Hermeneutyka. Maria Janion

• hermeneutyka to objaśnienie tradycji, tłumaczenie jej przekazów i tekstów;

• hermeneutyka pojawia się kiedy tradycja traci swą niepodzielność i oczywistość, kiedy domaga się interpretacji, kiedy dochodzi do racjonalizacji i ufilozoficznienia religii;

• bez hermeneutyki nie ma szans na właściwe rozumienie tradycji;

• Schleiermacher: doskonałe rozumienie mowy lub pisma jest sztuką i wymaga nauczenia się sztuki lub techniki, które oznaczamy wyrazem hermeneutyka;

• hermeneutyka to sztuka i nauka lektury tradycji (czyli lektury świata), obejmuje sposoby rozumienia i oswojenia rzeczywistości duchowej i materialnej, toczy walkę o wartości i dąży do ich ugruntowania, przypisuje sobie misję tłumaczenia świata;

• hermeneutyka zajmuje się przede wszystkim tekstami świętymi (nie tylko świętymi pod względem religijnym, należą tu też arcydzieła literatury europejskiej);

• świętość tekstu to świętość prawdy, która w nim i tylko w nim jest dana (s. 125);

• hermeneutyka ustaliła swoje pojęcie tekstu jako tekstu - język, mowa, pismo wchodzą w zakres zainteresowań hermeneutyki; hermeneia - oznacza mowę;

• Dilthey początkowo za hermeneutykę uważał tylko „utrwalone w piśmie przejawy życia”, a potem poszerzył jej zakres na „wszelkie twory ducha”;

• hermeneuta to pośrednik (np. u Greków między bogami i ludźmi);

• czynić myśli zrozumiałymi, objaśniać teksty, uczyć innych rozumieć siebie i innych to ujawniać to, co ukryte;

• w epoce nowożytnej hermeneutyka przybiera dwa stanowiska - albo identyfikacji, utożsamienia; albo dystansu, krytyki; dzieje hermeneutyki to dzieje dwoistej postawy wobec tekstu: traktowany przez teologów protestanckich jako objawienie, zarazem poddawany bywa filologicznym zabiegom oczyszczenia ze skażeń, a więc procesowi krytyki (s. 127);

• w interpretatorze zmaga się pokora wobec tekstu z żądzą narzucenia mu własnej prawdy, poddania go krytycznemu osądowi (s. 127);

• hermeneuta chce jednocześnie uszanować tajemnicę i wydrzeć tajemnicę;

• struktura wewnętrzna hermeneutyki to struktura rozmowy, struktura ta wynika z misji hermeneuty jako pośrednika w dialogu.

Różnica między hermeneutyką a egzegezą:

• czasem te pojęcia są używane zamiennie, ale egzegeza ma nacechowanie ujemne;

• w hermeneutyce zawiera się możliwość krytyki tekstu, egzegeza żadnej krytyki nie dopuszcza;

• czasem kiedy tekst ogłosi się świętym, staje się on tekstem nie do rozumienia, a dogmatem do wierzenia;

• społeczeństwo totalitarne wykorzystuje egzegezę. Ale i w demokracji istnieją dogmaty wyłożone przez egzegezę.

Faszyzm:

• według Krońskiego postawił się poza tradycją europejską;

• mówi o tradycji i historii, ale to tylko „tradycja” i tylko „historia”;

• hermeneutyka powołana jest do tego, by nie dopuszczać do zmiany struktury tradycji, do jej deformacji, by utrzymywać tradycję przy życiu, by bronić uniwersalnych znaczeń europejskich (s. 131);

• hermeneutyka musi strzec tradycji, ale też uważać, by skarby tradycji nie zamieniły się w dogmaty.

---