Renty z tytułu niezdolności do pracy

Wiadomości ogólne

Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia łącznie następujące warunki:

• jest niezdolny do pracy,

• ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy,

• niezdolność do pracy powstała w określonych ustawą okresach składkowych (okres zatrudnienia, okres ubezpieczenia) i nieskładkowych (np. w okresie pobierania zasiłku chorobowego lub opiekuńczego) albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

Pojęcie niezdolności do pracy

Za niezdolną do pracy uważa się osobę, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania tej zdolności po przekwalifikowaniu.
Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Za częściowo niezdolną do pracy uważa się osobę, która utraciła - w znacznym stopniu - zdolność do pracy zgodnej z posiadanym przez nią poziomem kwalifikacji.

W przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych orzeka się niezdolność do samodzielnej egzystencji.

Staż uprawniający do renty

Okres składkowy i nieskładkowy wymagany do przyznania renty uzależniony jest od wieku osoby, w jakim powstała niezdolność do pracy. Okres ten wynosi:

• 1 rok - jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat,

• 2 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat,

• 3 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do 25 lat,

• 4 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat,

• 5 lat - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat.

Okres wymaganych 5-ciu lat w odniesieniu do osób, u których niezdolność do pracy powstała po ukończeniu 30. roku życia, musi przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przypadającego przed dniem zgłoszenia wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy. Do tego dziesięcioletniego okresu nie wlicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, renty rodzinnej, renty szkoleniowej.

Jeżeli ubezpieczony nie osiągnął wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, warunek posiadania wymaganego okresu uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony został zgłoszony do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat albo w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej oraz do dnia powstania niezdolności do pracy miał bez przerwy lub z przerwami nieprzekraczającymi 6 miesięcy, okresy składkowe i nieskładkowe.

Artykułem 24 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz.U. nr 135, poz. 1268) został wprowadzony, z mocą od 1 października 2003 r., nowy zapis art. 57 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS. Art. 57 ust. 2 umożliwia przyznanie renty nawet wówczas, gdy niezdolność do pracy powstała w okresie późniejszym niż 18 miesięcy od ustania okresów wskazanych w ustawie. Z przepisu tego mogą skorzystać te osoby, które:

• zostały uznane za całkowicie niezdolne do pracy,

• spełniają warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego oraz

• legitymują się co najmniej 20-letnim (w przypadku kobiety) i 25-letnim (w przypadku mężczyzny) okresem składkowym i nieskładkowym.

Przykład 1
W maju 2007 r. z wnioskiem o rentę z tytułu niezdolności do pracy wystąpiła 40-letnia kobieta legitymująca się 20-letnim okresem składkowym i nieskładkowym, która po zaprzestaniu pobierania w październiku 2004 r. zasiłku dla bezrobotnych nie podjęła żadnej pracy. Lekarz orzecznik stwierdził całkowitą niezdolność do pracy. Została również ustalona data powstania tej niezdolności - maj 2007 r.
W związku z wprowadzoną nową regulacją, od października 2003 r. możliwe jest pozytywne załatwienie sprawy, tj. przyznanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, mimo że niezdolność do pracy powstała po upływie 18 miesięcy od ustania pobierania zasiłku dla bezrobotnych.

Przykład 2
W październiku 2007 r. wpłynął do oddziału ZUS wniosek w sprawie renty z tytułu niezdolności do pracy. O rentę ubiega się mężczyzna legitymujący się ponad 26-letnim stażem (okresy składkowe i nieskładkowe), tj.:

• okres studiów od 1 października 1970 r. do 30 września 1975 r. - okres nieskładkowy,

• okres zatrudnienia od 1 grudnia 1975 r. do 31 grudnia.1991 r. - okres składkowy,

• okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych od 2 stycznia 1992 r. do 30 czerwca 1992 r. - okres składkowy,

• okres prowadzenia działalności gospodarczej od 1 lipca 1992 r. do 30 października 1993 r. - okres składkowy,

• okres prowadzenia działalności gospodarczej od 1 października 1997 r. do 31 stycznia 2001 r. - okres składkowy.

Lekarz orzecznik stwierdził całkowitą niezdolność do pracy od 20 września 2007 r. W tym przypadku będzie wydana decyzja odmawiająca prawa do renty, gdyż nie został spełniony warunek udowodnienia wymaganego 5-letniego okresu składkowego i nieskładkowego przypadającego w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy.

Przykład 3
Z wnioskiem o rentę wystąpiła kobieta, która zakończyła pobieranie zasiłku dla bezrobotnych z dniem 30 września 2002 r. a od 1 października 2002 r. jest zarejestrowana jako bezrobotna bez prawa do zasiłku. Kobieta posiada ponad 20-letni okres składkowy od 1 marca 1980 r. do 30 września 2002 r. (okres zatrudnienia i pobierania zasiłku dla bezrobotnych). Lekarz orzecznik stwierdził częściową niezdolność do pracy powstałą po upływie 18 miesięcy od zaprzestania pobierania zasiłku dla bezrobotnych. Organ rentowy wyda decyzję odmawiającą prawa do renty. Częściowa niezdolność do pracy nie uprawnia do zastosowania nowej regulacji art. 57 ust. 2 ustawy emerytalnej.

Rodzaje rent

Renta stała przysługuje osobie, której niezdolność do pracy została uznana za trwałą.
Renta okresowa - jeśli niezdolność do pracy ma charakter czasowy. Przysługuje ona przez okres wskazany w decyzji organu rentowego.

Z dniem 1 listopada 2005 r. weszły w życie przepisy ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. nr 169, poz. 1412), wprowadzająca zmiany w zakresie ustalania przewidywanego okresu niezdolności do pracy.
Zgodnie z tą nowelizacją niezdolność do pracy jest orzekana na okres nie dłuższy niż 5 lat, chyba że według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu - wówczas niezdolność do pracy będzie orzekana na okres dłuższy niż 5 lat.

Przepisy stanowią również, że jeżeli osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy przez okres co najmniej ostatnich 5 lat poprzedzających dzień badania lekarskiego brakuje mniej niż 5 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego, tj. 60 lat dla kobiety i 65 lat dla mężczyzny, w przypadku dalszego stwierdzenia niezdolności do pracy orzeka się niezdolność do pracy na okres do dnia osiągnięcia tego wieku.

Renta szkoleniowa

Jeśli ubezpieczony spełni warunki wymagane do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy i uzyska orzeczenie o celowości przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie, może otrzymać rentę szkoleniową. Renta przyznawana jest na okres 6 miesięcy. Na wniosek starosty istnieje możliwość przedłużenia tego okresu na czas niezbędny do przekwalifikowania zawodowego o dalsze 30 miesięcy.

Okres 6 miesięcy może ulec skróceniu, jeśli przed upływem tego okresu starosta zawiadomi organ rentowy o braku możliwości przekwalifikowania do innego zawodu lub o tym, że osoba zainteresowana nie poddaje się przekwalifikowaniu zawodowemu.

Wysokość renty

Wysokości renty ustala się w następujący sposób:

1)	renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy: - 24% kwoty bazowej, - po 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy, - po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy, - po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok okresu brakującego do pełnych 25 okresów składkowych i nieskładkowych, przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia ukończenia przez wnioskodawcę 60 lat, tzw. staż hipotetyczny,
2)	renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy - wynosi 75% renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,
3)	renta szkoleniowa wynosi 75% podstawy jej wymiaru. Renta szkoleniowa nie może być niższa niż najniższa wysokość renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy.

Przykład
W marcu 2007 r. z wnioskiem o rentę z tytułu niezdolności do pracy wystąpiła kobieta legitymująca się 3 letnim okresem opieki nad dzieckiem (okres nieskładkowy) i 26 letnim okresem pracy (okres składkowy). Lekarz orzecznik stwierdził istnienie częściowej niezdolności do pracy. Pozostałe warunki, wymagane do przyznania renty, zostały również spełnione i świadczenie zostało przyznane. Do ustalenia podstawy wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy zainteresowana wskazała wynagrodzenie osiągane w okresie 10 kolejnych lat kalendarzowych, tj. w latach 1996 - 2005. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wyniósł 172,30%. Oddział do wyliczenia renty zastosował kwotę bazową wynoszącą 2059,92 zł. Podstawa wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy wynosi więc 3549,24 zł (172,30 % x 2059,92 zł).
Wysokość renty wynosi:

24% x 2059,92 zł	=	494,38 zł
26 x 1,3% x 3549,24 zł	=	1199,64 zł
3 x 0,7% x 3549,24 zł	=	74,53 zł
		1768,55 zł

W związku z tym, ze została przyznana renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy przysługuje zainteresowanej 75% z wyliczonej kwoty, a więc 1326,41 zł (75% x 1768,55 zł)

Przykład
W marcu 2007 r. z wnioskiem o rentę z tytułu niezdolności do pracy wystąpił mężczyzna legitymujący się 5 letnim okresem nauki w szkole wyższej (okres nieskładkowy) i 28 letnim okresem pracy (okres składkowy). Lekarz orzecznik stwierdził całkowitą niezdolności do pracy. Pozostałe warunki, wymagane do przyznania renty, zostały także spełnione i świadczenie zostało przyznane. Do ustalenia podstawy wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy zainteresowany wskazał wynagrodzenie osiągane w okresie 10 kolejnych lat kalendarzowych, tj. w latach 1987 - 1996. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wyniósł 128,73%. Oddział do wyliczenia renty zastosował kwotę bazową wynoszącą 2059, 92 zł. Podstawa wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy wynosi więc 2651,74 zł (128,73 % x 2059,92 zł.)
Wysokość renty wynosi:

24% x 2059,92 zł	=	494,38 zł
28 x 1,3% x 2651,74 zł	=	965,23 zł
5 x 0,7% x 2651,74 zł	=	92,81 zł
		1552,42 zł

Orzekanie o niezdolności do pracy

Oceny niezdolności do pracy dokonuje w formie orzeczenia lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Lekarz orzecznik ocenia niezdolność do pracy, jej stopień a także dokonuje ustaleń dotyczących:

• daty powstania niezdolności do pracy,

• trwałości lub przewidywanego okresu trwania niezdolności do pracy,

• związku przyczynowego niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami,

• niezdolności do samodzielnej egzystencji,

• celowości przekwalifikowania zawodowego.

Od orzeczenia lekarza nie przysługuje odwołanie. Orzeczenie stanowi podstawę dla organu rentowego do wydania decyzji w sprawie świadczeń uzależnionych od stwierdzenia niezdolności do pracy.

Od 1 stycznia 2005 r. weszły w życie przepisy wprowadzające dwuinstancyjność w postępowaniu orzeczniczym. Organem orzekającym w I instancji jest lekarz orzecznik ZUS, natomiast w II instancji orzekają komisje lekarskie Zakładu. Od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS osobie zainteresowanej przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu do komisji lekarskiej Zakładu w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego orzeczenia. Sprzeciw można wnieść za pośrednictwem jednostki organizacyjnej ZUS właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej. Prawo wniesienia sprzeciwu przysługuje od orzeczenia lekarza orzecznika wydanego po 31 grudnia 2004 r.

Najniższe renty

Wysokość najniższych rent z tytułu całkowitej i częściowej niezdolności od 1 marca 2008 r.:

• renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosi 636,29 zł

• renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy wynosi 489,44 zł.

Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych

Od 1 stycznia 2003 r. obowiązują przepisy:

• ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. nr 199, poz. 1673 z późn. zm.) oraz

• ustawa z dnia 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach (Dz.U. nr 199, poz. 1674 z późn. zm.).

Rodzaje świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych

Z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej przysługują następujące świadczenia:

• zasiłek chorobowy,

• świadczenie rehabilitacyjne,

• zasiłek wyrównawczy,

• jednorazowe odszkodowanie,

• renta z tytułu niezdolności do pracy, w tym renta szkoleniowa,

• renta rodzinna,

• dodatek pielęgnacyjny,

• dodatek do renty rodzinnej - dla sieroty zupełnej,

• pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą.

Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują ubezpieczonemu jeżeli wyłączną przyczyną wypadku było udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Świadczenia nie przysługują również ubezpieczonemu, który będąc w stanie nietrzeźwym lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku. Regulacja ta nie dotyczy członków rodziny ubezpieczonego, którzy w takich przypadkach zachowują prawo do świadczeń określonych w ustawie wypadkowej.

Regulacja ta nie dotyczy członków rodziny ubezpieczonego, którzy w takim przypadku zachowują prawo do świadczeń określonych w ustawie wypadkowej.

Osobom:

• prowadzącym pozarolniczą działalność i osobom z nimi współpracującym,

• duchownym będącym płatnikami składek na własne ubezpieczenia

oraz członkom ich rodzin powyższe świadczenia nie przysługują w razie występowania w dniu wypadku lub w dniu złożenia wniosku o przyznanie świadczeń z tytułu choroby zawodowej, zadłużenia z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne na kwotę przekraczającą 6,60 zł - do czasu spłaty całości zadłużenia.

Prawo do zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego, jednorazowego odszkodowania i świadczeń na pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne przedawnia się, jeżeli zadłużenie nie zostanie uregulowane w ciągu 6 miesięcy od dnia wypadku lub od dnia złożenia wniosku o przyznanie tych świadczeń z tytułu choroby zawodowej.

Uwaga! 
Ustawa wypadkowa nie przewiduje możliwości przyznawania świadczeń z tytułu  wypadków w drodze do lub z pracy, jeżeli wypadki te zaistniały po dniu 31.12.2002 r. Regulacje dotyczące tego zagadnienia zostały przeniesione do ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. 2004 nr 39, poz. 353 ze zm.) i gwarantują one prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy mimo nieposiadania wymaganego stażu pracy, jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy.
Do osób, które uległy wypadkowi w drodze do lub z pracy przed 1 stycznia 2003 r. stosuje się zasady wynikające z dotychczasowych przepisów.

Pojęcie wypadku przy pracy

Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności albo poleceń przełożonych,

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy nawet bez polecenia,

• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Urazem, zgodnie z definicją zawartą w art. 2 pkt 13 ustawy, jest uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego.

Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie, traktowany jest wypadek, któremu pracownik uległ:

• w czasie podróży służbowej, w okolicznościach innych niż określone wyżej, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,

• podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,

• przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

Za wypadek przy pracy uważa się również nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypadkowego z danego tytułu podczas:

• uprawiania sportu w trakcie zawodów i treningów przez osobę pobierającą stypendium sportowe,

• wykonywania odpłatnie pracy na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,

• pełnienia mandatu posła lub senatora, pobierającego uposażenie,

• sprawowania mandatu posła do Parlamentu Europejskiego wybranego w Rzeczypospolitej Polskiej,

• odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy przez osobę pobierającą stypendium w okresie odbywania tego szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy na podstawie skierowania wydanego przez powiatowy urząd pracy lub inny podmiot kierujący,

• wykonywania przez członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych oraz przez inną osobę traktowaną na równi z członkiem spółdzielni w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych pracy na rzecz tych spółdzielni,

• wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia,

• współpracy przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia,

• wykonywania zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych,

• wykonywania zwykłych czynności związanych ze współpracą przy prowadzeniu działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych,

• wykonywania przez osobę duchowną czynności religijnych lub czynności związanych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi lub zakonnymi,

• odbywania służby zastępczej,

• nauki w Krajowej Szkole Administracji Publicznej przez słuchaczy pobierających stypendium,

• wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została zawarta z pracodawcą, z którym osoba pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje ona pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy,

• pełnienia przez funkcjonariusza celnego obowiązków służbowych.

Protokół powypadkowy

Ustalanie okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, jakiemu uległ ubezpieczony będący pracownikiem, następuje w  trybie określonym przepisami Kodeksu pracy.
Bezpośrednio po otrzymaniu informacji o zaistniałym wypadku pracodawca jest zobowiązany do powołania zespołu powypadkowego, który powinien niezwłocznie przystąpić do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku oraz ustalenia czy wypadek pozostaje w związku z pracą.
Zespół powypadkowy po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku, nie później niż w terminie 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku, sporządza protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy według wzoru ustalonego w przepisach rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16.09.2004 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (Dz. U. nr 227, poz. 2298).
Jeżeli ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku trwa dłużej, wtedy należy podać przyczynę opóźnienia wraz z uzasadnieniem w treści protokołu powypadkowego. Protokół sporządza się w niezbędnej  liczbie egzemplarzy i dołącza się do niego protokoły przesłuchania poszkodowanego i świadków a także zebrane w trakcie postępowania wyjaśniającego  materiały, dokumenty, opinie lekarskie, opinie specjalistów, szkice lub fotografie miejsca wypadku.  Protokół powypadkowy jest udostępniany również poszkodowanemu w celu zapoznania się z jego treścią. Poszkodowany, jeżeli nie zgadza się z ustaleniami zawartymi w protokole, może wnieść uwagi i zastrzeżenia.

Karta wypadku

Osoby niebędące pracownikami, które w okresie ubezpieczenia wypadkowego z danego tytułu uległy wypadkowi, zgłaszają wypadek odpowiednim podmiotom, które ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy dokonują w karcie wypadku. Odpowiednie podmioty to:

1. Podmiot wypłacający stypendium sportowe - w stosunku do pobierających to stypendium.

2. Podmiot, na którego rzecz wykonywana jest odpłatna praca w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania - w stosunku do wykonujących tę pracę na podstawie skierowania do pracy.

3. Kancelaria Sejmu - w stosunku do posłów i posłów do Parlamentu Europejskiego wybranych w Rzeczypospolitej Polskiej oraz Kancelaria Senatu - w stosunku do senatorów.

4. Pracodawca, u którego osoba pobierająca stypendium odbywa staż, przygotowanie zawodowe w miejscu pracy lub szkolenie lub jednostka, w której osoba pobierająca stypendium odbywa szkolenie - w stosunku do osoby pobierającej stypendium w okresie odbywania tego stażu, przygotowania zawodowego w miejscu pracy lub szkolenia na podstawie skierowania wydanego przez powiatowy urząd pracy lub przez inny podmiot kierujący.

5. Spółdzielnia produkcyjna, spółdzielnia kółek rolniczych - w stosunku do członków tych spółdzielni oraz innych osób traktowanych na równi z członkiem spółdzielni w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych, wykonujących pracę na rzecz tych spółdzielni.

6. Podmiot, na którego rzecz wykonywana jest praca na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia - w stosunku do wykonujących te umowy.

7. Osoba wykonująca pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia - w stosunku do współpracujących z tą osobą.

8. Zakład Ubezpieczeń Społecznych - w stosunku do prowadzących pozarolniczą działalność oraz współpracujących przy prowadzeniu takiej działalności w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych.

9. Właściwa zwierzchnia instytucja diecezjalna lub zakonna - w stosunku do duchownych.

10. Pracodawca, u którego poborowy odbywa służbę zastępczą - w stosunku do odbywających tę służbę.

11. Krajowa Szkoła Administracji Publicznej - w stosunku do słuchaczy tej szkoły pobierających stypendium.

12. Pracodawca - w stosunku do osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została zawarta z pracodawcą, z którym osoby te pozostają w stosunku pracy.

13. Podmiot, z którym została zawarta umowa agencyjna, umowa zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowa o dzieło - w stosunku do osób wykonujących umowę, jeżeli w ramach takiej umowy praca jest wykonywana na rzecz pracodawcy, z którym osoby te pozostają w stosunku pracy.

14. Podmiot, w którym funkcjonariusz celny pełnił służbę - w stosunku do funkcjonariuszy.

Dla osoby prowadzącej pozarolniczą działalność i osoby z nią współpracującej, w stosunku do której postępowanie powypadkowe przeprowadza Zakład Ubezpieczeń Społecznych, zgłoszenia wypadku przy pracy dokonuje się niezwłocznie w terenowej jednostce organizacyjnej Zakładu, właściwej ze względu na siedzibę prowadzenia działalności.

Zdarzenie uznaje się za wypadek przy pracy na podstawie ustalenia jego okoliczności i przyczyn, w szczególności przez:

• zabezpieczenie miejsca wypadku w sposób pozwalający odtworzyć jego okoliczności,

• dokonanie oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu urządzeń ochronnych oraz zbadanie warunków wykonywania pracy i innych okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku,

• przesłuchanie poszkodowanego, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala,

• przesłuchanie świadków wypadku,

• zebranie innych dowodów dotyczących wypadku, uznanych za niezbędne.

Kwalifikacji prawnej zdarzenia dokonują podmioty wymienione wyżej.
Stwierdzenie, że zdarzenie nie jest wypadkiem przy pracy, wymaga uzasadnienia i wskazania dowodów stanowiących podstawę takiego stwierdzenia.

Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku - nie później niż w terminie 14 dni od dnia zawiadomienia o wypadku - podmioty sporządzają kartę wypadku, której wzór jest określony w załączniku do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie trybu uznania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego za wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku i terminu jej sporządzenia (Dz.U. nr 236, poz. 1992).

Kartę sporządza się w trzech egzemplarzach. Pierwszy egzemplarz otrzymuje poszkodowany, drugi egzemplarz pozostaje w podmiocie ustalającym  okoliczności wypadku, trzeci egzemplarz przekazywany jest do jednostki organizacyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Poszkodowany lub członek jego rodziny może zgłosić uwagi i zastrzeżenia do ustaleń zawartych w karcie wypadku, o czym zostają pouczeni przez podmiot sporządzający kartę wypadku.

Pojęcie choroby zawodowej

Za chorobę zawodową uważa się chorobę określoną w wykazie chorób zawodowych, o którym mowa w art. 237 §1 pkt 2 Kodeksu pracy, jeżeli została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy.

Wykaz chorób zawodowych i szczegółowe zasady postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznania i stwierdzenia chorób zawodowych oraz podmioty właściwe w tych sprawach zostały określone w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. (Dz.U. nr 132, poz. 1115). W załączniku do rozporządzenia zostały wykazane choroby, które są uznawane za zawodowe i okres, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej, pomimo wcześniejszego zakończenia narażenia zawodowego.

Jednorazowe odszkodowanie

Ubezpieczonemu, który wskutek wypadku przy pracy  lub choroby zawodowej doznał stałego lub długotrwałego  uszczerbku na zdrowiu, przysługuje jednorazowe odszkodowanie.

Za stały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nierokujące poprawy.

Za długotrwały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu na okres przekraczający 6 miesięcy, mogące ulec poprawie.

Oceny stopnia uszczerbku na zdrowiu oraz jego związku  z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową dokonuje się po zakończeniu leczenia i rehabilitacji.

Od 1 kwietnia 2007 r. jednorazowe odszkodowanie przysługuje w wysokości 20% przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu.

Przeciętne wynagrodzenie, o którym mowa wyżej, jest to przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ogłaszane dla celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym RP "Monitor Polski" przez Prezesa GUS, stosowane poczynając od drugiego kwartału każdego roku przez okres jednego roku. Tak więc kwota przysługująca za jeden procent uszczerbku na zdrowiu będzie zmieniała się raz w roku i nowe stawki będą obowiązywały od 1 kwietnia danego roku  do 31 marca roku następnego.

Zasady ustalania wysokości rent z tytułu wypadków przy pracy lub chorób zawodowych

Renta z tytułu niezdolności do pracy wynosi:

• 24% kwoty bazowej,

• po 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych - z uwzględnieniem pełnych miesięcy,

• po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych - z uwzględnieniem pełnych miesięcy,

• po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów składkowych oraz nieskładkowych, przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista ukończyłby 60 lat, tzw. staż hipotetyczny.

Renta z tytułu niezdolności do pracy i renta szkoleniowa spowodowane wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową nie mogą być niższe niż:

• 60 % podstawy wymiaru renty - dla osoby częściowo niezdolnej do pracy,

• 80% podstawy wymiaru renty - dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy,

• 100% podstawy wymiaru renty - dla osoby uprawnionej do renty szkoleniowej.

Podstawa wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem lub chorobą zawodową może być ustalona od wskaźnika wysokości podstawy wymiaru wyższego niż 250%. W przypadku jednak dokonania wyliczeń z wykorzystaniem wyższego niż 250% wskaźnika wysokości podstawy wymiaru renty nie obowiązują określone wyżej gwarancje dotyczące tego, iż renta nie może być niższa niż określony procent podstawy jej wymiaru.

Przy ustalaniu podstawy wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy i renty szkoleniowej stosuje się przepisy art. 15 (i następnych) ustawy emerytalnej, przy czym podstawę tę ustala się od przeciętnej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie wypadkowe lub na ubezpieczenie społeczne.

Zasady ustalania wysokości rent z tytułu niezdolności do pracy i rent szkoleniowych wymuszają konieczność każdorazowego sprawdzania, przy zastosowaniu którego z wariantów wyliczone świadczenie jest korzystniejsze.

Przykład
Ubezpieczona, urodzona 4 września 1966 r., uległa wypadkowi w pracy. W marcu 2006 r. wpłynął do organu rentowego wniosek o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej zaistniałym wypadkiem. Do wniosku zostały dołączone dokumenty potwierdzające 17 letni okres składkowy. Lekarz orzecznik stwierdził istnienie całkowitej niezdolności do pracy, pozostającej w związku z wypadkiem. Do ustalenia podstawy wymiaru renty ubezpieczona wskazała wynagrodzenie osiągane w okresie 10 kolejnych lat kalendarzowych, tj. z lat 1990-1999. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wyniósł 493,14%. Oddział do wyliczenia renty zastosował kwotę bazową wynoszącą 1977, 20 zł. Podstawa wymiaru renty wynosi więc 9750,36 zł (493,14 % x 1977,20 zł).
Wysokość renty wynosi:

24% x 1977,20 zł	=	474,53 zł
17 x 1,3% x 9750,36 zł	=	2154,83 zł
8 x 0,7% x 9750,36 zł	=	546,02 zł
		3175,38 zł

W związku z tym, że jest to renta z tytułu wypadku przy pracy koniecznym jest sprawdzenie w jakiej wysokości jest kwota gwarantowana odpowiadająca w tym przypadku 80% podstawy wymiaru. Do obliczenia podstawy wymiaru musi być jednak przyjęty ograniczony do 250% wskaźnik wysokości podstawy wymiaru.
Podstawa wymiaru wynosi 4943,00 zł (250% x 1977,20 zł). Osiemdziesiąt procent tej kwoty to 3954,40 zł (80% x 4943,00 zł).
Kwota wyliczona przy zastosowaniu gwarancji jest wyższa. Przysługuje więc renta z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy w wysokości 3954,40 zł (kwota brutto).

Przykład
U ubezpieczonego, urodzonego 9 września 1960r., stwierdzono istnienie choroby zawodowej. W marcu 2006r. wpłynął do organu rentowego wniosek o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą zawodową. Do wniosku zostały dołączone dokumenty potwierdzające 17 letni okres składkowy. Lekarz orzecznik stwierdził istnienie częściowej niezdolności do pracy, pozostającej w związku z chorobą zawodową.
Do ustalenia podstawy wymiaru renty ubezpieczony wskazał wynagrodzenie osiągane w okresie 10 kolejnych lat kalendarzowych, tj w latach 1989 - 1998. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wyniósł 490,00%. Oddział do wyliczenia renty zastosował kwotę bazową wynoszącą 1977,20 zł. Podstawa wymiaru renty wynosi więc 9688,28 zł (490,00 % x 1977,20 zł).

24% x 1977,20 zł.	=	474,53 zł
17 x 1,3% x 9688,28 zł	=	2141,11 zł
8 x 0,7% x 9688,28 zł	=	542,54 zł
		3158,18 zł

W związku z tym, że została orzeczona częściowa niezdolność do pracy ubezpieczonemu przysługuje 75% wyliczonej kwoty, a więc 2368,64 zł (75% x 3158,18 zł).
Jest to renta z tytułu choroby zawodowej i konieczne jest sprawdzenie w jakiej wysokości jest kwota gwarantowana odpowiadająca w tym przypadku 60% podstawy wymiaru. Do obliczenia podstawy wymiaru musi być jednak przyjęty ograniczony do 250% wskaźnik wysokości podstawy wymiaru.
Podstawa wymiaru wynosi 4943,00 zł (250% x 1977,20 zł). Sześćdziesiąt procent tej kwoty to 2965,80 zł (60% x 4943,00 zł).
Kwota wyliczona przy zastosowaniu gwarancji jest wyższa. Wypłacana więc będzie renta z tytułu niezdolności do pracy z tytułu choroby zawodowej w wysokości 2965,80 zł.

Renta rodzinna wypadkowa

Renta rodzinna przysługuje po ubezpieczonym lub renciście uprawnionym do świadczenia na podstawie ustawy, który zmarł wskutek następstw wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.

Krąg osób uprawnionych do renty jest taki sam jak krąg osób uprawnionych do renty rodzinnej na podstawie ustawy emerytalnej.

Do renty rodzinnej uprawnieni są: małżonek, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, przysposobione, przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci (w tym również w ramach rodziny zastępczej) oraz rodzice.
Osoby te nabywają prawo do renty rodzinnej, jeżeli spełnią warunki do tej renty określone w ustawie emerytalnej.

Prawo do renty rodzinnej nabywają również członkowie rodziny pozostali po renciście:

• pobierającym rentę z tytułu wypadku w drodze do lub z pracy, którego śmierć nastąpiła po 31 grudnia 2002 r. wskutek takiego wypadku,

• pobierającym rentę z tytułu wypadku w szczególnych okolicznościach lub z tytułu choroby zawodowej pozostającej w związku ze szczególnymi okolicznościami, którego śmierć nastąpiła po 31 grudnia 2002 r. wskutek takiego wypadku lub choroby zawodowej.

Renta rodzinna przysługuje w wysokości:

• 85% świadczenia, jakie przysługiwałoby zmarłemu, jeżeli do renty rodzinnej uprawniona jest jedna osoba,

• 90% świadczenia, jakie przysługiwałoby zmarłemu, jeżeli do renty rodzinnej uprawnione są dwie osoby,

• 95% świadczenia, jakie przysługiwałoby zmarłemu, jeżeli do renty rodzinnej uprawnione są trzy lub więcej osób.

Podstawę obliczenia wysokości renty rodzinnej stanowi renta rodzinna dla osoby  całkowicie niezdolnej do pracy w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.

Zmniejszanie lub zawieszanie świadczeń wypadkowych

Zasada zawieszania i zmniejszania świadczeń w przypadku osiągania przychodu ma również zastosowanie do osób uprawnionych do świadczeń wypadkowych. Do ogółu świadczeniobiorców stosuje się uregulowania wynikające z przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. 2004 nr 39, poz. 353 z późn. zm.).

Zasady te mają zastosowanie zarówno do nowych rent z tytułu niezdolności do pracy spowodowanych wypadkiem lub chorobą zawodową oraz rent rodzinnych wypadkowych przyznanych na podstawie nowej ustawy wypadkowej, jak też do rent z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem lub chorobą zawodową oraz rent rodzinnych wypadkowych przyznanych na podstawie przepisów obowiązujących do dnia 31 grudnia 2002 r.

Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem lub chorobą zawodową oraz renty rodzinnej wypadkowej podlega zawieszeniu w przypadku osiągania przychodu przekraczającego 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS.

Osiąganie przychodu wyższego niż 70%, ale nieprzekraczającego 130% tego wynagrodzenia powoduje zmniejszenie renty.

Zmniejszenie to jest równe kwocie, o jaką osiągany przychód przekracza 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, z tym że nie może być wyższe od kwoty maksymalnego zmniejszenia tych świadczeń, która od 1 marca 2008 r. wynosi:

• 440,24 zł - w przypadku emerytury i renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,

• 330,20 zł - w przypadku renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy,

• 374,22 zł - w przypadku renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba.

Zmniejszenie renty rodzinnej wypadkowej, do której uprawnionych jest kilka osób i jedna z tych osób (lub kilka) osiąga przychód w wysokości między 70% a 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, następuje poprzez zmniejszenie części renty przysługującej osobie osiągającej przychód o kwotę przekroczenia, nie więcej niż o część maksymalnego zmniejszenia ustaloną proporcjonalnie do liczby osób uprawnionych.

Jeżeli osiągany przychód nie przekracza 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia - świadczenie przysługuje w pełnej wysokości.

Osobie, która jest uprawniona do renty szkoleniowej i osiąga przychód - bez względu na jego wysokość - prawo do renty szkoleniowej nie przysługuje.

Przychodem powodującym zawieszenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem lub chorobą zawodową oraz renty rodzinnej wypadkowej albo zmniejszenie wysokości świadczeń, jest przychód osiągany z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, w tym również wykonywanej za granicą. Za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie pozarolniczej działalności. Przychodem powodującym zawieszenie prawa do świadczeń lub zmniejszenie ich wysokości jest również zasiłek chorobowy, macierzyński i opiekuńczy oraz wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek wyrównawczy i dodatek wyrównawczy.

Za przychód osób prowadzących pozarolniczą działalność uważa się kwotę stanowiącą podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne, a w przypadku nieopłacania składek na ubezpieczenia społeczne - kwotę zadeklarowaną, jednak nie niższą niż 60% przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.

Przy zbiegu prawa do świadczeń osoba uprawniona do emerytury i renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej może pobierać:

• emeryturę powiększoną o połowę renty lub

• rentę powiększoną o połowę emerytury,

jeśli nie osiąga przychodu.

Osoba osiągająca przychód - bez względu na jego wysokość - może pobierać tylko jedno, wskazane przez siebie świadczenie, tj. rentę z tytułu niezdolności do pracy albo emeryturę. To wybrane świadczenie będzie podlegało rygorom zawieszalności na ogólnych zasadach.

Niemożność pobierania świadczeń w zbiegu obowiązuje tak długo, jak osoba uprawniona osiąga przychody. W przypadku zaprzestania osiągania przychodów i poinformowania o tym fakcie organu rentowego, wypłata świadczeń w zbiegu zostanie wznowiona.

Renta rodzinna

Wiadomości ogólne

Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy albo spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Przy ocenie prawa do renty przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy.

Renta rodzinna przysługuje także uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny lub świadczenie przedemerytalne. W takim przypadku przyjmuje się, że osoba zmarła spełniała warunki do uzyskania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Uprawnieni do renty rodzinnej

Dzieci

Do renty rodzinnej mają prawo: dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci  przysposobione - do ukończenia 16. roku życia lub 25. roku życia, jeśli się uczą oraz bez względu na wiek, jeśli stały się całkowicie niezdolne do pracy przed 16. rokiem życia lub w czasie nauki w szkole do ukończenia 25. roku życia. Jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty przedłuża się do zakończenia tego roku studiów.

Wnuki i rodzeństwo

Prawo do renty rodzinnej mają także wnuki, rodzeństwo i inne dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności, jeżeli spełniają takie warunki jak dzieci własne i zostały przyjęte na wychowanie co najmniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego (emeryta lub rencisty), chyba że śmierć była następstwem wypadku, a ponadto nie mają prawa do renty po zmarłych rodzicach, a gdy rodzice żyją - jeżeli nie mogą zapewnić im utrzymania albo ubezpieczony (emeryt lub rencista) lub jego małżonek był ich opiekunem ustanowionym przez sąd.

Wdowa

Prawo do renty rodzinnej przysługuje wdowie, jeśli w chwili śmierci męża ukończyła 50 lat lub była niezdolna do pracy, albo wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie ukończyły 16. roku życia, a jeżeli uczą się - 18. roku życia lub są całkowicie niezdolne do pracy. Uprawnienie do renty rodzinnej przysługuje również wdowie, jeśli spełni warunek dotyczący wieku lub niezdolności do pracy w okresie nie dłuższym niż 5 lat od śmierci męża lub od zaprzestania wychowywania ww. dzieci.
Małżonka rozwiedziona oraz wdowa, która przed  śmiercią męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli oprócz spełnienia w/w warunków wymaganych od wdowy, w dniu śmierci męża miała prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem sądowym lub ugodą sądową.

Wdowa, która nie spełnia żadnego z wymienionych warunków wymaganych do przyznania renty rodzinnej i nie posiada niezbędnych źródeł utrzymania - ma prawo do okresowej renty rodzinnej przez okres jednego roku od dnia śmierci męża albo przez okres uczestniczenia w zorganizowanym szkoleniu mającym na celu uzyskanie kwalifikacji do wykonywania pracy zarobkowej, nie dłużej jednak niż przez 2 lata od śmierci męża.

Wdowiec

Te same zasady stosuje się do wdowca. Wiek uprawniający wdowca do renty rodzinnej wynosi od 1 stycznia 1999 r. również 50 lat.

Rodzice

Rodzice mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli ubezpieczony (emeryt lub rencista) bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania a ponadto spełniają warunki takie jak dla wdowy/wdowca (dotyczące wieku, niezdolności do pracy lub wychowywania małoletnich osób).

Wysokość renty rodzinnej

Renta rodzinna wynosi:

• dla jednej osoby uprawnionej - 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu

• dla dwóch osób uprawnionych - 90% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu

• dla trzech i więcej osób uprawnionych - 95% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu.

Wszystkim uprawnionym członkom rodziny przysługuje jedna łączna renta rodzinna, która w razie konieczności dzielona jest w równych częściach między uprawnionych.
Jeżeli do renty rodzinnej uprawniona jest sierota zupełna, przysługuje jej dodatek dla sierot zupełnych.

Najniższa renta

Od 1 marca 2008 r. najniższa renta rodzinna wynosi 636,29 zł, a dodatek dla sieroty zupełnej 306,65 zł.

Renta socjalna

Wiadomości ogólne

Do końca września 2003 r. organami właściwymi do przyznania i wypłaty renty socjalnej były ośrodki pomocy społecznej.

Na podstawie ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz.U. nr 135, poz. 1268 z póżn. zm.) od 1 października 2003 r. organem przyznającym i wypłacającym renty socjalne jest właściwa jednostka organizacyjna Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W szczególnych przypadkach renta ta jest wypłacana także przez inne organy emerytalno-rentowe, np. KRUS.

Uprawnieni do renty socjalnej

Renta socjalna jest świadczeniem, którego przyznanie jest uzależnione od zamieszkania osoby uprawnionej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Prawo do tej renty przysługuje:

• osobom posiadającym obywatelstwo polskie zamieszkującym i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

• cudzoziemcom zamieszkującym i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie:

• zezwolenia na osiedlenie się,

• zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich,

• zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony udzielonego w związku z okolicznością, o której mowa w art. 53 ust. 1 pkt 13 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (Dz.U. Nr 128, poz. 1175, z późn. zm.), a więc m.in. w związku z zamierzonym wykonywaniem pracy lub prowadzeniem działalności gospodarczej, podjęciem lub kontynuowaniem studiów albo szkolenia zawodowego lub innymi okolicznościami uzasadniającymi ich zamieszkanie na terytorium RP,

• zgody na pobyt tolerowany,

•  w związku z uzyskaniem w Rzeczypospolitej Polskiej statusu uchodźcy,

• są obywatelami państw członkowskich Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, przebywającymi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i posiadają zezwolenie na pobyt,

jeżeli umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej.

Renta socjalna przysługuje osobie, która:

• jest pełnoletnia oraz

• jest całkowicie niezdolna do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:

• przed ukończeniem 18. roku życia albo

• w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej - przed ukończeniem 25. roku życia albo

• w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.

Renta socjalna przysługuje zatem wyłącznie osobie, która osiągnęła pełnoletność i która jest całkowicie niezdolna do pracy. Za osobę pełnoletnią uważa się osobę, która ukończyła 18 lat. Za osobę pełnoletnią uważa się również kobietę, która zawarła związek małżeński po ukończeniu 16 lat, a nie ukończyła 18. roku życia.

Ustalenia całkowitej niezdolności do pracy i przewidywanego okresu jej trwania dokonuje lekarz orzecznik ZUS na zasadach i w trybie określonym w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. 2004 nr 39, poz. 353 z późn. zm.). W myśl tej ustawy, za całkowicie niezdolną do pracy uważa się osobę, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Przy ocenie prawa do tej renty nie jest istotne, kiedy powstała całkowita niezdolność do pracy, lecz to, aby niezdolność ta była skutkiem naruszenia sprawności organizmu, powstałego we wskazanych okresach.

Podstawę do przyznania renty socjalnej, na wniosek zgłoszony po dniu 30.09.2003 r., stanowi także:

• orzeczenie o stopniu niepełnosprawności,

• orzeczenie komisji lekarskiej do spraw inwalidztwa i zatrudnienia o zaliczeniu do I lub II grupy inwalidów oraz

• orzeczenie lekarza orzecznika, wydane przed dniem 1 października 2003 r., uprawniające do renty socjalnej na podstawie ustawy o pomocy społecznej.

Przykład
W dniu 18 maja 2006 r. wniosek o rentę socjalną złożył 18-letni Paweł J. Wnioskodawca do wniosku dołączył orzeczenie wojewódzkiego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności z dnia 10 września 2003 r., z którego wynika, że został uznany za niepełnosprawnego w stopniu znacznym, a niepełnosprawność ma charakter stały. Orzeczenie to daje podstawę do przyznania renty socjalnej.   

Renta może być przyznana na stałe - jeżeli niezdolność do pracy jest trwała lub na wskazany okres - jeśli niezdolność do pracy jest czasowa.

Renta socjalna nie przysługuje jednak osobie, która:

• ma ustalone prawo do emerytury, uposażenia w stanie spoczynku, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty inwalidzkiej, renty strukturalnej, świadczenia przedemerytalnego lub zasiłku przedemerytalnego,

• pobiera świadczenia o charakterze rentowym z instytucji zagranicznych,

• jest tymczasowo aresztowana albo odbywa karę pozbawienia wolności,

• ma ustalone prawo do renty rodzinnej (części renty) przez jednostkę organizacyjną Zakładu lub przez inny niż ta jednostka organ emerytalno-rentowy (np. KRUS), w wysokości przekraczającej 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,

• jest właścicielem lub posiadaczem (samoistnym lub zależnym) nieruchomości rolnej w rozumieniu Kodeksu cywilnego o powierzchni użytków rolnych przekraczających 5 ha przeliczeniowych lub - jako współwłaściciel - ma udział w takiej nieruchomości, który przekracza 5 ha przeliczeniowych.

Jak wcześniej wspomniano, renta socjalna nie przysługuje osobie, która jest uprawniona do renty z tytułu niezdolności do pracy. Jednakże od tej zasady istnieje wyjątek. Dotyczy on osoby, która:

• ma ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, w tym tzw. renty uczniowskiej oraz

• ma ustalone prawo do renty rodzinnej, przy czym wysokość renty rodzinnej jest niższa lub równa 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,

jeśli osoba ta pobiera rentę rodzinną jako świadczenie wyższe lub wybrane.

Organ rentowy, rozpatrując uprawnienia do renty socjalnej na wniosek takiej osoby, będzie opierał się na orzeczeniu stanowiącym podstawę do ustalenia prawa do renty. Renta socjalna zostanie przyznana, o ile spełnione zostały warunki do renty socjalnej określone w art. 4 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej.

Osoba, która była uprawniona do renty socjalnej i której prawo do tej renty ustało w związku z osadzeniem w areszcie wskutek tymczasowego aresztowania lub w zakładzie karnym w celu odbycia kary pozbawienia wolności, może zgłosić wniosek o przyznanie renty socjalnej w wysokości 50% kwoty tej renty.

W tym przypadku renta przysługuje tylko takiej osobie, która spełnia łącznie następujące warunki:

• jest osobą samotnie gospodarującą,

• nie posiada innego przychodu,

• nie ma ustalonego prawa do renty rodzinnej,

• jest właścicielem lokalu mieszkalnego (domku jednorodzinnego) albo przysługuje jej spółdzielcze prawo do lokalu albo jest najemcą lokalu mieszkalnego wchodzącego w skład mieszkaniowego zasobu gminy, innych jednostek samorządu terytorialnego albo stanowiącego własność Skarbu Państwa lub państwowych osób prawnych oraz

zobowiąże się pisemnie, że z kwoty tej renty będzie dokonywała opłat z tytułu czynszu lub innych należności za lokal mieszkalny (dom jednorodzinny), a w lokalu tym (domu) nie przebywają inne osoby.

Wysokość renty socjalnej

Renta socjalna przyznawana jest w stałej wysokości, wynoszącej 84% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Od 1 marca 2008 r. wysokość renty socjalnej wynosi 534,48 zł. Renta ta podlega waloryzacji na zasadach i w trybie określonym w przepisach ustawy emerytalnej.

Od dnia 1 marca 2008 r. wysokość najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosi 636,29 zł, a zatem 200% tej kwoty to 1272,58 zł.

W przypadku, gdy osoba ubiegająca się o rentę socjalną jest jednocześnie uprawniona do renty rodzinnej, której wysokość nie przekracza 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, przysługuje prawo do obydwu tych świadczeń. Tym samym osobie uprawnionej do renty socjalnej zostanie przyznana renta rodzinna, której wysokość nie przekracza 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Łączna wysokość renty rodzinnej i renty socjalnej nie może przekraczać 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. W przypadku jednak, gdy łączna wysokość tych dwóch świadczeń przekracza 200% najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, obniżeniu podlega wysokość renty socjalnej. Kwota obniżonej renty socjalnej nie może być jednak niższa niż 10% kwoty najniższej renty. Od 1 marca 2008 r. kwota ta wynosi 63,63 zł.

Renta socjalna jest świadczeniem podlegającym opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Tak więc z kwoty renty odlicza się zaliczkę na podatek dochodowy, a także potrąca składkę na ubezpieczenie zdrowotne. Z kwoty renty mogą być także potrącane inne należności wskazane w art. 139 ust. 1 ustawy emerytalnej, np. kwoty nienależnie pobranych świadczeń, sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych czy też na pokrycie należności innych niż alimentacyjne.

Zawieszenie prawa do renty socjalnej

Prawo do renty socjalnej podlega zawieszeniu w przypadku, gdy osoba uprawniona osiągnęła przychód w łącznej kwocie przekraczającej 30% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS dla celów emerytalnych.

Prawo do renty socjalnej ulega zawieszeniu w przypadku osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, tj. z tytułu:

• pracy wykonywanej w ramach stosunku pracy,

• pracy nakładczej,

• pracy wykonywanej na podstawie umowy zlecenia i umowy agencyjnej oraz współpracy przy wykonywaniu jednej z tych umów,

• wykonywania pracy w ramach umowy o świadczenie usług (innej niż umowa zlecenia lub agencyjna), do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz współpracy przy wykonywaniu tej umowy,

• wykonywania pracy na podstawie:

• umowy zlecenia,

• umowy agencyjnej,

• innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy o zleceniu,

• umowy o dzieło,

jeżeli umowę taką uprawniony do renty socjalnej zawarł z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy (zawartej z innym podmiotem) wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy,

• prowadzenia pozarolniczej działalności oraz współpracy przy jej wykonywaniu,

• wykonywania pracy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych,

• odpłatnego świadczenia pracy, na podstawie skierowania do pracy, w czasie kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania (o ile przysługuje renta w wysokości 50% renty socjalnej) oraz

• pobierania stypendium sportowego.

Na zawieszenie renty socjalnej wpływają także przychody osiągane z tytułu wykonywania umowy zlecenia przez uczniów szkół ponadpodstawowych i studentów, którzy nie ukończyli 26 lat życia oraz honoraria z tytułu działalności artystycznej lub twórczej. Od przychodów tych nie jest wprawdzie odprowadzana składka na ubezpieczenie społeczne, jednak podlegają one opodatkowaniu podatkiem dochodowym.

Za przychód uważa się także kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, a także kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego.

Na zawieszenie prawa do renty socjalnej wpływa także przychód zaliczony do źródeł przychodów podlegających opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. 2000 nr 14, poz. 176 z późn. zm.).

Renta socjalna ulega także zawieszeniu w przypadku osiągania przychodu z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze, opodatkowanych na podstawie przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne.

Osoba pobierająca rentę socjalną lub jej przedstawiciel ustawowy (opiekun prawny lub kurator) są obowiązani niezwłocznie powiadomić Zakład o osiąganiu przychodu w kwocie powodującej zawieszenie prawa do tej renty. Powiadomienie to następuje w formie pisemnego oświadczenia, a jeśli od osiąganego przychodu odprowadzane są składki na ubezpieczenia społeczne, uprawniony zobowiązany jest do przedłożenia zaświadczenia wystawionego przez płatnika składek.

---