RENESANS

BAROK

OŚWIECENIE

IDEOLOGIA

HUMANIZM
Pod koniec XV wieku na
uniwersytecie w Krakowie ze
szczególnym
zainteresowaniem:
* zaczęto studiowad grekę,
hebrajski i klasyczną łacinę
* czytad i objaśniad dzieła
Owidiusza, Horacego,
Wergiliusza i Terencjusza

Wielu Polaków poznawało
nowe idee, odbywając podróże
zagraniczne, a przede
wszystkim studiując w krajach
włoskich.

Dwór królewski Zygmunta
Starego i Bony Sforzy był
mecenasem kultury.

Bona Sforza: wprowadziła w
Polsce modę na stroje włoskie.

Humaniści polscy: Andrzej Frycz
Modrzewski, Stanisław
Orzechowski, Jan
Kochanowski, Stanisław
Hozjusz.

SARMATYZM
Koncepcja sarmackiego
pochodzenia szlachty. Szlachta
dowodziła, że pochodzi od
wianego legendą starożytnego
plemienia Sarmatów, którzy
zajęli tereny RP, a ich
potomkowie przekształcili się w
dominującą warstwę
szlachecką. [co za głupota :D]

System wartości i styl życia
szlachty określany mianem
sarmatyzmu oznaczał:
patriotyzm, pracowitośd i
uczciwośd.

Szlachta czuła się mocno
związana z rodziną, sąsiadami,
parafią. Hołdowała prostocie i
oszczędności.

Jednak już w XVII wieku
szlachta była obojętna wobec
losów ojczyzny. Cechowało ja
warcholstwo, pijaostwo,
rozluźnienie obyczajów i
wyzyskiwanie chłopa.

Była też niechętna wobec
cudzoziemszczyzny i
przywiązania do tradycji;
ksenofobia – niechęd do tego
co obce.

Zanikła tolerancja religijna
cechująca początkowo RP,
zastępowana koncepcją
przedmurza chrześcijaostwa.
Misją dziejową naszego
paostwa – według szlachty –
miała byd obrona katolicyzmu
Europy przed muzułmanami,
protestantami.

U politycznych podstaw
sarmatyzmu tkwiło
przekonanie, że ustrój RP jest
doskonały [najgorzej jak się coś
komuś wydaje :D]

Polskie oświecenie
ukształtowało się pod wpływem
idei zachodu {Francja, Anglia,
Niemcy].

Filozofia wolności narodowej,
racjonalizmu, postrzeganie
świata przez pryzmat nauki
padały na podatny grunt
chylącego się ku upadkowi
paostwa.

Wpływ nowej ideologii w RP
dało się już zauważyd w czasach
saskich. Jej prekursorem był
Stanisław Leszczyoski.

W podatkach oświecenia
zaczęto wydawad pisma.

Powstały: Szkoła Konarskiego –
Collegium Nobilium oraz
Biblioteka Załuskich w
Warszawie.

Z inicjatywy S. A.
Poniatowskiego zaczęto
wydawad „Monitor”.

Powstał Teatr Narodowy oraz
Szkoła Rycerska.

S. A. Poniatowski otoczył
mecenatem wiele dziedzin
życia. Starał się ożywid kulturę
przez system stypendiów
zagranicznych i udzielanie
różnego rodzaju pomocy
młodym uzdolnionym artystom.
Królewskim stypendystą był
Tadeusz Kościuszko.

Obiady czwartkowe: przy
królewskim stole spotykali się
uczeni, artyści, pisarze.
Założone zostało czasopismo
Zabawy Przyjemne i Pożyteczne
– uznawane za organ prasowy
obiadów.

SZKOLNICTWO

Na początku XVI wieku w
koronie działało ok. 3tys szkół
parafialnych.

25% stanowiły dzieci
mieszczaoskie, kilka %
chłopskie; reszta chłopcy z
rodzin szlacheckich.

Uczono podstaw wiary, śpiewu
kościelnego, czytani i pisania po

Od I poł. XVII wieku następował
powolny upadek szkolnictwa.

Postępowały ciemnota i wiara
w zabobon.

Przeprowadzono reformę
szkolnictwa. Wprowadzono do
programów nauczania nauki
przyrodnicze, język i historie
ojczystą.

1773 powołano Komisję
Edukacji Narodowej – pierwsze
w Europie ministerstwo
oświaty.

łacinie oraz liczenia.

Gimnazja zakładane przez
protestantów: 1551 kalwini
założyli gimnazjum w Pioczowie
– później było szkołą ariaoską

Gimnazjum luteraoskie:
Gdaosk, Toruo;

Gim. Braci czeskich: Leszno

XV/XVI – uniwersytet w
Krakowie prezentował
najwyższy europejski poziom

1519 Jan Lubraoski założył
kolegium humanistyczne w
Poznaniu – Akademia
Lubraoskiego

1594 Jan Zamoyski – Akademia
w Zamościu

1587 Stefan Batory – Akademia
Wileoska

Wiązało się to z wydaniem
nowych podręczników oraz
kształceniem kadry
nauczycielskiej.

1775 Komisja powołała
Towarzystwo do spraw Ksiąg
Elementarnych

NAUKA

Mikołaj Kopernik: sformułował
prawo o wypieraniu monety
dobrej przez złą; twórca teorii
heliocentrycznej, która obalała
geocentryzm Ptolemeusza i
Arystotelesa.

DZIEŁA: O obrotach sfer niebieskich

Maciej z Miechowa: pierwsze
nowożytne dzieło o geografii
Europy Wschodniej.

DZIEŁA: Traktat o dwu Sarmacjach,
Kronika Polaków

Marcin Kromer: spisał po
łacinie historię Polski od czasów
najdawniejszych

DZIEŁA: O pochodzeniu i dziejach
Polaków

SZTUKA i

ARCHITEKTURA

Za pierwsze działo renesansowe
w Polsce uznawana jest
odbudowa gotyckiego nagrobka
Jana Olbrachta.

Przebudowano częściowo
spalony zamek na Wawelu.
Oraz zmieniono wystrój wnętrz
królewskiej siedziby na
Wawelu. Wzniesiono kaplicę
grobową Zygmunta. Kaplica
Zygmuntowska stała się
miejscem pochówku Zygmunta
Starego, Zygmunta Augusta i
Anny Jagiellonki.

Przebudowano ratusz w
Poznaniu.

Jezuici jako pierwsi wznieśli na
ziemiach polskich kościół w
stylu barokowym.

Fundacje założeo kalwaryjnych
– zespołów kaplic lub kościołów
rozmieszczonych zwykle na
pagórkowatym terenie.
Pierwszą kalwarię w RP
ufundował Mikołaj
Zebrzydowski

Zygmunt III Waza rozpoczął
przebudowę i rozbudowę
Zamku Królewskiego w
Warszawie

Kontynuował ją Władysław IV;
ufundował kolumnę Zygmunta

Pod osobistym wpływem S. A.
Poniatowskiego ukształtował
się odrębny styl w
architekturze, zwany
stanisławowskim.
Zapoczątkował on w RP okres
klasycyzmu.
Łazienki Królewskie w
Warszawie: pierwsze dzieło
architektury klasycznej.

Przebudowano wnętrze Zamku
Królewskiego w Warszawie.

Zaprojektowano i wybudowano
miasto Zamośd.

Przebudowano krakowskie
sukiennice

Attyki: dekoracyjne ścianki,
wieoczące budowle i często
przesłaniające dach.

– poświęconą pamięci ojca.

Jan III Sobieski – Pałac w
Wilanowie

Portrety trumienne:
charakterystyczne dla polskiej
sztuki barokowej. Malowane
techniką olejną na miedzianej
blasze, która odpowiadała
kształtem trumnie
[sześciokątne]

LITERATURA

Literatura piękna:

Biernat z Lublina jako pierwszy
pisał po polsku.

Mikołaj Rej: Krótka rozprawa
między trzema osobami,
Panem, Wójtem i Plebanem

Jan Kochanowski: utwory
liryczne, fraszki, tragedie,
wiersze epickie.

Mikołaj Sęp-Szarzyoki

Literatura polityczna

Andrzej Frycz Modrzewski:
ujmował politykę w ścisłym
związku z moralnością
chrześcijaoską. Według niego
główne wady RP: nierównośd
stanów, zła sytuacja plebejuszy,
bezkarnośd zabójców –
wynikały ze złych obyczajów i
upadku autorytetu Kościoła.

Skrytykował ustrój społeczny i
paostwowy RP; domagał się
równości wszystkich wobec
prawa i uważał, że nie wolno
karad chłopa za to samo
przestępstwo surowiej niż
szlachcica.

DZIEŁA: Łaski, czyli o karze za
mężobójstw, O poprawie
rzeczpospolitej

Stanisław Orzechowski: ksiądz,
uważał, że ustrój RP nie
wymaga naprawy. Dowodził, że
demokracja szlachecka jest
ustrojem najlepszym na
świecie, dziełem Boga i jako
ideał nie potrzebuje reform. Za
gwarant systemu uważał
Kościół katolicki i religię. Miał
zupełnie przeciwne poglądy do
poglądów Modrzewskiego.

DZIEŁA: Quincunx

Od schyłku XVI wieku
powstawały liczne pamiętniki i
listy.

Jan Chryzostom Pasek jego
pamiętniki są kopalnią wiedzy o
epoce

Wacław Potocki [arianin] –
krytykował nietolerancję
religijną, krzywdę chłopską

Krzysztof Opalioski w swych
Satyrach piętnował
przekupstwo, nierząd i anarchię

Jan Andrzej Morsztyn: wybitny
poeta zmysłowej miłości

Oświeceniowi twórcy
propagowali wzorce światłego,
pozbawionego przesądów
myślenia i postępowania w
duchu patriotycznym i
obywatelskim.

W swoich dziełach odnosili się
krytycznie do tradycyjnej
obyczajowości szlachty i
duchowieostwa.

Najczęstsze formy to: oda,
bajka, satyra, sielanka, tragedia,
esej, felieton literacki, powieśd,
romans <3

Ignacy Krasicki: najwybitniejszy
przedstawiciel polskiego świata
literackiego doby
stanisławowskiej. Tworzył
głównie poezję, w której
propagował nowe idee i
programy, krytykował nieuctwo
i próżniacze życie zakonników.

DZIEŁA: Bajki przypowieści, Bajki
nowe

Adam Naruszewicz

Intensywnie rozwijał się teatr.
Wystawiano Fircyka w zalotach
[Franciszek Zabłocki], Powrót
Posła [Julian Ursyn Niemcewicz]

MUZYKA

Rozwinęła się polifonia –

.

jednoczesne prowadzenie kilku
niezależnych melodii.

Dominował styl a cappella.

Powstawały utwory zarówno o
charakterze religijnym jak i
świeckim.

Wacław z Szamotuł
Mikołaj Gomółka: Melodie na
Psałterz polski do tekstów J.
Kochanowskiego