Inne materiały, POLSKA XVI-XVII wieczna, Gospodarka folwarczno - pańszczyźniana:


GOSPODARKA FOLWAR

CZNO - PAŃSZCZYŹNIA NA :

  1. Funkcjonowanie systemu feudalnego:

Cała ziemia była skupiona w rękach szlachty (feudałów). Część ziemi feudałowie wypuszczali w dzierżawę chłopom. Za możliwość dzierżawienia ziemi chłop musiał świadczyć na rzecz pana :

-w naturze, w pieniądzach lub w odrobku (pańszczyzna).

  1. W XV w. sytuacja chłopów w

Polsce była korzystna. Rozwój gospodarczy w kraju przyczynił się do osiągnięcia dość wysokiej stopy życiowej chłopów, a prawa wydane przez Kazimierza Wielkiego określały okoliczności wychodzenia chłopów ze wsi, ustalały kary za zabójstwo chłopów, oraz ograniczały uprawnienia sądownicze feudałów wobec chłopów.

FOLWARK - duże gospodarstwo rolne lub rolno- hodowlane, nastawione na produkcję żywności na dużą skalę, na zbyt - w celu zwiększenia swoich dochodów; wykorzystujące siłę roboczą - najemników, a przeważnie chłopów pańszczyźnianych.

PAŃSZCZYZNA - bezpłatna, przymusowa praca chłopa na roli na rzecz pana za prawo dzierżawienia ziemi (kilka dni w roku - wymiar pańszczyzny).

Rodzaje pańszczyzny :

Odkrycia geograficzne powodują podział Europy na wsch. i zach. (dualizm) ⇒ rewolucja cen na produkty rolne ⇒ wzrost zapotrzebowania na towary rolnicze ⇒ produkcja rolnicza staje się opłacalna ⇒ łatwość transportu Wisłą do Gdańska ⇒ łatwy kontakt z Europą zachodnią (odzyskanie Pomorza Gdańskiego - II pokój toruński - 1466 r.).

Szlachcie opłacało się zakładać gospodarstwa rolne:

Koncentracja ziemi w rękach szlachty (stałe powiększanie powierzchni folwarków):

POLITYKA SZLACHTY:

- Anty chłopska: • uniemożliwienie im ucieczek ze wsi (1496), do miasta może odejść tylko jeden chłop w roku, a z pośród synów tylko jeden może odejść na naukę (w praktyce oznacza przywiązanie chłopów do rodzinnej wsi), • właściciele ziemscy przejmują sądownictwo nad chłopami, • ciągłe podnoszenie pańszczyzny, • (1518) - państwo zrzeka się ingerencji w stosunki między panem a chłopem, • (1520) - (sejm toruński) ustala obowiązkowy wymiar pańszczyzny (jeden dzień z łana w tygodniu, zakaz kontaktu chłopa z miastem - ograniczenie wyjazdów).

- Anty mieszczańska : • Taksy wojewodzińskie, cenniki na wytwory rzemieślnicze, które umożliwiały szlachcie kontrolę cen, • zabroniono mieszczanom posiadania ziem poza miastem, a posiadane należało odsprzedać szlachcie (1496 - 1538), • mieszczanie muszą płacić cło na towary sprowadzane z zagranicy, • mieszczanie nie mogą piastować wyższych urzędów świeckich ani duchownych.

Stosunek szlachty do mieszczan i chłopów : szlachta pogardza innymi stanami (niższymi), ubożenie chłopstwa, antagonizm szlachty i chłopów (wzajemna niechęć), zróżnicowanie stanu chłopskiego (kmiecie - najbogatsi z chłopów, półkmiecie, zagrodnicy, chałupnicy, komornicy, ludzie wolni), ubożeją miasta i mieszczaństwo, brak zainteresowania państwa polityką handlową czy przemysłową.

Gospodarka folwarczno - pańszczyźniana na przykładzie Polski :

Polska : zyski czerpie szlachta, chłopi nie mają żadnych praw, żadnego głosu, nie mają wolności osobistej, są przywiązani do ziemi, ziemia należy do szlachty, na ziemi pracują chłopi - darmowa praca (pańszczyzna), w Polsce dominuje produkcja cechowa i rzemieślnicza.

Na zachodzie : zyski czerpie magnateria i mieszczaństwo, chłopi posiadają wolność osobistą, prawo posiadania ziemi miał każdy, na ziemi pracowali chłopi dzierżawiąc sobie ziemię, płacąc za to czynsz, a właściciel ziemski do pracy zatrudniał najemników.

PRZYWILEJE SZLACHECKIE

Przywilej koszycki (1374r.) Ludwik Węgierski - ustalenie podatku płaconego przez szlachtę do dwóch groszy z łanu, inne podatki tylko za jej zgodą;

Przywilej czerwiński (1422r.) Władysław Jagiełło - nienaruszalność majątku szlachcica (konfiskata tylko po wyroku sądowym);

Statut warecki (1423r.) Władysław Jagiełło - przymusowy wykup gospodarstw sołtysich ;

Przywilej jedleńsko - krakowski (1430 - 1433r.) - Władysław Jagiełło : nietykalność osobista szlachty (nie można uwięzić szlachcica posesjonaty bez wyroku sądowego);

Przywilej nieszawski (1454r.) Kazimierz Jagiellończyk - król nie mógł zwoływać pospolitego ruszenia bez zgody szlachty (konkretnie sejmików ziemskich);

Konstytucje piotrkowskie (1496r.) Jan Olbracht - szlachta uzyskuje wyłączne prawo posiadania ziemi, zwolnienie z opłat celnych; wprowadzono taksy wojewodzińskie;

Konstytucja nihil novi (1505r.) Aleksander Jagiellończyk - żadne zmiany w istniejących prawach i przywilejach szlacheckich nie mogą być wprowadzone przez króla bez zgody szlachty (wówczas funkcjonował już w Polsce sejm reprezentujący ogół szlachty w kraju).

Wnioski płynące z przywilejów :

Szlachta dzieli się na :

posesjonaci - posiadają dobra ziemskie i posesje : magnaci - (magnus - wielki), posiadają prywatne miasta, prywatne wojsko, duże wpływy w państwie, posiadają nawet do kilkudziesięciu wsi (np. Zamojscy, Potoccy, Lubomirscy, Radziwiłłowie), szlachta średnia - posiadali kilkanaście wsi, sama nie pracuje, (najliczniejsza), zagrodnicy - posiadają własne gospodarstwo na którym pracują - (szlachta schłopiana).

nieposesjonaci - nie posiadają nic: chałupnicy - posiadają chałupę ale nie mają własności, komornicy - żyją kątem u szlachty średniej (szlachta zaściankowa) nie posiadają własności, gołota - posiadają tylko tytuł, służą w wojsku, szlachta służebna - wynajmują się i służą u szlachty bardziej zamożnej.

Stan szlachecki był równy (teoretycznie), ale praktycznie składał się z przedstawicieli o różnej zamożności, różnym prestiżu społecznym i różnych wpływach politycznych. W XVI w szlachta stała się dominującym stanem, liczyła od 5-10% ogółu społeczeństwa. Jej pozycja została zagwarantowana prawem - przywileje : nietykalność osobista, nietykalność majątkowa, prawo sprawowania urzędów i godności, ulgi podatkowe i celne, prawo zasiadania w sejmie i na sejmikach, prawo do wyboru króla.

Szlachcicem zostawało się : z urodzenia, szlachectwo można było kupić - trzeba było dowieść, że potomkowie byli szlachtą, szlachectwo można było otrzymać za wybitne zasługi - „ nobilitacja”

(nobitas - wywyższyć kogoś), szlachta posiadała herb, sztandar oraz zawołanie.

SEJM WALNY :

Funkcjonująca nazwa organów przedstawicielskich - parlamentu to Parlamentum generale .

W tradycji polskiej to po prostu Sejm Walny. Za początek powstania Sejmu Walnego przyjmuje się datę (1490 lub 1493). W XV w. istniały już i funkcjonowały zjazdy szlachty z poszczególnych ziem - tzw. sejmiki ziemskie. Równolegle istniały zjazdy możnowładztwa (świeckiego i duchownego) z królem, gdzie poruszano sprawy całego państwa.

Sejm Walny składał się z trzech izb: król, sejm, senat.

Sejm : byli to przedstawiciele szlachty z poszczególnych ziem, wybrani na sejmikach ziemskich, (było ich 170); Poseł reprezentował swoich wyborców, jego mandat był imperatywny (związany).

Senat : była to dawna rada królewska. Senat był dożywotni. W senacie zasiadali - biskupi, wojewodowie, kasztelanowie, najwyżsi urzędnicy państwowi : (kanclerze, marszałkowie, podskarbiowie). W senacie po 1569r. (unia z Litwą) zasiadało 140 senatorów.

Sejm i senat obradował oddzielnie (tylko w 1 i ostatnim dniu razem). Obradom sejmu przewodniczył marszałek., a obradom senatu przewodniczył król.

Sejm ustalał ustawy (tzw. konstytucje) :

o liczebności wojska, o wysokości podatków, o przychodach i rozchodach państwa, o przymierzach, o wojnach czy pokoju.

Sejm podejmował decyzje większością głosów.

Obrady sejmu trwały 6 tygodni, a sejm zbierał się co dwa lata. W nagłych wypadkach zbierał się na dwu tygodniowe posiedzenie. Sejm nie był zawsze gotowy. Sejm zbierał się w Krakowie, Piotrkowie Trybunalskim, Warszawie, Lublinie , Grodzie.

RUCH EGZEKUCYJNY SZLACHTY ŚREDNIEJ W XVI wieku :

Rodzaje sejmików :

EGZEKUCJA - wykonanie, wyegzekwowanie, wyrok.

Egzekucja dóbr :

Egzekucja praw :

O władzę rywalizowały trzy

obozy :

  1. król + magnateria (obóz królewski) : zachować stan posiadania,

  1. Bona Sfortza (żona Zygmunta I Starego) + wyżsi urzędnicy państwowi + szlachta : wzmocnienie państwa poprzez wzmocnienie władzy królewskiej i uszczuplenie pozycji (władzy) magnaterii ,

  1. szlachta średnia : dąży do nowych przywilejów, chce ograniczyć pozycję magnaterii i króla chce zreformować państwo.

Realizacja programu : (Hieronim Ossoliński, Mikołaj Semicki, Rafał Leszczyński).

Program : stałe dochody państwa, sejm najwyższym organem w państwie, spisać i ujednolicić prawo, ujednolicić podatki, zacieśnić związek Unii z Litwą (zespolić, zintegrować), reforma kościoła, opodatkowanie kościoła, osłabić magnaterię, usprawnić państwo, odzyskanie dóbr królewskich, które zostały przekazane bez zgody sejmu.

Realizacja: spisano dobra królewskie (spis majątku królewskiego), czwarta część dochodów z dóbr królewskich (kwarta) zostanie przeznaczona na utrzymanie stałej armii (wojsko kwarciane), dobra ziemskie monarchy stały się dobrami państwowymi, skodyfikowano prawo- Jan Łaski, zakaz wykonywania wyroków sądów kościelnych przez starostów, ujednolicono system miar i wag, odebrano większą część majątków magnaterii, zreformowano podatki, sąd kontrolował majątki królewskie i finanse królewskie, unifikacja, zniwelowanie różnic (zniesienie) pomiędzy Rzeczpospolitą a Prusami Królewskimi, zawarto realną unię pomiędzy Polską a Litwą (1569r.), przystąpienie króla Augusta do realizacji planu.

Do końca XVI wieku w Rzeczpospolitej rozpowszechniło się niekorzystne rozdawanie dóbr kościelnych i świeckich. Gromadzenie wielu urzędów w rękach jednej osoby.

REFORMACJA I KONT- REFORMACJA W POLSCE W XVI wieku.

Przyczyny reformacji : podobne jak na zachodzie, napływ idei reformacyjnych z zachodu (kupcy, dyplomaci, studenci), uprzywilejowana pozycja kościoła w Polsce :

Mieszczaństwo było niezadowolone z ideologii kościoła, bo kościół potępiał Litwę.

Luteranizm - mieszczaństwo z zachodniej i północnej części Korony (skupiska ludności niemieckiej), Prusy Książęce i Królewskie.

Kalwinizm - niezwykle popularny wśród szlachty (struktury kościelne zależne od szlacheckich opiekunów, porzucenie uciążliwych opłat na rzecz na rzecz kościoła, skupiał opozycję antykrólewską i egzekucjonistów) - Małopolska i Litwa.

Arianizm - bracia polscy - radykalny odłam kalwinizmu, utworzony w rezultacie podziału wspólnoty kalwińskiej na zbiór większy i mniejszy w 1562r.. Arianie nie uznawali Trójcy świętej, nie mogli brać udziału w wojnach, sprawować urzędów i posiadać poddanych; główny ośrodek arianizmu (gmina i akademia w Rakowie). Członkami byli mieszczanie, chłopi i szlachta ).

Bracia Czescy (4 odłam) - okolice Poznania - Wielkopolska, odłam husytyzmu - uciekli przed prześladowaniem z Czech.

XVI i XVII wieczna Rzeczpospolita nazywana była państwem bez stosów. Panowała tolerancja religii.

KONTREFORMACJA

UNIA POLSKO - LITEWSKA ( 1569 ROK)

Przyczyny unii : szlachta polska zainteresowana jest ekspansją polityczną i ekonomiczną na wschód, litewska szlachta średnia chce zrównania praw i przywilejów ze szlachtą polską, kościół katolicki chce pozyskać nowych wyznawców, lęk Litwy przed ekspansją rosyjską, turecką i tatarską.

Przeciwnikiem unii jest magnateria litewska (traciła wyjątkową pozycję). Unii domaga się ruch egzekucyjny.

Postanowienia unii : Sprawy unii polsko - litewskiej rozpatrzone zostały ostatecznie na sejmie w Lublinie, który trwał od stycznia do lipca 1569 r.. Sejm uchwalił wcielenie południowo - zachodniej części Litwy tj.: (Podlasia, Wołynia, Podola, i Kujawszczyzny do Korony polskiej). Akty unijne zostały wystawione przez Sejm Koronny i litewski 1 lipca, a przez króla Zygmunta 4 lipca 1569 r.. Połączyły one suwerenne i równoprawne państwa i narody w jedno państwo o nazwie Rzeczpospolita obojga narodów. Główne elementy jedności Rzeczpospolitej to : wspólny monarcha (po jego śmierci miała nastąpić wspólna elekcja jego następcy), oraz wspólny sejm, w którym (tak w sejmie jak i w izbie poselskiej) zasiadali razem Polacy i Litwini, wspólne prawa i przywileje łączyły szlachtę polską i litewską w jeden naród szlachecki, wspólna moneta, wspólna polityka zagraniczna.

Odrębne były : centralne urzędy w Polsce i na Litwie, wojsko i skarbowość.

Tak więc powstała wspólna władza ustawodawcza, natomiast władza wykonawcza (poza królem) pozostała oddzielna.

SKUTKI UNI : dodatnie - powiększenie terytorium, starcie się kultur (mieszanie się kultur), wzrost potencjału ekonomicznego i militarny, nowe kierunki ekspansji handlowej, mozaika narodów, religii i kultur wpływała na tolerancję.

Ujemne - wzrosła ilość sąsiadów (wrogów) - Turcja, Rosja, Szwecja, Tatarzy, zbyt długie granice do obrony, wzrost potęgi magnatów, konflikty narodowościowe religijne (np. powstanie Chmielnickiego), polityka polska została zdominowana, podporządkowana w kierunku wschodnim.

KULTURA I SZTUKA POLSKIEGO RENESANSU :

Napływ idei renesansowej do Polski : (dyplomaci, studenci, kupcy). Z Włoch - (Bona Sfortza) - żona Zygmunta. August (rzeźbiarze i malarze).

Rozwój silnego mecenatu królewskiego : Przykład królewski bardzo mocno działał na magnaterię i szlachtę.

Rozwój literatury narodowej : Mikołaj Rej, Jan Kochanowski, Łukasz Górnicki, Stanisław Orzechowski.

Rola Akademii Krakowskiej : Stanowiła centrum nauk Europy środkowej. Paweł Włodkowic - miał między narodowy autorytet (podzielił wojny na sprawiedliwe i niesprawiedliwe).

Wkład Polaków w kulturę i naukę europejską: Mikołaj Kopernik (układ heliocentryczny), Maciej z Miechowa (stworzył dzieło „ O dwu Sarmacjach”), Jan Długosz (napisał historię Polski), Andrzej Frycz Modrzewski (napisał „O naprawie Rzeczpospolitej” - po łacinie), głosił równość wszystkich wobec prawa (wszystkich czyli tylko szlachtę), zwolennik reformacji i podporządkowania kościoła państwu.

Copyright by Maciek Tyrański.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Inne materiały, MINI POLSKA XVI-XVII wieczna, Gospodarka folwarczno - pańszczyźniana:
Inne materiały, POLSKA XVI-XVII wieczna - 3, POLITYKA SZLACHTY:
Inne materiały, POLSKA XVI-XVII wieczna - 2, POLITYKAZ ZAGRANICZNA OSTATNICH JAGIELLONÓW
POLSKA XVI-XVII wieczna
MINI POLSKA XVI-XVII wieczna
POLSKA XVI-XVII wieczna
Inne materiały, polska w xii i xiii wieku
Gospodarka folwarczno pańszczyźniana, bla bla, konstytucja 3 maja (rozszerzone)
Kryzys gospodarki folwarczno pańszczyźnianej
polska myśl ekonomiczna XVI i XVII w, Ekonomia
Solv zad, Inne, Nauka, Nauka - Studia, Ekonomia, Informatyka gospodarcza, Inne materiały z internetu
Inne materiały, Ściąga, REFORMACJA - ruch polityczno religijno społeczny w Europie XVI w
SOLVERx, Inne, Nauka, Nauka - Studia, Ekonomia, Informatyka gospodarcza, Inne materiały z internetu,
Inne materiały, Sprawdzian, Sprawę polską na Kongresie Wiedeński podjął Aleksander I, mając nadzieje
Inne materiały, Sprawdzian, Sprawę polską na Kongresie Wiedeński podjął Aleksander I, mając nadzieje
egzamin z msg, Politologia UAM 2013-2016, Semestr III, Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze - Puśleck
polska myśl ekonomiczna XVI i XVII w, Ekonomia, ekonomia

więcej podobnych podstron