaczek w klapie marynarki) oraz innych aspektach "ja". Bardzo często ludzie grają pewne role, czyli pokazują się takimi (na ogół lepszymi, mądrzejszymi, bogatszymi, bardziej pewnymi siebie) niż są w rzeczywistości.

3. Rytuał - kody niewerbalne odgrywają ważną rolę w rytuałach. Dobrze wszystkim znanym rytuałem społecznym jest witanie się i żegnanie. Podczas przywitania w kulturze polskiej mężczyźni podają sobie ręce (jeśli odległość pomiędzy osobami na to pozwala), uśmiechają się do siebie oraz nawiązują kontakt wzrokowy. Inny wariant przywitania to podniesienie ręki lub zdjęcie nakrycia głowy (rzadziej już dziś spotykane) oraz ukłon kiedy odległość jest zbyt duża aby podać sobie dłonie. Zachowania tego rodzaju są redundantne (wysoce przewidywalne i tym samym mające mniejsze znaczenie informacyjne) służą jednak podtrzymywaniu dobrych relacji z innymi. Inne rodzaje rytuałów to promocje, immatrykulacje, honorowe wręczanie nagród, gdzie także obowiązują określone normy na przykład dotyczące strojów czy sposobów zachowywania się.

4. Podtrzymywanie komunikacji werbalnej - znaczenie wypowiedzi nie zależy tylko od samej treści słów. Jest ono (znaczenie) zależne od takich czynników jak akcent, ton głosu, szybkość oraz płynność mówienia. Wypowiedź staje się przez to bardziej kompletna co czyni ją bardziej (czasami mniej jak ma to miejsce w przypadku ironii) zrozumiałą i łatwiejszą do odczytania. Poza tym podczas mówienia ludzie gestykulują a na ich twarzach widać różne miny. Są to także informacje, które mogą być pomocne w odczytaniu znaczenia wypowiedzi. Jest to o tyle ważne, że większa część tych informacji jest przekazywana i odbierana nieświadomie dlatego można uznać, że właśnie tam należy szukać potwierdzenia lub zaprzeczenia tego, co jest przekazywane w treści słów.

Podczas rozmowy dwu lub więcej osób musi zostać ustalony porządek mówienia. Trudno wyobrazić sobie rozmowę kiedy obie osoby mówią jednocześnie. Taki porządek ustalany jest właśnie znakami niewerbalnymi takimi jak nabieranie powietrza i otwarcie ust, aby za chwilę zabrać głos, skinienia głową, podniesienie ręki oraz inne. Kiedy już jedna osoba zabrała głos oczekuje ona reakcji słuchacza. Słuchacz natomiast chcąc dać do zrozumienia, że aktywnie uczestniczy w interakcji kiwa głową kiedy zgadza się z mówiącym lub kręci głową na znak niezgody. Tak czy inaczej przekazuje on mówiącemu informacje zwrotne o swoim zaangażowaniu czyni to właśnie przy pomocy kodów niewerbalnych. Wreszcie są i takie sytuacje gdzie porozumiewanie się słowne jest wykluczone. Wystarczy przyjrzeć się (np. telewizji) grupie pracujących wspólnie płetwonurków, pracownikom lotniska pomagającym pilotom parkować samolot, czy choćby pracy policjanta kierującego ruchem ulicznym na skrzyżowaniu.

Rozdział IV. Rola rozmowy w poradnictwie zawodowym

Dokonywane obecnie przez jednostkę wybory dotyczące życia zawodowego nie są wyborami na całe życie. W obliczu zmian każdy człowiek w przebiegu życia będzie zmuszony wykonywać co najmniej kilka zawodów, oraz permanentnie się dokształcać.

Głównymi grzechami naszego społeczeństwa są: mała mobilność, niechęć do zmiany zawodu, brak orientacji w wymaganiach współczesnego rynku pracy. Dlatego też orientacja zawodowa i poradnictwo zawodowe są tak istotne w dobie przemian gospodarczych i narastającego bezrobocia. Jednostka stojąca w obliczu wyboru powinna znać swoją wartość i wiedzieć, czego chce. Powinna umieć korzystać z różnych źródeł informacji i wybierać to, co jest dla niej ważne. Powinna orientować się w zawodach, szczególnie nowych, gdzie rynek pracy jest wciąż otwarty.

Jednostka jak początkujący Wędrowiec na bezdrożach kariery, zapewne często staje przed problemem, pytaniem, na które nie jest w stanie sama znaleźć odpowiedzi. Musi wtedy szukać pomocy fachowców, zdobyć potrzebne dane, materiały, informacje.

Tymi fachowcami są doradcy zawodowi.

Kiedy mówię „poradnictwo zawodowe” - widzę proces zachodzący w czasie.

Widzę poszukującego porady, który przychodzi z pytaniem: kim jestem, dokąd zmierzam, co potrafię, w jaki sposób mam wykorzystać swoje umiejętności, gdzie mam szukać - i z wieloma innymi. Widzę poszukującego porady na etapie osobistej zagadki, z uświadomioną lub nie potrzebą informacji o sobie i o świecie zawodów, o rynku pracy.

Widzę także doradcę - z jego pasją, zaangażowaniem, wiedzą, słabościami i ludzkimi niedoskonałościami, z doświadczeniem, które ma swoje źródło w życiu osobistym i zawodowym, a także z doświadczeniem, które wypływa ze spotkań z życiem innych ludzi.

W przygodzie jaką jest poradnictwo zawodowe dotykamy ulotnych zjawisk, emocji, danego nam tu i teraz momentu zastanowienia i refleksji.

Poszukujący porady przychodzi do doradcy będąc w fazie zmiany. Może być wtedy na etapie definiowania celu (celów), może być na etapie tworzenia różnych wariantów, może być na etapie podejmowania decyzji, może być na etapie wyboru, może być na etapie realizacji wybranego sposobu działania, może być również na etapie totalnego zagubienia się.

Z potrzeb klienta wynika postawa i aktywność doradcy. Doradca zawodowy może pełnić rolę eksperta (doradca „wie, co jest dobre”), informatora, opiekuna (doradca jest ciepły, otwarty, akceptujący, stymulujący do aktywności) lub konsultanta (doradca jako partner radzącego się: obydwaj są badaczami).

W indywidualnym procesie doradczym kontakt zaczyna się od ustalenia, na jakim etapie poszukiwań jest radzący się. Każda decyzyjna sytuacja zawodowa jest bowiem jednorazowa - związana ze specyficzną sytuacją radzącego się. Wymaga więc różnych aktywności doradczych i prowadzi do określonego przebiegu procesów decyzyjnych.

Celem porady indywidualnej w poradnictwie zawodowym dla osób dorosłych jest udzielenie indywidualnej pomocy klientowi, który znalazł się w trudnej sytuacji zawodowej, traci orientację na rynku pracy i samodzielnie nie potrafi poradzić sobie z jej rozwiązaniem.

Podstawową metodą stosowaną w indywidualnym poradnictwie zawodowym jest rozmowa doradcza. Jest ona komunikacją pomiędzy dwiema osobami, to jest klientem i doradcą zawodowym. W trakcie takiej rozmowy, doradca uzyskuje wszelkie informacje, które są potrzebne do oceny sytuacji klienta: zainteresowań, oczekiwań dotyczących zawodu czy zatrudnienia, stanu zdrowia, umocowania społecznego, doświadczeń życiowych, zawodowych, drogi edukacyjnej czy wizji własnej kariery.

Rozmowa jest punktem wstępnym do dyskusji o przyszłości klienta i powinna rozważyć następujące zaistniałe problemy:

• zdefiniowanie problemu przez klienta,

• określenie celu porady z punktu widzenia klienta i doradcy,

• ocena sytuacji zawodowej klienta,

• faza diagnostyczna,

• sformułowanie indywidualnego planu działania.

Każda rozmowa doradcza - gdzie różne są cele spotkania, różne założone oczekiwania stron interakcji, różne końcowe założenia - posiada pewien uniwersalny schemat:

Schemat rozmowy doradczej

I. Przygotowanie do rozmowy

II. Wprowadzenie

III. Wywiad Diagnoza

V. Uwzględnianie działania

(uzyskanie zaangażowania) IV. Oddziaływanie

VI. Zakończenie

Do głównych obszarów, nad którymi można pracować w ramach poradnictwa indywidualnego, należą :

• określanie potencjału jednostki: jej umiejętności, predyspozycji, zainteresowań, uzdolnień oraz cech osobowych,

• kształtowanie aktywnych postaw sprzyjających samodzielnemu, świadomemu i racjonalnemu podejmowaniu decyzji zawodowych,

• wybór zawodu i określanie dalszej drogi kształcenia,

• planowanie własnej ścieżki zawodowej; wytyczanie celów zawodowych oraz sposobów ich realizacji,

• samodzielne poruszanie się po rynku pracy,

• prawidłowe funkcjonowanie w środowisku społecznym i zawodowym.

Czynności podejmowane w poradnictwie powinny uwzględniać pewne zasady, zwłaszcza właściwe rozpoznanie potrzeb, indywidualne podejście do osoby radzącej się i jej problemu, odpowiednie wykorzystanie środków, dążenie do aktywizowania klientów, dobrowolność, przystępność. W zależności od stanu osoby radzącej się podejmowane są działania poradnicze nastawione na prognozę, profilaktykę, optymalizację lub naprawę.

Jest to kryterium horyzontalne poradnictwa, które należy rozpatrywać łącznie z kryterium wertykalnym tzn. treścią i problemami. Swego rodzaju spoiwem zamykającym w całość to, co się odbywa w poradnictwie jest kryterium „wewnętrzne” (czynności doradcy). O ile radzący się wnoszą do poradnictwa treści i problemy a także swoje różne stany, to doradca poprzez swoje czynności i osobowość próbuje im zaradzić, pomóc. Ponadto doradca w rozmowie doradczej musi odróżnić człowieka i jego rzeczywisty problem od tego co mówi i jak mówi.

W procesie poradniczym wyróżnia się różne etapy. L. M. Brammer wyróżnił osiem etapów procesu pomagania. Są to:

1. Wstęp, w którym następuje nawiązanie wzajemnych relacji.

2.  Klaryfikacja, w której ustala się problem i powody szukania pomocy.

3. Strukturowanie, gdzie następuje sformułowanie warunków trwania procesu pomagania. Radzący powinien tu zgodzić się na współpracę i przyjąć odpowiedzialność za swój udział w procesie, uczciwe mówienie o sobie.

4. Relacja, w której następuje budowanie i pogłębienie wzajemnych intereakcji doradca - radzący się, poprzez używanie werbalnych i poza werbalnych rodzajów komunikacji.

5. Eksploracja, polegająca na aktywności doradcy, analizowaniu problemów, formułowanie celów, planowaniu działań, zbieraniu faktów, wyrażaniu głębszych uczuć, uczeniu nowych umiejętności.

6. Konsolidacja, gdzie osobą aktywną jest radzący się, poprzez rozważanie alternatywnych rozwiązań, wykorzystanie nowych umiejętności, określanie własnych uczuć.

7. Planowanie, którego celem jest rozwinięcie planu działania, redukcja przykrych uczuć, i zmiana istniejącej sytuacji.

8. Zakończenie, czyli podsumowanie procesu poradniczego przez radzącego się lub doradcę.

Inne etapy pomagania wymieniają J. Brzeziński i S. Kowalik dzieląc przebieg rozmowy psychologicznej na cztery etapy:

1.  Przygotowawczy, który odbywa się przed rozmową z klientem. W etapie tym następuje przegląd dokumentów i innych źródeł informacji o kliencie, ustalenie celów i tematów rozmowy, przygotowanie się do obserwacji.

2.  Wstępny, który polega na wyjaśnieniu zasad spotkania, zainicjowaniu rozmowy

3.  Zasadniczy dzielący się na dwa podetapy:

a)      badanie psychologiczne oraz omówienie wyników badań oraz dyskusja;

b)      zdefiniowanie problemów i sposób ich rozwiązania.

4. Końcowy zawierający podsumowanie określające istotę problemu klienta.

W literaturze polskiej etapy indywidualnego poradnictwa zawodowego po raz pierwszy wydzieliła B. Wojtasik. Są to:

1. Przygotowanie się doradcy do prowadzenia rozmowy.

Zapoznanie się z sytuacją szkolną i domową klienta oraz jego stanem zdrowia. Ustalenie schematu rozmowy, ustalenie jej celu i tematu;

2. Pierwszy kontakt polegający na nawiązaniu interakcji.

Powinien być on autentyczny, a atmosfera nieformalna. W pierwszym kontakcie ważne są warunki spotkania. L. M. Brammer twierdzi, że powinny być one uczciwym odbiciem stylu osoby pomagającej. Rodzaj ubrania, jakie nosi, wygląd i wystrój pokoju, nawet odległość krzeseł jest tu istotna. Czynniki zwiększające dystans między doradcą a klientem to: rozmowa „przez biurko”, siedzenie klienta tyłem do drzwi, fotel doradcy bogaty, natomiast skromne krzesło petenta, niskie kanapy dla klientów, materiały z napisem „poufne” zostawione na biurku doradcy itp.

3. Ustalenie, kto ma problem i na czym on polega.

Jeśli klient stwierdzi, że przysłał go nauczyciel albo rodzice lub inna osoba, jest to sygnał, że nie uznaje problem za swój.

4. Zawarcie kontraktu między doradcą a radzącym się.

Określenie odpowiedzialności za przebieg procesu i uzyskane wyniki.

5. Budowanie relacji doradca - radzący się. Pogłębienie relacji.

6. Zbieranie faktów oraz badanie pedagogiczne i psychologiczne.

Doradca poznaje wiedzę, zainteresowania, możliwości, potrzeby i środowisko ucznia. Radzący się dokonuje samopoznania i samooceny.

7.     Aktywizowanie radzącego się do zbierania informacji o zawodach i szkołach.

8.      Konsultacja z rodzicami.

9. Dopasowywanie siebie do zawodu.

Na tym etapie należy rozważyć, czy zainteresowania, wartości, możliwości i środowisko będą sprzyjały wykonywaniu wspólnie wybranego zawodu. Następuje tu wspólne planowanie, dyskusja nad rozwiązaniami. Dokładne wybranie danego zawodu, stanowiska pracy, znalezienie odpowiedniej szkoły, poznanie wymagań przy przyjęciu do niej, skompletowanie dokumentów.

10. Zakończenie.

Następuje tu podsumowanie wspólnych osiągnięć, ocena tego, co zostało wykonane. Jeżeli nie osiągnięto celów, należy zastanowić się nad przyczynami.

W indywidualnym poradnictwie zawodowym nie muszą występować wszystkie etapy.

Nie zawsze jest to konieczne, a czasami wręcz niemożliwe. Inne etapy będą realizowane w poradnictwie indywidualnym dla młodzieży, inne dla dorosłych.

Wybór etapów jest zdeterminowany również miejscem pracy doradcy zawodowego.

Każdy doradca musi jednak uwzględnić 3 główne fazy w indywidualnym poradnictwie zawodowym:

• otwarcie,

• przepracowanie problemu,

• zakończenie.

Na efekt procesu poradnictwa istotny wpływ ma jakość kontaktów interpersonalnych.

Podstawowymi czynnikami w doradczych kontaktach interpersonalnych są: autentyczność, akceptacja i empatia.

Zdaniem C. R. Rogersa najważniejsza jest autentyczność czyli zgodność z samym sobą. Doradca niczego i nikogo nie udaje. Doradca dba o zgodność przekazów werbalnych i niewerbalnych. W trudnych sytuacjach poradniczych doradca może powiedzieć o swoich uczuciach. Będzie wtedy bardziej autentyczny i da przykład osobie radzącej się jak wyrażać swoje uczucia.

Akceptacja polega na przyjmowaniu radzącego się takim jakim on jest. Doradca akceptujący, daje do zrozumienia swojemu klientowi, nie tylko słownie, ale także całym swoim zachowaniem, że radzący się jest osobą dla niego ważną.

Empatia to proces wczuwania się. Jest to postrzeganie i rozumienie stanu psychicznego klienta. To trafne wyobrażenie przeżyć drugiej osoby.

Duże znaczenie w kontaktach doradcy i osoby radzącej się mają komunikaty niewerbalne, do których zaliczamy:

a)      mowę ciała, a więc: pozycję ciała, mimikę, gestykulację, ton głosu itp. I tak ważnym komunikatem już w pierwszym kontakcie będą gesty rąk, za pomocą których przekazujemy postawy dominacji, uległości i równości. Splecione ręce doradcy można odczytać jako wrogość lub próbę panowania nad frustracją. Ręce ułożone w „wieżyczkę” wskazują na dominację i pewność siebie. Kłamstwo, wątpliwości ukazane mogą być przez takie gesty jak: zakrywanie ust ręką, pocieranie nosa, ucha, oka. Znudzenie pokazywać może podparcie rękami głowy. Jeśli dłoń znajduje się na policzku świadczy to o aktywnym słuchaniu. Kiwanie głową, przechylanie jej na bok świadczy o zainteresowaniu.

b)      komunikaty interakcyjne, do których zaliczamy: kontakt wzrokowy, przestrzeń osobistą i interpersonalną itp. Człowiek posiada przestrzeń osobistą, która jest przez niego chroniona. Z osobami bliskimi kontaktuje się w sferze intymnej w odległości 15- 45 cm, doradca może wchodzić w sferę dalszą osobistą od 46 - 122 cm, ale bezpiecznie jest pozostać w sferze społecznej, którą zachowujemy w stosunku do ludzi obcych 122 - 360 cm. W pierwszym kontakcie nie należy wchodzić w sferę intymną nawet przez przyjacielskie położenie ręki na ramieniu. Ważne jest natomiast utrzymywanie kontaktu wzrokowego.

Komunikacja niewerbalna pełni różne funkcje. B. Wojtasik (za M. Argyle) wyróżnia następujące:

1. komunikowanie postaw i emocji wobec partnera interakcji,

2. samoprezentacja - aspekty wyglądu,

3. wspomaganie komunikacji werbalnej - mimika, gesty,

4. zastępowanie mowy.

W metodach i technikach stosowanych przez doradcę bardzo ważne są techniki rozmowy:

• wykorzystywanie ciszy,

• całkowita akceptacja,

• parafrazowanie,

• wychwytywanie problemu i jego objaśnianie,

• interpretacja,

• stawianie pytań,

• prowokowanie do wyładowania napięcia emocjonalnego.

 

Spośród innych metod i technik doskonalących komunikację i porozumienie między doradcą a radzącym się chciałabym szerzej przytoczyć techniki stosowane w poradnictwie liberalnym, najczęściej przeze mnie stosowanym w praktyce doradczej. Są to :

1. Słuchanie i rozumienie. B. Wojtasik (za Th. Gordon) wyróżnia słuchanie:

-     bierne, gdzie radzący nie zastanawia się co za chwilę odpowie,

-     zaakcentowanie uwagi, czyli wysyłanie sygnałów werbalnych i niewerbalnych, świadczących o prawdziwym słuchaniu.

-     stosowanie „otwieraczy” i zachęt, a więc stawianie pytań otwartych

-     słuchanie aktywne polegające na odzwierciedlaniu usłyszanej wypowiedzi osoby radzącej się, stosowaniu informacji zwrotnej,

Aktywne słuchanie jest najważniejszą techniką doradcy.

2. Parafrazowanie czyli odzwierciedlanie własnymi słowami przez doradcę tego co przed chwilą powiedziała osoba radząca się. Za pomocą parafrazy tłumaczymy wypowiedzi klienta niejasne, złożone na przejrzyste i jasne.

3. Klaryfikowanie to uporządkowanie i uogólnienie istotnych elementów wypowiedzi klienta.

4. Zadawanie pytań otwartych, które nie hamują komunikacji, a pomagają klientowi lepiej zrozumieć siebie i sytuacje, w której się on znajduje.

5. Odzwierciedlanie uczuć polegające na mówieniu do klienta o jego uczuciach.

6. Stosowanie wypowiedzi „ja” przez doradcę kiedy ma problem.

7. Wsparcie i budowanie nadziei, co obniża stres radzącego się. Stymulowanie do działania. Doradca nie udziela rad, mobilizując klienta do decydowania za siebie.

W rozmowie doradczej, w poradnictwie indywidualnym żadne pytanie klienta nie powinno pozostawać bez odpowiedzi, żaden problem klienta nie jest tak trudny, aby nie podjąć prób jego rozwiązania.

Nim zakończy się proces doradczy, osoba radząca się powinna nabrać przekonania, że to nie doradca podyktował jej co ma robić, lecz że sama doszła do określonych wniosków. Musi mieć świadomość, że kolejny krok na ścieżce kariery został dokonany i że zawsze może wrócić do doradcy po następną porcję wsparcia

Podsumowanie

Poradnictwo zawodowe w obecnej, post-industrialnej erze przeszło ze swojej dotychczas peryferyjnej roli w pozycję wręcz centralną.

W zmierzającej ku schyłkowi erze przemysłowej, nauka i praca zawodowa odbywały się w zwartych systemach organizacyjnych, mianowicie praca w zakładach pracy a nauka w szkołach i szkołach wyższych. Poradnictwo edukacyjne i zawodowe miały w tym procesie pozycję raczej marginalną, służyły przede wszystkim do optymalnego dopasowania indywidualnych cech osobowości do wyznaczonych uwarunkowań ramowych, były czymś w rodzaju "smaru" usprawniającego funkcjonowanie całego systemu.

Jednak obecnie, w erze post-industrialnej, indywidualną karierę zawodową określa sam system oraz napędzające go elementy. Rola poradnictwa polega obecnie na tym, aby pomóc jednostce w konstruowaniu przebiegu jej kariery zawodowej i w rozumieniu jej jako "projektu życiowego" i to nie tylko w określonych fazach życia, jak na przykład w okresie przejścia od nauki do życia zawodowego, lecz przez całe życie.

Doradcy zawodowi pomagają ludziom mającym trudności z podjęciem lub realizacją decyzji zawodowej, wynikające głównie z braku umiejętności oceny swoich możliwości zawodowych lub korzystania z informacji o rynku pracy. Pomagają również ludziom zaradnym, zamierzającym zmienić zawód lub podjąć działalność gospodarczą.

Poradnictwo zawodowe obejmuje cały system różnorodnych usług. Należą do nich tak samo rozmowy doradcze jak i różnorakie formy udostępniania informacji w sposób przyjazny dla użytkownika, przedsięwzięcia w zakresie przygotowania do zawodu i preorientacji zawodowej w szkołach, jak również przedsięwzięcia informacyjne, pomoce towarzyszące kształceniu i inne.

Przygotowaniu temu służyć będzie z pewnością orientacja zawodowa traktowana jako proces ciągły, rozpoczynający się we wczesnym okresie edukacji i będący elementem wspomagającym proces kształcenia oraz rozwój zawodowy człowieka. Podstawę orientacji zawodowej stanowić powinna bogata wiedza o rynku pracy oraz funkcjonujących w jego obrębie zawodach. Znajomość przemian zachodzących w świecie pracy i wymagań stawianych przez różne zawody, sprzyja bowiem podejmowaniu prawidłowych, świadomych decyzji co do wyboru zawodu i kierunku kształcenia. Warto więc zadbać o to aby poradnictwo zawodowe było dostępne dla wszystkich osób planujących swoją karierę zawodową oraz dla tych które mają potrzebę poszerzania swojej wiedzy na temat świata pracy. Upowszechnianiu usług poradnictwa zawodowego sprzyjać będzie podejście systemowe traktujące poradnictwo jako dziedzinę oddziaływań placówek oświatowych, urzędów pracy oraz innych instytucji zainteresowanych tą tematyką.

Usystematyzowanie i ujednolicenie działań w obrębie poradnictwa pozwoli na wypracowanie odpowiednich metod i technik pracy z młodzieżą i osobami bezrobotnymi, sprzyjać będzie podnoszeniu jakości usług oraz pozwoli na dostatecznie wczesne przygotowanie młodzieży do wyboru zawodu.

Wszystkie te działania ułatwią osiągnięcie podstawowego celu poradnictwa jakim jest trafny wybór zawodu, adekwatnego do posiadanych zainteresowań i możliwości, co w perspektywie zwiększy szanse zatrudnienia młodzieży i ograniczy prawdopodobieństwo utraty pracy lub konieczności zmiany zawodu.

Poradnictwo zawodowe świadczone młodzieży oferowane jest przeważnie jako poradnictwo indywidualne realizowane podczas osobistych rozmów, w których uczestniczyć mogą również rodzice. Rozmowy doradcze mogą być przeprowadzane przez telefon, w szkole lub w Urzędach Pracy.

Standardy jakościowe w odniesieniu do usług poradnictwa zawodowego świadczonych przez Urząd Pracy dopasowywane są odpowiednio do nowych wyzwań. Celem jest stworzenie spójnego całościowego pakietu, w którym przenikałyby się wzajemnie informacja zawodowa, preorientacja zawodowa, poradnictwo zawodowe, pośrednictwo w zakresie kształcenia.

Rozmowa w szkole jako zajęcie obowiązkowe, realizowane prawie dwa lata przed zakończeniem nauki ma na celu nawiązanie kontaktu pomiędzy młodzieżą w okresie podejmowania decyzji o wyborze zawodu a służbami poradnictwa zawodowego Urzędu Pracy. Tym samym rozmowa taka staje się centralnym elementem marketingowym ułatwiającym skorzystanie z fachowego wsparcia w procesie podejmowania decyzji o wyborze zawodu.

Poradnictwo zawodowe na celu ułatwienie ludziom wyborów w różnych momentach ich egzystencji, traktując rozwój zawodowy jako nieustanny proces, który trwa właściwie przez całe życie. Etapy tego procesu są wyznaczone przez kolejne okresy; a więc najpierw jest to okres przygotowawczy do wyboru zawodu i pracy zawodowej, następnie okres stabilizacji, kiedy wysiłek jednostki koncentruje się głównie na tym, aby była to na ogół praca stała oraz okres zanikania zawodowych czynności, nazywany także okresem schyłku. Praca staje się więc, siłą rzeczy, centralnym punktem naszych intensywnych odczuć i przekonań, w związku z czym sprawa kariery zawodowej nabiera życiowej rangi.

    Poradnictwo zawodowe tak długo będzie miało sens jak długo osoby bezrobotne będą miały problem ze swoim statusem społecznym i potrzebę odnajdowania się w nowej roli. Poradnictwo zawodowe - indywidualne i grupowe jest integralnie powiązane ze szkoleniem z zakresu aktywnego poszukiwania pracy w Klubie Pracy "Pro Futuro".

Celem poradnictwa w Powiatowym Urzędzie Pracy jest rozbudzanie świadomości zawodowej. Także dzisiaj część osób nie jest w stanie zmienić stylistyki myślenia. Trudne realia rynku pracy i coraz wyższe wymagania stawiane przez pracodawców wymuszają konieczność zmiany optyki projektowania kariery zawodowej.

Adaptacja zawodowa i readaptacja opierają się na wiedzy, otwartości na zmiany i rozwijaniu kompetencji komunikacyjnych. Poradnictwo tę potrzebę rozumie najpełniej.

Co warto wiedzieć o poradnictwie ?

Przede wszystkim to, że:

• żaden bezrobotny klient nie pozostanie bez wsparcia,

• otrzyma niezbędne informacje dotyczące wpływania na własną osobowość i własne motywacje,

• otrzyma pomoc, a w miarę potrzeby dostęp do komputera i internetu w celu napisania cv i listu motywacyjnego,

• przy pomocy Zestawu do Samobadania (test Hollanda) otrzyma możliwość poznania własnych predyspozycji zawodowych,

• otrzyma podstawową wiedzę z zakresu planowania i projektowania własnej działalności gospodarczej, a w razie potrzeby skierowany zostanie na bezpłatne szkolenie "ABC przedsiębiorczości" i doradztwo prowadzone przez wyspecjalizowane instytucje, m.in.. przez JFRP,

• pozna specyfikę społecznych interakcji ze szczególnym zwróceniem uwagi na rozwój umiejętnosci komunikacyjnych itp.
  Bezrobotny poddany zostanie procesowi diagnozy w toku rozmowy wstępnej, który pozwoli na określenie jego preferencji i predyspozycji zawodowych i pozazawodowych.

Najlepszym przykładem odczytywania rodzaju problemu, z którym zgłasza się bezrobotny jest wzajemne zaufanie i poprawność komunikacyjna. Tę ostatnią doskonalić i rozwijać można w Klubie Pracy i w ramach sesji grupowych.

Człowiek z definicji powołany jest do zachowań kreatywnych. Tylko twórcza orientacja zawodowa daje mu realne szanse powodzenia w życiu. Musi zadbać o pełnię osobowości, na którą składają się przede wszystkim następujące parametry:

• wiedza

• wykształcenie

• poglądy

• postawy

• motywacje

• potrzeby

• temperament

• zainteresowania

Bibliografia

Bańka A. (1995), Zawodoznawstwo, doradztwo zawodowe i pośrednictwo pracy. Psychologiczne metody i strategie pomocy bezrobotnym. Wydawnictwo PRINT - B

Brammer L.M. „Kontakty służące pomaganiu. Procesy i umiejętności” Warszawa 1984;

Czachorowska A. Podstawowe umiejętności doradcze - doradztwo indywidualne w: Zeszyty informacyjno-metodyczne doradcy zawodowego, Nr 1/1994, KUP, Warszawa 1994,

Davis H.M. Empatia - o umiejętności współodczuwania, GWP 1999

Ertelt B. J. (1994/95), Europejski wymiar w kształceniu specjalistów w zakresie poradnictwa zawodowego (doradców zawodowych). w.: W.Brzozowska i W.Rachalska (red.) Doradca zawodowy w warunkach przemian gospodarczych, Częstochowa Wydawnictwo WSP.

Ertelt B. J. (1990), Kształcenie specjalistów w zakresie pośrednictwa pracy w przekroju międzynarodowym. W.: A.Kargulowa (red.) Poradnictwo wobec złożoności problemów człowieka i świata, Vol. 1, Wrocław, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Ertelt Bernd-Joachim, art. Nowe trendy w poradnictwie zawodowym, Rynek Pracy Nr 5/2003

Gladding S.T. „Poradnictwo zawodowe zajęcie wszechstronne”, Warszawa 1988;

Goffman E., Człowiek w teatrze życia codziennego,

Herr E.L., Cramer S.H. (2001), Planowanie kariery zawodowej. Zeszyty informacyjno-metodyczne doradcy zawodowego nr 15, KUP, Warszawa,

Kargulowa A. „Przeciw bezradności. Nurty- opcje - kontrowersje”, Wrocław 1996;

Kargulowa A. (red.) „Społeczne i jednostkowe znaczenie poradnictwa”, Wrocław 1982;

Kargulowa A. (1986), Poradnictwo jako wiedza i system działania. Wstęp do poradoznawstwa, Wydawnictwa Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1986,

Karney J. „Człowiek i praca”, Warszawa 1998;

Klasyfikacja zawodów i specjalności, (1995) tom V, s.486, Warszawa;

Kozdrowicz E. Poradnictwo w teorii i praktyce (w) Pedagogika społeczna, pod red. Wujka;

Lamb R. Doradztwo zawodowe w zarysie, Urząd Pracy Warszawa 1998,

Lelińska K. Orientacja i poradnictwo zawodowe. W:„Nowa Edukacja Zawodowa” 2/2000

Martindale J. Teorie wyboru zawodu, uczenia się społecznego i czynniki kształtujące umiejętności podejmowania decyzji. w.: H Skłodowski (red.) Psychologiczna problematyka doradztwa zawodowego, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 1999,

Nęcki Z. Komunikacja międzyludzka, PSB Kraków 1996

Ogrzebacz E., art. Zasady współpracy doradców zawodowych z resortu pracy i resortu edukacji, Rynek Pracy Nr 7?2003;

Paszkowska Rogacz A. prezentacja multimedialna „Wprowadzenie do koncepcji kariery”;

Paszkowska Rogacz A. Psychologiczne podstawy wyboru zawodu”, Warszawa 2003;

Paszkowska-Rogacz A. Doradztwo zawodowe w krajach Unii Europejskiej, Problemy Poradnictwa, 1(4)-1996;

Paszkowska Rogacz A., art. Nowoczesny paradygmat doradczy i jego praktyczne zastosowanie, w: Rynek Pracy 9/2003,

Santorski J. (red.) „abc psychologicznej pomocy”, Warszawa 1993;

Sztander W. Rozmowy, które pomagają, Instytut Psychologii zdrowia, Warszawa 1999,

Trzeciak W. „Nowe trendy w poradnictwie”, Rynek Pracy, Nr 5/2003;

Wojtasik B, Kargulowa A.(red.), „Doradca - profesja, pasja, powołanie?”, Warszawa2002;

Wojtasik B. Warsztat doradcy zawodu, Warszawa 1997;

Wojtasik B., Doradca zawodu. Studium teoretyczne z zakresu poradoznawstwa, Wydawnictwa Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1994;

Zeszyty informacyjno- metodyczne doradcy zawodowego;

Zeszyt metodyczny Nr 1/ 1992, Biblioteczka doradcy pracy, KUP Warszawa;

Memorandum dotyczące kształcenia ustawicznego, (2001) Dokument roboczy Komisji Europejskiej, Biuro Koordynacji Kształcenia Kadr, 2001

Narodowa Strategia wzrostu zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich w latach 2000 - 2006, (2000), Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa

ROZMOWA DORADCZA Z KLIENTEM BEZROBOTNYM / POSZUKUJĄCYM PRACY

Cel: - Uzyskanie informacji dot. problemu zawodowego klienta

- Uzyskanie informacji umożliwiających zhierarchizowanie innych problemów klienta

- Umożliwienie dokonania oceny klienta

- Umożliwienie podjęcia decyzji, co do dalszego postępowania

ZASADY REALIZACJI:

1. Podczas rozmowy należy stworzyć przyjazną atmosferę.

2. Oceniając klienta należy dokonać ocen następujących elementów:

- dotychczasowej kariery

- posiadanych kwalifikacji

- sytuacji materialnej

- sytuacji rodzinnej

- możliwości intelektualnych

- motywacji

- uzdolnień

- zainteresowań

- predyspozycji

- umiejętności i nawyków interpersonalnych

- zachowania

3. Przebieg poszczególnych faz rozmowy doradczej nie powinien ograniczać się do sztywnego schematu. Powinien wynikać z rodzaju problemu.

4. W każdej fazie rozmowy doradca powinien mieć dokładny przegląd tego, co zostało już powiedziane i osiągnięte.

5. Przebieg rozmowy doradczej implikuje odpowiednim dalszym jej prowadzeniem - odmiennym w każdym przypadku.

6. "umowa doradcza" jest formą zdobycia ustnej akceptacji klienta dla proponowanego sposobu postępowania. Jest również deklaracją aktywnej współpracy ze strony klienta.

2. Pozwolić przedstawić klientowi problem

3. Ustalić hierarchię problemów

4. Określić główny problem zawodowy klienta

5. Ustalić z klientem możliwości rozwiązań problemu

7. Ocenić własne kompetencje do rozwiązania problemu

8. Rozważyć możliwość skorzystania z pomocy specjalisty

9. Skorzystać z pomocy specjalisty

10. Prowadzić sprawę samodzielnie

6. Ocenić klienta

E.L.Herr, S.H. Cramer “Planowanie kariery zawodowej” , Zeszyt informacyjno - metodyczny doradcy zawodowego ne15/2001, KUP, s. 8,

A.Paszkowska Rogacz, art. Nowoczesny paradygmat doradczy i jego praktyczne zastosowanie

tamże, s.39

tamże, s.54

J. Martindale, Teorie wyboru zawodu, uczenia się społecznego i czynniki kształtujące umiejętności podejmowania decyzji

A.Paszkowska Rogacz, Prezentacja multimedialna „Wprowadzenie do koncepcji kariery”

Bernd-Joachim Ertelt, art. Nowe trendy w poradnictwie zawodowym, Rynek Pracy Nr 5/2003

Elżbieta Ogrzebacz, art. Zasady współpracy doradców zawodowych z resortu pracy i resortu edukacji, Rynek Pracy Nr 7/2003

K. Lelińska Orientacja i poradnictwo zawodowe. W:„Nowa Edukacja Zawodowa” 2/2000

A.Kargulowa 1986, Poradnictwo jako wiedza i system działania. Wstęp do poradoznawstwa. s. 52-54).

Tamże, s. 54

B. Wojtasik, Doradca zawodu. Studium teoretyczne z zakresu poradoznawstwa, s. 3

R. Lamb, Doradztwo zawodowe w zarysie, s. 9

A. Bańka, Zawodoznawstwo, doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy, s.23

tamże, s.24

E. L. Herr, S.H.Cramer, op.cit. s. 53

za W. Trzeciak, art. Nowe trendy w poradnictwie

tamże,

A Bańka, op.cit. s. 136).

Z. Nęcki Komunikacja międzyludzka, s. 78

H.M.Davis Empatia - o umiejętności współodczuwania,

tamże, s.53

W.Sztander, Rozmowy, które pomagają, s.11

.M.Davis Empatia - o umiejętności współodczuwania,

E. Goffman, Człowiek w teatrze życia codziennego

tamże, s.127

B. Wojtasik, Warsztat doradcy zawodu, Warszawa 1997, s.133

A.Czachorowska, Podstawowe umiejętności doradcze - doradztwo indywidualne. w: Zeszyty informacyjno-metodyczne doradcy zawodowego, Nr 1/1994, KUP, Warszawa, s. 52

E.Kozdrowicz Poradnictwo w teorii i praktyce, (w:) Pedagogika społeczna, pod red. Wujka, s.328

J.Borecka, wykład, Wałbrzych, 13.12.2003r

B. Wojtasik, op.cit., s.134

tamże, s.135

B. Wojtasik, op.cit., s.136 - 141

B. Wojtasik, op.cit., s.145 - 147

tamże, s.146

J. Borecka (za M. Svoboda), wykład, Wałbrzych 2003r.

B. Wojtasik, op.cit. s. 148 - 171

B. Wojtasik, op.cit. s. 148-154

3

DORADZTWO ZAWODOWE:

wspieranie, pomoc, szkolenie i programowanie

kariery zawodowej

---