WYKŁAD XVI 24. 03. 2009 r.

FINANSE PUBLICZNE I PRAWO FINANSOWE

METODY USTALANIA NIERZETELNOŚCI

1. metoda ekstrapolacji nierzetelności poszczególnych (nawet pojedynczych) dowodów księgowych na ocenę całej księgi - metoda ta polega na tym, że jeżeli organ podatkowy znalazł niezgodny z rzeczywistością stan, to odrzucamy księgę w całości. Wystarczy jeden błąd, jedna niezgodność, aby odrzucić księgę. Metoda ta budzi wątpliwości. Metoda ta wywodzi się się z lat 50. Związana jest z tzw. bitwą o handel - chodziło o wyeliminowanie sektora prywatnego w gospodarce socjalistycznej. Bitwa o handel nie przyniosła jednak całkowitej eliminacji sektora prywatnego w naszym państwie, lecz doprowadziła do tego, że prowadzenie rynku prywatnego stało się przywilejem klasy rządzącej. Metoda ta nie miała zastosowania do jednostek gospodarki uspołecznionej.

2. metoda ustalania nierzetelności na podstawie znamion zewnętrznych - chodzi o badanie stanu faktycznego i stosowanie pewnego domniemania. Chodzi o pewną rotację towaru.

3. metody ustalania rzetelności na podstawie oceny sposobu działania podatnika, co można nazywać rzetelnością podatnika - związana z oceną nie tyle ksiąg podatnika, co sposobu jego działania. Pojęcie rzetelności odnosi się co do zasady do ksiąg - chodzi o to, czy odzwierciedlają stan faktyczny. Jest to wadliwe zastosowanie przepisu w odniesieniu do ksiąg wieczystych. Metoda ta jest związana z orzeczeniem NSA - jeżeli mamy do czynienia ze zdarzeniami losowymi, na które podatnik nie miał wpływu i nierzetelność powstała w sposób niezawiniony przez podatnika, to nie jest to nierzetelność. Sąd odszedł zatem od obiektywnej kwalifikacji czynu. Z punktu widzenia prawnego orzeczenie to było wadliwe. Subiektywna ocena nierzetelności nie utrwaliła się jako konwencja podatnicza.

4. metoda selektywnej oceny dowodów księgowych, która pozwala na wyznaczenie zakresu nierzetelności ksiąg - metoda ta obowiązuje współcześnie. Nierzetelność ustala się w taki sposób, że organ podatkowy musi ustalić, które dane w księdze podatkowej są rzetelne, a które są nierzetelne. I ta nierzetelność części księgi nie rzutuje na rzetelność drugiej części. Metoda ta jest reakcją na wszystkie poprzednie metody.

METODA SELEKTYWNEJ OCENY DOWODOWEJ

Art. 193 § 4. Organ podatkowy nie uznaje za dowód w rozumieniu przepisu § 1 ksiąg podatkowych, które są prowadzone nierzetelnie lub w sposób wadliwy.

§ 5. Organ podatkowy uznaje jednak za dowód księgi podatkowe, które prowadzone są w sposób wadliwy, jeżeli wady nie mają istotnego znaczenia dla sprawy.

Wadliwość to prowadzenie ksiąg w sposób nieodpowiadający w przepisach dotyczących rachunkowości bądź innych przepisach dotyczących prowadzenia ksiąg.

PROTOKÓŁ BADANIA KSIĄG

art. 193 § 6. Jeżeli organ podatkowy stwierdzi, że księgi podatkowe są prowadzone nierzetelnie

lub w sposób wadliwy, to w protokóle badania ksiąg określa, za jaki okres i w jakiej części nie uznaje ksiąg za dowód tego, co wynika z zawartych w nich zapisów.

W protokole określa się, w jakich częściach księgę uznaje się za rzetelną. Protokół nie jest jeszcze decyzją podatkową, bo protokół doręcza się podatnikowi i ma on 14 dni na wniesienie zastrzeżeń, które pozwalają na wprowadzenie dowodów - zasada czynnego udziału strony w postępowaniu.

ZASTRZEŻENIA PODATNIKA DO PROTOKOŁU

art. 193 § 7. Odpis protokółu, o którym mowa w § 6, organ podatkowy doręcza stronie.

§ 8. Strona, w terminie 14 dni od dnia doręczenia protokółu, może wnieść zastrzeżenia do zawartych w nim ustaleń, przedstawiając jednocześnie dowody, które umożliwią organowi podatkowemu prawidłowe określenie podstawy opodatkowania.

NOWA PROBLEMATYKA: „OBEJŚCIE” PRAWA PODATKOWEGO

Art. 199a § 1. Organ podatkowy dokonując ustalenia treści czynności prawnej, uwzględnia zgodny zamiar stron i cel czynności, a nie tylko dosłowne brzmienie oświadczeń woli złożonych przez strony czynności.

§ 2. Jeżeli pod pozorem dokonania czynności prawnej dokonano innej czynności prawnej, skutki podatkowe wywodzi się z tej ukrytej czynności prawnej.

Dwa rozumienia pojęcia - obejście prawa podatkowego:

1. Obejście prawa podatkowego to zgodne z prawem zachowanie zmierzające do stworzenia rachunku finansowego niestandardowego, ale mieszczącego się w porządku prawnym i tworzącego konstrukcje prawa cywilistycznego, która na pierwszy rzut oka wydaje się być nielegalnym obejściem prawa.

2. Obejście prawa podatkowego to naruszenie reguł prawnych zmierzające do takiego ukształtowania stosunków prawnych, aby pomniejszyć obowiązek podatkowy.

Państwa zdają sobie sprawę, że podatnicy dążą do pomniejszenia obowiązku podatkowego. Bez względu na rodzaj czynności prawnej jakiej dokonuje podatki i tak należy zapłacić daną sumę podatków od osiągniętego dochodu. Często zarzuca się organom podatkowym naruszenie zasady swobody umów. Wcześniej próbowano wprowadzić klauzulę, że organy podatkowe nie naruszają treści umów, ale mają prawo do nakładania podatku, który by wynikał z treści transakcji z punktu widzenia podatkowego, a nie z treści umowy (klauzula antyabczywna). TK nie zgodził się na tę klauzulę, bo tylko wzorzec ustawowy może tworzyć stosunek prawnopodatkowy.

Art. 199 a nie narusza konstytucji, ponieważ nie przyznaje kompetencji organom podatkowym do tworzenia nowego podatku. Umowę cywilnoprawną można odrzucić, gdy nie odzwierciedla rzeczywistości podatkowej. Organ podatkowy nie może unieważnić umowy cywilnoprawnej. Podatek płaci się od uzyskanego dochodu, a nie samego faktu zawarcia umowy. Umowa odrzucana jest jako dowód w postępowaniu podatkowym.

POZEW DO SĄDU POWSZECHNEGO O USTALENIE TREŚCI STOSUNKU PRAWNEGO

art. 199a § 3. Jeżeli z dowodów zgromadzonych w toku postępowania, w szczególności zeznań strony, chyba że strona odmawia składania zeznań, wynikają wątpliwości co do istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, z którym związane są skutki podatkowe, organ podatkowy występuje do sądu powszechnego o ustalenie istnienia lub nieistnienia tego stosunku prawnego lub prawa.

Zostaje zakłócony tok postępowania podatkowego - nakazuje się wystąpienie organu podatkowego do sądu powszechnego. Przy czym wg prof. Dzwonkowskiego jest to zupełnie niepotrzebne, bo orzeczenie sądu ustali tylko istnienie stosunku cywilnoprawnego. Sądy powszechne w ogóle nie znają się na prawie podatkowym. Przepis ten może mieć bardzo negatywny skutek.

2

---