Franciszek Florentczyk -architekt i rzeźbiarz, pierwszy włoski artysta działający w Polsce,

Bartolommeo Berrecci - architekt i rzeźbiarz, twórcy renesansowej przebudowy na Wawelu,

jak również

Jan Maria Padovano -włoski rzeźbiarz,

Santi Gucci -florencki architekt i rzeźbiarz,

Bernardo Morando - architekt, twórca projektu i do swojej śmierci wykonawca idealnego miasta twierdzy, Padwy północy, perły renesansu - Zamościa,

Jakub Balin - architekt i budowniczy, twórca tzw. renesansu lubelskiego. - Lublin (kościół pobernardyński, kościół pw. św. Wojciecha) - Kazimierz Dolny (fara) - Końskowola (kościół).

Miejscową odmianą stylu renesansowego był tzw. renesans lubelski, który opanował obszar dzisiejszej Lubelszczyzny na przełomie XVI i XVII stulecia (spotykany jest także daleko poza regionem). Do istotnych obiektów, które przyczyniły się do rozwoju tego stylu zaliczany jest lubelski kościół pw. Nawrócenia św. Pawła, wówczas świątynia franciszkanów obserwantów, zwanych też bernardynami. Wzniesiony przez zakonników gotycki kościół wielokrotnie niszczony był przez pożary. Po takiej klęsce w 1602 roku świątynia odrestaurowana została w stylu renesansowym przez architektów włoskiego pochodzenia Jakuba Balina i Rudolfa Negroniego. Wówczas system halowy zmieniono na bazylikowy, wykonano też sklepienia zdobiąc je sztukaterami, które stały się charakterystycznym detalem renesansu lubelskiego. Wiele cech tego stylu rozpoznamy w jednonawowym kościele pw. św. Wojciecha na Podwalu. Pojedziemy też do Kazimierza Dolnego, by w szczegółach przyjrzeć się tamtejszej farze. Początki kościoła sięgają średniowiecza, ale nowy kształt nadał mu wspomniany już Jakub Balin. Podziwiać będzimy zarówno wspaniałe sztukaterie i organy, jak i bogate wyposażenie. W drodze powrotnej do Lublina - tym razem trasą warszawską - zatrzymamy się jeszcze przy kościele w Końskowoli.

1.Kraków, katedra na Wawelu, Obramienie i nagrobek Jana Olbrachta - Franciszek Florentczyk- ok.1505; kaplica grobowa króla Jana Olbrachta zm. 1501; fundacja: matka Elżbiet ahabsburżankazm.1503-żona Kazimierza Jagiellończyka, brat Zygmunt - król polski od 1506 - główny promotor renesansu w Polsce; dzieło powstało równocześnie z obramieniem okiennym i wykuszem w zachodnim skrzydle zamku wawelskiego - pierwsza manifestacja renesansu; schemat przyściennego pomnika arkadowego; repertuar dekoracyjny oparty na wzorach antycznych: florenckie formy Quattrocenta-

• pilastry z głowicami korynckimi

• ornament kandelabrowy na płycinach wnęki niszy

• panoplia na zewn. pilastrach

• kasetony na sklepieniu niszy

• fryz z palmet na belkowaniu

• festony owocowe na cokole

• materiał kamień

Miedzy herbami domu Habsburgów i Wielkiego Księstwa Litewskiego - godło Polski - orzeł w antycznym wieńcu, motyw znany ze starożytności.

2. Płaskorzeźbione obramienie okienne, oprawa wykusza, ok. 1505, Franciszek Florentczyk, skrzydło zachodnie zamku wawelskiego, Kraków; oprawa architektoniczna okna wykusza skrzydła zachodniego; fundacja: królewicz Zygmunt; pierwszy etap przebudowy rezydencji na styl florenckiego Quattrocenta; na fryzie belkowania godło Polski pomiędzy dwoma herbami, herb domu Habsburgów i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Dekoracja cokołu jest uzupełnieniem z 18.w. 1502-1507 Franciszek Florentczyk - przebudowa skrzydła zachodniego wawelskiego z inicjatywy królewicza Zygmunta.

3. Dziedziniec zamku wawelskiego w Krakowie, widok na trójkondygnacyjne arkadowe krużganki, 1507 - 1516 przebudowa pod kierownictwem Franciszka Florenckiego, od 1530-1536 (36 pożar, 1507-36 kapitalna przebudowa zamku królewskiego) pod kierownictwem Bartłomieja Berrecciego; najpiękniejszy krużganek renesansowy w Europie Środkowej; rozwiązania późnego toskańskiego Quattrocenta :

dwie kondygnacje arkad - renesansowe, trzecie - tradycje rodzime Polski - krużganki biegną wzdłuż tzw. komnat paradnych, wyższych niż dolne pokoje, mają zadanie podpierania dachu okapowego, włoskie piano nobile zajmowały pierwsze piętro, architekt zrezygnował z systemu arkadowego, wysmukłe kolumny przewiązał w połowie wysokości pierścieniem, a na głowicę nałożył ozdobne nasadniki tzw. dzbanuszki. Krużganki pełnią funkcję reprezentacyjną i komunikacyjną.

4. Brama wjazdowa Zamku Królewskiego na Wawelu, prowadząca na dziedziniec. Bartłomiej Berrecci 1513. Budynek bramy składa się z dwóch pięter. Ostatnia kondygnacja powtarza bardzo popularny w starożytnym Rzymie motyw łuku triumfalnego z dwoma przelotami, dużymi i małym, trzeci dodano później. Środkowe największe ozdobione jest łacińskim napisem: SI DEUS NOBISCUM QUIS CONTRA NOS - jeśli Bóg z nami któż przeciw nam. Nad oknem drugiego pietra motyw heraldyczny Orła piastowskiego z data 1370. pochodzący z zamku Kazimierza Wielkiego w Łobzowie. W sieni znajdują się tarcze z herbami Polski, Litwy i Sforzów dłuta Berrecciego, wykonane w 1534 r. Podłucza dwóch arkad w sieni zdobią rozety, dzieło Franciszka Florentczyka (1507) i Berrecciego (1525). Zwieńczenie attyką w tylu klasycyzującym koń. 18 w. W sieni znajdują się tarcze z herbami Polski, Litwy i Sforzów oraz malowane personifikacje 4 cnót kardynalskich: LIBERALITAS RELIGIO IUSTITIA FORTITUDO.

5. Widok na ostatnią kondygnację - piano mobile, zamku Królewskiego na Wawelu, fryz z popiersiami cesarzy i cesarzowych, dzieło Dionize Stuby, 1535-1536, obiegający skrzydło wschodnie i południowe. Fryz ten zdobił pierwotnie wszystkie ściany pałacu od strony dziedzińca.

@PORTRET KRÓLOWEJ ANNY JAGIELLONKI. Marcin Kober (zm. przed 1609), przed 1595. Olej na płótnie. Córka Zygmunta I Starego i Bony Sforzy ukazana w stroju wdowim, po śmierci męża, Stefana Batorego. Podobizna królowej, pędzla nadwornego malarza, należy do najlepszych polskich portretów epoki renesansu. Ze zbiorów cesarskich w Wiedniu

6. Malarz Nieznany
"Portret Zygmunta I Starego", 2. poł. XVI w., olej na płótnie, Zamek Królewski na Wawelu, Kraków., tzw. portret oficjalny, wystrój Sali Poselskiej na Wawelu, starano się nawiązać do jej historycznych funkcji, razem z portretem Anny Jagiellonki jego córki.?

7. Portal gotycko - renesansowy, wnętrze zamku wawelskiego, Kraków, prawdopodobnie warsztat Benedykta Sandomierzanina, królewski budowniczy ok. 1527 -1530; dwa stylowe nurty, tradycyjny i renesansowy; Tradycyjna forma odrzwi, laskowania zarysowujące ostre geometryczne wzory, ostro cięte ażurowe motywy gałęziowe i sznurowe. Renesansowy repertuar dekoracyjny widoczny szczególnie w nadprożach: klasyczne pasy ornamentalne w gzymsach, wole oczka, perełki, liście akantu, rozetki i inne…niektóre laski zarysowują półkola typowe dla nowego stylu.

8. Sala zwana Izbą Poselską, służyła królowi za salę audiencjonalną, najwyższe piętro wschodniego skrzydła zamku wawelskiego, Kraków, stolarz nadworny Sebastian Tauerbach, któremu pomagał złotnik i snycerz Hanusz, lata 30. 16 w., galeria portretów różnych stanów społecznych, tzw. Głowy Wawelskie, pierwotnie 194, do dziś zachowało się 30 główek, drewniane głowy naturalnej wielkości, dekorują polichromowane kasetony stropu, pierwotnie typowy dla renesansu belkowany strop z kasetonami tzw. skrzyńcami, główki były połączone w programem historyczno ikonograficznym.

9.Fryz podstropowy sali Turniejowej, komnata zamku wawelskiego w Krakowie, 1534 Hans Durer, po śmierci artysty w 1535 roku dokończył Antoni z Wrocławia autor fryzu z przeglądu wojska w sienie poprzedzającą salę Poselską. Kraniec sali Turniejowej, przedstawia zawody rycerskie, rozgrywane przy muzyce dwóch orkiestr, i dołu ozdobiony malowanymi girlandami. Ulubiona w renesansie tematyka rycerska otrzymała tu potoczną środkowoeuropejską wersję malarską w nowym stylu.

10. Bitwa pod Orszą, obraz namalowany ok. 1515-20, dla klasztoru Franciszkanów przez nieznanego artystę z kręgu niemieckiego. Wniesienie do malarstwa polskiego nowej tematyki historycznej. Muzeum Narodowe w Warszawie, obraz miał głosić chwałę polskiego oręża na czele z hetmanem Ostrogskiego, pokazany trzykrotnie w różnych momentach bitwy. Przestrzegana jest jedność miejsca, natomiast nie przestrzega się jedności czasu - jest to obraz symultaniczny. Dzieło wpisuje się w program wprzęgnięcia sztuki w służbę idei, gloryfikując sukcesy państwa. Program ten dojrzewa w pierwszej ćwierci 16 w. Pokrewne sceny bitewne malowali Jorg Breu i Albrecht Altdorfer. Uderzające podobieństwo do ryciny A. Durera, Wielka Armata z roku 1518.

Bitwa pod Orszą - bitwa stoczona pod Orszą, w czasie wojny litewsko-moskiewskiej 1507-1508 przez połączoną armię polsko-litewską z armią moskiewską.

Wojska litewskie pod wodzą hetmana wielkiego litewskiego Konstantego Ostrogskiego, wspierane przez 5000 polskich zaciężnych dowodzonych przez wojewodę lubelskiego Mikołaja Firleja skoncentrowały się w okolicach Nowogródka. Celem armii polsko-litewskiej było uwolnienie Smoleńska od oblegającej twierdzę armii moskiewskiej wielkiego księcia Wasyla III.

Bitwa pod Orszą - obraz batalistyczny przedstawiający bitwę stoczoną 8 września 1514 pomiędzy wojskami polsko-litewskimi a moskiewskimi. Jest jedynym dziełem tego typu w polskim malarstwie renesansowym. Datę powstania obrazu szacuje się na lata 1520-1534.Wykonanie obrazu zlecono jednemu z nadwornych malarzy-kartografów, nieznanego z imienia (w literaturze występuje jako Mistrz Bitwy pod Orszą). Technika i wymowa dzieła wskazuje na artystę z kręgu Lucasa Cranacha starszego, zaś drobiazgowość w odtworzeniu szczegółów na bezpośredniego uczestnika bitwy. Autoportret artysty znalazł się na obrazie - przedstawiony jest ona jako nieuzbrojona postać w stroju niemieckim, siedząca na pieńku na brzegu rzeki Dniepr, przyglądająca się przebiegowi bitwy, jednocześnie kadrując palcami pole widzenia przyszłego dzieła.

Obraz przedstawia z lotu ptaka kilka etapów bitwy, o czym świadczą te same postacie pojawiające się w wielu miejscach - sam hetman Konstanty Ostrogski przedstawiony jest 3 razy. Szczegóły wyposażenia i uzbrojenia oraz portrety wodzów zostały odtworzone realistycznie i z wielką dokładnością - pokazano m.in. takie sceny jak wylewanie wody ze zbroi po przeprawie przez rzekę. Niektóre sceny ocierają się o groteskę, inne kładą nacisk na okrucieństwo bitwy.

Obraz nie zachował się w całości. Dokładna analiza sugeruje, że był wyższy i zamknięty linią horyzontu. Zachwiana symetria świadczy o tym, że przycięto 1/5 szerokości z lewej strony. Dwie ścierające się kolumny ciężkiej piechoty dawniej stanowiące centrum obrazu, obecnie są przesunięte ku lewej stronie.

Dzieło to powstałe na zamówienie króla miało wydźwięk propagandowy, choć sama bitwa nie przyniosła za sobą wielkich konsekwencji strategicznych. Oglądający obraz widzi pięknie przedstawione szyki polskiego wojska, natomiast wojsko moskiewskie przedstawione jest jako zdezorganizowana masa ludzka.

W 1512 roku wielki książę moskiewski Wasyl III rozpoczął wojnę z Polską i Litwą pod pretekstem niewłaściwego traktowania jego siostry Heleny, wdowy po królu Aleksandrze Jagiellończyku. Wasyl liczył, że w wyniku tej wojny osiągnie znaczne zdobycze terytorialne na zachodzie, głównie kosztem słabszej Litwy. Wojna trwała długo. W końcu król Zygmunt wprowadził do walki na wschodzie siły polskie. Ich celem było zdobycie utraconego Smoleńska. Sukces ten był jednak niewykorzystany. Konstanty Ostrogski zwyciężył, ale zmarnował potem sporo czasu i dopiero w końcu września stanął pod Smoleńskiem.

Wasyl Szujski zdążył przygotować twierdzę do obrony. Smoleńsk pozostał przy Moskwie, Orsza nie zmieniła ogólnego wyniku kampanii. Nie było to jednak zwycięstwo daremne. Udowodniło ono, iż armia polska i litewska mogą ściśle ze sobą współdziałać i odnosić sukcesy.

11. Widok od zewnątrz na kaplicę Zygmuntowską przy katedrze wawelskiej w Krakowie, warsztat Bartłomieja Berrecciego 1519 -1533.

12. Wnętrze kaplicy Zygmuntowskiej, widok na ścianę zachodnią z nagrobkiem króla Zygmunta Starego 1529-1531, fundatora kaplicy, dźwignięty w latach 1574-1575 w górę, by dać miejsce pomnikowi grobowemu syna, Zygmunta Augusta.

13. Kopuła kaplicy Zygmuntowskiej, ok. 1526, warsztat Bartłomieja Berrecciego, wykwit dojrzałego renesansu włoskiego w jego artystycznym oraz technicznym aspekcie, kopuła z bębnem na planie koła, od zewnątrz bęben ośmioboczny, całość wieńczy latarnia z figurą putta dźwigającego koronę, bęben przebity wieńcem okrągłych okien, na podniebieniu czaszy powtarza się koncentryczny układ listew, które krzyżują się z listwami poprzecznymi, które wybiegają jak promienie ze świetlistego koła u podnóża latarni, tworząc charakterystyczny motyw sztuki renesansowej, kasetony. Na sklepieniu latarni w sferze najintensywniejszego światła Berrecci sygnuje swe dzieło-twórca B.B lub z B.B wykonałem to dzieło. Wrażenie wirowania, ruchu, manierystyczne podejście do tematu odnoszące się do filozofii neoplatońskiej?

14. Fragment dekoracji architektonicznej ściany tarczowe we wnętrzu kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, partie ornamentalne krakowskiej budowli wykonano głównie w latach 1525-1528, warsztat Bartłomieja Berrecciego. Igraszki bóstw morskich, nereid i trytonów, wzbogacone postaciami i scenami mitologicznymi zaczerpniętymi ze świata rzymskiego antyku - takie dekoracje popularne były na rzymskich sarkofagach i mogą odnosić się do symboliki zaświatów. Podobieństwo do fresku Rafaela-Triumf Galatei, 1516-1517 w Villa Farnesina

15. Nisza nagrobna króla Zygmunta Starego, we wnętrzu kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, zgodnie z umową z 6 lutego 1529 Bartłomiej Berrecci zobowiązał się do wykonania rzeźby figuralnej króla. Rzeźba była gotowa przed 31 marca 1531, wybitne dzieło pod względem artystycznym, mające wpływ na polską rzeźbę nagrobną, aż po drugą ćwierć 17 wieku. Daje początek nowemu układowi figury w nagrobku, prezentuję nową koncepcję przedstawiania postaci zmarłego, koncepcja przeciwstawna średniowiecznej jest wykładnikiem znanej w renesansie filozofii neoplatońskiej, która wpłynęła na rzeźbę nagrobną włoską pocz. 16 stulecia.

• wykuta w czerwonym węgierskim marmurze

• figura monarchy w zbroi, koronie i płaszczu, z jabłkiem i berłem w dłoni - symbol insygnia królewskich, dziś berła już nie ma, nie istnieje pierwotny sarkofag

• postać zmarłego leży na boku ze wspartą głową na ramieniu, nogi przełożone tzw. ruchliwe nogi, które wskazują że postać zmarłego jest jakby uśpiona, nie przeszła do stanu permanentnego snu - władca gotowy do obrony i walki Ojczyzny

• motyw budzenia się ze snu i wstawania

• dekoracyjna stylizacja zbroi i szat

• Berrecci ten typ nagrobka przeszczepił z Włoch - inspirując się Andrea Sansovino wykonywującego w latach 1505- 1507 nagrobki kardynałów - Basso i Sforzy

• nad wizerunkiem zmarłego tondo z Matką Boską i dzieciątkiem

16. Rzeźba figuralna św. Zygmunta patrona króla Zygmunta Starego, we wnętrzu kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, ściana południowa, ok. 1529-1531, odznacza się najwyższym poziomem artystyczny ze wszystkich sześciu posągów. Święty w spopularyzowanej w Polsce renesansowej zbroi krenelowanej, w pozie swobodnego kontrapostu. Z koroną na głowie, płaszczu i kulą w lewej dłoni- symbol ?, zindywidualizowane rysy twarzy mogą nawiązywać do samego króla. Rzeźbę wykonał prawdopodobnie Berrecci lub jego warsztat.

17. Rzeźba figuralna św. Pawła, przedstawiciel Kościoła Chrystusowego na ziemi, we wnętrzu kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, ściana wschodnia, ok. 1529-1531.

18. Tondo kute w czerwonym marmurze z wizerunkiem biblijnego króla Salomona, 1531, zgodnie z umową podpisaną 6 lutego 1529 przez Berrecciego, wnętrze kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, Salomon któremu nadano cechy portretu Zygmunta I umieszczono nad posągiem niszowym św. Zygmunta patrona króla. Salomon i Dawid biblijni królowie uważani byli za patronów władców, a w rytuale koronacyjnym królów polskich z 15 wieku Dawid i Salomon wymieniani są kilkakrotnie. Salomon dzierży berło, a w lewej ręce rozwinięty rulon antycznego kodeksu, symbol władcy pełnego mądrości i legendarny autor Pieśni nad Pieśniami.

19. Tondo kute w czerwonym marmurze z wizerunkiem biblijnego króla Dawida, 1531, zgodnie z umową podpisaną 6 lutego 1529 przez Berrecciego, wnętrze kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, Dawid umieszczony został nad posągiem niszowym św. Jana Chrzciciela, występuje tu jako muzyk i autor Psalmów, w lewej dłoni trzyma harfę i takiż rozwinięty zwój, prawą uderza w struny instrumentu.

20. Widok na wewnętrzne skrzydła ołtarza w kaplicy Zygmuntowskiej, ściana wschodnia, warsztat norymberski 1531-1538, 10 scen z życia Marii, której wezwanie nosi kaplica, oraz postacie św. Stanisława i Wojciecha, wraz z rzeźbami św. Floriana i Wacława w niszach ściany przeciwnej tworzą grupę czterech patronów Polski, treści ideowe i cały system ikonograficzny był starannie przemyślany. Cenne dzieło sztuki złotniczej jak i malarskiej, płaskorzeźby Peter Flotner, cyzelował Melchior Baier, 1531 Hans Durer-malarz nadworny przygotował rysunki pomocnicze, które wysłano do Norymbergii, wzór wypukłości reliefu, wyrzeźbił w drewnie Jan - snycerz królewski. Pentaptyk o szerszej części środkowej i dwóch parach skrzydeł bocznych z podwójnymi predellami. Na predelli znajduje się napis fundacyjny, po bokach wizerunki Zygmunta I, i Zygmunta Augusta.

21. Widok na zamknięty ołtarz w kaplicy Zygmuntowskiej w katedrze krakowskiej, 1531-1538, warsztat norymberski, 14 scen z legendą o Chrystusie ?, malowanych na drewnie przez Georga Pencza, sceny ołtarza nawiązują do płaskorzeźb i obrazów włoskich 15 i pocz. 16 w., pod względem stylowym jest to dzieło renesansu, zachowując jedynie tradycyjną formę ołtarzową

• wielopostaciowe układy przestrzenne

• architektura o klasycznych formach

• poprawne skróty perspektywiczne oparte na zdobyczach włoskiej praktyki

22. Płyta epitafijna kardynała Fryderyka Jagiellończyka zm. 1503, brąz mecenat Zygmunta Starego w zakresie rzemiosła artystycznego, dzieło warsztatu Piotra Vischera, Norymbergia, 1504, Katedra wawelska, Kraków. ?

23. Architektura rezydencjonalna, Piotrków Trybunalski, zamek-wieża, fundacja Zygmunta I, 1511-1518, arch. prawdopodobnie Benedykt Sandomierzanin, pełni funkcję obronną jak i reprezentacyjną, odbywały się tu zjazdy sejmowe i senackie, budowa na planie kwadratu o trzech kondygnacjach, komnaty paradne - piano nobile na ostatnim piętrze, prosta forma architektoniczna, miała naśladować wieże mieszkalne na Śląsku z 14 w. (Świny, Witków, Śledlęncin)

24. Płyty nagrobne w katedrze w Gnieźnie, Joannes Fiorentinus - Jan Florentczyk, 1516 -1518, od lewej płyta nagrobna Jana Łaskiego, arcbp. Jana Gruszczyńskiego, arcybp. Andrzeja Boryszewskiego, fundacja prymasa Jana Łaskiego ( polityk, uczony, prawnik, opracował zbiór ustaw zwanych Statut Łaskiego, poseł królewski) kute w czerwonym marmurze węgierskim, powtarzają ten sam schemat, łączą elementy starożytnej tablicy grobowej na cokole - cippus z ulubionym pod kon.15 wieku i pocz.16 wieku we Włoszech, motywem wieńca ze znakiem heraldycznym w środku. Takie płyty popurane były we Włoszech na pocz.16 w. Kompozycja płyty nagrobnej nie przyjęła się w Polsce, tarcza herbowa w otoku wieńca znajduje się u góry płyty, tablica inskrypcyjna na dole. Na płycie prymasa Łaskiego herb Łodzia w otoku grubego wieńca kwiatowego z rozwianymi wstęgami - ważność rodowego znaku herbowego.

25. Płock, katedra, 1532-1534, fundacji Andrzeja krzyckiego, biskupa płockiego, Bernardo de gianotis i Jan Cini, Bazylika katedralna Wniebowzięcia NMP w Płocku - najstarsza katolicka świątynia i najcenniejszy zabytek miasta, miejsce spoczynku władców Polski. Jej oficjalny tytuł to Bazylika katedralna pw. Najświętszej Maryi Panny Mazowieckiej Czczonej w Tajemnicy Wniebowzięcia. Katedra jest siedzibą parafii, której patronem jest św. Zygmunt.

26. wnętrze, prezbiterium

W 1530 groźny pożar spowodował zawalenie się lewej nawy kościoła wraz ze sklepieniem, oraz stropu prezbiterium. W 1531 bp Andrzej Krzycki postanowił odnowić świątynię. W latach 1531-1534 wzniesiono od fundamentów, z zachowaniem partii dawnych murów, katedrę o nowym obliczu renesansowym z kopułą. Prace wykończeniowe trwały jeszcze potem przez kilkanaście lat. Dokonano również koniecznych napraw i uzupełnień. Zachowano dawną strukturę przestrzenną, ale uzupełniono ją nowymi elementami i formami włoskiego odrodzenia.

Tymczasem nim zakończono te zasadnicze prace architektoniczne, niespodziewanie ukazały się nowe pęknięcia w sklepieniach. Częste zmiany na urzędzie biskupa płockiego powodowały, iż żaden z następców bp. Krzyckiego nie zdołał w pełni poświęcić się dalszemu remontowi. Uczynił to dopiero bp Andrzej Noskowski. Za jego rządów dokonano koniecznych napraw i uzupełnień, oraz doprowadzono do końca zasadniczą budowę płockiej świątyni renesansowej. Pracami kierował Jan Baptysta z Wenecji.

Włoski budowniczy zachował najmocniejsze części budynku, tj. zewnętrzne mury naw bocznych, boczne absydy ze starymi romańskimi gzymsami z cegły, część zakrystii i większe partie wież.

Nowym elementem architektonicznym była kopuła umieszczona nad transeptem na ośmiobocznym tamburze z okrągłymi oknami. Przedłużono prezbiterium, dobudowano zakrystię, skarbiec i kapitularz. Ułożono kamienną posadzkę w świątyni.

Czarną plamą w renesansowej przebudowie katedry jest zatracenie wszystkich przedrenesansowych grobowców i epitafiów.

27. Drzewica, ruiny zamku (zaszyt) fundacja biskupia Maciej Drzewieck, 1527-1535, Zamek w Drzewicy - zbudowany w latach 1527-1535 przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Macieja Drzewickiego, w stylu gotycko-renesansowym. Arcybiskup wybudował go na skraju miasta, nad rzeką Drzewiczką, otoczył dwiema fosami i dzielącym je wałem ziemnym. Budowla stanęła na planie regularnego, zbliżonego do kwadratu prostokąta. W jej systemie obronnym istotną rolę odgrywały cztery kwadratowe wieże usytuowane w narożach założenia. Obiekt spłonął w 1814 roku, jest dziś dobrze zachowaną, po koronę murów, ruiną.

powstanie warownej budowli w Drzewicy związane jest z osobą arcybiskupa gnieźnieńskiego Macieja Drzewickiego, który na początku XVI wieku kazał zbudować tutaj murowany zamek. Inwestycja biskupa, pełniącego też funkcję sekretarza króla Jana Olbrachta, kanclerza wielkiego koronnego, czy wreszcie prymasa, miała przyćmić położone w pobliżu królewskie zamki w Opocznie i Inowłodzu. Obiekt powstał w latach 1527-35 i przez następne 200 lat należał do rodziny fundatora. W XVIII wieku miasto Drzewica wraz z zamkiem znajdowało się w rękach Sołtyków, a później Szaniawskich. Pod koniec wieku obronna rezydencja została zaadaptowana na potrzeby klasztoru bernardynek. Upadek warowni nastąpił po pożarze w roku 1814, kiedy została ona opuszczona i do dziś pozostaje w ruinie

zamek wzniesiono z miejscowego piaskowca, jedynie niektóre elementy konstrukcyjne oraz szczyty budynków zostały wykonane z cegły. Zbudowano go na planie prostokąta o wymiarach 37 na 43 metry. Na narożach umieszczono kwadratowe wieże ustawione ukośnie do skrzydeł budynku. Nachylenie pod kątem 45 stopni do kurtyny muru obwodowego pogarszało ich funkcje obronne, dlatego prawdopodobnie wyższe kondygnacje wież północnych są już pięcioboczne. Otwór bramny i furta znajdowały się w - nieco większej od pozostałych - wieży północno wschodniej, którą wzmocniono dwiema narożnymi skarpami. Wieża ta miała szerokość 8 i wysokość 20 metrów. Opuszczana brona zamykała dostęp z przerzuconego nad fosą zwodzonego mostu.

28. Zamek w Ogrodzieńcu, fundacja Franciszka Bonera - alzackiego Radce krakowskiego i bankiera, 1530-1545, przypomina średniowieczny zamek, założenie regularne, symetryczne z dziedzińcem wykutym w skale, wzór wawelskiej rezydencji, idealnej twierdzy rycerskiej. Trzywieżowy zamek górny i obszerne przedzamcze.

29. Pomnik Barbary z Rożnowa (zm. 1517) Pomnik ufundowany i wystawiony w 1520 przez syna, hetmana Jana Tarnowskiego. Początkowo znajdował się w prezbiterium, następnie został przeniesiony do nawy bocznej, na swe miejsce wrócił w 1891 r. Nagrobek wykonany jest z piaskowca o wymiarach 3,26 x 2,18 m. Ujęty jest w półkoliste obramowanie z ornamentem roślinnym, po bokach pilastry z maszkaronami. W górnym polu w kształcie łuku, zamkniętym od dołu ażurowymi rozetami widzimy 2 anioły podtrzymujące powywijaną banderolę, a po bokach pomnika 2 kartusze z herbami Sulima (ojca) i Starykoń (matki). Kobieca pod którą znajduje się skrzydlaty maszkaron z rogami obfitości, jest właściwie postacią Matki Boskiej z gotyckiej grupy Ukrzyżowania. Ostatnią, dolną partią jest putto podtrzymujące  szerokie zwoje oraz elementy roślinne. Jak uważają znawcy, jest to próba stworzenia nagrobku w duchu nowego prądu - renesansu ale wykonana przez artystę tkwiącego jeszcze w gotyku; przez to tym bardziej cenny i rzadki pomnik nagrobny na naszych terenach.

Barbara z Rożnowa (1447 - 1517) była wnuczką słynnego rycerza Zawiszy Czarnego z Garbowa. Żona Stanisława z Tęczyna, a po jego śmierci, została drugą żoną Jana Amora Tarnowskiego. Z tego związku urodził się hetman Jan Tarnowski.

Napis: BARBARA DE ROŻNÓW NEPTA EX FILIO ZAWYSSII/ NIGRI MILITIS IN ORBE CHRISTIANO NOMINATISSIMI CONJUGI VERO JOANNIS/ A THARNOW CASTELANE CRACOVIEN. JOANNES COMES. A THARNOW ET. IPE/ CASTELANUS CRACOVIEN. MATRI INDULGENTISSIME ET/ OPTIME FEMINE POSUIT. VIXIT ANNIS LXX. OBIIT A. 1517.

30. Seweryn Bonera, płyta nagrobna, 1535-1538, baron, bankier królewski Bony Sforza i Zygmunta I Starego, burgrabia krakowski, starosta biecki. Prowadził rozległe interesy w całej Europie. Był mecenasem uczonych. Utrzymywał kontakty z Erazmem z Rotterdamu. W swoim dworze w Balicach utrzymywał własną kapelę, którą podejmował królową. Kierował przebudową Wawelu oraz zamku w Ogrodzieńcu, który odziedziczył po swoim stryju Janie.

Z osobą Seweryna Bonera związana jest następująca anegdota: w 1530, szukając złota, w miejscowości Ropa pod górą Chełm, znalazł olej, który zalał mu kopalnię. Drwiono z niego na dworze królewskim, z powodu oblepienia się smołą, zamiast złotem, którego poszukiwał. Określano Bonera: "ten, co to złota w Ropie szukał - smołą się opłukał"^[1].

Brązowe płyty nagrobne Seweryna i Zofii Bonerów odlane po roku 1532 i 1538, w warsztacie Hansa Vischera w Norymberdze według projektów Stanisława Samostrzelnika znajdują się w kaplicy św. Jana Chrzciciela w kościele Mariackim w Krakowie. Sam Seweryn Boner spoczął w kościele w Kromołowie. Jego ciało było kilkakrotnie profanowane

33. Nagrobek kanclerza Krzysztofa Szydłowieckiego ( kanclerza wielkiego koronnego i wojewody krakowskiego) i „Lament opatowski” w kolegiacie opatowskiej, zamówiony przed jego śmiercią 1532, wykonanie warsztat architektoniczno - rzeźbiarski Bernardino de Gianotis zwany Romanus i Jan Cini, bliscy współpracownicy Bartłomieja Berrecciego, 1533-1536. Płyta nagrobna z brązu - Bernandino de Gianotis, putta i panoplia zaprojektował i wykonał Jan Cini. Stworzyli poprzez rozbudowanie partii bocznych z dodaniem nisz nowy trójosiowy typ pomnika rozwinięty później przez artystów trzeciej ćwierci 16 w. W niszach posągi świętych : Krzysztofa i Zygmunta. Pierwotny stan nagrobka przedstawiał się inaczej, był ulokowany w prezbiterium, jak tego wymagał powszechny zwyczaj w Polsce. Przeniesiona go do ramiona transeptu na pocz. 18 w. Także wygląd różni się od pierwotnego stanu, prawdopodobnie po przeniesieniu, zamiast kartusza herbowego wmontowano w zwieńczeniu, wcześniejszą brązową płytę nagrobną syna Zygmunta. Kartusz herbowy podtrzymywany był przez siedzące na delfinach putta- symbol życia wiecznego - nawiązują do dekoracji wystroju kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu. Wtedy to usunięto marmurową tablicę inskrypcyjną, znajdującą się obecnie, pod nagrobkiem córki kanclerza Anny. Centralną partię nagrobka Krzysztofa Szydłowieckiego tworzy płyta nagrobna, na której zmarły przedstawiony jest pozycji leżącej na wznak w rozpowszechnionej w renesansie zbroi kanelowanej.

• monumentalizm ujęcia

• ostry przejmujący realizm

• gotycki frontalizm postaci

• figura sztywna pozbawiona ruchu

Wszystkie te zmiany zepsuły pierwotną architektoniczna wartość pomnika. Nagrobek stanowi ważny etap na drodze rozwojowej polskiego nagrobka renesansowego. Łączy on rozbudowany schemat nagrobka - gablotowego ( Jan Konarski), z oprawą osi bocznych, w których na cokołach występują w niszy postacie świętych oraz schemat przyściennego sansovinowskiego nagrobka. Trójosiowy schemat z niszami i posągami po bokach pojawia się w Rzymie, ostatnia ćwierć 15 w. zwłaszcza w dziełach Andrea Bregno, układ ten rozwinie w 16 w. Andrea Sansovino a w Polsce temat ten podejmie później i rozwinie Padovano i Canavesi. Panoplia- zwycięskie motywy orężne, na które składają się nałożone na siebie tarcze owalna i sześcioboczna oraz antyczny hełm. Spod tarcz wystają rękojeści szabel, strzały topory wiążą się z bardzo blisko podobnymi motywami na baldachimie nagrobka Władysława Jagiełły - katedra krakowska przed 1519- 1534.

34. Płaskorzeźba w brązie, Lament opatowski, umieszczony w formie fryzu pod płytą nagrobną kanclerza Krzysztofa Szydłowieckiego w kolegiacie opatowskiej. Scena zbiorowego żalu i rozpaczy. 1533 - 1536, autorstwo do końca nieznane, Polak lub Włoch wrośnięty w polską rzeczywistość.

• stypa pogrzebowa

• scena żalu po śmierci kanclerza

• inspiracja antyczną tragedią grecką - kontaminacja - tj. przedstawienie dwóch różnych tematów wiążących się ze sobą: żal po śmierci Szydłowieckiego i żal na wieść o zdobyciu Rodos przez Turków, który to fakt miał być odczuwalny przez zmarłego kanclerza jako preludium do ataku tureckiego na środkową Europę. Pod koniec życia kanclerz prowadził politykę proturecką starał się o nawiązanie i umocnienie stosunków z bliskim sułtanowi baszą Ibrahinem, przesyłając mu swe medale i wymieniając dary.

35. Płyta nagrobna Stanisława Laskowskiego w kościele parafialnym w Brzezinach, Bernardino de Ganotis, 1535, udokumentowane dzieło.

• przedstawienie frontalne ale nie sztywne dzięki prawej ręce zgiętej w łokciu, która podtrzymuje proporzec, druga lekko podtrzymuje miecz sięgający do ramienia

• twarz o zamkniętych oczach, wydatnych ustach i odstających uszach sprawia wrażenie realistycznego portretu

• zamknięte oczy, pogrążony we śnie z głową na poduszcze

• wizerunek rycerza w zbroi kanelowanej z ostro zaakcentowanymi wrebami, z atrybucją, bogato dekorowanym pióropuszem hełmu, mieczem i proporcem

• wrażenie realistycznego portretu, studia z natury odejście od idealizmu

Dzieła te określają styl B. de Gianotis, wchodzą w skład kontraktu jaki podpisał w 1535 w Krakowie, przy czym wizerunki kobiece ułożone są inaczej, dłonie złożone w geście modlitewnym, podkreślone pionowe linie opadających fałd sukni.

1. płyty grobowe książąt mazowieckich w katedrze warszawskiej

2. płyta nagrobna Wojciecha Gasztołda zm. 1539, płyta 1540 w katedrze w Wilnie

3. płyta nagrobna kanclerza Szydłowieckiego i jego córki Anny Szydłowieckiej zm. 1536, płyta 1536, w kolegiacie opatowskiej, pracuje nad nimi w Krakowie

4. płyta nagrobna rycerza Lasockiego w kościele parafialnym w Brzezinach, pracuje nad nią w Krakowie

36. Płyta nagrobna ostatnich książąt mazowieckich Stanisława zm. 1524 i Janusza zm. 1526, 1526 -1528, Bernardino de Gianotis, katedra warszawska. Fundacja siostra Anna, warsztat krakowski. Reprezentuje w polskiej rzeźbie nagrobnej najwcześniejsze przedstawienie postaci rycerskich w formie pełni renesansowej. Pierwotnie bogate obramienie jak u płyty nagrobnej biskupa Jana Konarskiego 1521 B.B.

• odmiana rycerska, przedstawia dwie postacie a nie jedną

• lekko ku sobie zwróceni przedstawieni w jakby śnie

• silny akcent braterskiego powiązania oddany za pomocą gestu rąk obejmujących szyję, braterski uścisk, uczuciowe powiązanie

• nogi sugerują lekki krok

• u boków książąt miecze a u stóp w narożach płyty hełmy

• podkreślenie symetrii - proporzec który rozpościera się nad głową Stanisława podkreśla pionową oś kompozycji

• twarze o zachowanej wierności podkreślają rysy słowiańskiej odrębności

Płyty rycerskie są popularnym tematem ikonograficznym w całej średniowiecznej i renesansowej Europie, we Włoszech w czasie dojrzałego odrodzenia obowiązuje schemat przedstawień:

• sztywny układ frontalny bez wprowadzenia kontrapostu

• we śnie z rękami zwykle opuszczonymi w dół i skrzyżowanymi jak w płytach biskupich

• głównym akcesorium jest miecz ułożony pośrodku podkreślając pionową oś symetrii

37. ??????????????????????????????????????????????????????

38. Portret Zygmunta I, Hans z kulmbachu? ok. 1511 znany również jako Hans Süss i Hans z Kulmbachu (ur. ok. 1480 r. w Kulmbach w Niemczech; zm. między 29 listopada a 3 grudnia 1522 w Norymberdze) - niemiecki malarz i grafik epoki renesansu. Był najpierw uczniem malarza Jacopo de Barbari, potem terminował u Albrechta Dürera. Następnie założył własny warsztat w Norymberdze, prawdopodobnie przebywał też przez pewien czas w Krakowie. Tworzył m.in. dla cesarza Maksymiliana I oraz margrabiego brandenburskiego Kazimierza Hohenzollerna. Był autorem licznych ołtarzy, portretów oraz projektów witraży.

39. Stanisław Samostrzelnik, Zygmunt stary u stóp Jezusa. Miniatura w Modlitewniku Zygmunta Starego, 1524. krakowska pracownia miniaturowa, S.S ostatni przedstawiciel krakowskiego malarstwa książkowego. Zakonnik klasztoru Cystersów z podkrakowskiej Mogiły, gdzie kierował pracownią malarską. Kapelan i malarz nadworny kanclerza Krzysztofa Szydłowieckiego, jego mecenasem był także biskup Tomicki. Ozdobił Liber Genesis- rodziny Szydłowieckich, głównego mecenasa S.S. mistrz malowidła ściennego - klasztor cysterski.

• żywy, ostry koloryt

• lekkość rysunku, pewna wirtuozeria

• płynność form

• renesansowe poczucie rytmu i harmonii

• humanistyczne indywidualizowanie portretów

• renesansowe wyczucie przestrzeni

• związki z malarstwem gotyckim i krakowskim

• miniatury obramione bogatą bordiurą kwietną

41. Stanisław Samostrzelnik, całopostaciowy portret biskupa Piotra Tomickiego herbu Łodzia, malarstwo sztalugowe, tempera na drewnie, klasztor franciszkanów w Krakowie - krużganki, 2 ćwierć 16 w., jest jednym z pierwszych samodzielnych portretów w malarstwie sztalugowym, w okresie renesansu wzrasta kult jednostki wybitnej i zasłużonej, upowszechnił się szeroko w Europie zwyczaj tworzenia galerii portretowych. W Polsce znany jest cykl wizerunków biskupów Karkowskich w klasztorze oo. Franciszkanów.

• duchowny uczony - humanista świadomy swej wagi i pozycji, rycerz pełen energii, prezentując nam się w całej postaci

• indywidualne rysy, są to cechy dość zaawansowanego realizmu

• bardzo dekoracyjny styl wizerunku odbiegający od obowiązujących kanonów, podkreślenie wzorzystości tkanin i jubilerskich ozdób

• umieszczenie postaci w renesansowej arkadzie z bogato rozczłonkowanymi i dekorowanymi kolumnami, motywy zaczerpnięte zostały z grafiki niemieckiej,

• w nowej epoce ważna jest aktywność jednostki

• obramienie, którym splatają się w roślinny wieniec chwały motywy renesansowe arabeski i panopliów - symbol chwały oręża.

42.Małopolska, zamek w Niepołomicach, plan przyziemia, 1550-1571, fundacja Zygmunta Augusta jako jedna z wiejskich rezydencji monarchy, ożywiona działalność budownicza ostatniego z Jagiellonów. Rezydencja o regularnym układzie, jednolitej osiowej koncepcji, wzniesiona po raz pierwszy w Polsce. Cztery jednotraktowe skrzydła, otwarte klatki schodowe w narożach - pomoc komunikacyjna. Pierwotnie dwupiętrowy być może zwieńczony attyką, w 1800 roku zniesiono drugie piętro, zawierające najważniejszy ciąg komnat królewskich o bogatym wystroju. Typ rezydencji renesansowej z podwórcem i krużgankami przy elewacjach wewnętrznych - typ który zainicjował zamek wawelski. Krużganki z trzech stron okalają dziedziniec pochodzą z ok. 1637, z układem filarowym na parterze i kolumnowym na piętrze należą do ostatniej fazy rozwoju renesansowych arkadowych loggii. Pierwotnie ganki były drewniane. Jest to infiltracja na grunt polski włoskich koncepcji pałacowych schyłku Quattrocenta.

43. Widok od zewnętrznej strony na zamek w Niepołomicach, Małopolska, fundacja Zygmunta Augusta, 1550 - 1571, założenie pierwotnie dwupiętrowe z klatkami schodowymi w narożach, dach dwuspadowy, architekt nieznany.

44. Nowożytny portret Benedykta z Koźmina - dobrodziej Biblioteki Jagiellońskiej, lata 40. 16 wieku, autor nieznany. Typowy dla doby renesansu portret uczonego humanisty, przedstawiony w postaci stającej, ubrany w togę, z książką w ręku. Stoi obok stolika, na którym umieszczono klepsydrę i goździki - symbole upływającego czasu i miłości gorejącej czystej w tym wypadku do nauki. W tle zawisa kotara odsłaniająca dalszy plan na daleki pejzaż górski. Portret utrzymany w konwencji środkowoeuropejskiej, określony silnymi wpływami włoskimi. Twarz oddana realistycznie bez idealizacji.

45. Arrasy wawelskie, budowa arki Noego, z serii dzieje Noego. To artystyczne tkaniny ścienne, naśladujące obraz, stosowane także jako obiciowe. Tkane były na krosnach metodą gobelinową z cienkich nici wełnianych, z dodatkiem jedwabnych i złotych. Kartony z projektami arrasów często przygotowywali znani malarze (np. Rafael, Rubens...). Nazwa pochodzi od francuskiego miasta Arras, które w XIV-XV w. było znanym ośrodkiem produkcji tkanin ozdobnych.

Zamek Królewski na Wawelu w Krakowie słynie z kolekcji arrasów Zygmunta Augusta Jagiellona. Powstały w połowie XVI wieku w najlepszych manufakturach Brukseli. Kolekcja została pomyślana jako kompletna dekoracja wnętrz zamkowych. Król dokładnie sprecyzował zamówienie nie tylko pod względem tematyki, ale rozmiarów pasujących co do centymetra na konkretne ściany. Kartony z projektami wykonali najlepsi malarze flamandzcy: Willem Tons i Michel Coxcie. W ciągu 20 lat kolekcja rozrosła się do 356 sztuk! Poza ozdabianiem ścian arrasy służyły do dekoracji podczas dworskich uroczystości państwowych, takich jak śluby czy koronacje...

Obecnie kolekcja składa się z 142 arrasów. Tworzy ją 19 monumentalnych arrasów ze scenami biblijnymi, unikatowa seria pejzażowo-zwierzęca (44 arrasy), 12 arrasów z herbami Polski i Litwy, 16 małych arrasów o łukowatym wykroju, służących do zawieszania nad oknami i drzwiami, arrasy groteskowe oraz liczne pokrycia krzeseł z monogramami króla, bukietami kwiatów a także poduszki.

Choć muzea europejskie posiadają liczniejsze kolekcje, to polski zbiór królewski wyróżnia się jednolitością stylu, bogactwem serii i motywów oraz udokumentowaniem historycznym i dlatego jest unikatowym zbiorem takich tkanin w skali światowej.

Historia kolekcji Jagiellonowej jest burzliwa i dramatyczna jak losy Polski. Cześć wywiozła do Italii Bona, matka króla Zygmunta Augusta, on zaś zapisem testamentowym podzielił ją między trzy siostry, a po ich śmierci arrasy stały się własnością Rzeczypospolitej, co było o tyle niezwykle, że w tych czasach nie istniało jeszcze pojęcie własności narodowej. Wojna ze Szwecją uszczupliła kolekcję o kolejne arrasy, a po trzecim rozbiorze Polski w 1795 roku wszystkie arrasy wywieziono do Rosji, gdzie duża część poważnie ucierpiała, beztrosko skracana lub pocięta na obicia mebli. Po 125 latach, gdy znów powstało państwo polskie, kolekcja, choć nie cała, wróciła na Wawel. Ale nie na długo. W obawie przed kolejną grabieżą wraz z wybuchem II wojny światowej wywieziono ją do Rumunii, następnie do Francji, Anglii i Kanady, gdzie pozostała do końca wojny. Do Polski wróciła dopiero w 1961 roku

46. Brama zamkowa w Legnicy, 1533, Jerzy z Ambergu pracujący przy przebudowie zespołu zamkowego Piastów legnickich. schemat łuku triumfalnego repertuar motywów ornamentalnych w nowym stylu, przykład wczesnej renesansowej architektury .

47. Widok na budynek bramny zamku w Brzegu, warsztat Komasków: twórca projektu bramy wraz z jej rzeźbiarskimi partiami wykonał najwybitniejszy przedstawiciel Komasków Franciszek Pario (Parr), rzeźby m.in. Andrzej Walter I - wytrawny artysta śląski, mecenat Jerzego II, budynek został wzniesiony ok. 1550, ozdobiony dekoracją 1551-1553. Kompozycja dolnej kondygnacji oparta o popularny motyw rzymskiego łuku triumfalnego, mieszczą się otwory przejazdowy i przejściowy. Elewacja oparta na zasadzie złotego podziału, poczuciu harmonii i symetrii. Dekoracja rzeźbiarska stanowi apoteozę księcia Jerzego, miłośnika renesansu i mecenasa sztuki, oraz dawności jego rodu. Idee treściowe wyrażają się poprzez biegnące fryzy międzykondygnacyjne, rzeźby i herby. We fryzie nad parterem pomiędzy tarczami herbowymi, podtrzymywanych przez giermków, umieszczone są posągi naturalnej wielkości - Jerzego II i jego żony. Na podwójnym fryzie nad pierwszym Pietrem popiersia Piastów, o dołu Piastów i władców Polski. Unaoczniając genealogię fundatora budynku, w koncepcji ideowej wyłącznie są treści świeckie. księstwo legnicko- brzeskie zależne było nie od Polski lecz cesarstwa tym bardziej na uwagę zasługuję dekoracja architektoniczna balustrady wieńczącej budynek bramny. Pośrodku wielki kartusz z orłem jagiellońskim i herbami dziesięciu ziem polskich oraz wężem Sforzów, po bokach prawdopodobnie herby domu Habsburgów i księstwa Burgundii. Jest to swoiste zamknięcie heraldycznej genealogii piastowskiej. Dekorację figuralną uzupełnia repertuar dekoracyjny w formie arabesek i grotesek. Wiele motywów świadczy o typowej dla Komasków północno - włoskiej proweniencji ornamentu. Zespół ten stanowi obok warsztatu kojarzonego z kaplica Zygmuntowską drugi ważny ośrodek zdolnych architektów rzeźbiarzy, propagujących ozdobną wersję renesansu. Przy dekorowaniu korzystano z drzeworytów : cykl ilustracji - Kroniki Polaków Macieja Miechowity 1521 i Kroniki świata Hetmana Schedla 1493, poszczególnym postacią towarzyszą starannie kute wyjaśniające inskrypcję.

W 1311 r. wyodrębniło się Księstwo Brzeskie i wówczas zamek stał się siedzibą książąt brzeskich. W latach 1360-70 książę Ludwik I brzeski dokonał przebudowy zamku. Do dziś zachowały się ówczesne fragmenty muru. Podczas tej rozbudowy w latach 1368-69 obok zamku wzniesiono gotycką kaplicę św. Jadwigi, która stała się kolegiatą, oraz nowy budynek mieszkalny.

XVI w. [edytuj]

W połowie XVI w. książę Jerzy II z żoną Barbarą z Hohenzollernów dokonali przebudowy obiektu na styl renesansowy, wzorując się na Zamku Królewskim na Wawelu. Z tej racji zamek jest określany mianem Śląskiego Wawelu. W latach 1541-44 wzniesiono południowe skrzydło, a między 1544 a 1547 r. powstało skrzydło wschodnie. W 17 października 1547 r. zmarł książę Fryderyk II, a nadzór na pracami budowlanymi przejął jego syn Jerzy II.

W latach 1554-60 wzniesiono reprezentacyjny budynek bramy wjazdowej. Składa się ona z trzech kondygnacji. Dolna ma motyw antycznego łuku triumfalnego. Ponad łukiem fundator umieścił posągi swój i żony w rzeczywistych wymiarach oraz herby rodowe trzymane przez pary giermków. Książę zlecił także umieszczenie nad oknami pierwszego piętra dwóch rzędów popiersi swoich przodków.

W górnym rzędzie wyrzeźbiono popiersia 12 pierwszych władców państwa polskiego:

• Piasta

• Siemowita

• Lestka

• Siemomysła

• Mieszka I

• Bolesława I Chrobrego

• Mieszka II Lamberta

• Kazimierza I Odnowiciela

• Bolesław II Śmiały

• Władysława I Hermana

• Bolesława III Krzywoustego

• Władysława II Wygnańca - pierwszy Piast śląski

W drugim umieszczono popiersia książąt śląskich:

• Henryka I Brodatego

• Henryka II Pobożnego

• Bolesława II Rogatki

• Henryka V Brzuchatego

• Bolesława III Rozrzutnego

• Ludwika I Brzeskiego

• Henryka VIII

• Henryka IX Lubińskiego

• Ludwika II Oławskiego

• Jana Lubińskiego

• Fryderyka I

• Fryderyka II

Pokrycie takimi zdobieniami rzeźbiarskimi miało na celu głoszenie chwały dynastii Piastów i władców Brandenburgii, co podkreślały trzy herby na balustradzie: Rzeczpospolitej (zachowany w środku) oraz (niezachowane) habsburski i branderburski.

Dzedziniec zamku ozdabia wewnętrzny portal bramy wjazdowej i dwupiętrowe renesansowe krużganki. Zamek miał bogato wyposażone wnętrza. Jerzy II zamówił we Flandrii arrasy o łącznej długości 300 łokci (170 m). Wyposażenie sal nie dotrwało do naszych czasów.

Kolegiatę została w tym czasie przekształcona w mauzoleum książąt śląskich.

Przebudową zamku zajmowali się włoscy architekci Jakub i Franciszek Parr. Ich kontynuatorami byli Bernard i Piotr Niuronowie, którzy pod koniec wieku ufortyfikowali rezydencję. Prace budowlane trwały do 1560 r., a wykończenia do 1582 r.

XVII - XIX w. [edytuj]

W 1675 r. na zamku zmarł ostatni potomek z linii Piastów śląskich, Jerzy Wilhelm i rezydencja zaczęła podupadać. Opuszczony zamek uległ niewielkim zniszczeniom w czasie ostrzału miasta przez króla pruskiego, Fryderyka II w 1741 r. Następnie zamek pełnił funkcję karczmy, koszar, magazynu

Parr lub Pahr, Bahr, Pair (wł. de Pario) - rodzina włoskich architektów, budowniczych i kamieniarzy, działająca w Europie w XVI wieku (m. in. Śląsk, Meklemburgia, Szwecja). W Polsce rodzina Parr przyczyniła się do przyjęcia (głównie w architekturze śląskiej), form północnowłoskiego renesansu.

Franciszek Parr (ur. ?, zm. 1580), który osiedlił się w Chojnowie, prowadził prace budowlane na Śląsku. W latach 1547-1548 F. Parr kierował pracami budowlanymi na Zamku Piastowskim w Chojnowie. Zaprojektował również rozbudowę Zamku Piastów Śląskich w Brzegu. F. Parr kierował także pracami na terenie Niemiec. W latach 1558-1565 rozbudowywał Zamek w Güstrow w Meklemburgii, oraz brał udział w budowach fortyfikacji w Schwerinie, Rostocku i Bützow. Od 1572, wspólnie z Krzysztofem, Dominikiem i Janem Chrzcicielem Parr (synami brata F. Parra - J. Parra), działał w Szwecji na zlecenie króla Jana III Wazy - m.in. przebudowywał zamki w Sztokholmie i Uppsali.

Jakub Parr (ur. 1510, zm. 1575), w latach 1539-1540 zajmował się pracami na Zamku w Bolkowie. W 1543 osiedlił się w Brzegu, jako nadworny architekt księcia legnicko-brzeskiego Jerzego II. W latach 1544-1566 jego Jakub Parr zajmował się rozbudową Zamku Piastów Śląskich w Brzegu (według projektu F. Parra). Wykonał także przebudowę renesansowego brzeskiego ratusza, dokonaną w latach 1570-1572 według projektu Bernarda Niurona. Jakub Parr, w latach 1568-1572, uczestniczył także w pracach budowlanych na Zamku Królewskim w Warszawie.

48. Widok na fragment dekoracyjnego fryzu budynku bramnego w Brzegu, z fundacji księcia legnicko - brzeskiego Jerzego II. Wizerunki pełno postaciowych rzeźb figuralnych Jerzego i jego żony z ozdobnymi herbami. Ozdoby dekoracji 1551-1553, Andrzej Walter I.

49. Zamek Szafrańców w Pieskowej Skale (zkp 180) Zamek po raz pierwszy wzmiankowana jest jako Peskenstein w dokumencie wydanym w 1315 roku przez Władysława Łokietka. W I połowie XIV wieku Kazimierz III Wielki wybudował tu zamek, element łańcucha obronnych "Orlich Gniazd", składający się z dwóch części: górnej i dolnej. Górna, niezachowana, wzniesiona była na niedostępnej skale zwanej "Dorotką".

W latach 1377-1608 zamek był siedzibą rodu Szafrańców - niektórzy z nich wykorzystywali go jako punkt wypadowy do napadów na kupców przejeżdżających biegnącym przez Dolinę Prądnika traktem łączącym Kraków ze Śląskiem. W roku 1484 Krzysztof Szafraniec, prawnuk pierwszego właściciela, został za to ścięty na Wawelu.

W latach 1542-1580 gotycki zamek przekształcono w renesansową rezydencję. W XVII wieku, za czasów Michała Zebrzydowskiego dobudowano system fortyfikacji bastionowych. W czasie potopu szwedzkiego (1655) zamek został zniszczony, zaś w 1718 uległ pożarowi. Odbudowano go jako siedzibę rodu Wielkopolskich w 1768 roku. W 1787 gościł w swych murach króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

50. 50. Szymbark- kasztel
1570

51. Dwór kapituły krakowskiej w Pabianicach, Wawrzyniec Lorek, 1566-71, przykład polskiego dworu attykowego z cechami obronnymi. Dwór przeznaczony był na mieszkania osób przeprowadzających wizytacje i lustracje dóbr kościelnych. Wzniesiony na planie prostokątnym, o dwóch alkierzach w narożach. Ukształtowanie zewnętrznej strony różni się od powstających w tym czasie budowli podobnego rodzaju. Podział elewacji podkreśla wertykalność budowli , nadając mu cechy zwartości i obronności. Attyka od pn. i pd. strony powtarza schemat kompozycyjny dolnej kondygnacji: rytmiczne podziały lizenami ze ślepymi arkadami, natomiast attyka ścian bocznych otrzymała linie faliste, tworząc jakby szczytowe zwieńczenia.

52. Plan kolegiaty pułtuskiej, Jan Baptysta z Wenecji ok. 1560

53. Wnętrze na nawę główna i prezbiterium kolegiaty pułtuskiej, Jan Baptysta z Wenecji, 1560.

56. . Brochów: kościół św. Rocha, Jan Baptysta Wenecjanin, ok. 1551-61

57 to kosiol sw mateusza z pabianic kapitula krakowska na wzor i podobienstwo kosiola w locku nie ma kopuly i zbednych absyd, alternacja podpor, pomysl z transeptem - jak w plocku, b bogaty program architektoniczny, 3 portale jak w katedrach i ukl jak w bazylice. powstal w latach 1572-77, ceglana budowla trojnawowa, na planie krzyza, waznym elementem wieza zbudowana na planie czworoboku wyzej osmioboku, projekt Ambrozego Wloch[

59. fragm. postaci Jakuba Uchańskiego, z nagrobka w kolegiacie w Łowiczu, 1580 - 1583, Jan Michałowicz z Urzędowa, nurt antyklasyczny.

60. Ratusz poznański, Jan Baptysta Quadro - Tessyńczyk, 1550- 60, wzór traktat architektoniczny Sebastiana Serlia. (przebudowa) Quadro podejmuje się rozbudowy gotyckiego ratusza na wspaniały gmach Odrodzenia. Jest to jeden z najpiękniejszych gmachów nie tylko w Polsce ale i w Europie środkowej. Głównym akcentem jest fasada: o trzech kondygnacjach z krużgankami arkadowymi wieńczone attyką. Loggie nieodzowny element dziedzińców zamków renesansowych, poczynając od Wawelu zastosowane tu zostały jako element budowli miejskiej, nadając jej charakterystyczne piękno nowego stylu. Dominującym porządkiem architektonicznym jest doryk dla wszystkich kondygnacji, ostatnio podwaja liczbę arkad. Całość wieńczy attyka w wykonaniu polskim, składa się wysokiej gładkiej ścianki, przeznaczonej dla polichromowanych portretów królów polskich, z dekoracyjnym u góry grzebieniem z palmet, wzbogacona trzema wieżyczkami. Czwarta wieża z okresu klasycystycznego z 18 w. Wnętrze: wielka sala ratusza poznańskiego odpowiadała aspiracjom patriotycznego mieszczaństwa Poznania, zróżnicowany program ikonograficzny - przedstawienia heraldyczne, symboliczne, astronomiczne typowy dla ludzi Odrodzenia. Reprezentacyjne wnętrze nakryte kasetonowym kolebkowym sklepieniem z lunetami, wspiera się na dwóch filarach, które dzielą salę na dwie części:

• w kasetonach pierwszej umieszono herby Polski, Litwy Sforzów i Habsburgów ( matki i żony Zygmunta Augusta) inicjały królewskie oraz wielki herb miasta Poznania, nawiązują do cnót i męstwa bohaterów starożytności w formie narracyjnej - przedstawiona wizerunki Kurcjusza i Herkulesa oraz postacie biblijne Samsona i Dawida

• druga część wyobrażenia słońca i księżyca oraz planet Jowisza, Saturna, Marsa, Wenus, Merkurego i postacie zwierzęce, egzotyczne lub fantastyczne

Kasetony o formach ośmio i sześcioboku, krzyży przeplątają się z bogatą ornamentyką roślinną, tworząc nierozerwalną całość.

61. Ratusz w Tarnowie, przebudowa renesansowa, w attyce podobieństwa do Sukiennic krakowskich, wysnuwa przypuszczenie o wspólnym autorze, trzecia ćwierć 16 w. ,

• parterowy budynek późnogotycki z narożną wieżą z gotycyzującym ozdobnym zwieńczeniem - podwyższony o piętro, na które wiodą schody zewnętrznej przybudówki od południa

• attyka osłaniająca dach pogrążony, dekoracja attyki stonowana, powtarzające się rytmiczne układy ślepych arkad z rozetkami, całość wieńczą sterczyny ze spływami wolutowymi

• całość dzieła łączy rodzimy późno gotycki nurt i dojrzały renesans w formie attyki

• w czasie przebudowy budynek rozszerzony ku zachodowi

• reprezentacyjna budowla miejska małego miasta

62. Ratusz w Chełmnie, 1567-70, murator związany z kręgiem południowopolski, cechy typowe dla polskiej arch. ratuszowej, wybudowany z zachowaniem części murów gotyckich, wolnostojąca prostopadłościenna bryła wyróżnia się najlepiej opracowaną attyką ze wszystkich ratuszy polskich. Attyka podzielona kolumnami różnego kształtu, stojącymi na cokołach z wnękami ustawione rytmicznie na gzymsie kordonowym. Grzebień attyki, rozmaitość form, esownice, sterczynki i filarki, na krótszych ścianach elewacji attyka przybiera formy bogato opracowanych szczytów.

63. Nagrobek arcybiskupa Piotra Gamrata, katedra wawelska, Jan Maria Padovano, 1545-1547, fundatorka królowa Bona, odkuty na wzór nagrobka biskupa Piotra Tomickiego, postać arcybiskupa odkuta w czerwonym marmurze wraz z tłem, z wizerunkiem Matki Boskiej i patronów diecezji, św. Wojciech i św. Stanisław, na szczycie nagrobka figury św. Piotra i Pawła, oraz Katarzyny patronki kaplicy. Brak charakterystycznych cech Marii Padovano, nagrobek w formie klasycznej, część środkowa cofnięta, ramy wnęki pomnikowej ujęte kolumnowo, kolumny na cokołach dźwigają belkowanie. Postać zmarłego leżąca na boku wspiera głowę o własną rękę.

64. Nagrobek Tarnowskich - Jana hetmana wielkiego koronnego zm. 1561 i jego syna Jana Krzysztofa zm. 1567, Jan Maria Padovano, w katedrze tarnowskiej, nurt klasyczny, 1561 - 1570

• monumentalny piętrowy nagrobek

• boczne skrzydła oddzielone od pola środkowego kolumnami rozbudowane wzwyż i wypełniono rzeźbą dekoracyjno - figuralną

• szczyt rozwiązany kilkukondygnacyjne

• nagrobek przewidziany pierwotnie tylko dla hetmana w 1567 po przedwczesnej śmierci syna zmieniony na piętrowy, podciągnięto w górę przez podwieszenie wysokiego cokołu, w którym umieszczono nagrobek syna, z fundacji dziedzica fortuny Tarnowskich - Konstantyna Ostrogskiego, zyskał na monumentalności i wzniosłości

• powstał w ten sposób nagrobek o dwóch prostokątnych wnękach z pełnoplastycznymi figurami zmarłych na sarkofagach

• styl architektoniczny wywodzi się z wielkich kompozycji pomnikowych późnego odrodzenia w Wenecji min. barwny kamień który Padovano rozpowszechnia w rzeźbie krakowskiej 3 ćw. 16 w.

• realistyczne przedstawienia leżących, twarze ich odzwierciedlają charakterystyczne cechy za życia

• hetman-pełen siły ducha i hartu, syn kruchy wątły, schorowany , umarł na gruźlicę, kontrast

• ulubionym motywem staje się baldachim spływające po bokach bogato profilowane fałdy,

• w niszach sklepionych konchowo dwie alegoryczne postacie - Sprawiedliwości i Roztropności, na szczycie postać Zmartwychwstałego Chrystusa, pod sarkofagiem Jana uskrzydlony dysk - symbol nieśmiertelności, po bokach w płycinach przy Janie Krzysztofie katusze herbowe - Leliwa Tarnowskich i Odrowąż Szydłowieckich

• płaskorzeźby o tematyce wojennej nawiązują do weneckich kondotierów i dożów weneckich.

Pomnik Tarnowskich

Wykonanie pomnika hetman zleca jeszcze za swego życia włoskiemu rzeźbiarzowi Janowi Marii Padovano. Pracę dokończono już za rządów Wasyla Ostrogskiego. Wobec tego powstawał etapami, od 1561 do 1573 (wtedy doklejono pomnik Zofii z Tarnowskich Ostrogskiej). Po pożarze katedry restaurowany w 1764 r. przez Jana Paneczka. Jest to jeden z największych (13,8 x 5,6 m) i najciekawszych pomników renesansowych w Polsce. Jest to dwukondygnacyjna konstrukcja ustawiona na wysokim cokole, z dwoma umieszczonymi jedna nad drugą niszami, z figurami postaci na sarkofagach. Całość wieńczy bogata, rozczłonkowana attyka, zakończona figurą Chrystusa Zmartwychwstałego. Nisze z postaciami zmarłych wysunięte są do przodu o około 1 m w stosunku do pozostałych fragmentów. Środek to prostokątne pole z przedstawieniem hetmana, umieszczone między dwoma toskańskimi kolumnami, podtrzymującymi fryz z wyobrażeniem pochodu hetmana po zwycięskiej bitwie pod Obertynem w 1532 r. Powyżej w polu tympanonu znajduje się herb Leliwa. Po bokach umieszczono dwie alegoryczne cnoty: Sprawiedliwość i Roztropność.  Powyżej nich, w puste prostokątne pola wkomponowano fragmenty zbroi, tworzące element dekoracyjny. Na przedniej ścianie attyki widać geniusza Zwycięstwa, w hełmie na głowie, oraz geniusza Chwały z gałązką palmową i fanfarą w dłoniach. Poniżej znajdują się sceny zwycięskich bitew hetmana: pod Starodubem w 1535 r. (lewo) i Chocimiem w 1538 r. Centralne pole pomnika zajmuje postać hetmana na tle baldachimu. Pogrążona jest ona w spokojnym śnie, ubrana w zbroję, z hełmem i mieczem. Niższą kondygnację pomnika wypełnia nisza z leżącym na sarkofagu rycerzem, czyli synem hetmana Krzysztofem. Sklepienie niszy wypełnia rząd kasetonów z rozetami. Powyżej marmurowej płyty umieszczono baldachim. Sarkofag z główką aniołka pośrodku, stoi na dwóch lwich łapach. Zmarły odziany jest we włoską, późnorenesansową zbroję, a u jego stóp spoczywa szyszak z piórami. Po bokach sarkofagu, dwa geniusze śmierci (na tle pancerzy z mieczem, buzdyganem i toporem) gaszą pochodnie. Bezpośrednio nad nimi umieszczono kartusze z tarczami herbowymi: Leliwa, Odrowąż (herb matki Jana Krzysztofa - Zofii Szydlowieckiej). Pomnik posiada 3 tablice inskrypcyjne: dwie łacińskie dotyczą hetmana i jego syna, trzecia, po polsku upamiętnia plenipotenta Tarnowskich, Adama Trzemeskiego, który zawiadywał budową pomnika. Boki pomnika uzupełniają iluzjonistyczne, przeniesione na tynk malowidła. Sprawia to, że pomnik nabiera dodatkowo cech monumentalności, a jego bryła wychodzi optycznie do przodu.

Jan Tarnowski (1488 - 1561) syn Jana Amora kasztelana tarnowskiego i Barbary z Rożnowa. W 1508 r. uczestniczy w wyprawie pod Orszą, w 1512 r. jako rotmistrz bierze udział w bitwie pod Wiśniowcem, w 1514 pod Orszą. Udaje się w podróż do Ziemi Świętej, gdzie uzyskuje tytuł Rycerza Grobu Świętego. Zwiedził także Włochy, Egipt, Hiszpanię, Portugalię (tu w Lizbonie zostaje pasowany na rycerza), Francję, Anglię, Niemcy i Czechy. W 1522 r. po wyprawie przeciw Turkom został kasztelanem wojnickim, a w 1527 r. wojewodą ruskim i hetmanem. W 1531 r. zwycięża w bitwie pod Obertynem hospodara mołdawskiego Piotra Raresza. W 1535 r. dowodząc wojskami polsko - litewskimi wsławił się zdobyciem Homla, oblężeniem i zdobyciem Staroduba. Będąc często w opozycji kilkakrotnie zrzeka się buławy. W 1558 r. wydaje książkę  Consilium rationis bellicae (Rada sprawy wojennej), które było wykładnią współczesnej, polskiej techniki wojskowej. Był zwolennikiem równouprawnienia religijnego, sprzeciwiał się wzrostowi przywilejów szlacheckich. Był jednym z najbogatszych magnatów Polski, posiadał 5 miast i ponad 120 wsi. Dbał o rozwój gospodarczy swych majętności, w tym największą opieką otaczał miasto Tarnów. Pierwszą jego żoną była Barbara z Tęczyna. Miał z nią syna Jana Aleksandra (zm. 1515) i chorowitego Jana Amora (zm. 1521). Drugą żoną była Beata, córka Jana Odrowąża, po ich rozstaniu, trzecią została Zofia Szydłowiecka, z którą miał syna Jana Amora, Jana Krzysztofa i córkę Zofię.

Jan Krzysztof Tarnowski (1537 - 1567) syn hetmana Jana Amora i Zofii Szydłowieckiej. W 1555 żeni się z Zofią Odrowąż. Sekretarz królewski od 1554, kasztelan wojnicki, starosta sandomierski. Umiera bezpotomnie.

65. Ołtarz główny dla katedry krakowskiej, fundacja Zygmunta Starego pod koniec życia, pierwotnie katedra krakowska, 17 w. katedra w Kielcach, 18 w. kościół parafialny w Bodzentynie, gdzie znajduje się do dziś, 1545-1548, projektant ołtarza prawdopodobnie Jan Cini, który w latach 40 i 50 16 w. rozwija ożywioną działalność głównie w służbie dworu królewskiego, w 1553 podejmuje się wykonania ołtarza dla katedry w Wilnie, w Polsce przykład rzadki renesansowej rzeźby w drewnie i snycerki dekoracyjnej. Zastosowano tu schemat łuku triumfalnego z niszami i posągami w osiach bocznych, bogata dekoracja podporządkowana jest zasadniczym elementom architektonicznego podziału, w niszach figury patronów wawelskiej katedry św. Stanisława i św. Wojciecha, motywy groteskowej ornamentyki nawiązują do wystroju wawelskiej kaplicy.

66. Nagrobek biskupa Konarskiego, 1574, katedra w Poznaniu, Hieronim Canavesi, typ grobowca niszowego, wykuty z wapienia i czerwonego marmuru, nawiązuje do nagrobka biskupa Maciejowskiego w katedrze krakowskiej, na wysokim cokole, wsparta jest nisza zamknięta archiwoltą, ujęta po bokach kanelowanymi kolumnami, na którym spoczywa silnie wyłamanie belkowania, fryz zdobiony metopami i tryglifami, prostokątna nastawa z kartuszem herbowym wieńczy całość. Nisza dość głęboka nad postacią zmarłego rozpościera się o profilowanych fałdach baldachim, postać biskupa w pozie tradycyjnej z głową podpartą zgiętą ręka w łokciu, twarz cechy portretu realistycznego, okolona broda z zmarszczkami. Szaty nieco przestylizowane z pierścieniowatymi fałdami w rękawach kontrastują z gładko wyprofilowanym ornatem, kutym jakby w metalu.

68. Nagrobek Elżbiety Firlejówny, po 1580, warsztat Hieronima Canavesiego, kościół w Bejscach. str. 133

67. Pomnik Andrzeja i Katarzyny Górków , katedra Poznań. 1574, Hieronima Canavesiego, Typowe dla Canavesiego są wytworne pozy portretowanych postaci oraz realistyczne pokazanie rysów twarzy i detali strojów. Grę barw rzeźbiarz uzyskiwał dzięki wykorzystaniu różnokolorowych marmurów i piaskowca.

69. Nagrobek biskupa Benedykta Izdbieńskiego, Jan Michałowicz z Urzędowa, katedra w Poznaniu, ok. 1557, zm. 1553

• schemat prostokątnej niszy,

• postać biskupa drzemiącego, z dość silnie zgiętą nogą w kolanie nawiązuje do układu nóg Zygmunta Starego w kaplicy Zygmuntowskiej.

• eksponowanie sarkofagu z postacią biskupa przez wysuniecie go przed niszę zamkniętą łukiem okrągłym

• dodanie bocznych skrzydeł z niszami na postacie św. Piotra i św. Pawła, nad łukiem archiwolty w żagielkach półleżące postacie alegoryczne, Wiara z krzyżem i Sprawiedliwość z Wagą

• czoło łuku zdobi ornament zwijany pochodzenia niderlandzkiego, rozpowszechniony w całej Europie dzięki wzornikom Cornelisa

• kontrast materiału biel piaskowca i czerwień marmuru

• roślinny ornament zajmuje każdą wolna powierzchnię, kontrastuje z bezdekoracyjnym zapieckiem niszy

• sygnowany napisem - wykończył J. M. z U.

Jan Michałowicz rozwija koncepcje prostokątnej niszy dodając do niej boczne skrzydła z niszami na figury alegoryczne lub świętych oraz rozbudowuje zwieńczenie, widoczne będzie także upodobanie do dekoracyjności dla wydobycia bryły postaci, którą wysuwa poza niszę. Pomniki nagrobne zapowiadają nowy styl, reprezentacyjny i dekoracyjny, charakterystyczne dla J.M będzie poduszka, (postać) leżąca na pulpicie, nawiązanie do rodzimego krakowskiego nurtu.

70. nagrobek Urszuli Leżeńskiej, kościół parafialny Brzeziny, Jan Michałowicz z Urzędowa, 1563 - 1568, fundator Jan Leżeński, nawiązanie do nagrobka Barbary Tarnowskiej w katedrze tarnowskiej, łączy je elegancja formy i wdzięk postaci, rożni zwiększony realizm i poruszenie. także przełożenie nóg nawiązuje do postaci Zygmunta Starego, kartusz z ornamentem zwijanym , wcześniej nagrobek znany jako dama herbu Ciołek, postać leżąca spoczywająca na poduszce gestem dłoni ujmuje rąbek rańtucha.

71. Jan Michałowicz z Urzędowa, nagrobek Andrzeje Zebrzydowskiego, katedra wawelska, 1562-1563

72. Jan Michałowicz z Urzędowa, nagrobek Filipa Padniewskiego, po 1572, katedra wawelska

II POŁOWA XVII w. (GUCCI, MORANO)

Santi Gucci (1533 - 1600), w Polsce od ok. 1553/54

73. z kościoła dominkanow w krk sw trojcy nagrobek wykonany przez santi gucci nagrobek Galeazzo guiccardini zm 1557 motyw obelisku z medalionem zmarlego wmontowany w obelisk, dwie płonoce wazy - antyczne nawiazania

74. Nagrobek Kryskich w Drobinie, 1572 - 1576.

Nagrobek Anny, Pawła i Wojciecha Kryskich.

Najcenniejszym zabytkiem w kościele drobińskim jest umieszczony przy południowej
ścianie prezbiterium, wykonany około lat 1572-76, późnorenesansowy nagrobek
Kryskich: Anny ze Szreńskich, Pawła - wojewodzica mazowieckiego i ich syna,
wzmiankowanego już Wojciecha, podkomorzego płockiego. Fundatorem nagrobka był
brat Wojciecha, Stanisław Kryski, kasztelan raciąski i późniejszy wojewoda mazowiecki.
Dzieło to poprzez swoją klasę jest wyjatkowe. Historycy sztuki wskazują na Santi
Gucciego (zm. 1600) lub ewentualnie inny, nieokreślony warsztat krakowski. Wykonany
z szarego wapienia pińczowskiego, nagrobek ten uzyskał formę architektoniczną, z
wysuniętym do przodu, ustawionym na wydatnym ryzalicie cokołu sarkofagiem, na
którym spoczywa wpółleżaca figura przybranego w zbroję Wojciecha Kryskiego. Część
przyścienna nagrobka mieści dwie głębokie wnęki, w których artysta umieścił siedzące
postacie: Pawła Kryskiego (przybranego w zbroję) i Anny ze Szreńskich Kryskiej (w sukni
i kwefie). Część ta ujęta została w zdwojone, bogato dekorowane ornamentem
kandelabrowo-kwiatowym pilastry jońskie, dźwigające belkowanie i trójkątny
przyczółek. Ponadto w dekoracji pojawiają się uskrzydlone głowy aniołków i geniusze
śmierci, girlandy, płomieniste amfory, w podłuczach wnęk kasetony zdobione rozetami,
tarcze herbowe ("Prawda" Kryskich i "Dołęga" Szreńskich) oraz rollwerkowe tarcze z
inskrypcjami kommemoratywnymi. Datowanie powstania nagrobka na lata 1572-76
wskazuje, że jest to najwcześniejsze znane dzieło Santi Gucciego w Polsce. Pokazuje to
siłę, jaką reprezentowali Kryscy w owym czasie. Santi Gucci, rzeźbiarz zatrudniony od
1558 roku na dworze królewskim w Krakowie, uczeń Baccio Bandinellego, który wraz z
Michałem Aniołem wznosił w latach 1519-34 bliźniacze nagrobki Medyceuszy w Nowej
Zakrystii kościoła San Lorenzo we Florencji, może więc być tym artystą, który przenosi
florencki schemat nagrobka z siedzącymi i leżącymi postaciami na grunt północny, polski.
Jest to więć nagrobek unikalny w swej formie, nagrobek, który poza stojącym vis-a-vis
(znów odwołanie do nagrobków Medyceuszy) kolejnym, późniejszym znacznie
pomnikiem rodzinnym, nie zyskał praktycznie żadnej recepcji w sztuce polskiej. Jakichś
analogii możnaby sie dopatrywać w wieloosobowym, krakowskim nagrobku Spytka
Jordana w kościele św. Katarzyny, lecz jest on zupełnie inny w formie i manierystyczny.
Nagrobek w Drobinie ma jeszcze formę renesansową, z klasycznym, trójkątnym
naczółkiem i gierowanym belkowaniem.

Nagrobek Stanisława, Małgorzaty i Piotra Kryskich

Przy północnej ścianie prezbiterium, naprzeciw pomnika nagrobnego Anny, Pawła i
Wojciecha Kryskich, znajduje się podobny w formie, pochodzący z lat 1609-13 nagrobek
Stanisława - kasztelana raciąskiego i wojewody mazowieckiego, Małgorzaty z
Uchańskich i ich syna Piotra Kryskich. Fundatorem był Wojciech Kryski, kasztelan sierpski.
Stanowiący niewątpliwie uproszczoną i sprymityzowaną kopię poprzedniego nagrobka,
odznacza się znacznym ograniczeniem dekoracji, odmiennym potraktowaniem impostów,
gładkimi pilastrami oraz koszowo zamkniętymi wnękami. Na analogicznie do
poprzedniego pomnika wysuniętym do przodu sarkofagu przedstawiono leżącą postać
przybranego w zbroję Piotra Kryskiego. We wnękach części przyściennej umieszczone
zostały siedzące postacie: Stanisława (w zbroi) i Małgorzaty, przy której postaci
znajduje się putto trzymające tablicę inskrypcyjną. Ponad głowicami pilastrów
umieszczone zostały herby ("Prawda" Kryskich i "Radwan" Uchańskich). Zwieńczenie
przyczółka ozdobione zostało postacią anioła z banderolą.

75. Nagrobek Andrzeja i Barbary Firlejów, Santi Gucci, kościół w Janowcu, 1585.

Nagrobek Firlejów w Janowcu wyrzeźbiony został przez Santi Gucciego w l. 1587-88.

Nagrobek w układzie piętrowym, wykonany jest w całości z kamienia. Dwie nisze, jedna nad drugą, oddzielone belkowaniem, flankowane są pilastrami. Pojawia się tu płaski ornament roślinny, syntetyczny, złożony z kielichów kwiatowych, spośród których wychylają się makówki. Zakończenie ornamentu tworzą trzy kwiaty przypominające rumianki (ulubiony ornament dekoracyjny ostatniej ćw. XVI wieku). W płytkich niszowych wnękach ustawiono ukośne płyty z wyrzeźbionymi przedstawieniami zmarłych w nienaturalnej pozie.

W sposobie rzeźbienia widoczne są analogie do dzieła Santi Gucciego z kaplicy Batorego. Cechuje go styl płaszczyznowo-linearny i bogata ornamentyka.

77. Santi Gucci, nagrobek Stefana Batorego, 1594 - 1595, katedra wawelska, kaplica Mariacka.

Nagrobek Stefana Batorego znajduje się w Kaplicy Mariackiej na Wawelu. Nagrobek wykonał Santi Gucci w 1595 roku W związku z tym nagrobkiem zachowała się umowa między Anną Jagiellonką a Santim Guccim z 5 maja 1594 roku. Dotyczyła przebudowy kaplicy mariackiej, a także zawierała opis nagrobka artysty, który okazał się nie być do końca zgodny z wyglądem pomnika dziś.

Stefan Batory zmarł w Grodnie 12 grudnia 1586 roku i początkowo zwłoki pochowano w Łobzowie. Następnie przeniesiono je do kaplicy Najświętszej Marii Panny przy katedrze wawelskiej, którą w sześć lat później zaczęto przekształcać na nagrobne mauzoleum. Kapituła Krakowska zezwoliła na umieszczenie nagrobka, którego jedyną fundatorką była jego żona Anna Jagiellonka. Przekształcając kaplicę na królewskie mauzoleum, uszanowano w znacznym stopniu jej gotycką strukturę, pozostawiono sklepienie o trójkątnych przęsłach i wysokie ostrołukowe arkady wejścia, .

Nagrobek wykonany został z białego pińczowskiego kamienia, czerwonego marmuru węgierskiego i alabastru. Jest to nagrobek w typie trójdzielnym z zupełnym zaprzeczeniem idei klasycyzmu Jego kompozycja jest trójosiowa, oparta na zredukowanym schemacie łuku triumfalnego z wysokim cokołem i dekoracyjnym zwieńczeniem.

Zasadnicze podziały nagrobka wyznacza jego podstawa, wysoki, dwukondygnacyjny cokół o wybrzuszonej na kształt sarkofagu kondygnacji górnej. Kolumny natomiast rozgraniczają zasadnicze części pomnika. Podział, który istnieje między nimi dzieli się na trzy płytkie wnęki o archiwoltach wspartych na filarach co powtarza właśnie schemat łuku triumfalnego. Arkada środkowa, szeroka i wysoka, przeciągnięta gzymsem, dzieli się na dwie części: dolną wypełnia całkowicie płyta prostokątna z wypukło-rzeźbioną figurą króla, górna w kształcie lunety, przeznaczona na umieszczenie tablicy z napisem, podtrzymywanej przez aniołki. W bocznych wnękach ustawiono posagi z białego kamienia pińczowskiego, personifikujące cnoty zmarłego, Roztropność i Męstwo. Postaci nie mieszczą się w niszach, stoją w lekkim kontrapoście, ubrane w antykizowane szaty prezentują w dłoniach swoje atrybuty: węża i gołębia oraz kolumnę i lwa.

Środkowa, górna część wyróżnia się swoimi rozmiarami i dominantą jaką jest tympanon wypełniony kartuszami herbowymi: herby Polski, Litwy i Sforzów z inicjałami Anny Jagiellonki.

Bogata i zróżnicowana, w znacznej mierze wyrażająca treści symboliczne, dekoracja nagrobka, jest podporządkowana jego architekturze, lecz jednocześnie ją przesłania. Tworzą ja przede wszystkim zwijane, wsparte na lwich łapach kartusze nałożone na postumenty cokołu, z których dwa z herbem Batorych Wilcze Zęby, stanowią korzenie kolumn. Środkowy wypełnia alegoryczna scena przejęta z medalu sławiącego króla za odzyskanie Inflant w 1582 roku. Postumenty dolnej części cokołu zdobią maski lwów po obu stronach, po środku czaszka z piszczelami. Te elementy ułożone po trzy stanowią osiowość pomnika.

Zakończeniu szczytu odpowiadały nie istniejące już figurki aniołów ustawione na nasadnikach na osiach kolumn, a kompozycję tę dopełniają wmurowane w ścianę za tympanonem bogate panoplia i smukłe dwuuszne amfory płomieniste, wieńczące postumenty bocznych spływów.

Oprócz tych zasadniczych akcentów, całą niemal powierzchnię nagrobka zdobi drobna ornamentacja, która rozbija płaszczyzny, a barwnością przypomina dzieło malarskie (kartusze, przeznaczone na napisy, marmurowe wstawki, rzędy płaskich listków podpierających niejako gzymsy, kobiece główki, maszkaron nad tablicą i rozetki).

Figura Batorego [edytuj]

Stanowiąca główny akcent nagrobka, marmurowa płyta z wypukło-rzeźbioną figurą zmarłego władcy została umieszczona w części centralnej. Uderza daleka od naturalizmu, wystudiowaną pozą postaci i traktowaniem płaszczyznowo - linearnym i zarazem precyzyjnym odkuciem szczegółów. Takie płaszczyznowe ujęcie było wynikiem odejścia i zaniku nagrobka tumbowego, wolnostojącego i związanie pomnika grobowego z murami wnętrza kaplicy.

Król spoczywa na wznak, lecz z torsem wspartym na prawej ręce, głowę ma uniesiona, a nogi skrzyżowane. Przedstawiony w bogatej, pełnej zbroi, ma ornamentowany pancerz, krótka wzorzysta spódnica kaftana. W królewskim płaszczu w lewej ręce trzyma jabłko, w prawej berło. Uroczystego stroju dopełnia korona, łańcuch i szarfa na piersiach. Te atrybuty jak i strój króla zostały ściśle podporządkowane kompozycyjnym zasadom ożywionego i nienaturalnego układu figury. Stalowy napierśnik wygina się pod ciężarem ciała, płaszcz tworzy pod łokciem muszlowate wygięcie, równoważąc wraz z księga wystające stopy po przeciwnej stronie.

Twarz zmarłego o wysokim czole i niewielkim nosie, a także wysoko podniesionych łukach brwiowych i długich wąsach jest zgodna z portretami Stefana Batorego. Ręce też wskazują na trafną obserwację modela. Modelunek głowy i rąk przejawia się w linearno-płaszczyznowym traktowaniu o charakterystycznej stylizacji, który cechuje całą kompozycje nagrobka. Włosy złożone są jakby z drobnych łusek, okalają twarz, a łuki brwi przerywają drobne nacięcia, które bardziej markują niż odtwarzają włosy. Jeszcze bardziej graficzne są zmarszczki, które przypominają miedzioryty, przekreślają one falistymi kreskami czoło i powieki zamkniętych oczu. Batory ukazany jest jako wódz.

78. Santi Gucci, nagrobek Anny Jagiellonki, kaplica Zygmuntowska, przed 1592.

79. Pałac Myszkowskich w Książu Wielkim , s.g. 1585-1595

Pałac Myszkowskich na "Mirowie" w Książu Wielkim (Książ Wielki) (edit info)

w Książu Wielkim z rodem Myszkowskich i Wielopolskich łączy się w Książu Wielkim wspaniały pałac (ordynacka rezydencja) na wyniosłym lessowym wzgórzu zwanym "Mirów" około 600 metrów od rynku w kierunku wschodnim. Pałac usytuowany jest na rozleglej platformie ujętej po bokach pseudobastionami. Pałac Myszkowskich zwany zamkiem na Mirowie (dla upamiętnienia miejscowości Mirów na Wyżynie Krakowsko - Częstochowskiej związanej z gniazdem rodowym Myszkowskich) zaliczony jest do I grupy zabytków architektury.

Pałac wzniesiony został w latach 1585-95 przesz Piotra Myszkowskiego, biskupa krakowskiego, dziedzica Książa Wielkiego i jego bratanka Piotra - Starostę Chęcińskiego.

Fundator P. Myszkowski zlecił budowę swej rezydencji w Książu Wielkim królewskiemu architektowi - Santi Gucciemu z Florencji. W jej projektowaniu budowniczy nawiązał do wzorów włoskich pałaców wiejskich z początku XVI w. tzw. palazzo in fortezza, projektując kompozycję rygorystycznie osiową i symetryczną.

Budowla założona jest na planie wydłużonego prostokąta zorientowanego w kierunku północ-południe, w części środkowej ma 2 ryzality (od frontu i tyłu oraz występy przy bocznych ścianach). Pałac budowany był z kamienia pińczowskiego, jest dwupiętrowy, podpiwniczony. Piwnice i parter mają renesansowe sklepienia kolebkowe z lunetami. Ściany zewnętrzne parteru i pierwszego piętra pokryte są fasetową rustyką a drugiego płaskie. Nad oknami pierwszego piętra, podobnie jak i dzisiaj były renesansowe gzymsy, a na każdym z nich był kartusz z herbem Myszkowskich, Jastrzębiec.

Wielkich zmian na zewnątrz i wewnątrz zamku dokonali w XVIII i IX w. właściciele Książa Wielkiego - Wielopolscy. Usunięto renesansowe szczyty budowli, a ryzalit środkowy podwyższono o trzecie piętro w którym znalazło się 5 okien. Nadbudówkę ujęto po bokach szczupłymi wieżyczkami, umieszczając na ich wierzchołkach wazony. Elewację zakończono szczytem lekko wygiętym, z okienkiem krzyżowym pośrodku. Na szczycie ustawiono trzeci wazon.

80. boczny wolono stjacy pawilon - kaplica , s.g. (ksiaz wielki palac myszkowskich )

Równocześnie z zamkiem zbudowane zostały 2 symetryczne pawilony. Wzniesiono je na ryzalitach występujących na zewnątrz linii murów obronnych. Od strony zamku pawilony posiadają rozbudowane portyki i bogatą dekorację architektoniczną. Jeden z nich był dawniej kaplicą pałacową a drugi biblioteką.

81. Kaplica św. Anny w Pińczowie, s.g.

Kaplica św. Anny w Pińczowie - kaplica pw. św. Anny wzniesiona w stylu manierystycznym w 1600 r. wg projektu Santi Gucciego. Znajduje się na szczycie wzgórza św. Anny górującego nad Pińczowem. Ufundował ją margrabia Zygmunt Myszkowski przy pomocy członków pińczowskiego Bractwa św. Anny. Kult tej świętej rozwijał się w Pińczowie już wcześniej, o czym może świadczyć późnogotycka figura zachowana w miejscowym kościele św. Jana Ewangelisty.

Była to pierwsza w Polsce wolnostojąca kaplica kopułowa o wyłącznie kultowym przeznaczeniu ^[1].

Wzgórze na którym wznosi się kaplica, położone jest na północ od centrum miasta, naprzeciw wzgórza zamkowego. W przeszłości kaplica otoczona była umocnieniami i stanowiła część systemu fortyfikacyjnego pińczowskiego zamku. Ślady fortyfikacji zachowały się od strony północnej i wschodniej.

W XVIII w. zaniedbana kaplica uległa zniszczeniu. Straciła wówczas większość wyposażenia oraz cztery wieżyczki narożne, które odpadły. W 1783 r. przeznaczono ją do rozbiórki, doczekała ona jednak renowacji w 1851 r. Kolejna restauracja miała miejsce w 1903 r.

Budowla ma kształt kwadratu. Jej wysokość wynosi 13 m. Przykryta jest kopułą z latarnią. Kruchta kaplicy przykryta jest podobną, choć znacznie mniejszą kopułą. W przeszłości budowla posiadała okrągłe okna, obecnie zamurowane z wyjątkiem południowego, które przekształcono. Z wyposażenia wnętrza zachowała się kamienna kropielnica z XVII w. Na ołtarzu umieszczona jest marmurowa tablica fundacyjna. Gzyms pod kopułą ozdobiony jest wiązkami owocowo-kwiatowymi. Z kruchty do kaplicy prowadzi portal ozdobiony główkami aniołków oraz rozetami.

Na wzgórzu, obok kaplicy ulokowane są kamienne figury świętych: św. Pawła, św. Tekli oraz Michała Archanioła. Powstały one w pierwszej połowie XIX w.

Do niedawna w poniedziałki wielkanocne w kaplicy odbywał się pińczowski Emaus - ludowa zabawa z tłuczeniem pisanek. Obecnie kaplica otwarta jest tylko przez kilkanaście dni w roku, w lipcu, kiedy to przypada święto patronki kaplicy.

82. Baranów Sandomierski, zamek Leszczyńskich, wzniesiony w ostatniej dekadzie 16 w. dla senatora rodu Leszczyńskich. Jedna z wielu rezydencji magnackich wzorowana na arch. zamku królewskiego na Wawelu w Krakowie. W Baranowie Sandomierskim znajduje się późnorenesansowy zamek, ze względu na podobieństwa zwany Małym Wawelem. Siedziba rodu Leszczyńskich została zbudowana według projektu Santi Gucciego w latach 1591-1606. Zbudowany został na fundamentach istniejącej tu wcześniej twierdzy. Za zamkiem ogród w stylu angielskim, po lewej od głównego wejścia ogród w stylu włoskim i w stylu francuskim.

• budowę rozpoczął starosta radziejowski Rafał a ukończył jego syn i dziedzic Andrzej, wojewoda brzesko - kujawski

• dwa skrzydła połączone trzecim, dłuższym - północnym, czwarty bok tworzy ściana parawanowa z wieżą bramną. (ściana południowa)

• krużganki obiegają dziedziniec z trzech stron, co daje efekt zaskoczenia widza, wkraczając na podwórze widzi pustą ścianę skrzydła północnego, po odwróceniu może podziwiać uważany za najpiękniejszy dziedziniec arkanowy po wawelskim.

• wachlarzowe schody wiodą na piętro, wkomponowano w krużganek południowy

• naroża zaakcentowano cylindrycznymi wieżami, nakrytymi dziś barokowymi hełmami

• skrzydło parawanowe nakryto wysoka attyką

• piękne portale wskazują na warsztat Santi Gucciego i jego uczniów - Tomasz nikiel

• w latach trzydziestych 17 wieku powstały sztukaterie - G.B. Falconi

• pół wieku później nadworny marszałek koronny - Józef Karol Lubomirski-przebudowa Tylman z Gameren

• arch. poszerzył skrzydło zach, plus przebudowa wnętrz styl odmienny klasycyzujący

83. Widok na ścianę parawanową z attyką, projekt Santi Gucci, Baranów Sandomierski

84. -//- schody wachlarzowe, dziedziniec zamku w Baranowie Sandomierskim.

85. Zamość plan Miasto zostało zaprojektowane przez Morando wg zasad renesansowej urbanistyki. Główną oś wyznaczała ulica łącząca miasto z pałacem - biegnie ona środkiem rynku i dzieli dwie jego pierzeje na pół. Poprzeczną oś utworzyły dwa pomocnicze place targowe - rozmieszczone symetrycznie po bokach rynku i połączone ulicą przecinającą środek dwóch pozostałych pierzei rynku głównego.
Rezydencję Zamoyskiego od miasta oddzielił plac, rodzaj "placu broni".
Zaprojektowany przez Morando pierwotnie prostokątny kształt miasta zakłóciło wbudowanie go wraz z rezydencją kanclerza w obwód fortyfikacji bastionowych. Zamość początkowo był otoczony wałem ziemnym, z prowizorycznymi bramami. Jedną z pierwszych budowli fortecznych był Arsenał wzniesiony przez Morando w latach 1582-83. W 1587 Morando zaczął budowę kolegiaty zamojskiej, która wywarła zasadniczy wpływ na całą grupę późnorenesansowych kościołów polskich pierwszej połowy XVII w.

Z Warszawy Morando przeniósł się do Lwowa. Jedynym śladem jego tam pobytu jest kontrakt z 1 lipca 1578, który zawarł z nim (świeżo mianowany kanclerz wielki koronny) Jan Zamoyski na budowę nowego zamku w rodzinnej Skokówce.

Prace przy budowie nowego zamku przerwano, kiedy kanclerz postanowił założyć przy nim nowe miasto. Wznoszone dotychczas mury rozebrano w związku z nową lokalizacją rezydencji i w 1581 Zamoyski (wtedy już także hetman wielki koronny) podpisał z Morando kolejną umowę "na budowę pałacu przedniego czyli wielkiego oraz dwu kamienic za tym pałacem". 6 lat później pałac był już wykończony. Przy nim stanął pałac ordynatowej czyli oficyna południowa i oficyna kuchenna północna.

Pierwsza wzmianka, która świadczy o podjęciu przez Jana Zamoyskiego decyzji o założeniu miasta Zamościa znajduje się w jego liście do Macieja Topornickiego z 3 października 1579: "Niech mi malowanie rozmierzenia placu na miasteczko pośle Morando". Lokacja obecnego Zamościa przez kanclerza miała miejsce 23 kwietnia 1580:

86. Ratusz w Zamościu, Zbudowany został na przełomie XVI i XVII w. wg projektu Bernarda Moranda. W latach 1639 - 1651 gruntownie przebudowany przez Jana Jaroszewicza i Jana Wolffa. Obiekt powiększono i podwyższono przez wprowadzenie trzech kondygnacji z wysoką attyką. Elewacje o manierystycznych proporcjach, rytmicznych podziałach i bogatym wystroju architektonicznym. W XVIII w. przed fasadą ratusza wybudowano odwach i dwuskrzydłowe, wachlarzowe schody wsparte na arkadach. W 1770r. wieża otrzymała smukły hełm z latarnią. W latach 1823-1825 na zapleczu ratusza, w miejscu drewnianych jatek, wzniesiono piętrowy budynek więzienny w duchu „koszarowego" klasycyzmu wg projektu gen. J. Mallet-Malletskiego. Skrzydła boczne, łączące budynek z gmachem ratusza, powstały po 1848. O przybytku surowej Temidy przypomina monumentalna brama frontowa. Wymiar sprawiedliwości symbolizuje waga, a sędziów -atrybuty: ręka i oko, umieszczone nad wejściem

87. Bernarda Moranda Katedra tę ufundował założyciel miasta, Jan Zamoyski Katedra Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza Apostoła w Zamościu - renesansowy kościół na Starym Mieście w Zamościu wzniesiony pod koniec XVI w.

88. 1587-1598 Bernarda Moranda Katedra tę ufundował założyciel miasta, Jan Zamoyski Katedra Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza Apostoła w Zamościu plan

89. Bernarda Moranda Katedra tę ufundował założyciel miasta, Jan Zamoyski Katedra Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza Apostoła w Zamościu Katedra, wspaniałe dzieło architektoniczne, powstałe na przełomie epoki renesansu i reformy katolickiej, jedna z najpiękniejszych i najcenniejszych budowli tego typu w Polsce, nawiązuje do pierwowzorów w sztuce północnej Italii. Zawarta jest w niej bardzo bogata symbolika ideowa i liturgiczna, o charakterze utrzymanym w duchu reformy potrydenckiej (eksponowanie kultu NMP, podkreślenie bóstwa Jezusa, przedstawienie Trójcy Świętej, starannie obmyślone wezwania kościoła i kaplic) świadcząca o ważnej roli misyjnej tej świątyni, w tych właśnie czasach, w tej części Rzeczpospolitej.

90. kościół Bożego Ciała w Nieświeżu (1586-1599), fasada Jan Maria Bernardoni

• system przęsłowy z pilastrami. które dźwigają belkowanie nie był wykorz. przez arch. jezuicką tak samo jak wielkie kopuły

• BASILICA DI SANT'ANDREA DELLA VALLE - Budowę tego kościoła rozpoczęto w 1591 roku. Jego charakterystycznym elementem jest wspaniała kopuła wzniesiona przez Carla Madernę w 1622 roku, która, obok kopuły wznoszącej się nad bazyliką Świętego Piotra, jest najwyższą kopułą w Rzymie. Wewnątrz tej kopuły można podziwiać spektakularną wizję "Rajskiej Chwały" G. Lanfranco (XVII w.).

• plan krzyża łacińskiego z kopułą

Kościół jest trójnawową bazyliką nakrytą wysoką kopułą na skrzyżowaniu nawy głównej z transeptem. Po bokach półkoliście zamkniętego prezbiterium znajdują się dwie kaplice, druga para kaplic przylega do naw bocznych. Nawę główną przykrywa sklepienie kolebkowe z lunetami, nawy boczne zaś - sklepienia krzyżowe. Bezwieżową, bogato zdobioną fasadę wieńczy trójkątny tympanon.

91. Kalisz, pojezuicki kościół św. Satnisława i św. Wojciecha (str 73 zkp) fasada Jan Maria Bernardoni (wł. Giovanni Maria Bernardoni, ur. ok. 1541 w Cagno, zm. 19 października 1605 w Krakowie) - polski architekt włoskiego pochodzenia, przedstawiciel wczesnego baroku, jezuita.

Od ok. 1582 działał w Polsce, gdzie przy budowie kościołów jezuickich w Nieświeżu i Kaliszu jako pierwszy powtórzył schemat fasady kościoła Il Gesù w Rzymie, upowszechniony później w całej Europie.

Kościół św. Wojciecha i św. Stanisława Biskupa w Kaliszu, znany powszechnie jako Kościół Garnizonowy, położony w zespole gmachów jezuickich na kaliskiej starówce, pojezuicki, wczesnobarokowy, trzynawowy, czteroprzęsłowy, bazylikowy z emporami; wzniesiony w latach 1592-1597 z fundacji prymasa Stanisława Karnkowskiego według projektu Jana Marii Bernardoniego z Como; katolicki, konsekrowany w 1595, w latach 1798-1945 ewangelicki, od 1945 garnizonowy; najstarszy kościół jezuicki w Polsce; w wieży kościoła pierwsze polskie obserwatorium astronomiczne (1613).^[1]

Pochowany jest tutaj m.in. Krzysztof Czarniecki, ojciec hetmana polnego koronnego Stefana Czarnieckiego.^[2]

93. Sala pod ptakami, Wawel ok. 1600, Ambroży Meazzi - kominek, sala pod ptakami na Wawelu, po 1595

92. 1599 - 1602 klatka schodowa , odbudowa po pożarze w 1595 roku, arch. Giovanni Trevano, Klatka schodowa Senatorska (zwana także Królewską) - jedna z dwóch reprezentacyjnych klatek schodowych w Zamku Królewskim na Wawelu.

Przebudowana przez Jana Trevano w 1595 r. Marmurowane schody nie biegną stromo (jak to jest w renesansowych Poselskich) lecz przełamuja sie regularnie w połowie pięter. Wejścia z sieni do wnętrz obramione są wczesnobarokowymi kamiennymi portalami.

94. Portret Anny Jagiellonki, Marcin Kober, 1586-1598, zbiory wawelskie (Kozakiewicz 265)

95.
portret stefana batorego, 1583 autor: marcin kober; kościół misjonarzy w krakowie;

PORTRET SAMRMACKI (Ew. STAROPOLSKI)

portret stanowi też najbardziej interesującą dziedzinę malarstwa polskiego drugiej połowy xvi w. powstają coraz liczniejsze wizerunki królewskie, magnackie i mieszczańskie, świadcząc o zupełnym wyodrębnieniu się tego gatunku malarstwa, tak charakterystycznego dla nowej epoki. wrocławianin marcin kober maluje w 1583 r. całopostaciowy portret stefana batorego. w obrazie tym widzimy już ukształtowane cechy, jakie staną się w xvii w. typowe dla barokowego portretu, tzw. sarmackiego: ostry realizm w ujęciu twarzy, dekoracyjne traktowanie partii stroju, z podkreśleniem zarówno konturu, jak i płaszczyznowo złożonych barw, z ulubionym silnym akcentem czerwieni. w malarstwie ołtarzowym w całej polsce zaczyna niknąć tradycja gotycka, na jej miejsce wchodzi wpływ manieryzmu niderlandzkiego, rozpowszechnionego zwłaszcza przez grafikę. w pełni rodzimy charakter mają dekoracje stropów i ścian drewnianych kościółków, gdzie zaznacza się ludowa stylizacja form; typowe przykłady z tego okresu mamy w boguszczycach i w grębieniu k. wielunia - postaci grajków w tej ostatniej polichromii weszły trwale w skład ulubionych motywów sztuki polskiej.

96. Kościół śś. Piotra i Pawła w Krakowie rozpoczętą w 1597 r. Ostateczny kształt kościołowi nadał w latach 1605-1619 Giovanni Trevano i to on jest autorem fasady, kopuły i wystroju wnętrza.

Dwukondygnacyjna fasada z dolomitu przypomina rzymski kościół Santa Susana Carla Maderny, ale są w niej też echa fasady głównego kościoła jezuickiego Il Gesù w Rzymie.

W niszach znajdują się posągi świętych jezuickich: św. Ignacego Loyoli, św. Franciszka Ksawerego, św. Alojzego Gonzagi oraz św. Stanisława Kostki dłuta Dawida Heela, a nad portalem głównym godło zakonu jezuitów; w górnej kondygnacji św. Zygmunt i św. Władysław.

Ogrodzenie placu z rzeźbami apostołów zostało zaprojektowane przez Kacpra Bażankę, a wykonane w roku 1722 przez Dawida Heela z wapienia pińczowskiego. Dziś, na miejscu XVIII-wiecznych, bardzo zniszczonych oryginałów, znajdują się współczesne kopie (także z wapienia pińczowskiego), wykonane przez Kazimierza Jęczmyka. Przyczyną tego stanu są kwaśne deszcze wymywające twarze rzeźb.

97. Plan kościoła śś. Piotra i Pawła w Krakowie . Plan kościoła wykonał prawdopodobnie Giovanni de Rossis, plan ten był realizowany od 1597 roku - najpierw przez Józefa Britiusa, a następnie modyfikowany przez Giovanniego Marię Bernardoniego.

Kościół ma szeroki, jednonawowy korpus z nawami bocznymi o charakterze kaplic, transept z kopułą na skrzyżowaniu oraz prostokątne (krótkie) prezbiterium zamknięte półkolistą apsydą.

98. Wnętrze kościoła śś. Piotra i Pawła w Krakowie. Ufundowana została dla jezuitów przez króla Zygmunta III Wazę. Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła - znany krakowski kościół położony przy ulicy Grodzkiej 54, we wschodniej części placu św. Marii Magdaleny, w pobliżu kościoła św. Andrzeja. Jest to prawdopodobnie największy pod względem pojemności kościół zabytkowy w Krakowie.

Stiukowa dekoracja, głównie na sklepieniach, jest autorstwa Giovanniego Battisty Falconiego: w apsydzie prezbiterium są to sceny z życia św. Piotra i Pawła oraz posągi patronów Polski - św. Wojciecha i św. Stanisława. W nawach bocznych dekoracja staje się bardziej swobodna - pojawiają się tam postacie puttów wplecionych w ornamentalne kompozycje i plafony.

Późnobarokowy ołtarz główny z roku 1735 z obrazem Józefa Brodowskiego "Wręczenie kluczy św. Piotrowi" zaprojektowany został przez Kacpra Bażankę.

Wśród elementów wyposażenia wnętrza wyróżnia się nagrobek biskupa Andrzeja Trzebickiego z końca XVII wiek, a także nagrobki rodzin Branickich i Brzechffów.

W podziemiach kościoła pochowany jest ks. Piotr Skarga.

Położony przy ulicy Grodzkiej kościół śś. Piotra i Pawła jest pierwszą barokową budowlą w Krakowie i jedną z pierwszych wzniesionych w tym stylu na ziemiach polskich. Zbudowany został dla jezuitów z fundacji króla polskiego Zygmunta III Wazy, inspirowanej przez królewskiego kaznodzieję, jezuitę Piotra Skargę. Plany kościoła wykonał prawdopodobnie Giovanni de Rossis, naczelny architekt zakonu jezuitów w Rzymie. Budowę rozpoczętą w 1597 r. prowadzili kolejno architekci Józef Britius, Giovanni Maria Bernardoni i Giovanni Trevano. Kościół zarówno w układzie przestrzennym, bryle i kształcie fasady wzorowany jest na rzymskim kościele jezuitów Il Gesu. Posiada trójprzęsłowy korpus o szerokiej nawie ujętej po obu stronach w kaplice połączone ze sobą wąskimi przejściami, tworzącymi amfiladową perspektywę, transept nakryty nad skrzyżowaniem kopułą oraz krótkie prezbiterium, zamknięte półkolistą apsydą. Autorem wspaniałej dwukondygnacjowej fasady kościoła jest królewski architekt Trevano. We wnękach dolnej kondygnacji znajdują się posągi jezuickich świętych: Stanisława Kostki, Ignacego Loyoli, Franciszka Ksawerego i Alojzego Gonzagi, między nimi widnieje godło zakonu jezuitów. Powyżej w górnej kondygnacji ustawione zostały posągi patronów Wazów: śś. Zygmunt i Władysław.
Całość wieńczy trójkątny szczyt ozdobiony herbem Wazów - Snpkiem. Wnętrze kościoła podzielone jest pilastrami korynckimi dźwigającymi wydatne, przełamujące się belkowanie. Sklepienia nad prezbiterium i nawą są kolebkowe z lunetami, nad ramionami transeptu kolebkowe a nad kaplicami bocznymi krzyżowe. W hemisferycznym sklepieniu apsydy uwagę zwracają stiukowe płaskorzeźby wykonane przez Jana Chrzciciela Falconiego, przedstawiające ukrzyżowanie św. Piotra i ścięcie św. Pawła. Obok we wnękach stoją posągi śś. Wojciecha i Stanisława a poniżej popiersia śś. Ignacego Loyoli i Franciszka Ksawerego. Natomiast w bębnie kopuły widoczne są figury czterech ewangelistów, wykonane przez Davida Heela w 1. ćw. XVIII w. Ołtarz główny, późnobarokowy został zaprojektowany w 1725 r. przez Kacpra Bażankę i ozdobiony rzeźbami przez Antoniego Frączkiewicza. W polu głównym umieszczony jest obraz Wręczenie Kluczy Piotrowi, namalowany w 1820 r. przez Józefa Brodowskiego.
W bocznych polach znajdują się obrazy: po lewej wizerunek papieża z unoszącym się nad nim Duchem Świętym pod postacią gołębicy, podtrzymywany przez Ojców Kościoła Zachodniego: śś. Augustyna i Hieronima; po prawej obraz wręczenia oznak władzy biskupowi obrządku wschodniego, podtrzymywany przez Ojców Kościoła Wschodniego: śś. Cyryla Aleksandryjskiego i Cyryla Jerozolimskiego. W zwieńczeniu widnieje rzeźba św. Pawła. Obok na prawej ścianie prezbiterium zawieszony jest obraz Wszystkich Świętych adorujących Trójcę Świętą, namalowany w 1763 r. przez Łukasza Orłowskiego i pochodzący z dawnego kościoła Wszystkich Świętych. Naprzeciw ustawiony jest barokowy pomnik nagrobny bpa Andrzeja Trzebickiego (zm. 1769). Przed prezbiterium znajduje się wejście do krypt, w jednej z nich w cynowej trumnie spoczywają doczesne szczątki ks. Piotra Skargi (zm. 1612). Przy filarach transeptu i nawy głównej ustawione są posągi z białego marmuru m.in.: papieża Piusa IX z około 1880 r., autorstwa Walerego Gadomskiego i Michała Korpala oraz ks. Piotra Skargi, dłuta Oskara Sosnowskiego.
Południowe ramię transeptu mieści kaplicę św. Stanisława Kostki. Urządzono ją w 1639 r. kiedy sprowadzono relikwie świętego z Rzymu. W ołtarzu umieszczone są obrazy: Wizja św. Stanisława Kostki i św. Stanisław wśród jezuitów. W tej samej kaplicy obejrzeć można późnobarokowy pomnik nagrobny rodu Branickich: Jana Klemensa, marszałka nadwornego koronnego (zm. 1673) i jego syna Stefana Mikołaja, wojewody podlaskiego (zm. 17090; skomponowany wokół portalu, z dużym obrazem Bitwa pod Chocimiem pędzla nieznanego malarza. Ponadto są tam jeszcze dwa inne dzieła: posąg uczestnika powstania styczniowego Maurycego Drużbackiego (zm. 1863) ukazanego w chwili egzekucji, wykonany w 1912 r. przez Antoniego Madeyskiego i rzeźba Maurycego Poniatowskiego (zm. 1878) klęczącego u stóp Ukrzyżowanego Chrystusa, wykonana przez Wiktora Brodzkiego w 1881 r. Z kaplicy św. Stanisława Kostki przejść można do kaplicy św. Trójcy, która podobnie jak pozostałe kaplice ujmujące nawę od południa: św. Archanioła Michała i Wieczerzy Pańskiej i od północy: św. Ignacego Loyoli; Matki Boskiej Loretańskiej i Męki Pańskiej, posiada sklepienia ozdobione stiukową dekoracją z XVIII w. Na zewnątrz od ulicy Grodzkiej oddziela kościół XVIII-wieczne ogrodzenie zaprojektowane przez Kacpra Bażankę, z ustawionymi od frontu dwunastoma figurami apostołów (obecnie kopie), wykonanymi przez Dawida Heela.

 

100. Kraków, Bielany, kamedułowie
Andrea Spezza, później Walenty Sabisch
1605-17

101. zamek królewski matteo castelli 1601 - 1603 kolumna Zygmunta, Warszawa, plac zamkowy, Rok powstania: 1644 i Zamek Krolewski w warszawie, widok frontowy,
Jest to pierwszy świecki pomnik w Polsce i jeden z 22-metrowej kolumnie (dwukrotnie zmienianej) stoi posąg Wazy, ufundowany przez jego syna, Władysława IV.
Król trzyma w jednym ręku krzyż, w drugim - zakrzywioną szablę, a właściwie pałasz. Na głowie ma koronę, okryty jest bogato zdobionym, królewskim płaszczem, spiętym agrafą, który zakrywa zbroję. Wizerunek monarchy wojownika. Pomnik powstał według projektu C. Molliego. Podnóże kolumny zostało ozdobione w 1854 r. trytonami wg projektu H. Marconiego. Posąg przetrwał II wojnę światową, tracąc tylko dłoń i szablę. Strzaskane dwie poprzednie kolumny, jedna z marmuru chęcińskiego, a druga z różowego włoskiego granitu, spoczywają na trawniku przy Zamku Królewskim

zamek - Apartamenty Zamku zostały odtworzone zgodnie z funkcją, jaką pełniły w czasach króla Stanisława Augusta (1764-1795), Niegdyś rezydencja królów i siedziba Sejmu Rzeczypospolitej Obojga Narodów - dzisiaj muzeum, ale także ośrodek edukacji, kultury i sztuki otwarty dla szerokiej publiczności, miejsce ważnych uroczystości państwowych

102. Jakub Martens, Zwiastowanie ok. 1600, Kraków, prałatówka przy kościele Mariackim

103. Tomasz Dolabella, Anioły, Kraków, kaplica św. Jacka przy kościele Dominikanów Postacie aniołów mimo późniejszych restauracji należą do cenniejszych prac Dolabelli. Zespół ten otwiera zapewne „Anioł I” dzierżący w ręku emblematy świętego: koronę, wieniec i lilie, a u stóp mający tarcze herbową z Odrowążem. Jego odpowiednikiem jest „Anioł II” z relikwiarzem z głową świętego. „Anioł III” z relikwiarzem w kształcie ręki, rożni się od poprzednich postawą i typem fizjonomicznym (bardziej krępa budowa, posiadające coś z kobiecości rysy twarzy).

Dwaj pozostali aniołowie są malowani na znacznie węższych płótnach, sprawiając wrażenie obciętych i dostosowanych później do szerokości ścian. Obaj trzymają w rękach tuby oplecione gałązkami wawrzynu. Zespół anielski jest wyraźnym echem malarstwa weneckiego, co widać zarówno w ciepłej na ogół tonacji barwnej, jak i w ruchu postaci przypominających anioły ze „Zwiastowania” mistrza Paola. Inne obrazy dominikańskie.

Od 1618 pracował na potrzeby dominikanów w Krakowie (zachowane obrazy w refektarzu 1618-1622 i w kaplicy św. Jacka 1619-1625).

105. Tomasz Dolabella, Bitwa pod Lepanto, po 1632, Kraków, Wawel

106. Tomasz Dolabella, Śmierć św., Władysława, 1633 - 35, Kraków, kościół Kamedułów,

107. Nagrobek Jana Gremmy, Kraków, kościół Franciszkanów,

108. Nagrobek Erazma Danigiela, Kraków, kościół Mariacki, Płyta nagrobna Erazma Danigiela w kościele Mariackim w kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej

109. Abraham van den Blocke, epitafium rodziny Schachmann z kościoła NMP w Gdańsku, 1607

110. Nagrobek arcybiskupa Wojciecha Baranowskiego, fragm., katedra gnieźnieńska,, po 1615 nagrobek prymasa Wojciecha Baranowskiego, po 1615 r., katedra w Gnieźnie - 1. faza, architektura prostsza, bardziej monumentalna, barwy kontrastowe - figura zmarłego ukazanego na wprost tyłem do ściany z białego marmuru na tle ciemnego marmuru (gł. Kielecki), ramy architektoniczne z ciemnobrązowego marmuru bolechowickiego, głowice pilastrów, rozety, poduszki z różowego marmuru Różanka, surowość form, płyta z napisem z marmuru dębnickiego, sztywność figury zmarłego, cechy włoskie (wzorowany na nagrobku królowej Bony z kościoła S. Nicole w Bari)

111. Kaplica Myszkowskich przy kościele dominikanów, projekt Santi Gucciego, warsztat krakowsko pińczowski, 1603-1614, Kraków (Kozakiewicz)

Kaplica Myszkowskich przy kościele Dominikanów w Krakowie. Jej wzorcem była kaplica Zygmuntowska na Wawelu.

Kaplica Myszkowskich jest dowodem przemian jakie zaszły w ciągu XVI stulecia w kulturze polskiej. Dowodem wysunięcia się magnacko-szlacheckiej klasy społecznej na pierwsze miejsce w państwie. Jest rzeczą charakterystyczną, że fundator nie poprzestał na wzorowaniu się na budowli królewskiej, lecz najwidoczniej starał się ją przewyższyć.

Opis kaplicy [edytuj]

W pendentywach umieszczone są cztery duże kartusze herbowe z koronami i herbami Gonzagów - Myszkowskich. Strefa ta wyróżnia się obfitością panopliów na pilastrach i obramieniach okiennych bębna i płaskorzeźbionymi popiersiami członków rodu w dolnym pasie kopuły. Podkreśla się związek tych przedstawień z sarmackim kultem antenatów. Pod każdą z szesnastu półfigur, na fryzie pod gzymsem tamburu, znajdują się inskrypcje odnoszące się do każdej z nich. Przedstawienia są chronologicznie rozmieszczone poczynając od końca XV wieku do początku XVIII.

Wyobrażenie te wprowadzono zgodne z kosmiczną filozofią renesansu i neoplatońską interpretacją budowli centralnych w celu podkreślenia symbolicznego znaczenia kopuły jako nieba usianego gwiazdami, z aniołami i świętymi. Uskrzydlone główki pojawiają się w kaplicy Myszkowskich w kasetonach wyższych rzędów. W partii najwyższej główki aniołków są bardziej odstające i nachylone ku dołowi.

Rzeźby często są krzywo wmurowane, a w trójkątnych polach między oknami, a pilastrami w tamburze brakuje gdzieniegdzie ornamentu.

Autorstwo [edytuj]

Budowy kaplicy mógł dokonać tylko jeden warsztat składający się z muratorów i rzeźbiarzy pińczowskich, przejmujących i kontynuujących tradycje artystyczne Gucciego. Przypuścić jednak można, że autorem projektu powstałego zapewne wcześniej był sam Gucci, najwybitniejszy artysta na dworze Myszkowskich, który zmarł w 1600 r.

112 Kaplica myszkowskich kopuła, 1603 - 1614, wg wzorów Santi Gucciego , wyk. po śmierci , mauzoleum rodowe, przy kosciele dominikanów, punktem odniesienia jest ortogonalny bęben, kopuła mamienna z luskowanym okryciem podobie jak w kaplicy zygmuntowskiej, które dopiero po śmierci Anny Jagiellonki stalo się kaplica grobowa, rodzina myszkowskich wprowadzona do rodziny Gonzagów

wnetrze: brak motywu luku triumfalnego , pełnoplastyczne kolumny ujmowane w para wprowadzaja podziały architektoniczne, surowość wnętrza, wypełnienie czaszy kopuły, kasetonami z wizerunkami rodziny myszkowskich znikają rozety, dolny pas galeria rodowa, wyższe dekoracyjne aniołki, koncepcja artystyczna- symboliczna strefa niebianska, oczekiwanie echatologiczne

113. Nagrobek Wawrzyńca Spytka Jordana warsztatu (Santi Gucci)

[

Skocz do: nawigacji, szukaj

Nagrobek Wawrzyńca Spytka Jordana został wyrzeźbiony przez Santi Gucciego w 1603 roku. Znajduje się w kościele św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Małgorzaty w Krakowie.

Nagrobek Spytka Jordana w Krakowie został wzniesiony w czasie, kiedy na grunt polski przedzierała się już z Włoch idea sztuki wczesnego baroku wypierając z wolna manierę renesansową. Dzieło jest więc niejako monumentem upamiętniającym dotychczasowe zdobycze artystyczne i zapowiadającym dalsze przemiany związane z napływem myśli barokowej.

Opis nagrobka [edytuj]

Na dzień przed śmiercią, która nastąpiła 11 marca 1568 roku w Mogilanach, Spytek Jordan spisał testament, w którym zalecił wykonawcom wzniesienie grobowca w kościele św. Katarzyny w Krakowie, który upamiętniałby także jego ojca oraz dziadka. Pomnik wystawiony w 1603 roku ma 9 m. wysokości i 6,12 m szerokości. Kompozycja wykuta została z szarego kamienia pińczowskiego i stanowi modyfikację typu nagrobka z niszą na cokole, oflankowaną skrzydłami i opatrzoną szczytem. Odstępstwo od powyższego założenia polega na podziale zarówno części środkowej jak i skrzydeł na dwie kondygnacje.

Dwudzielny cokół został ozdobiony kartuszami, główkami puttów i trupimi czaszkami na skrzyżowanych piszczelach. Nagromadzenie tych elementów spowodowało, że jego funkcja jako fundamentu została osłabiona. Dodatkowo niskość cokołu wraz z rozszerzeniem obu kondygnacji skrzydłami powoduje, iż pomnik cechuje horyzontalizm. Powyżej, w części środkowej umieszczona została płaskorzeźbiona scena z klęczącymi niewiastami i rycerzami (córki i zięciowie) ukazana na tle chiostro. W skrzydłach bocznych wykute zostały nisze flankowane przez kariatydy i atlanty. We wnętrzu nisz umieszczono siedzące postaci kobiet, które ukazano także na drugiej kondygnacji. Ich pozy, układ fałdów szat, nie wykazują między sobą znacznych różnic. Jedyny element urozmaicenia stanowi sposób ukazania rąk i głów. Ukazane w półpełnej rzeźbie niewiasty zdają się nie mieścić w przeznaczonych dla nich przestrzeniach. Ze względu na różnice w wysokości środkowej płaskorzeźby i kobiecych figur dochodzi do zachwiania równowagi i odejścia od logicznego ciągu, nisze i płaskorzeźba nie tworzą więc jednolitej kondygnacji niższej.

Cześć środkową stanowi tutaj nisza sklepiona trzema, jakby zawieszonymi w powietrzu, baldachimami, arkadami, zakończonymi główkami kobiecymi. Poniżej centralnej arkady umieszczono tablicę, ujętą w kartusz o zawijanych brzegach ozdobiony maską. Puste miejsca całego piętra wypełnione zostały wiciami winnymi, kartuszami herbowymi, główkami puttów oraz innymi drobnymi formami ornamentacyjnymi.

Postacie na nagrobku [edytuj]

Ważną rolę w przestrzeni trójarkadkowej niszy stanowią umieszczone w niej postacie, wśród których znalazł się także sam fundator. Spytek Jordan oraz towarzyszący mi ojciec i dziad, który zostali przedstawieni w strojach rycerskich. Młody Spytek Wawrzyniec leży opierając łokieć o księgę. Pomimo wzniesionego tułowia i skrzyżowanych nóg, jego poza jest lekka, niewymuszona. Cała postać Spytka wychyla się z niszy, zaś spoczywający przed nim hełm wystaje poza gzyms. Dotyczy to także ukazanych za nim starców będących uosobieniem zamyślenia i spokoju, których nogi wystają poza przestrzeń niszy.

Wśród zestawionych postaci jedynie Spytek otrzymał zindywidualizowane rysy, pozostałe osoby nie wykazują cech portretowych.

Całość nagrobka Spytka Jordana wieńczy szczyt spoczywający na spokojnym belkowaniu obejmującym fryz z napisem flankowany z boków dwiema płaskimi wazami oraz gzymsem dekorowanym motywem wolich oczu. Ponad fryzem umieszczono woluty zakończone głowami lwów. Nad bocznymi wolutami ustawiono dekoracyjne płonące amfory. Część środkową szczytu wypełniono kartuszem herbowy, wieńcami oraz główkami. Na środowym impoście znajduje się symboliczne przedstawienie Sprawiedliwości.

114 Kopuła, Bejsce, Kaplica Firlejów, ok.1600.

Historia kaplicy [edytuj]

W 1593 r. zmarła żona wojewody krakowskiego Mikołaja Firleja. Hołdem złożonym zmarłej żonie było zamówienie nagrobka. Miał on być umieszczony w Bejscach, które były ulubioną siedzibą wojewody, ale już nie w prezbiterium kościoła, gdzie Firlej przed kilku laty ufundował nagrobek swej zmarłej siostrze Elżbiecie, lecz w osobnej kaplicy. W tej rodowej kaplicy Firlej zapragnął sam spocząć po śmierci, stąd zaprojektowany nagrobek upamiętniał jednocześnie osobę Firleja.

W 1600 r. kiedy umiera Firlej mauzoleum jest już całkowicie gotowe. 6 grudnia 1600 r. poświęcono znajdujący się w kaplicy ołtarz, gotowa była też chrzcielnica, kropielnica oraz portal z kruchty południowej do nawy wykazujący ścisłe związki z tymi dziełami. Doprowadzeniem do końca wszystkich fundacji zainicjowanych przez Mikołaja Firleja zajął się jego najmłodszy brat - Henryk Firlej (zm. 1626 r.).

Opis kaplicy [edytuj]

Zewnętrze kaplicy [edytuj]

Z bogactwem wystroju wnętrza kontrastuje w widoku zewnętrznym prostota układu przestrzennego, na który składa się sześcian z nałożoną półkulą kopuły zwieńczonej latarnią. Ale i w obrębi tego układu zsunięte ku górze partie dekoracji architektoniczno - rzeźbiarskiej (obramienie okna, jońskie głowice narożnych pilastrów, fryz z tryglifów i rozet, rzeźby u nasady kopuły, oprawa latarni) przeciwstawione zostają gładkiej powierzchni ściany w partii dolnej. Mamy tu jedną z dość licznych wersji układów pochodnych od sztuki Gucciego. Tynkowane ściany zewnętrzne, lekko pochylone dla uzyskania efektu strzelistości, ujęte zostały ramą kamiennego, mieszanego porządku: cokołu, narożnych jońskich pilastrów i doryckiego belkowania.

Wnętrze Kaplicy [edytuj]

Wewnątrz z trójprzelotowego łuku triumfalnego zastosowano do rozczłonkowania ścian, opuszczając konstrukcyjny szkielet wielkich pilastrów, jedynie wyizolowane elementy: arkadowe wnęki środkowe, ujmujące je konchowe nisze i zawieszone nad nimi belkowanie pozbawione architrawu - przerwane na odmiennie potraktowanej ścianie zachodniej przez zajmujący je prawie w całości nagrobek.

Obramienia arkad stały się przez to jedynym właściwie elementem pionowej artykulacji. Nisze pozbawione obramień niby wsparte na dekoracyjnych konsolach i zwieńczone ozdobnymi tablicami, nie podporządkowane nadrzędnemu układowi znalazły się tak wysoko, że głowice podtrzymujące archiwolty wnęk środkowych wypadają na połowie ich wysokości. Plastyczne obramienia wnęk z rozetami na trzonach pilastrów i kasetonowych podłuczach oraz maskami na jońskich głowicach, rzeźbione ramy tablic i podwieszone pod konsolami draperie, wypukłe rozety i trójlistne palmety na fryzie kontrastują z płaszczyznami ścian dziś nagich, a pierwotnie pokrytych barwną polichromią.

Dekoracja rzeźbiarska [edytuj]

W słabo oświetlonym i dość ciasnym wnętrzu kaplicy, podporządkowanym fantazyjnym, pełnym ekspresji kształtom pnącego się wysoko w górę nagrobka, rolę główną pełni nie tyle struktura układu, ale nagromadzenie w oryginalnych zestawach plastyczne formy rzeźbiarskiej dekoracji. Większość jej motywów znamy z innych produktów kamieniarki krakowsko - pińczowskiej. Niektóre występują u Gucciego, lecz nigdzie nie spotykamy ich w takim zestawieniu, a mięsisty, światłocieniowy sposób opracowania odróżnia je od bardziej suchego, linearnego i wyrafinowanego kierunku gucciowskiego. Niektóre elementy tej dekoracji zdają się nie posiadać żadnych współczesnych analogii - jak owe trójlistne palmety fryzu, jak gzyms podkopułowy złożony na przemian z główek puttów i wiązek makówek na tle rollwerków, czy wreszcie najbardziej może oryginalny fragment - ażurowa bramka kamienna, która zastąpiła metalową kratę.

Nagrobek Firlejów [edytuj]

 Osobny artykuł: Nagrobek Firlejów w Bejscach.

Nagrobek Firlejów w Bejscach osiągnął ostateczną granicę przepychu dekoracyjnego w późnorenesansowej rzeźbie polskiej. Zmarli, Mikołaj Firlej i jego żona Elżbieta z Ligęzów zostali przedstawieni w pozie klęczącej po obu stronach krucyfiksu na sarkofagu w oprawie architektonicznej wieloczłonowej lecz łatwo czytelnej.

Nagrobek w Bejscach stał się sumą manierystycznych dążeń do efektów wizualnych, poza które już nie można było wyjść. Podkreślić należy wielką sugestywność tego dzieła, mającego pod tym względem niezbyt wiele sobie równych, nawet w całej sztuce europejskiego renesansu.

Ołtarz [edytuj]

Dzieło to powstało na pewno w tym samym czasie co nagrobek i mieści się w tych samych kategoriach stylowych. Ołtarz odznacza się wysokim poziomem technicznym wykonania.

Pewien ogólny schemat kompozycyjny nagrobka i ołtarza jest wspólny. Chodzi tu przede wszystkim o zastosowanie motywu o kształcie aediculum, choć jego duże formy w przypadku nagrobka dają inne wrażenie niż w ołtarzu, gdzie małe aediculum ma wyraźnie charakter zwieńczenia. W bardzo bujnej dekoracji ołtarza nie została zagubiona jego architektura a to dzięki widocznemu zaakcentowaniu osi głównej oraz umiejętnemu wydobyciu członów architektury.

Dekoracja ołtarza [edytuj]

Mimo braku w ołtarzu w Bejscach elementów zoomorficznych, występujące w nim w znacznej przewadze, obok roślinnych, motywy geometryczne i okuciowe oraz „metalowy” ich charakter wiążą ten obiekt silniej niż nagrobek w Bejscach z zasięgiem sztuki północnej. Szczególnie wiele bliskich motywów spotkać można w twórczości Cornelisa Florisa.

115. Nagrobek Mikołaja i Elżbiety Firlejów z Ligenzów, herb - Lampart - Lewart Bejsce kaplica Firlejów ok. 1660 warsztat pińczowski, Tomasza Nikla, wybujała, fantastyczna, profuzja dekoracji, niepokój, przeładowanie form, późnorenesansowa, zdobycze manieryzmu lecz bardzo sugestywne, ostatnia granica przepychu dekoracyjnego, zmarli przedstawieni w pozie klęczącej ku sobie po obu stronach, krucyfiksu u którego klęczy Maria Magdalena - s. nawróconych grzeszników, kolorowy marmur, motywy roślinne przechodzące w fantastyczne ciała zwierzęce - jaszczury, smoki, szyje smocze wychodzące zza gzymsu tympanonu.

116. kopia ratusz Piłata, góra sw. Anny, kalwaria zebrzydowska

Kalwaria Zebrzydowska stanowi wyjątkowy zabytek kultury, w którym krajobraz przyrodniczy wykorzystano jako otoczenie dla symbolicznego przedstawienia w postaci kaplic i dróg poszczególnych stacji Męki Chrystusa. W wyniku tego powstał przepiękny krajobraz kulturowy nacechowany wartościami duchowymi, w którym elementy przyrodnicze i sztucznie stworzone przez człowieka łączą się w harmonijną całość.

 

2.) Kontrreformacja pod koniec XVI w. doprowadziła do rozkwitu założenia Kalwarii w Europie. Kalwaria Zebrzydowska jest wybitnym przykładem tego rodzaju krajobrazowych dzieł w dużej skali, łącząc w sobie naturalne piękno i cele duchowe oraz zasady kompozycji barokowego parku.

 

W 1600 roku Mikołaj Zebrzydowski, wojewoda krakowski, na pobliskim wzniesieniu Żar ufundował kościółek pw. Ukrzyżowania Jezusa Chrystusa, zbudowanym wg modelu przywiezionego w 1599 roku z Jerozolimy przez Hieronima Strzałę. Jak głosi legenda, decyzję wojewody miało ugruntować widzenie, w którym Urszula Zebrzydowska ujrzała przez okno nad górą Żar trzy płonące krzyże unoszące się ku niebu. Kościółek ten został uroczyście konsekrowany przez nuncjusza papieskiego Klaudiusza Rangoni 4 października 1601 roku, w obecności biskupa krakowskiego Bernarda Maciejowskiego. Kaplica pierwotnie miała służyć prywatnej pobożności, jednak wojewoda postanowił wybudować kaplicę Grobu Chrystusa oraz niewielki klasztor. Zebrzydowski 1 grudnia 1602 r. sporządził akt fundacyjny i przekazał części góry Żarek i miejsce pod budowę klasztor Bernardynom. W 1603 r. dokument zatwierdzony został przez biskupa krakowskiego i króla Zygmunta III. W latach 1604-1609 według projektu Jana Marii Bernardoniego wzniesiony został kościół i klasztor, konsekrowany w 1609 w dzień uroczystości św. Franciszka przez biskupa krakowskiego Piotra Tylickiego. W 1604 roku Zebrzydowski zainspirowany dziełem Chrystiana Adrichomiusa opisującą Jerozolimę w czasach Chrystusa, postanowił wybudować (w latach 1609-1617, wg. planów Pawła Baudartha) dwanaście kaplic Drogi Krzyżowej oraz pustelnie Pięciu Braci Polaków z kaplicą św. Marii Magdaleny.

Po jego śmierci w 1620 roku opiekunem sanktuarium został jego syn Jan Zebrzydowski, który wybudował (1623-1641) pięć dalszych kaplic pasyjnych, osiem kaplic maryjnych, rozbudował kaplice Ukrzyżowania i Grobu Matki Bożej oraz wybudował tzw. gradusy obok ratusza Piłata i kaplicę znalezienia Krzyża z pustelnią św. Heleny. Kolejnym fundatorem był Michał Zebrzydowski, który rozbudował kompleks klasztorny przez poszerzenie go o drugi wirydarz od strony północnej (1654-1655) i wybudowanie kaplicy Matki Bożej Kalwaryjskiej (1658-1667). Ostatnia wielka fundatorka, Magdalena Czartoryska, podjęła się powiększenia kościoła o długą i szeroką nawę (1680-1702), ufundowała też fasadę, dwie wieże przy elewacji frontowej (1702-1720) oraz dwie kaplice: św. Antoniego (1687) i Niepokalanego Poczęcia (1749).^[1] Wraz ze śmiercią Magdaleny Czartoryskiej kończy się okres wielkich fundatorów- odtąd ofiary szlachty, duchowieństwa oraz pątników staną źródło funduszu na rozbudowę, konserwacje i konieczne adaptacje Kalwarii.

W 1979 r. Papież Jan Paweł II nadał kościołowi głównemu tytuł bazyliki mniejszej^[2].

Architektura [edytuj]

Kościół i klasztor zostały wzniesiony według projektu architekta Jana Marię Bernardoniego oraz architekta i złotnika flamandzkiego Pawła Baudartha, który wzniósł prawie wszystkie kaplice kalwaryjskie.

• Bazylika jest budowlą późnobarokową z elementami rokoka. Wnętrze ozdobione jest polichromią, zabytkowymi stallami, bogato inkrustowanym wyposażeniem oraz licznymi obrazami.

 Zobacz więcej w artykule Bazylika MB Anielskiej w Kalwarii Zebrzydowskiej, w sekcji Architektura.

• Klasztor to trzy piętrowa budowla posiadająca pięć ryzalitów-bastionów, wybudowana wokół dwóch wirydarzy (z lat 1603-09 i 1654-66) z wyposażenie w stylu barokowym i rokoko. Część bliżej kościoła ze studnią pośrodku, zdobi dekoracja stiukowa oraz portrety fundatorów i dobrodziejów klasztoru.

• Dróżki stanowiące tzw. Park Pielgrzymkowy składający się z zespołu kościołów i kaplic o ciekawej architekturze w stylu barokowym i manierystycznym, wkomponowane są w naturalny krajobraz zainspirowane opisami Ziemi Świętej- Chrystiana Adrychomiusza.

Od południa kościół i klasztor otacza mur (1624) z dwoma bastionami przekształconymi w 1747 r. na potrzeby duszpasterskie oraz kaplice św. Anny i Matki Boskiej Bolesnej. Na zachód znajduje się dziedziniec otoczony budynkami gospodarczymi i dwukondygnacyjną bramą z mansardowym dachem oraz pawilon w narożniku od południa.

1 grudnia 1999 Komitet Światowego Dziedzictwa UNESCO na posiedzeniu w Marakeszu (Maroko) postanowił wpisać manierystyczny zabytkowy zespół architektoniczno - krajobrazowy i pielgrzymkowy (bazylikę, klasztor i Dróżki) w Kalwarii Zebrzydowskiej na listę Światowego Dziedzictwa Kultury i Natury^[3], jako jedyna kalwaria na świecie i Europie.

Matka Boża Kalwaryjska [edytuj]

 Osobny artykuł: Matka Boża Kalwaryjska.

Obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem został podarowany przez Stanisława Paszkowskiego z Brzezia Paszkowskiego w 1641 roku. Od w 1667 roku znajduje się w ufundowanej przez Michała Zebrzydowskiego kaplicy przy południowej ścianie kościoła. Obraz został koronowany 15 sierpnia 1887 przez kard. Albina Dunajewskiego.^[3]

117. założenie Kalwarii zebrzydowskiej

118.

120. Kaplica Boimów (Kaplica Ogrójcowa; ukr. Каплиця Боїмів) - manierystyczna grobowa kaplica lwowskiej rodziny kupieckiej Boimów usytuowana obok katedry łacińskiej. Jej fundatorem był pochodzący z Transylwanii Jerzy (György) Boim, kupiec i rajca miejski, sekretarz króla Stefana Batorego.

Kaplica została wzniesiona na początku XVI wieku obok Katedry Łacińskiej, na terenie cmentarza. Kaplica służyła początkowo za mauzoleum rodu Boimów i mieściła 14 grobowców. Cmentarz został zlikwidowany w XVIII wieku.

Budowniczym kaplicy był Andrzej Bemer. Dekoracja rzeźbiarska jest dziełem dwóch mistrzów z Wrocławia: Johanna (Hanusza) Scholza (ur. 1573 we Wrocławiu, zm. przed 1642 w Brzeżanach) oraz Hansa Pfistera (ur. 5 sierpnia 1753 we Wrocławiu, zm. 1642 we Lwowie).

Kaplica został zbudowana na planie kwadratu i jest przekryta kasetonową kopułą opartą na ośmiobocznym tamburze. Latarnię kopuły wieńczy figura Chrystusa Frasobliwego. Układ przestrzenny przypomina nieco Kaplicę Zygmuntowską na Wawelu (arch. Bartolommeo Berrecci). Różni się od niej bogato zdobioną fasadą frontową. Kaplica została wzniesiona jako wolnostojąca, dopiero w XIX w. przybudowano do niej od strony południowej kamienicę.

Stylistycznie kaplicę zalicza się do sztuki późnego renesansu z wpływami niderlandzkiej dekoracji rzeźbiarskiej. Jakością wystroju i brakiem umiaru ustępuje dziełom czynnych w Krakowie mistrzów włoskich, stanowiąc jednak doskonały przykład sztuki mieszczańskiej.

Na wschodniej fasadzie podzielonej pięcioma pilastrami znajdują się portrety Jerzego Boima i jego żony Jadwigi z roku 1617 pędzla Jana Gianniego.

Na fasadzie północnej znajdują się freski przedstawiające Matkę Boską i Chrystusa. Na ścianie ośmiobocznego tamburu znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca św. Jerzego walczącego ze smokiem. Dekoracje na tej fasadzie przypisuje się Andrzejowi Bemerowi.

Fasada zachodnia pokryta jest gęstą dekoracją rzeźbiarską, dziełem Johanna Scholza. Fasada podzielona jest sześcioma kolumienkami i dwoma gzymsami na trzy kondygnacje.

Najwyższa kondygnacja przedstawia sceny Męki Pańskiej: „Biczowanie”, „Niesienie krzyża”, „Ukrzyżowanie” i „Zdjęcie z krzyża”.

Dekoracja rzeźbiarska wnętrza kaplicy Boimów jest głównie dziełem Hansa Pfistera. Wnętrze kopuły podzielone jest na kasetony wypełnione dekoracją rzeźbiarską. Wystrój ściany ołtarzowej podzielony jest gzymsami na trzy poziomy i łączy się z kopułą. Rzeźby wykuto przeważnie w miejscowym wapieniu, wyżej zastosowano rzeźby ze stiuku. Zastosowano też czarny marmur i biały alabaster. Dolny gzyms wsparty jest na postaciach czterech proroków. Drewniane skrzydła drzwi w ścianie ołtarzowej zdobione są intarsją i okuciami.

Na ścianie południowej znajdują się epitafia dłuta Hansa Pfistera z marmuru i alabastru.

Nad drzwiami wejściowymi zawieszono portrety Jerzego Boima i jego syna Pawła.

Kaplica była do XVIII wieku pod zarządem rodziny Boimów, potem przeszła pod zarząd Katedry Łacińskiej. W roku 1945 została zamknięta i niszczała wskutek braku konserwacji. Od roku 1969 stanowi oddział Lwowskiej Galerii Obrazów

121. Kaplica Kampianów

Zewnętrzna fasada kaplicy Kampianów

Kaplica Kampianów - jedna z najwspanialszych renesansowych kaplic katedry łacińskiej we Lwowie zbudowana dla patrycjuszy lwowskich: Pawła Kampiana (lekarza i burmistrza) oraz jego syna Marcina (lekarza, rajcy i burmistrza), tworząca rodzinne mauzoleum Kampianów oraz spokrewnionych z nimi rodów Ostrogórskich i Grozwajerów.

Zbudowana w XVI-XVII w. przez lwowskich artystów, m.in. Pawła Rzymianina oraz Jana Pfistera. Wewnątrz kaplicy na ścianach umieszczone są marmurowe rzeźby z popiersiami Kampianów, na renesansowym ołtarzu z czarnego marmuru jest obraz Chrystusa, w bocznych niszach figury św. Piotra i Pawła wykonane z czerwonego marmuru. Kopułę kaplicy pokrywają freski Stanisława Stroińskiego.
Na zewnętrznej ścianie kaplicy od strony ulicy Kilińskiego umieszczono piękne kamienne płaskorzeźby.

122. Żółkiew - kolegiata, I dek. XVII w. Wśród zabytków wyróżnia się kościół farny wzniesiony w latach 1606-1618 z fundacji hetmana Stanisława Żółkiewskiego, pod wezwaniem świętych: Wawrzyńca i Stanisława z grobowcami Jakuba i Konstantego Sobieskich, który w XIX wieku był jedną z najwspanialszych skarbnic pamiątek narodowych.

W żółkiewskiej farze oprócz pięknych marmurowych nagrobków Żółkiewskich i Sobieskich (autorstwa Andreasa Schlütera) znajdowały się do 1939 ogromne malowidła batalistyczne obrazujące największe zwycięskie bitwy króla Jana III Sobieskiego i jego pradziada Stanisława Żółkiewskiego, tworzące jeden z najbardziej monumentalnych zespołów malarstwa batalistycznego w Europie:

• Bitwa pod Chocimiem (ok.1679) pędzla gdańskich malarzy: Andreasa Stecha i Ferdinanda van Kessela. Obraz ma wymiary 675 x 550 cm i przedstawia króla Jana III Sobieskiego siedzącego na koniu.

• Bitwa pod Kłuszynem (ok.1620) Szymona Boguszowicza

oraz dwa malowidła wykonane w latach 1693-1695 przez Marcina Altomontego :

• Bitwa pod Wiedniem

• Bitwa pod Parkanami

123. Zamek w Krasiczynie, 1597 - 1618, G. Appiano, (koza 203)

124. Lublin. plan, kościół bernardynów, Dwaj najwybitniejsi architekci, Rudolf Negroni i Jakub Balin - komasek, tzw, renesans lubelski, 1603-1607, są autorami pierwszej realizacji nowego stylu. Przebudowany przez nich w dwóch fazach kościół OO. Bernardynów w Lublinie otrzymał w latach 1605-1607 nową stiukową dekorację sklepień w nawie środkowej i prezbiterium, opartą na osnowie sieciowej, nawiązującej do tradycyjnego na gruncie polskim układu żeber późnogotyckiego sklepienia gwiaździstego. Przęsła naw bocznych skomponowano natomiast odmiennie, jako układy centralizujące, gdzie układ i podziały sieci imitowały koliste bądź owoidalne czasze kopułowe. W miejscach zworników oraz w polach kasetonów wprowadzono stylizowane akantowe rozety. W świątyni bernardyńskiej ustaliła się także ostateczna forma i profil samych listew. Ich grzbiet udekorowano pasem astragalu, ujętym po bokach ćwierćprofilami z kimationem jońskim. Dekoracje te wykonano z pomocą rzeźbionych w drewnie form, które wypełniano gipsem. Po zastygnięciu masy, gotowe profile listew spajano z potynkowanym murem sklepienia zaprawą murarską, komponując z kształtek wzór osnowy. Od początku dekoracje te pokrywano wielobarwną polichromią. W latach 1610-1613 nowy styl skrystalizował się w dekoracji fary p.w. Św. Jana Chrzciciela w Kazimierzu Dolnym, dziele Jakuba Balina. Bogatszą i bardziej skomplikowaną sieć osnowy uzupełniono w Kazimierzu o cały repertuar dekoracyjnych detali odciskanych z form jako plakiety z rozetami, kwiatonami, gwiazdami, niderlandyzującymi zawieszeniami, czy uskrzydlonymi główkami anielskimi. Około r. 1615 podobna, uzupełniona już o plakiety sieć pokryła sklepienia nad nawami wspomnianej kolegiaty zamojskiej.

125. lublin

126. Kościół farny, Kazimierz Dolny, I- 1586-1589, II-1610-1613, (koza 241)

Prace rowadzone były w latach 1586 - 89 (odbudowa nawy) oraz 1610 - 13 (podwyższenie nawy i budowa nowego prezbiterium) kiedy działał tu znany architekt lubelski, pochodzenia włoskiego, Jakub Balin.

127. Fasady kamienic, św. Mikołaja i św. Krzysztofa Przybyłów, ukończona 1615, Kazimierz Dolny

128. Fasada kamienicy Celejowskiej przy ul. Senatorskiej, przed 1635, Kazimierz Dolny, warsztat pińczowski (koza 244)

129. Widok na czaszę kopuły w kaplicy Marii Panny w Uchanie, projekt Jan Jaroszewicz, sztukateria Jan Wollf, (koza 249)

130. Widok na czasze kopuły w kaplicy Firlejów, przy kościele Dominikanów w Lublinie,, lata 30 - 40 17 w., Jan Wollf, arch. turobińsko - zamojski

132. Poddębice, budowe rozpoczął 1610 r Zbigniew Grudziński, rezydencja renesansowa,

134, brama zielona Gdańsk

Brama Zielona Głównego Miasta (niem. Grünes Tor, dawniej Brama Kogi) - prawdopodobnie najstarsza z bram wodnych Gdańska, wzmiankowana w roku 1357. Została zbudowana w latach 1564-1568 przez Regniera z Amsterdamu i drezdeńczyka Hansa Kramera jako gdańska rezydencja królów polskich.

Wraz z bramami Złotą i Wyżynną spinała ciąg ulicy Długiej i Długiego Targu, zwany Drogą Królewską. Dalej, poprzez Most Zielony, Bramę Stągiewną i Długie Ogrody (Brama Żuławska) prowadził trakt na Elbląg i Królewiec. Mimo swego przeznaczenia Brama Zielona nigdy polskich królów nie gościła. Zatrzymała się tu jedynie przejazdem przyszła żona Władysława IV, a później Jana Kazimierza, Maria Ludwika Gonzaga (11-20 lutego 1646). Mieściło się tutaj natomiast Towarzystwo Przyrodnicze, przeniesione wkrótce do Domu Przyrodników.

Brama Zielona to pierwszy w Gdańsku przykład manieryzmu niderlandzkiego, stylu, który nadał miastu charakterystyczne piętno. Dzisiaj brama mieści oddział Muzeum Narodowego w Gdańsku. Organizowane są tu wystawy czasowe, jak również różnego rodzaju spotkania, konferencje i pokazy. W jednym z pomieszczeń Zielonej Bramy znajduje się biuro byłego prezydenta III RP Lecha Wałęsy.

135. Gdańsk, Brama Wyżynna, Jan Kramer, rzeź. - Willem van den Blocke (uczeń Cornelisa Florisa), 1586-1588, (koza 253)

137. Reprezentacyjna sala gdańskiego Ratusza, dzisiejszego Muzeum Historycznego Miasta Gdańska. Sala Czerwona (1593-1611) Najbardziej reprezentacyjnym pomieszczeniem Ratusza jest Wielka Sala Rady, zwana też Letnią lub Czerwoną. Oryginalny wystrój jej wnętrza zachował się niemal w całości. Naprzeciw wejścia ustawiony jest renesansowy, polichromowany kominek z około roku 1593, wykonany z piaskowca, autorstwa gandawskiego rzeźbiarza Willema van den Meer. Kominek ten stanowił element dekoracyjny i nie rozpalano w nim ognia. Wzdłuż trzech ścian ustawione są bogato intarsjowane ławy rajców, służące jako miejsce do siedzenia i spełniające funkcję szafek na dokumenty i akta. Ponad ławami znajduje się siedem obrazów alegorycznych, ukazujących cnoty obywatelskie na zasadzie przeciwstawieństw, autorstwa Hansa Vredemana de Vries wykonanych w latach 1594- 1595. Głównym akcentem sali jest strop, składający się z 25 obrazów alegorycznych, pędzla Izaaka van den Blocka namalowanych w latach 1606 - 1608. Przedstawiono w nich sceny o tematyce antyczno- mitologicznej i biblijnej, a zawierają treści polityczne i moralizatorskie. Najważniejszy obraz zwany „ Apoteoza łączności Gdańska z Polską”, jest umieszczony centralnie. Ma kształt owalu i otoczono go rzeźbionymi kwiatonami oraz herbami Polski, Prus królewskich i Litwy.

  Abraham van den Block (1572-1628), architekt i rzeźbiarz niderlandzki
  Izaak van den Block, 1572-1628, malarz niderl. działający w Gdańsku syn Willema
  Willem Block, 1550-1628, rzeźbiarz nider. dział. w Gdańsku, ojciec Abrahama i Izaaka

Budowa i przebudowy Początek budowy ratusza - pierwsza połowa XIV wieku. Prace rozpoczęto w narożniku wschodnim. Następnie Henryk Ungeradin rozbudowuje ten budynek mniej więcej do jego szerokości właściwej (obecnej) - w kierunku zachodnim. Później Hecel i Enkinger budują wieżę, która została zakończona w 1492 r. Następnie - attyka zwieńczona kamienną balustradą, powstała w połowie wieku XVI (zasłania dach od strony Długiego Targu; b. reprezentacyjna). Na niej znajdują się trzy herby - triada herbowa. Narożne wieżyczki zwieńczone są hełmami z glorietami, na jednej z nich był zlokalizowany dzwon, który obwieszczał karę śmierci. Pod ową wieżyczką, w dolnej jej części znajduje się zegar słoneczny, wykonany przez jednego z kaznodziejów z kościoła św. Barbary, o nazwisku Gazer. Na nim sentencja średniowieczna po łacinie - "Cieniem są dni nasze" . Zegar został stworzony w połowie wieku XVI. Data 1767 - data remontu zegara.

Gdy ratusz został przebudowywany po wielkim pożarze, uzyskał nowy wystrój plastyczny. Nad całością czuwał Antoni von Obberghen. On właśnie nadzorował pod względem architektonicznym przebudowę ratusza, stąd pojawiły się okna renesansowe - typowe obbergenowskie z elementami kamiennymi. Wówczas najprawdopodobniej pojawił się wystrój plastyczny w postaci pilastrów wybalowanych, belkowania, lilii powyżej, a od strony wschodniej (prawej) - elementy konchy (muszli). Ratusz był pomalowany na czerwono (cegła, która uległa zniszczeniu na skutek przebudowy, była pomalowana na czerwono).

I faza budowy ratusza - Ungeradin rozszerzył ratusz ku zachodowi - ratusz nabrał pierwszej fazy - było przyziemie z piętrem i pojawiła się na środku mała wieża, co można zobaczyć w miejscach, gdzie znajdują się blendy zamurowane. Wysokość pierwszej fazy możemy dostrzec tak jakby na wysokości drugiego gzymsu od dołu. Po lewej stronie, na samym końcu jedna z wnęk została odkryta, w tej wnęce został znaleziony gryf, ale nie ma 100% pewności. Gdyby zdjąć wypełnienia, to byśmy uzyskali blanki - tam był krenelaż nad pierwszą kondygnacją, ponad nim - już dach.

II faza - Hecel i Enkinger - przebudowane + kolejna kondygnacja + wieża poszła mocno do góry i została zwieńczona gotyckim dachem wykończonym blachą miedzianą; ten gotycki dach spłonął;

III faza - Dirk Daniels - wykonał hełm (1560 r.), którego rekonstrukcję możemy dziś oglądać; hełm ten był z dwoma gloriatami, o wysokości wraz z wieżą - 81,5 m; na górze została umieszczona w 1561 r. postać Zygmunta II Augusta, który na mocy przywileju nadanego miastu zrównał w prawach protestantów z katolikami; na terenie miasta osiedlali się bez problemu innowiercy, tak tępieni przez kontrreformację.

137a. Izaaka van den Block - malarstwo plafonowe, Ratusz Gdański, Pochodził z rodziny artystów niderlandzkich osiadłej w Gdańsku. Ojciec artysty był rzeźbiarzem. Malował obrazy alegoryczne, mitologiczne i religijne, dekorował też fasady domów. Najważniejszym dziełem artysty w Gdańsku jest 25 obrazów o treściach alegorycznych, wykonanych do Sali Czerwonej ratusza (jeden zaginął. artystyczna ranga i protestancka odmienność Gdańska. Okres 1520-1620 został nawet nazwany "złotym wiekiem malarstwa gdańskiego". W tym kwitnącym podówczas gospodarczo i kulturalnie portowym mieście, położonym na granicy kilku kultur, otwartym na różnorakie inspiracje, stapiały się wpływy niderlandzkie, flamandzkie, włoskie. Tam tylko znajdziemy malarstwo o tematyce świeckiej, miejskiej, alegorycznej, zespoły obrazów dekorujących gmachy publiczne i patrycjuszowskie siedziby. Tylko tam też działały wyraziste osobowości artystyczne, jak Anton Moller, autor malowideł dworu Artusa, głoszących chwałę miasta, czy Izaak van den Block - twórca zawiłych treściowo, wirtuozerskich, manierystycznych kompozycji

Pochodził z rodziny artystów niderlandzkich osiadłej w Gdańsku. Ojciec artysty był rzeźbiarzem. Malował obrazy alegoryczne, mitologiczne i religijne, dekorował też fasady domów. Najważniejszym dziełem artysty w Gdańsku jest 25 obrazów o treściach alegorycznych, wykonanych do Sali Czerwonej ratusza (jeden zaginął). [*]

"Apoteoza Gdańska", 1608, Sala Czerwona, Ratusz Główny, Gdańsk
"Zaślubiny Neptuna z Cererą", 1608, olej na desce, Sala Czerwona, Ratusz Główny, Gdańsk

138. Antoni Móller, Budowa świątyni, 1602, Gdańsk, Ratusz

139, a.m. grosz czynszowy, frag z fasada sworu Artusa

"Grosz czynszowy" Antoniego Moellera z 1601 r. Pokazuje on kilka elementów ówczesnej architektury Gdańska - przedstawienie gotyckiej Bramy Długoulicznej, po lewej stronie różowawa kamienica Schumannów, Dwór Artusa w formie renesansowej. Na prawo Nowy Dom Ławy (Sień Gdańska z pięknym krenelażem).
Tu sentencja - odwołuje się do sceny biblijnej, kiedy faryzeusze pytają, komu należy płacić podatki. Chrystus odpowiada - oddajcie cezarowi to, co cesarskie, a Bogu to, co boskie. Ta sentencja się do tego odwołuje. Scena ta też jest - na tle Gdańska.
To przedstawienie znajdowało się tam, gdzie dziś jest kawiarnia "Palowa". (*W korytarzu kawiarni jest tablica, co się mieściło w komorze palowej.)

140 dwor artusaDwór Artusa w Gdańsku znajduje się nie opodal Ratusza Głównego Miasta w pierzei północnej. Jest jednym z dziesięciu obiektów, które powstały nad Bałtykiem od początku XVI w. i jedynym zachowanym w tak oryginalnym stanie do końca XX w.

Mit o królu Arturze i rycerzach okrągłego stołu odpowiadał bogatym mieszczanom gdańskim, naśladującym feudalne obyczaje rycerstwa. W Dworze stworzono centrum życia towarzyskiego, ujętego w szczegółowe przepisy. Odbywały się tu spotkania, biesiady, wesela, a także grano sztuki teatralne. Od 1742 r. służył również jako giełda. Budynek dworu wzniesiono w latach 1476-1481.Odbudowę, po zniszczeniach drugiej wojny światowej, zakończono w 1997 r. Wielką, gotycką halę dworu wypełniono dziełami sztuki fundowanymi przez bractwa Dworu Artusa od XV do XIX w.

Do najważniejszych zabytków dworu należy największy piec kaflowy Europy, wysokości 10,64 metrów, składający się z 520 bogato zdobionych kafli.

W skład zespołu muzealnego Dworu Artusa wchodzi także patrycjuszowska kamienica z historycznym wnętrzem, zw. Sienią Gdańską, której wystrój pochodzi z przełomu XVII i XVIII w. Obecnie Dwór Artusa gromadzi zbiory ilustrujące dzieje i funkcje całego zespołu na tle życia gospodarczego i publicznego miasta, formowanie się kultury świeckiej gdańskiego mieszczaństwa.

W Dworze Artusa podejmowane są współcześnie (podobnie, jak w czasach jego największej świetności) najwybitniejsze osobistości odwiedzające Gdańsk, np. monarchowie i prezydenci państw.

141. Wielki Arsenał, Gdańsk, Antoni van Opbergen (?), rzeź. Abraham van den Blocke, budowniczy Jan Strakowski, 1602 - 1605 (koza 256)

142. Brama Złota w Gdańsku

Złota Brama w Gdańsku (właśc. Brama Długouliczna lub Brama ulicy Długiej, niem. Langgasser Tor) została wzniesiona w roku 1612 na miejscu czternastowiecznej bramy gotyckiej (Brama Długouliczna).

Budowla jest dziełem architekta Abrahama van den Blocke. W jej budowie uczestniczył także Jan Strakowski. Architektura jest utrzymana w stylu manieryzmu niderlandzkiego i charakteryzuje się typowym dla tego okresu wyrafinowaniem. Do bramy przylega od strony północnej późnogotycki Dwór Bractwa św. Jerzego.

W roku 1957 budynek został odbudowany po zniszczeniach wojennych.

We fryzie na ścianie frontowej umieszczono cytat z Psalmu 122: ES MVSSE WOLGEHEN DENEN DIE / DICH LIEBEN ES MVSSE FRIEDE SEIN INWENDIG IN DEINE MAVREN VND / GLVCK IN DEINEN PALASTEN PSA - 122 („Niech zażywają pokoju ci, którzy ciebie miłują. Niech pokój będzie w twoich murach, a bezpieczeństwo w twych pałacach!”).
Łaciński napis na bramie od strony ulicy Długiej głosi: Concordia res publicæ parvæ crescunt - discordia magnæ concidunt („Zgodą małe republiki rosną - niezgodą wielkie upadają ”).

Figury [edytuj]

Obie fasady bramy są zwieńczone attykami, na których ustawiono osiem rzeźb alegorycznych (po cztery z każdej strony). Obecne są rekonstrukcją posągów z 1878 będących kopiami oryginalnych, zniszczonych działaniem czynników klimatycznych rzeźb Piotra Ringeringa wykonanych w 1648 roku na podstawie projektu Jeremiasza Falcka. Figury od strony zachodniej (widoczne na zdjęciu) symbolizują dążenia mieszczan: Pax („Pokój”), Libertas („Wolność”), Fortuna („Szczęście”) oraz Fama („Sława”). Od strony wschodniej (od ulicy Długiej) widać figury symbolizujące cnoty obywatelskie: Concordia („Zgoda”), Iustitia („Sprawiedliwość”)', Pietas („Pobożność”) oraz Prudentia („Rozwaga”).

143. 143. to jest Antoni Moller, pocz XVII Model świata, Alegoria Bogactwa, Alegoria Pychy.

144. Ołtarz, Herman Han (1574-1627/28) - Syn cechowego malarza śląskiego, który był jego pierwszym nauczycielem. Pod koniec XVI w. zamieszkał w Gdańsku. Pracował na zlecenie pomorskich kościołów katolickich, szczególnie wiele dla cystersów w Oliwie i Pelplinie. Malował głównie obrazy religijne, charakteryzujące się bogactwem treści ikonograficznych i ciekawą formą, w której łączył tradycyjne elementy gotyckie z nowatorskim sposobem operowania światłocieniem i kolorem. Znane są także portrety, głównie epitafijne, jego pędzla lub warsztatu. Zajmował się też odnawianiem malowideł. Artysta wywarł znaczący wpływ na rozwój malarstwa na Pomorzu i w Wielkopolsce.

pochodzący ze Śląska, lecz życiem i twórczością związany z Gdańskiem i Pomorzem Herman Han, twórca obrazów ołtarzowych dla cysterskich kościołów w Oliwie i Pelplinie. W jego dziele spirytualizm splata się z prostą pobożnością, tradycjonalizm z elementami zaskakującymi malarską świeżością. Jego Koronacja Najświętszej Marii Panny z katedry pelplińskiej uznana została za najwspanialsze dzieło wyrażające maryjną pobożność w Polsce XVII wieku

145. Pokłon pasterzy, Herman Han, predelle Ołtarza z katedry Pelplinie, scena z predelli

146. Ołtarz główny Peplin H.H, Bogato zdobiony ołtarz powstał w 1623 roku; jest wykonany z drewna i złocony. W części centralnej znajduje się obraz „Ukoronowanie Najświętszej Marii Panny” słynnego Hermana Hana - nadwornego malarza króla Zygmunta III Wazy. Tematem obrazu przedstawionego na ołtarzu jest koronacja Matki Boskiej, której przyglądają się współcześni artyście wielcy tego świata - papież Urban VIII, cesarz Ferdynand, król oraz opat.

W poszczególnych polach ołtarza, pomiędzy złoconymi kolumnami, w niszach znajdują się figury świętych. Ołtarz wieńczy figura Chrystusa.

Ołtarz ma 26 m wysokości i jest najwyższym ołtarzem w Polsce

147. Scena ołtarzowa - Herman Han, Pelplin, Herman Han - Ołtarz z katedry w Pelplinie( Wniebowzięcie)

148. Powitanie św, Urszuli, predella ołtarza z katedry w Pelplinie

149. 1604-1613 Fontanna Neptuna Najbardziej symboliczną atrakcją Długiego Targu jest rozpoznawalna w skali świata wizytówka Gdańska - figura Neptuna (odlana w 1615 r., ustawiona w 1633 r.), dzieło Petera Husena i Johanna Rogge. Autorem pierwotnej fontanny był Abraham van den Blocke, zaś zmian w stylu rokoko dokonał Johan Tender (1757-61). Fontannę uruchomiono w 1633 roku, zaś rok później ogrodzono ją wspaniałą, żelazną kratą.

150. Abraham van den Blocke - nagrobek rodziny Bahrów z kościoła NMP w Gdańsku

Przy niskim murze oddzielającym Kaplicę św. Doroty od nawy transeptu wzniesiono nagrobek Bahrów. Wykonał go, na zamówienie burmistrza H. Speymanna, wybitny artysta Abraham van den Blocke. W świątyni został ustawiony w styczniu 1620 r. Wykonany jest z różnobarwnych marmurów, wapieni i alabastrów. Utrzymany jest w tonacji brązowej ze złoceniami na detalach. Jest przeznaczony do oglądania od frontu.

Na podwójnym cokole stoi węższa tumba zwieńczona szerokim profilowanym gzymsem, wspartym w narożnikach wolno stojącymi kolumienkami. Powyżej na płaskiej płycie, między dużymi obeliskami umieszczonymi w czterech narożnikach, klęczy para małżonków Judyta i Szymon Bahrowie, zwróceni ku sobie twarzami, w postawie adoracji, ze złożonymi rękoma. Między nimi znajduje się dwustronny pulpit z herbem Rawicz. Front tumby niemal w całości wypełnia duża tablica inskrypcyjna. Fundatorem pomnika był burmistrz Gdańska Jan Speymann, zięć Bahrów, właściciel tzw. Złotej Kamienicy przy Długim Targu. Wykonawca i fundator nawiązali do monumentalnej formy pomników książęcych i magnackich. Kosztowny materiał, lokalizacja w olbrzymiej, jasno oświetlonej hali transeptu, wyniesienie zmarłych adorantów ponad głowy gromadzących się w świątyni, świadczą o chęci zadziwienia współczesnych i podkreślenia poczucia siły, dumy i smaku artystycznego rodu. Szymon Bahr był faktorem królewskim Jana III i Zygmunta III Wazów. Udzielał pożyczek, pośredniczył w transakcjach dworu. W 1591 r. otrzymał patent szlachecki z herbem Rawicz-Dembińskich.

151. epitafium Bartłomieja Schachmana 1607.

152. Willem van den Blocke - nagrobek Kosów z katedry w Gdańsku-Oliwie

Nagrobek Kosów - wykonany przez Willema w 1600 roku - wolnostojący pomnik z klęczącymi figurami zmarłych: Justyny, Mikołaja, Andrzeja i Jana - ustawiony był pierwotnie w nawie głównej katedry. W XIX wieku został przeniesiony do północnej nawy kościoła i połączony z pochodzącym z innego warsztatu nagrobkiem Feliksa Kosa uzyskując zachowaną do dziś formę różną od projektu Willema.

154. Willem van den Blocke w Łowiczu. Pod postacią Piotra Tarnowskiego. Nagrobek Piotra Tarnowskiego znajduje się w kaplicy św. Trójcy w bazylice katedralnej Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja w Łowiczu. Nagrobek powstał w latach 1603-1604 i był kilkakrotnie przebudowany pomiędzy siedemnastym a dziewiętnastym wiekiem. Autorem nagrobka jest Willem van den Blocke.

Dzięki kompozycji silnie podkreślającej realistyczną postać człowieka oderwaną od dekoracyjnego tła, nagrobek Tarnowskiego zajmuje miejsce w rzeźbie sepulkralnej I ćwierci XVII wieku zarówno wśród koncepcji reprezentujących niderlandzką orientację, jak i nawiązujących do lokalnych tradycji polskiej plastyki renesansowej.

Przy ścianie zachodniej znajduje się nagrobek Piotra Tarnowskiego, chorążego łęczyckiego, ufundowany przez jego syna abp. Jana Tarnowskiego.

Nagrobek wykonany jest z czarnego, białego i czerwonobrunatnego marmuru w typie architektonicznym i ozdobiony jest figurami alegorycznymi. Tło nagrobka łączy się integralnie z wysuniętym do przodu sarkofagiem, jedynie nowy cokół wyłamuje się z całości. Zmarły leży na sarkofagu wysuniętym przed tło, które nawiązuje do epitafium Strobandów. Pełnoplastyczna postać rycerza jest bardzo bliska figurze Jana Strobanda nie tylko w układzie, w odchyleniu korpusu w kierunku widza, ułożeniu rąk i nóg, lecz także w szczegółach takich, jak zbroja, podstawka wolutowa pod poduszką i faktura.

Twarz zmarłego nie wyraża piętna śmierci. Napięte mięśnie, ściągnięte brwi mówią o stanie skupienia psychicznego. Budowa głowy oparta jest na dokładnej znajomości anatomii. Włosy w krótkich, falistych puklach tworzących w tyle głowy mało zróżnicowaną powierzchnię mają analogie w innych dziełach rzeźbiarza. Nagrobek charakteryzuje precyzja wykonania wszystkich detali zbroi, łańcucha, szarfy, kołnierzyka, mankietów.

Rzeźbiarz powściągliwie stosuje detale dekoracyjne. Wykorzystuje motywy takie, jak: pęki owoców, fryz z wolich oczu, kanelowane konsole z lwimi głowami

WIEK XVII ARCHITEKTURA

1580-1630 Zamość, Gucci, Gdańsk

1630-1670 barokowa arch. Dzieła po potopie szwedzkim

1670 - 1710 Jan III, późnobarokowa, Tylman z Gameren.

Nieśwież, 1586-99

Giovanni Maria Bernardoni

Kalisz, 1587-95

Giovanni Maria Bernardoni

Zamek na Wawelu (29 I 1595 pożar)

Giovanni Trevano - arch, Tomasz Dolabella malarz (od ok. 1598)

Klasztor Kamedułów na Bielanach, k. 1609-17, wieże i fasada 1618-1630 -Andrea Spezza (ten od pałacu Wallensteina w Pradze)

Istotne: kontekst urbanistyczny - pierwsza nowożytna, dwuwieżowa fasada, uzupełniona wieżyczką zegarową. Kościół widać z Wawelu. Budyneczek bramny, który zasłania fasadę - (prawdopodobnie także Andrea Spezza) i ukrywa fakt, że fasada jest na skraju i wygląda jakby się zapadała. Okno termalne w fasadzie.

Zamek królewski w Warszawie, 1601-1603 Giacomo Rotondo, 1614-19 Matteo Castello

Ujazdów, ???

------------------------------------------------------------------------

FUNDACJE DLA KAMEDUŁÓW:

155.Rytwiany: kameduli
Jan Magnus Tęczyński
Gabriel Tęczyński
1625- 1627 powstał z fundacji wojewody krakowskiego Jana Magnusa Tęczyńskiego, jako drugi w Polsce ośrodek tego zgromadzenia po klasztorze w podkrakowskich Bielanach.

Dekoracje - 1627-37

156. 156. też Rytwiany, tylko plan: kameduli
Jan Magnus Tęczyński
Gabriel Tęczyński
1625- 1627 według anonimowego projektu przysłanego z Włoch. Pracami budowlanymi kierował kameduła o. Sylwano Boselli z Bergamo.

157. sklepienia pokryte zostały bogatą dekoracją stiukową ze złoceniami oraz wtłoczonymi w jej ramy cyklami fresków o skomplikowanym programie ikonograficznym, których autorem jest o. Venante da Subiaco, w latach 1629-38 przeor rytwiańskiego eremu

158. Kościół św. Teresy w Wilnie - barokowy, katolicki, kościół wileński przy ulicy Aušros Vartų, zbudowany w latach 1634-1652 z fundacji Stefana Paca. Kościół jest połączony z Ostrą Bramą, stąd zwany jest też Ostrobramskim.

Kościół ten jest związany z zakonem karmelitów, którzy przybyli do Wielkiego Księstwa w 1626 r. Po wzniesieniu zabudowań klasztornych, wybudowali dzięki fundacji Stefana Paca istniejącą do dziś świątynię. W 1652 r. konsekrowany przez biskupa Jerzego Tyszkiewicza.

Projektanci kościoła są nieznani; projekt fasady przypisuje się Konstantemu Tencalli. Architektura kościoła reprezentuje styl dojrzałego baroku opartego na wzorach rzymskich. Budowla bazylikowa, trójnawowa z kopułą schowaną w dachu. Koło prezbiterium znajduje się wieża, a z boku dobudowano kaplicę Pociejów (1783 r.) oraz kaplicę Matki Bożej Dobrej Rady. Nawy boczne podzielone poprzecznymi ścianami składają się z osobnych kaplic. Fasada została wzniesiona z marmuru sprowadzonego do jego budowy ze Szwecji.

Wystrój wnętrza, projektu Jana Krzysztofa Glaubitza, pochodzi z XVIII w., gdyż pierwotne wyposażenie uległo zniszczeniu w wyniku pożaru w 1760 r. Wystrój jest jednolity, rokokowy. Na sklepieniu freski przedstawiające żywot św. Teresy w oprawie stiukowej. Bogato zdobiony ołtarz główny przedstawia ekstazę św. Teresy. W 8 ołtarzach bocznych znajduje się wiele cennych malowideł autorstwa m.in. Szymona Czechowicza i Kanuta Rusieckiego.

W 1812 r. świątynia została mocno zniszczona przez wojska napoleońskie. W 1844 została przekazana decyzją władz carskich monasterowi Świętego Ducha, nie została jednak zamieniona na cerkiew. Po I wojnie światowej ponownie przejęty przez katolików. W 1935 r. odzyskali kościół karmelici. Wkrótce musieli jednak wrócić do Polski - podczas rządów radzieckich kościół pełnił jednak nadal funkcje sakralne, choć zaniedbywany niszczał.

Czerna, 1629, fund. Agnieszka z Tęczyńskich Firlej.

159. Kościół Karmelitanek bosych we Lwowie, poł. XVII w. G.B. Gisleni

065. organy w kościele bernardynów w Leżajsku, ok. 1650.

161. Nowy Wiśnicz
kościół Karmelitów Bosych, 1622-30, fort. 1640 - Maciej Trapola,

162. Nowy Wiśnicz , zamek od 1615 r. - Lubomirski rozpoczął długotrwałą przebudowę zamku pod kierunkiem architekta Andrea Spezzy, który kończył m.in. kościół w Krakowie na Bielanach. Wtedy to powstała barokowa brama wjazdowa, kaplica, logia na dziedzińcu, niski budynek kuchenny zwany Kmitówką, a istniejące wieże narożne zostały podwyższone. Urządzone w stylu barokowym wnętrza zdobiły dekoracje stiukowe Jana Falconiego oraz malowidła Stanisława Kosteckiego z Krakowa i Włocha Mateuszan Ingermana. Słynna była wiśnicka biblioteka i kolekcja obrazów takich mistrzów jak Rafael, Durer, Tycjan. Zamek Lubomirskich był wtedy uznawany za jeden z najwykwintniej wyposażonych zmaków w Europie. Całość otoczono nowoczesnymi fortyfikacjami bastionowymi na planie pięcioboku wg projektów Spezzy oraz K. Mieroszewskiego. Na każdym bastionie stała wieżyczka obserwacyjna, a w kurtynach między bastionami na niższych kondygnacjach znajdowały się kazamaty oraz pomieszczenia dla służby i wojska, na wyższej natomiast dla oficerów. Umieszczono w nich też stajnie

Zamek ma zaskakująco nieregularny kształt. Na przełomie XV i XVI wieku był już czteroskrzydłowy i miał trzy wieże oraz otaczające go fortyfikacje ziemne z dwiema bramami. Po 1516 roku Piotr Kmita rozbudował zamek. Po jego śmierci w 1553 roku zamek przeszedł na własność Barzów, a później Stadnickich. W 1593 roku posiadłość kupił Sebastian Lubomirski. W latach 1615-1621 rozbudowy rezydencji podjął się jego syn Stanisław. Projekt barokowej przebudowy i umocnień bastionowych opracował dla niego Maciej Trapola. W czasie potopu szwedzkiego Stanisław Lubomirski, chcąc oszczędzić zniszczeń tej najpotężniejszej polskiej fortecy, poddał ją Szwedom. Wojska jednak ogołociły zamek z całego wyposażenia i zniszczyły zabudowania. Po wycofaniu się najeźdźcy zamek ponownie był własnością Lubomirskich, jednak mimo prowadzonych prac nie został w pełni odrestaurowany. W połowie XVIII wieku przeszedł na własność Sanguszków, a potem Potockich i Zamoyskich. Po przejęciu przez zaborcę zamek zaczął podupadać, a w 1831 roku uległ pożarowi i został ostatecznie opuszczony. W 1901 roku został wykupiony przez Zjednoczenie Rodowe Lubomirskich, którzy rozpoczęli remont rezydencji. Od 1928 roku pracami kierował Adolf Szyszko-Bohusz, ale zostały one przerwane po wybuchu drugiej wojny światowej. Po wojnie zamek przejęło państwo, a od roku 1949 prowadzone były przez Alfreda Majewskiego prace mające przywrócić mu całkowicie dawny wygląd. Obecnie stan prawny obiektu jest nieuregulowany i administruje nim Instytucja Kultury Województwa Małopolskiego - Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu.

163. brama Wiśnicz (jak z gąbki)

164. Kaplica św. Kazimierza - wczesnobarokowa kaplica w katedrze wileńskiej, powstała w latach 1623-1636 według projektu Matteo Castelli (po 1632 ukończona przez Constantina Tencallę). Poświęcona jest świętemu Kazimierzowi (1458-1484), którego relikwie złożone są w tej kaplicy.

• wzniasonu raczej jako ponik narodowy nowega sw, patrona Litw sw,. Kazimierza niż kaplica grobowa,

• nowoczesna architektura nawiazujaca do kaplic kopułowych

• wnętrze: inaczej niż u k. zygmuntowskiej, belkowanie nie dzieli kaplicy na dwie kondygnacje, belkowanie przerwane, archiwolta luku wkracza w sciane tarczowa, luk typu sergliana, kolorystyka na zasadzie kontrastu - biel siany drugiej kondygnacji z czarnym marmurem pierwdzej

• na zewnatrz: ramy permutacyjne - cecha baroku klasycyzującego

• I faza - czasy Władysława IV inne wyposażenie niż dzisiaj

• II faza - J.III.Sobieski, powyżej belkowania w latach 80 i 90 XVII wieku

Jej założenie wzorowane jest na Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu (jest jednak dwukrotnie większa).

Ma formę kwadratu, nakrytego kopułą na bębnie. Srebrny ołtarz kaplicy został zrabowany przez wojska rosyjskie w 1655. Całość zdobią freski Michelangela Palloniego. Jej wystrój dopełniają srebrzone figury Władysława Jagiełły, Kazimierza Jagiellończyka, Jana Olbrachta, Aleksandra Jagiellończyka, Zygmunta I Starego, Zygmunta II Augusta i św. Kazimierza.

W podziemiach tej kaplicy zostali pochowani:

• Aleksander Jagiellończyk,

• Elżbieta Habsburżanka, żona Zygmunta Augusta,

• Barbara Radziwiłłówna, żona Zygmunta Augusta,

• serce Władysława IV Wazy.

Na elewacji kaplicy od strony placu Katedralnego znajduje się tablica erekcyjna z herbem Rzeczypospolitej Obojga Narodów z 1636 roku (po 1945 roku z orła znajdującego się na godle usunięto koronę^[1]) i napisem:

165. Kaplica św. Kazimierza przy Katedrze w Wilnie, ok. 1636-41, C. Tencalla.

166. Kaplica Zbaraskich przy gotyckim kościele Dominikanów pod wezwaniem Świętej Trójcy w Krakowie wzniesiona została pomiędzy klasztorem, a kościołem. Powstała z fundacji Jerzego Zbaraskiego (ok.1573-1631) w latach 1627-1633, według projektu nieznanego architekta. Budową kierowali Andrea i Antonio Castelli. Pierwotnie w kaplicy spoczął Krzysztof (1580-6.III.1627), jednak i sam fundator zmarł w 1631 roku, zabezpieczywszy fundację pieniężnie, wtedy to i jego zwłoki pochowano w tej kaplicy, kontynuując jej budowę.

Kaplica została wzniesiona w stylu wczesnobarokowym. Wnętrze wykonano z czarnego marmuru, było to pierwsze tego typu rozwiązanie w kraju. W centrum znajduje się ołtarz z obrazem patronki kaplicy, Świętej Katarzyny ze Sieny, dominikanki, a po lewej i prawej stronie piękne nagrobki książąt Krzysztofa i Jerzego, przedstawiające ich leżących, wyrzeźbione w czarnym marmurze z domieszkami z różowego marmuru.

mauzoleum ostatnich książąt zbaraskich

wnetrze: plan prostokąta dlatego eliptyczna kopuła, łączenie kondygnacji za pomocą wolut agraf, zwielokrotnione podziały, wyłamania gzymsu, masywne narożniki, kontrast materiału, edykule są dla panów zbaraskich odpowiednią formą nagrobkową

168. Widok na katedra wawelską (od lewej kaplica Wazów 1644-1676 zwana Psałterzystów, pod wezwaniem niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny - Obiekt wzniesiono na miejscu romańskiej kaplicy p.w. śś. Piotra i Pawła, ufundowanej przez bpa Jana Prandotę w 1. połowie XIII wieku. Prawdopodobnie mieścił się tu pierwotny grób św. Stanisława, którego relikwie w późniejszym czasie w tej kaplicy pokazywano. Przyczyną fundacji budowli była śmierć królowej Anny Austriaczki, której mąż, Zygmunt III Waza, postanowił wznieść, podobnie jak jego dziad Zygmunt I Stary, mauzoleum rodowe., kaplica Zygmuntowska- pod wezwaniem - wniebowzięcie najświętszej Marii Panny, zwana Rorancką, Królewską)

Kruszyna, ok. 1630, pałac Tenchofferów

169. założenie całe pałacu biskupów krakowskich

170. Pałac Biskupów Krakowskich - barokowy pałac w Kielcach, była rezydencja biskupów krakowskich. Jeden z symboli miasta.

Budowla powstawała w latach 1637-1641. Wzniesiono ją na Wzgórzu Katedralnym z inicjatywy biskupa Jakuba Zadzika. Budowę prowadził Tomasz Poncino, a projekt został wykonany prawdopodobnie przez Giovanniego Trevano. Dekorację malarską wnętrz wykonał warsztat Tomasza Dolabelli. Plafony przedstawiały między innymi sąd nad arianami i rokowania pokojowe w okresie wojen ze Szwecją i Rosją. W 1816 r. Stanisław Staszic stworzył w pałacu Szkołę Akademiczno-Górniczą. Pałac pełnił również rolę sztabu legionowego Józefa Piłsudskiego, biura werbunkowego, drukarni, poczty, biura przepustek i siedziby redakcji lokalnego dziennika. W latach międzywojennych urząd wojewódzki. W latach 1945-1971 siedziba Wojewódzkiej Rady Narodowej. Od 1971 r. mieści się w nim Muzeum Narodowe. Z tyłu pałacu, w 2005 roku otwarto Ogród Włoski.

• z fundacji biskupa Zadzika

• projektant nieznany prawdopodobnie Tomasz Poncino

• najlepiej zachowana rezydencja w Polsce

• plan schemat trójtakt, wzór - willa palladiańska, osiowość,

• wieże w narożach (wieża gabinetowa tak jak na Wawelu)

• duże przeprucia okienne informują o sali reprezentacyjnej w której znajduje się galerii portretów biskupów krakowskich

• wejście - schemat trzech arkad

171. plan pałacu biskupów krakowskich

172. Zamek Koniecpolskich w Podhorcach (Ukraina) (184 zkp) z fundacji Koniecpolskiego 1630 - 1640

zamek na podeście z ogrodem, bastionami w narożach wzór - palazzo In forteca

Zamek w Podhorcach - posiadający cechy obronne pałac powstały w I połowie XVII wieku na zlecenie Stanisława Koniecpolskiego; w latach 1918-1939 powrócił w granice Rzeczypospolitej. Od 1991 na terytorium niepodległej Ukrainy.

Położenie i wygląd

Zamek o charakterze pałacowym (tzw. palazzo in fortezza) położony jest w paśmie Woroniaków, na krawędzi północnego stoku płaskowzgórza, 399 m n.p.m. u stóp którego rozpościera się równina doliny Styru; dawniej usytuowany wśród słynnych winnic. Otoczony fosą i fortyfikacjami tworzącymi kwadrat z czterema bastionami po rogach. Ma formę długiego, piętrowego budynku, nakrytego czterospadowym dachem, pośrodku dłuższych elewacji, frontowej i ogrodowej, znajdują sie trójścienne apsydy, nakryte dachami; na rogach budynku od strony elewacji ogrodowej znajdują się wystające poza bryłę budynku, masywne alkierze, nakryte spiczastymi kopułami. Część zachodnia pałacu była częścią oficjalną, wschodnia zaś prywatną. Na dziedziniec zamkowy prowadzi solidna brama, po bokach której znajdują się sklepione kazamaty przeznaczone na magazyny oraz mieszkania dla służby i załogi zamku. Kazamaty przykrywa taras. Nad brama wjazdową widnieje marmurowa tablica. Łacińska inskrypcja na niej informuje, że: Owocem walki jest zwycięstwo, zwycięstwo prowadzi do chwały, chwała to zasłużony odpoczynek. Północny blok kwadratu (zwrócony w stronę bramy) oraz część przyległych bastionów zajmuje dwupiętrowy, prostokątny gmach w stylu renesansowym połączony z dwoma pawilonami na planie kwadratu. Przed zamkiem oraz na tarasie od strony północnej umieszczono armaty spiżowe i żelazne. Ozdobą zamku był też ogród w stylu włoskim z grotami, posągami, wodotryskami i alejami lipowymi.

Wnętrze [edytuj]

W czasach świetności zamku, za wejściem przez loggię z tarasu znajdował się pierwszy szereg bogato zdobionych sal oraz pokój warty. Za nim mieściła się sala rycerska wyposażona w 8 okien oraz wypełniona rynsztunkiem husarskim i liczną bronią. W jej sąsiedztwie znajdowała się sala karmazynowa oraz pokój chiński, sala złota i zwierciadlana, pokój mozaikowy i sala żółta, sala zielona (w której zgromadzono 106 obrazów Szymona Czechowicza) oraz kaplica. Ściany wszystkich sal pokrywały artystyczne boazerie, stiuki (wykonane przez Falconiego), malowidła, sztukaterie, adamaszki, lustra weneckie oraz rzeźbione ramy obrazów o tematyce historycznej (pędzla van der Baana) i mitologicznej. Na sufitach umieszczono plafony, sławiące zasługi Koniecpolskiego. Posadzki sal wykonano z marmuru oraz jego imitacji. W salach znajdowały się marmurowe kominki, piece z kafli gdańskich, ozdobne pająki i świeczniki. Stylowe meble, kolekcje dzieł sztuki i pamiątek rodzinnych dodawały wnętrzom wyjątkowego splendoru. Trofea z bitew z Turkami i Tatarami, głównie kobierce i namioty wschodnie zgromadzono na parterze, w komnatach prywatnych właścicieli. Na tej kondygnacji mieściła się też cenna biblioteka i archiwum Koniecpolskich i Rzewuskich. Przechowywano tu m.in. dokumenty i listy hetmana Iwana Mazepy. Pięknem zamku zachwycał się m.in. król Władysław IV Waza, przebywając w nim w 1646 razem z żoną, Marią Ludwiką

173. plan koniecpolskich całego założenia

pałac cajmuje jeddno skrzydło ale dobrze wyeksponowane na podeście, powyzszeniu

klatka schodowa i kaplica w miejscu gdzie powinny znajdowac się sal reprezentacyjnych, są przesunięte z punktu centralnego, jeden z pawilonów to apartament hetmański, odstępstwo od trójtraktu

174. plan koniecpolskich pałacu,

układ sal w pałacu jest tak przemyślany by zwiedzać go w odpowiednim kierunku i pomimo tych przesunięć może bez problemu dostac się do sal reprezentacyjnych za pomocną układu na wzór amfiladowy , daje wrażenie niezmiernej ilości sal

175. Kolumna Zygmunta III Wazy w Warszawie, pomnik króla Zygmunta III Wazy na placu Zamkowym w Warszawie, wzniesiony w latach 1643-1644 z fundacji Władysława IV Wazy według projektu Augustyna Locci i Constantino Tencalli; zburzony w 1944, zrekonstruowany w latach 1948-1949, wpisany do rejestru zabytków w 1965

Historia pomnika [edytuj]

Kolumna Zygmunta pochodzi z 1644 i jest najstarszym świeckim pomnikiem w Warszawie. Została wystawiona z fundacji jego syna Władysława IV Wazy, który chciał w ten sposób uczcić pamięć swojego ojca. Monumentalny pomnik króla stał poza murami miasta aż do 1818. Koncepcję kolumny opracowali Augustyn Locci i Constantino Tencalla. Brązowy posąg króla pierwotnie złocony wykonał bolończyk Clemente Molli, a odlew z brązu wykonał królewski ludwisarz Daniel Tym.

Kolumna Zygmunta przechodziła kilka renowacji. Pierwszą w 1743 przeprowadzał Franciszek Dąbrowski. Następną w 1810 wykonali Jakub Kubicki i Józef Boretti. W 1827 otaczające kolumnę ogrodzenie z żelaznych krat zmieniono na kamienne słupy połączone żelaznymi łańcuchami. W 1854 Henryk Marconi zaprojektował nowe otoczenie pomnika. Jego podstawa została otoczona żeliwną balustradą i ozdobiona czterema tryskającymi wodą trytonami zaprojektowanymi przez rzeźbiarza Kissa z Berlina, odlanymi z cynku w warszawskiej fabryce Karola Mintera. W latach 1862-1863 przeprowadzane były prace renowacyjne pod kierunkiem Józefa Orłowskiego.

Gruntowną rekonstrukcją w latach 1885-1887 zawiadywał Edward Cichocki. Wówczas zwietrzały trzon kolumny z permskiego zlepieńca zygmuntowskiego zastąpiono granitowym. W związku z pracami regulacyjnymi przesunięto wtedy pomnik z osi Krakowskiego Przedmieścia ku zachodowi. W latach 1929-1931 podczas prac renowacyjnych przywrócono otoczeniu kolumny pierwotny wygląd usuwając basen, trytony i balustradę.

Kolumna Zygmunta została powalona w nocy z 1 na 2 września 1944, trafiona pociskiem z niemieckiego działa czołgowego.

W 1949 odbudowana (zatuszowano ok. 200 uszkodzeń figury, dorobiono lewą dłoń, szablę i krzyż); z powodu budowy trasy W-Z figurę przesunięto o 6 m w kierunku płn.-wsch. i lekko obrócono. Nowy trzon kolumny został wykonany z granitu strzegomskiego. Uroczysty powrót kolumny nastąpił 22 lipca 1949.

Starsze wersje trzonu kolumny zostały eksponowane opodal Zamku Królewskiego.

Opis kolumny [edytuj]

Cokół kolumny przyozdabiają cztery brązowe tablice. Łaciński napis od strony południowej po przetłumaczeniu na polski brzmi:

Czci i przywiązaniu Poświęconą Kolumnę tę Zygmuntowi III Władysław IV Z rodu, miłości, talentów Syn; Z elekcji, porządku, szczęścia Następca; Ze ślubów, serca i czynu Wdzięczny; Ojcu Ojczyzny, Rodzicowi najlepiej zasłużonemu, Roku Pańskiego 1643 Wystawić rozkazał, Któremu już, Sława wieniec, Potomność wdzięczność, Wiekuistość pomniki Wzniosła, albo jest dłużna.

Od strony zachodniej:

Zygmunt III na mocy wolnych wyborów król polski, z tytułu dziedziczenia, następstwa i prawa - król Szwecji, w umiłowaniu pokoju i w sławie pierwszy pomiędzy królami, w wojnie i zwycięstwach nie ustępujący nikomu, wziął do niewoli wodzów moskiewskich, stolicę i ziemie moskiewskie zdobył, wojska rozgromił, odzyskał Smoleńsk, złamał pod Chocimiem potęgę turecką, przez czterdzieści cztery lata panował, czterdziesty czwarty z szeregu królów, dorównał w chwale wszystkim, albo ogarnął całą.

Od strony północnej:

Nie rośnie sława Zygmunta dzięki kolumnie ani głazom ciosanym: sam on dla siebie był górą: nie bierze on blasku od złota ani mocy od spiżu: blask jego był jaśniejszy od złota a mocniejszy od spiżu.

Oryginalna tablica od strony zachodniej zawiera wszystkie oficjalne tytuły Zygmunta III, północna duży kartusz herbowy i plakietkę z nazwiskiem ludwisarza Daniela Tyma oraz datę dokonania odlewów. Cokół wieńczą cztery spiżowe orły. Postać króla w rycerskiej zbroi, z szablą z krzyżem w ręku i koroną mierzy 275 cm. Pomnik ma 22m wysokości

176. pałac ossolińskiego Jerzego

177. Kolegiata w Klimontowie inspiracje włoską architekturą ok. 1600, oraz projekty Vignoli, schemat rzymskich architektonicznych planów eliptycznych, utopione kolumny w filarach arch. Michała anioła, autor Wawrzyniec - Lorenzo senes

179. Wnętrze kolegiaty w Klimontowie,

180. Plan Krzyżtopór. , zamek w ujeżdzie, Krzysztof ossoliński, Lorenzo senes, 1631-1644, Pallazzo In fotece, wzór na wille caprioli - eliptyczny dziedziniec wewnetrzy, krzyż i topór rebusowa zabawa, herbu dębno, zabawa historyczno heraldyczna, motyw sergliany

181. Wawrzyniec Sens, Zamek w Krzyżtoporze, ok. 1631 - 1644

182. Sieraków- kościół bernardynów
Krzysztof Bonadura Starszy
1624- 1629

183.Grodzisk Wielkopolski: kościół św. Jadwigi Krzysztof Bonadura 1628-48

184.Grodzisk Wielkopolski: kościół św. Jadwigi Krzysztof Bonadura 1628-48

185 plan. Puławy- pałacTylman z Gameren 1671 - 1677,

186.Pałac Czrtoryskich puławy Opalińskich Tylman z Gameren 1671-1676 dla marszałka wielkiego koronnego Stanisława Herakliusza Lubomirskiego.

187. Lazienka Staniesława Herakliusza ???

188.Warszawa- kościół Bernardynów z kościołem Tylman z Gameren 1687- 1693

189.

190. Tylman z Gameren, Pałac Krasińskich w Warszawie, 1682 - 1695 Pałac Krasińskich w Warszawie (Pałac Rzeczypospolitej) - barokowy pałac zbudowany w latach 1677-1695 dla wojewody płockiego Jana Dobrogosta Krasińskiego wg planów Tylmana z Gameren. Obecnie siedziba zbiorów specjalnych Biblioteki Narodowej (rękopisy, stare druki i zbiory ikonograficzne). Gnińskich - Ostrogskich w Warszawie, Tylman z Gameren

191. Tympanon z Pałacu Krasińskich T.G. Oś główną budynku podkreśla ryzalit z trójkątnym tympanonem zwieńczonym rzeźbami gdańskiego rzeźbiarza Andreasa Schlütera. Elewacja od strony ogrodu została rozwiązana podobnie. Oba tympanony nawiązują do dziejów domniemanego protoplasty rodu Korwinów Rzymianina Marka Waleriusza Messali Korwinusa i jego walk z Galami.

192. Plan, Pałac Krasińskich

Schlüter krucyfiks z kościoła reformatorów w Węgrowie 1688-1690

194. Pałac Radziwiłlów w Nieborowie (159 zkp)

195. Tylman z Gameren, Kościół Sakramentanek w Warszawie 1688

196. -//- wnętrze, widok na czasze kopuły

197. Kaplica Królewska - barokowa kaplica katolicka na Głównym Mieście w Gdańsku powstała w latach 1678 - 1681 z inicjatywy gdańskich katolików z pomocą króla Jana III Sobieskiego. Wybudowana została jako tymczasowa kaplica katolicka dla wiernych w czasie, gdy kościół Mariacki był w rękach protestantów. Zbudowana za pieniądze pozostawione na ten cel w testamencie Prymasa Rzeczypospolitej Andrzeja Olszowskiego (80 000 złotych) uzupełnione darowizną króla (20 000 złotych). Architektem kaplicy był Tylman z Gameren, budowniczym Barthel Ranisch, a twórcą wystroju wnętrza Andreas Schlüter.

198. Kościół św. Anny w Krakowie (Kolegiata Świętej Anny w Krakowie) Tylman z Gameren, Kolegiata św. Anny położona jest przy ulicy św. Anny, w sąsiedztwie Collegium Medicum i Collegium Maius. Jest kościołem akademickim Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Pierwszy drewniany kościół wybudowany w XIV wieku spłonął w pierwszej połowie XV w. Wówczas na jego miejscu wzniesiono murowany kościół w stylu gotyckim. Jego fundatorem był król Władysław Jagiełło i z jego inicjatywny kościół dostał się w 1418 roku pod opiekę Akademii Krakowskiej. Wyburzono go w latach 1689-1703 na koszt Akademii i zastąpiono obecnym, wykonanym według projektu Tylmana z Gameren. Uchodzi za jedną z najpiękniejszych budowli barokowych w Polsce.

Budowla jest trzynawową bazyliką z transeptem i prosto zamkniętym prezbiterium. Nawa główna jest sklepiona kolebkowo z lunetami, a na skrzyżowaniu wznosi się ośmioboczna kopuła z tamburem. Fasada jest flankowana wieżami zwieńczonymi późnobarokowymi hełmami projektu księdza Sebastiana Sierakowskiego.

Bogaty wystrój wnętrza (w tym ołtarze) jest zaprojektowany i wykonany przez Baltazara Fontanę, obrazy malowali Karol Dankwart i Innocenty Monti. W ołtarzu głównym umieszczony jest obraz św. Anny, pędzla Jerzego Siemiginowskiego (1699-1703). Figury świętych po bokach (św. Stanisław i św. Wojciech) wyrzeźbił Fontana w 1701 roku. W prawym ramieniu transeptu znajduje się konfesja św. Jana Kantego zawierająca relikwie kanonizowanego w 1767 roku patrona Uniwersytetu Jagiellońskiego. Obok umieszczono wota, wśród których znajdują się buńczuki tureckie zdobyte przez Jana III Sobieskiego pod Wiedniem w 1683 roku.

198. Kraków kolegiata św. Anny, wzniesiona w 1689 - 1703 wg projektu Tylmana z Gameren, na miejscu gotyckiej budowli - gotycka św. ufundował Władysław II Jagieło, w 17 wieku postanowiono wybudować kościół który zaćmi wszystkie inne kościoły w Krakowie. Program ideowy opracował ksiądz Sebastian Piskorski

• bazylika trójnawowa z transeptem

• na przecięciu naw usytuowano kopułę

• kolegiata

• fasada o dwóch wieżach przy wąskiej uliczce zaprojektowano tak by było ja można oglądać z ukosa, zastosowano skróty perspektywicznie i efekty światłocieniowe

• freski - Karol dankwart oraz Carlo innocenti molli

• sztukaterie - Baltazar Fontana

• konfesja - nadworny malarz króla Jana Sobieskiego - Jerzy eleuter siemiginowski

199. Augustyn Locci - pałac w Wilanowie bryła

200. Augustyn Locci - pałac w Wilanowie plan

201. Kościół św. Piotra i Pawła na Antokolu w Wilnie - barokowy kościół położony na Antokolu, w dzisiejszej dzielnicy Wilna.

Michał Kazimierz Pac, hetman wielki litewski i najbardziej znaczący magnat litewski drugiej połowy XVII w. ufundował ten kościół (wraz z klasztorem augustianów) jako wotum za pomyślne zakończenie wojny z Moskwą. Budowę rozpoczęto w 1668. Kościół został zbudowany według projektu krakowskiego architekta Jana Zaora, jednak kierował on pracami tylko do 1672, później zastąpił go najprawdopodobniej Giovanni Battista Frediani. Około 1675 zakończono budowę bryły kościoła, odprawiono w nim pierwsze nabożeństwo. Wówczas też rozpoczęły się prace dekoratorskie, których efektem były wyjątkowe sztukaterie autorstwa Pietro Pertiego oraz Giovanniego Gallego (ukończone w 1684), a także malowidła iluzjonistyczne Michelangelo Palloniego.

Architektura kościoła nie jest wyjątkowa - jego twórca wzorował się zapewne na kościołach wileńskich, m.in. kościele św. Kazimierza w Wilnie. Jest to trójnawowa bazylika z transeptem, zwieńczona kopułą nad skrzyżowaniem naw. O szczególnym miejscu świątyni w historii sztuki polskiej decyduje jednak nie jego architektura, ale wystrój, który niemal w całości stanowią wyjątkowej klasy sztukaterie.

W prezbiterium kościoła umieszczono popiersie fundatora jako triumfatora z wieńcem laurowym na głowie. Nawiązaniem do jego zwycięstw nad Moskwą są też egida poniżej popiersia, symbolizująca obronę przezeń Rzeczypospolitej, oraz dwie odcięte głowy orła moskiewskiego na jednej z tarcz. Aluzję do nazwiska ambitnego fundatora (który został pochowany pod progiem kościoła) zawiera również napis na fasadzie: "Regina pacis funda nos in pace".

W Wilnie działają polscy lub spolonizowani architekci, wśród nich, na pierwszy plan wysuwa się Jan Zaor. Najważniejszym dziełem w dorobku tego architekta jest projekt kościół św. Piotra i Pawła na Antokolu w Wilnie, zbudowany w latach 1668-1675. Bogata sztukatorska dekoracja to dzieło Pietro Pertiego i Giovanniego Gallego.

202. . Kościół św. Piotra i Pawła na Antokolu w Wilnie - barokowy kościół położony na Antokolu, w dzisiejszej dzielnicy Wilna.

Michał Kazimierz Pac, hetman wielki litewski 1668-1675 według projektu krakowskiego architekta Jana Zaora, jednak kierował on pracami tylko do 1672, później zastąpił go najprawdopodobniej Giovanni Battista Frediani Około 1675 zakończono budowę bryły kościoła, odprawiono w nim pierwsze nabożeństwo. Wówczas też rozpoczęły się prace dekoratorskie, których efektem były wyjątkowe sztukaterie autorstwa Pietro Pertiego oraz Giovanniego Gallego (ukończone w 1684), a także malowidła iluzjonistyczne Michelangelo Palloniego.

203 bazylika sw krzyza w wraszawie 1679-96 fundat opat szczuka i prymas michal stefan radziejowski

204. wnetrze sw krzyza W filarach świątyni wmurowane są urny z sercami Fryderyka Chopina (z epitafium z kararyjskiego marmuru wykonanym w 1880 przez Leonarda Marconiego) oraz Władysława Reymonta (1929). W kościele znajdują się też epitafia Bolesława Prusa, Józefa Ignacego Kraszewskiego, Juliusza Słowackiego i Władysława Sikorskiego.

205. Gostyń - kościół i klasztor Filipinów, Bazylika na Świętej Górze - barokowy kościół zbudowany na wzór bazyliki Santa Maria della Salute w Wenecji. Bazylika jest zlokalizowana na wzniesieniu morenowym, nazwanym Świętą Górą, otaczającym od północnego wschodu miasto Gostyń. Obecny kościół powstał w latach 1675-1698. Miał on być wotum ufundowanym przez Adama Konarzewskiego w podziękowaniu za cudowne uzdrowienie w dzieciństwie. Adam Konarzewski wkrótce jednak zmarł, a budowa była kontynuowana przez wdowę po nim Zofię z Opalińskich. Swój obecny kształt kościół zawdzięcza jej podróży do Włoch, podczas której zobaczyła ona kościół Santa Maria della Salute w Wenecji. Będąc pod wrażeniem piękna tej świątyni, Zofia Konarzewska postanowiła zbudować jej replikę pod Gostyniem, według projektu włoskiego architekta Baltazara Longheny, który był też twórcą kościoła w Wenecji. Budowę według nowych planów rozpoczęto w 1677 r. Pracami kierowali architekci włoscy Jerzy Catenazzi i Jan Catenazzi. Kościół konsekrowano w 1698 r., prace budowlane były jednak kontynuowane przez wnuczkę Zofii Konarzewskiej, Weronikę z Konarzewskich Mycielską, na której zlecenie w latach 1726-1728 Pompeo Ferrari przy współpracy Jana Adama Stiera dobudował kopułę z latarnią. Wnętrze kopuły pokryte jest polichromią Jerzego Wilhelma Neunhertza z 1746 roku. Również wg projektu Ferrariego zbudowano w latach 1732-1748 budynki klasztorne. Prace wykończeniowe trwały do 1780 r.

206. Gostyń - kościół i klasztor Filipinów, plan.

208. Kolegiata parafii farnej pod wezwaniem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy i św. Marii Magdaleny jest jednym z najcenniejszych zabytków sztuki baroku w Polsce. Wybudowali ją jezuici. Prace budowlane - zapoczątkowane w 1649 r. i kilkakrotnie przerywane - trwały ponad 50 lat. Rozpoczął je Tomasz Poncino. Niezwykle bogaty jest wystrój kościoła. W żadnej polskiej świątyni nie zaprezentowano w tak dużym stopniu ekspresyjnej maniery baroku rzymskiego, nie bez powodu zwanego "barokiem triumfującym Po bokach nawy głównej stoi 16 potężnych kolumn, wykonanych ze sztucznego marmuru. Nad ich kapitelami znajdują się rzeźby 12 apostołów. prezbiterium i nawę główną zdobi polichromia Karola Dankwarta z początku XVIII w. Pochodzące z tego samego czasu sztukaterie są dziełem Wojciecha Bianco.

209. Święta Lipka, kościół Jezuitów, Nawiedzenia Najświetszej Marii Panny (zkp 224)

210. PORTRET KONNY ZYGMUNTA III,
warsztat Petera Paula Rubensa,
Zamek Gripsholm, po 1624

211. królewicz Władysław ok. 1624 cechy warsztat Rubensa i oficjalnego malarstwa m.kobera) 1624 - podróż do Antwerpii do niderlandów

212. PORTRET STANISŁAWA TĘCZYŃSKIEGO przypisywany t. dolabella 1630 Olej na płótnie. Podobizna wojewodzica krakowskiego, ostatniego z męskiej linii rodu, zmarłego w wieku dwudziestu trzech lat. Jeden z najpiękniejszych staropolskich portretów. Ze zbiorów Potockich w Krzeszowicach.

213. Kunstkamera kolekcja króla Władysława Wazy IV, 1626 - Etienne de la Hyre (?), zamek królewski w warszawie

Pokój Marmurowy, od ok. 1640, GB. Gisleni, namalował Peter Danckers de Rij

• “Zygmunt August” (inspiracja do portretów trumiennych

• „Portret Adama Kazanowskiego” 1638

• 215. Bartłomiej Strobel- Do Polski przybył ok. 1633. Pracował dla Władysława IV, magnatów i kościołów. Malarstwa uczył się u ojca i nim przybył do Polski, pracował na wielu dworach europejskich. Twórczość jego wskazuje, że uformował się w orbicie dworu Rudolfa II. Obok kompozycji religijnych malował portrety z wyraźnym zacięciem realistycznym Portret młodego magnata

• Władysław Dominik Zasławski-Ostrogski, wojewoda krakowski", 1635, olej na płótnie, Pałac w Wilanowie

216. Portret Wilhelma Orsettiego, mal.Bartłomiej Strobel, Wilanów, pałac

217. Daniel Szulc, portret Jana Kazimierza, 1649, (Szwecja zamek Gripsholm)

218. Daniel Szulc, portret Jana Kazimierza przed 1659, pałac Wilanów, dar dla Kamedułów warszawskich

Daniel Szulc , portret Michała Korybuta Wiśniowieckiego, 1669, obraz dla narzeczonej

219. Daniel Szulc, Wincenty Gosiewski, olej na płótnie, 1650-1651, Muzeum w Łazienkach

220. Daniel Szulc, portret bp. Andrzeaj Trzebickiego, olej na płótnie, 1664, Kościół OO. Franciszkanów Kraków

221. Daniel Schulz, Portret Konstancji Schumann, ok. 1674 r Konterfekt Konstancji von Holten-Schumann (1638-1680), żony gdańskiego burmistrza i burgrabiego królewskiego Gabriela Schumanna; Muzeum Narodowe w Gdańsku

222. Daniel Szulc, Krymski sokolnik króla Jana Kazimierza z rodziną, 1664.

Daniel Szulc, Portret Dedesza Agi z rodziną, olej na płótnie, 1664, Ermitaż Petersburski

Daniel Szulc, Kogut i kury oraz polowanie na kaczki

223. ??? Może coś z tego co wyżej?

224.krzysztof Boguszewski Św. Marcin katedra w Poznaniu 1628

225.Bartłomiej Strobel"Koronacja Madonny", 1643, olej na płótnie, kościół parafialny w Radzyniu Chełmińskim

226. Bartłomiej Strobel, św. Anna Samotrzeć, (katedra Frombork)

227. Franciszek Lekszycki, św. Anna (kościół Wizytek)

228. Malowidlo nieznanego krakowskiego artysty z kosiola bernardynow krakow olej na plotnie 1670 taniec smierci. senstencja mors omnia aequat smierc wszystko zrownuje. e centralnej czesci ze szkieletami tancza kobiety roznych stanow. tworza krag co symbolizuje wiczne powtarzanie sie tego samego - tak swiat sie toczy w kolo. dokola sa mezczyzni od cesarzy krolow i kardynalow po ubogich mieszczn i chlopw kazda scena jest podpisana krotkim nieporadnym literacko czterowierszem, komentujacym nieuchronnosc kazdego czlowieka bez wzgledu na to kim byl za zycia. kluczowe dla obrazu sa dwa wiersze umieszczone na gorze i u dolu centralnego przedstawienia Różnych stanów piękne grono / gęstą śmiercią przepleciono / żyjąc wszystko tańcujemy / a że obok śmierć nie wiemy…”. „Szczęśliwy kto z tego tańcu / odpocznie w niebieskim szańcu / Nieszczęsny kto z tego koła / W piekło wpadłszy biada woła”. w gornych rogach widzimy ukrzyzowanie i niebo w dolnych grzech pierworodny i pieklo. taniec smierci wiaze sie w ten sposob z sadem ostatecznym.

Sąd ostateczny - Tomasz Muszyński

Pomnik Jana Retino - Jan Gemmy 1608

Gniezno abp. Wojciech baranowski 1615

Wawel bp. Macin Szyszko

Nagrobek Andrzeja Lipskiego 1631-33 kaplica Lipskich - Wawel

Łęczyca nagr. Jakuba Szczawińskiego

Francesco Rossi: nagrobkowe popiersia Jana Kazimierza i Marii Ludwiki Gonzagi - 1651 (w Szwecji)

Francesco Rossi: Nagrobek bp Piotra Gębickiego 1654

231. Krosno kapl. Oświęcimów 1647 - Givanni Battista Falconi (sufit)

Zamość kapl Zamoyskich 16?

Bieżany kapl. Sieniawskich

232. Kościół parafialny Trójcy Przenajświętszej w Tarłowie (zkp 227), fragment sztukaterii

233. Jerzy Eleuter Siemiginowski - Dzięki poparciu Jana III uczył się w Rzymie w kręgu C. Maratty i N. Poussina. Przynajmniej od 1685 przebywał w Polsce. Zatrudniony był w Wilanowie. Otrzymał od króla Jana III tytuł szlachecki i ordery. Pracował też dla króla Augusta II. Malował obrazy religijne, alegoryczne i portrety. Twórczość tego sprawnego technicznie i wielostronnego artysty nie jest dotychczas gruntownie przebadana

Portret Jana III Sobieskiego. Po 1693. Muzeum - Pałac w Wilanowie.

234. Jerzy Eleuter Siemiginowski "Jan III Sobieski z synem Jakubem"

235. Jerzy Eleuter Siemiginowski Portret Królowej Marii Kazimiery z dziećmi (jako Caritas). Ok. 1684. Olej na płótnie. Muzeum - Pałac w Wilanowie

Johnn von Kassel, Andreas Stech - Bitwa pod Chocimiem

236. Odsiecz Wiedenska, Marcin Altomonte 1693/94

237. Król pod Wiedniem, portret konny, Jan III Sobieski Mal. Jerzy Eleuter Siemiginowski wg. ryciny de la Haye'a.(M.N.W)

238. Eleuter Siemiginowski Lato. 1689. Plafon w Pokoju Sypialnym króla. Muzeum - Pałac w Wilanowie.

239. Eleuter Siemiginowski , Zima. 1683. Dekoracja plafonu. Muzeum - Pałac w Wilanowie

240.

241. to drugie- Jerzy Siemiginowiski
Apollo grający na flecie
malowidło z tytuł Gabinetu al Fresco
w pałacu w Wilanowie
lata 80te XVII w.

242. Michał Anioł Palloni, Procesja św. Karola Boromeusza, 1695 (kaplica pomisjonarska, Łowicz,)

243. Michał Anioł Palloni, Wilno 1692 - kaplica (cuda św. Kazimierza - Wskrzeszenie dziewczynki)

244. Claude Callot św józef z kościła

245. Jan Reisner, Oplakiwanie Chrystusa, przed 1695

246. Eleuter Siemiginowski Święta Anna Samotrzeć. Ok 1700. Obraz w ołtarzu głównym kolegiaty p.w. św. Anny w Krakowie.

247Andreas Stech 1635-97 , Portret Johana Gabriela, Spacer za murami miasta.

248.Andrzej Stech, Martwa natura z wiewiórką, 1657/58

249. Portret trumienny, Stanisława Woyszy, 1677( M.N.W.)

250. Portret Czarnkowskiego( może mal. Herman Han)

251. kaplica xxx z kościoła św. Anny w Krakowie

252. Imbramowice kościół norbertanek 1711-17, Kacper Bażanka

253 Barokowy kościół Nawrócenia św. Pawła w Krakowie, wznoszony w latach 1719-28 wg projektów Kacpra Bażanki. Jest to kościół Misjonarzy. bezwiezowa budowla.projekt srodkowej najwyzszej czesci fasady wzorowany jest na rzymskim kosiele s.andrea al quirinale (1658-70) fasada z ciosow piaskowca i elementami dekoracji rzezbiarskiej z wapienia. do dekoracji bazanka wprowadzil lustra ktore poszerzaja przestrzen jak rowniez powoduja roznomierne oswietlenie kosiola.oltarz gl powstal w latach 1761-62 z czarnego marmuru debnickiego z postaciami sw piotra i andrzeja w konsolach. srebrne tabernakulum pochpdzi z lat 1732-33. wnetrze jednonawowe z krotkim i prosto zamknietym prezbiterium zwienczonym eliptyczna kopula na pendentywach. do nawy nakrytej kolebkowym sklepieniem przylega rzad kaplic z kazdej strony nad ktorymi znajduja sie empory, wnetrze nawy wzorowane na kapilcy tzrech kroli w rzymskim collegio di propaganda fide, polichromia sklepienia namalowana w latach 1862-64 wg projektu izydora jabłońskiego.

254.Kraków- kościół nawrócenia św. Pawła- Misjonarzy, Kacper Bażanka, 1719 - 1728

255. Kraków, Kościół Pijarów, I etap 1714-27

256. kościół śś. Piotra i Pawła w Krakowie, rzeźby - ogrodzenie

257. Kraków, kościół Paulinów Na Skałce św. Michała Archanioła i św. Stanisława, 1733 - 51, projekt Antoni Muntzer i Antonio Solari, na południe od Wawelu, na skraju Kazimierza, znajduje się niewielkie wzgórze zwane Skałką

• drugi ważny ośrodek po jasnej Górze ojców Paulinów osadzonych przez Długosza w w 1472

• św. Stanisław biskup ze Szczepanowa popadł w konflikt z Bolesławem II śmiałym, z rozkazu władcy biskup został zamordowany przez rycerzy.

• według Zywotów - rozczłonkowane ciało w cudowny sposób się zrosło, w dobie rozbicia dzielnicowego był to symbol ponownego złączenia Polski

• kościół jest dwuwieżową bazyliką, trojnawowa o bogatym wystroju

• ze skałką wiąże się ceremoniał koronacyjny - dzień przed koronacją królowie polscy odbywali piesza pielgrzymke do miejsca męczeńskiej każni

• obok światyni znajduje się sadzawka nazywana kopielnica Polski

• od 1880 dolna krypta koscioła stanowi mauzoleum - narodowy Panteon ) Jan długosz, Ignacy Krasicki, Adam Asnyk, Jacek Malczewski, Wincenty Pol, Jozef Solnik, Karol Szymanowski, Stanisław wyspianski

258. Rydzyna- Pałac Sułkowskich (Pompeeo Ferrari - 1696-1704)

Dalsza przebudowa 1742-45 K. M. Frantza 1785-90 I. Graff i D. Merlini

Leszno kościół św. Krzyża ok. 1707 r, (plan)

259. kaplica Potockiego Gniezno 1727-30

260. Ląd, kościół Cystersów, korpus 1730-33 (plan), Pompeo Ferrari

261. Cd. 260 - Ląd, pocysterski kościół p.w. NMP i św. Mikołaja, XII/XIII, 1651-89, 1728-35 (obecnie salezjański)

262. fasada Kościół Wizytek w Warszawie 1727-34, pod wezwaniem św. Józefa Oblubieńca NMP - późnobarokowy kościół, według projektu Karola Baya.

Fasada kościoła jest jednym z najciekawszych elementów budowli. Jej twórcą (poza zwieńczeniem) jest Karol Bay, który stworzył dzieło charakterystyczne dla okresu dojrzałego baroku. Falujący, jakby w ruchu będący mur podzielony parami kolumn, rozbudowany, łamany gzyms daje doskonałe efekty światłocieniowe i wzbogaca bryłę budowli. Zwieńczenie fasady jest nieco bardziej płaskie. Nad portalem herb Zakonu Wizytek - serce przebite strzałami, zwieńczone krzyżem. Jest to kościół jednonawowy z rzędami kaplic. Na końcu nawy znajduje się zamknięte prosto prezbiterium, przykryte sklepieniem kolebkowym z lunetami, opartym na pasach sklepieniowych. Nad kolumnami bardzo szerokie belkowanie, bogato urozmaicony gzyms. Delikatna dekoracja stiukowa o charakterze rokokowym głównie na łukach arkad otwartych do nawy. W kościele znajduje się epitafium ks. Jana Twardowskiego w formie klęcznika z wyrytym jednym z ostatnich wierszy księdza-poety.

263.Siemiatycze, klasztor Misjonarzy, od ok. 1719-30, fund. Michał Sapiecha.

264. Łowicz, k. Pijarów, fasada, 1730 arch. Nieznany (sugeruje się że arch, jest Karol Bay)

265 W drugiej połowie XVIII w. artyści zatrudnieni przez Stanisława Augusta (Jan Christian Kamsetzer, Marcello Bacciarelli, Dominik Merlini) przebudowali wnętrza komnat, tworząc Apartamenty: Wielki i Królewski.

Warszawa, zamek królewski sala senatorska (ok. 1740)

266. Założenie urbanistyczne osi. Saskiej proj. 1726, Mattheus Daniel Poppelmann, Zachariasz Longuelune

Wilanów, od 1720, Elżbieta z Lubomirskich Sieniawska, potem jej córka Maria Zofia Czartoryska, Tamże biała sala 1730-33

Warszawa, Pałac BrUla,1756-59 (wysadzony przez Niemców w 1944 r)

267. Pałac Branickich, 1728-58- zabytkowy pałac w Białymstoku, jedna z najlepiej zachowanych rezydencji magnackich epoki saskiej na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej w stylu późnobarokowym określany mianem "Wersalu Podlasia", Wersalem Północy czy także Wersalem Północy. Stefan Mikołaj Branicki, ojciec hetmana wielkiego koronnego Jana Klemensa Branickiego, zlecił przekształcenie zamku Wiesiołowskich w barokową rezydencję Tylmanowi z Gameren. Ten pochodzący z Utrechtu w Holandii inżynier wsławił się wcześniej m.in. budową pałacu Krasińskich w Warszawie i rezydencji prymasa Michała Radziejowskiego w Nieborowie. Trwająca w latach 1691 - 1697 przebudowa zmieniła całkowicie oblicze budowli. Między innymi jedna z baszt została wykorzystana jako klatka schodowa. W drugiej baszcie usytuowano komnaty. Podczas kolejnej przebudowy podwyższono boczne oficyny, postawiono jońską kolumnadę, wiele rzeźb

268. Radzyń Podlaski, 1740-58, Jakub Fontana

269. Kraków - kościół trynitarzy, Franciszek Placidi , 1752-58

270. Pałac Biskupów Kujawskich w Wolborzu

Budowa pałacu miała miejsce w latach 1768-1773. Budynek ten powstał z inicjatywy Antoniego Ostrowskiego, ponieważ 12 czerwca 1766 roku spłonął zamek kasztelański który do tej pory był centrum kulturalno-rozrywkowym w kluczu wolborskim. Zamek ten funkcjonował od drugiej połowy XIV wieku, aż do pożaru. Nie podjęto się jego odbudowy.

zespol palacowy wolborz pałac zbudowany w latach 1768-73 przez biskupa antoniego ostrowskiego wg projektu franciszka placidiego

http://www.wolborz.ugm.pl/tgal4.html tu jest wszystko

271. 271.Chełm- kościół Pijarów Paweł Fontana 1753- 1763 fasada

272. Chełm- kościół Pijarów, Paweł Fontana, 1753- 1763

273. Jan de Witte - Lwów, k. Dominikanów 1749-64

kościół podominikański Bożego Ciała (Ukraina)

Kościół OO. Dominikanów pod wezwaniem Bożego Ciała, a obecnie greckokatolicka cerkiew świętej Eucharystii - jeden z najwspanialszych barokowych zabytków Lwowa.

Znajduje się w północno-wschodniej części starówki. Pierwszy lwowski kościół ojców dominikanów został zbudowany w XIII wieku z drewna. Na początku XV wieku wzniesiono nową, dużą świątynię w stylu gotyckim. W 1742 (według innych źródeł w 1744) jej sklepienie pękło i dlatego ją rozebrano. Z jej wyposażenia ocalało pięć nagrobków z alabastru.

Nowy, barokowo-rokokowy kościół wzniesiono w latach 1745/1749-1764 kosztem Józefa Potockiego. Dawniej sądzono, że autorem projektu był Jan de Witte. Dziś wiadomo, że zaplanował go nieznany bliżej Francuz^{[potrzebne źródło]}. Prace wykończeniowe trwały do 1798, a dzwonnica powstała dopiero w połowie XIX wieku.

Świątynia, wzorowana na kościele świętego Karola Boromeusza w Wiedniu, zbudowano na planie centralnym. Pośrodku znajduje się eliptyczna nawa, zwieńczona potężną kopułą. Otacza ją wieniec kaplic. Zarówno fasady, jak i wnętrze, zostały ozdobione wielkim bogactwem rzeźb, kolumn, gzymsów i innych detali.

W świątyni znajdowała się przez wiele wieków cudowna ikona Matki Bożej Zwycięskiej, która według tradycji pochodzi z Konstantynopola. Został ona uroczyście koronowana w 1751. Po zakończeniu II wojny światowej przeniesiono ją do Gdańska, gdzie znajduje się do dziś w tamtejszej bazylice Św. Mikołaja.

Innym skarbem jest figurka Matki Bożej, którą święty Jacek Odrowąż miał wywieźć z Kijowa, uciekając przed Tatarami.

W XIX wieku kościół wzbogacił się między innymi o trzy piękne nagrobki: Józefy Borkowskiej (wykonał go słynny rzeźbiarz Bertel Thorvaldsen), Artura Grottgera (autorem jest Walery Gadomski) oraz Franza von Hauera (dzieło Antoniego Schimsera).

Podczas renowacji, przeprowadzonej w latach 1905-1914, niektóre oryginalne cechy stylowe zostały zatarte. Pozłocono między innymi osiemnaście drewnianych figur, znajdujących się pod kopułą. W 1916 roku oddano do użytku nowoczesne organy wykonane przez firmę Kazimierza Żebrowskiego z Krakowa. Z kolei w czasach ZSRR w świątyni mieściło się muzeum religii i ateizmu, które obecnie działa nadal w sąsiednim klasztorze.

Wielki klasztor karmelitów w Berdyczowie, od 1743

Wilno, k. Wizytek, arch. strzelista, wyginają się ściany, smukłe wieżyczki, poł 18w. a konkretniej lata 20-te.

274. Katedra unicka we Lwowie, św. Jura (Ukraina), Bernard Meretyn

275. Wilno, Jan Krzysztof Glaubitz, 1748

Kościół uniwersytecki św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty (Litwa)

276. K. św. Kazimierza, Jan Krzysztof Glaubitz 1740~45 Wilno

277. Berezwecz- kościół bazylianów (unitów) Jan Krzysztof Glaubitz 1756-1767

278. Projekt: Efraim SchrOger, fasada k. Karmelitów, W-wa Krak. Przedm.

Pochorce, kościół parafialny. po. 1750

279. Louis de Silvestre ( w Dreźnie od 1716) portrety Augusta II, ok. 1718 i Augusta III w stroju polskim ok. 1737

282. Wniebowzięcie obraz z ołtarza gł. 1730 , Kielce, Szymon Czechowicz

283. Wskrzeszenie Piotrowina, 1756, Szymon Czechowicz, Poznań

284.

285.

286.

Imbramowice kościół norbertanek 1725, Wilhelm Italus - freski na suficie.

Franciszek Eckstein, k. Pijarów w Krakowie lata 30-te, 18 w.

287. Fortuna, 1754

290. W-wa k. bernardynow św. Anny 1750-53 Walenty Żebrowski

291. Maciej Jan Meyer Święta Lipka - Gostyn -OBRAZY PODPISANE

292. Łęczyca bernardyni 1750-60,

293. Lublin d.k. jezuitów, Jozef Adam Meyer 1756-57

294. Częstochowa, bazylika jasnogórska Ołtarz główny zam 1725, wyk. 1728

Proj Antoni Buzzini

Wyk. Warsztat Jana Adama karingera

Stiuki Ignacy Provisore

295. Jan Jerzy Plersz (1704/05 - 1774) Zaślubiny Józefa z marią W-wa kościół Wiztyek lub ? ok. 1750

296. Szymon Czechowicz Wniebowzięcie, Łowicz, połowa wieku 17.

297. Łowicz, Jakub i Salomon,

298. Antoni Osiński, 1752 - 59, św. Tomasz z Akwinu, kościół Bernardynów w Leżajsku

299. Pinzel, ofiara Abrahama z kościoła w Hodowicy, ok. 1760

301. Pomnik nagrobny Marii Amalii Mniszchowej z brUhlów, Dukla, kościół parafialny pod wezwaniem św. Marii Magdaleny, Franciszek Olędzki (Ew. Jan Obrocki) 1772

Rokokowy kościół został wybudowany w latach 1742-47 i ukończony w 1765 r. dzięki fundacji Jerzego Wandalina Mniszcha, marszałka nadwornego koronnego i jego żony Marii Amalii z Brűhlów. Wewnątrz znajduje się jeden z największych zabytków Dukli - nagrobek fundatorki dłuta Jana Obrockiego ze Lwowa. 1773 r. Zmarła przedstawiona jest w bogatym stroju dworskim, na sarkofagu

• jest to jednonawowa budowla z dwiema kaplicami dostawionymi do wschodniej części kościoła

• południowa kaplica- matki Boskiej- przeznaczona na mauzoleum Jerzego Augusta mnisz cha,

• północna kaplica - św. Józefa - mauzoleum jego żony - wnętrze przypomina rokokowy buduar- kryształowe lustra, biało lakierowane boazerie, na środku znajduje się czarny sarkofag ozdobiony orderem gwiaździstym, a na nim figura wspartej na łokciu pani domu oderwanej na od lektury książki - rzeźba w jasnym kolorze odcina się od czerni sarkofagu, po wielokroć odbijający się w lustrze pomnik zmarłej nawiązuje do Nieskończoności

• malarz Antoni Stroiński

• rzeźbiarze - Piotr Polejowski i Jan Obrocki

131 złoczew, plan tetrakonchosu, kosciół pod wezwaniem NMP ok 1600 rok murator jerzy Hoffman

132 Poddębice, budowe rozpoczął 1610 rZbigniew Grudziński, rezydencja renesansowa, ,

136. Ratusz staromiejski Gdański, lata 80 XVI wieku wykończony w 1595 roku, projekt Antoni van Obbtenberg

143, pocz. 17 wieku Antoni Moller Alegoria pychy, Gdańsk

157. Rytwiany, kosciół kamedułów, 1625 - 1627, architek nieznany, prawdopodobnie wloski artysta, wnętrze - pracami kierował ojciec Valentino de Subiaco (?) lata 30 XVII wieku

182, lata 20. 17 wieku, Sieraków, arch. Bonadura Starszy, kosciół O.O. Bernardynów

189 Kościół O.O. bernardynów w warszawie, 1687 - 1693, tylman z Gameren

193. pałac ossolińskiego, zwany sandomierskim, pałac Bruhla, 1639-42,

230. Nagrobek Piotra Opalińskiego, sebastian Sala, Sieraków data?

247. Andrzej Stech, portret johanna Gabriela Schmiedta, Muzeum Narodowe w Gdańsku

261. Ląd, pocysterski, wnętrze, 1651-89 i1728 - 35

263. dawny kosciół O.O. misjonarzy w Siemiatycach, 1720 - 1725, autor?

279. od lewej August II prawa August III Louis de silvestre (1675 -1760 )

282. Szymon Czechowicz, Kielce, Wniebowzięcie NMP, 1730

287. Tadeusz Kuntze - Konicz - fortuna, Muzeum Narodowe warszawa, 1754

289. Andrzej Ahorn, polichromia w kosciele Matki Boskiej Trybunalskiej w Piotrkowie, 1741

298. Antoni Osiński, 1755 - 58, sw. tomasz z akwinu, kościół Bernardynów w Leżajsku

---