Ochrona środowiska naturalnego

ROZWÓJ GOSPODARCZY. Proces zmian w gospodarce dotyczący przekształceń jakościowo-strukturalnych w gospodarce narodowej, który wywołany jest zmianami sił wytwórczych zapewniających odpowiedni wzrost produkcji.

ROZWÓJ SPOŁECZNY. Należy utożsamiać z systematyczną poprawą wzrostu świadczeń socjalnych i kulturalnych opartych na wszechstronnym dostępie do infrastruktury społecznej.

Brak harmonii pomiędzy r. gospodarczym a r. społecznym prowadzi do podnoszenia postępowości i rozwoju społeczno-gospodarczego.

REGION to administracyjna jednostka, niższa szczeblem od szczebla krajowego. Jest to podmiot gospodarujący.

ZASOBY MIEJSCOWE to zasoby naturalne i ludzkie.

Zasoby naturalne są mobilne, nie można ich przenosić w przestrzeni

Zasoby ludzkie to zasoby mobilne.

Koncentracja działań gospodarczych jest z punktu widzenia gospodarki określona pozytywnie - korzyści zewnętrzne:

• Możliwość dostępu do infrastruktury technicznej(nowo powstałe zakłady nie muszą budować dróg, oczyszczalni ścieków, są to duże oszczędności),

• Dostęp do wykwalifikowanej kadry.

Nadkoncentracja działań gospodarczych jest negatywna. Suma korzyści zewnętrznych jest mniejsza od sumy niekorzyści. Niebezpieczne tendencje:

• Stopniowy spadek efektywności działań systemu gospodarczego,

• Stopniowy spadek warunków życia ludzkości

Te dwa czynniki powodowane są drastyczną zmianą uwarunkowań ekonomicznych. Rozwój społeczno - gospodarczych jest rozwojem celowym. Głównym celem jest stały wzrost poziomu dochodów realnych oraz poprawa socjalna jego mieszkańców. Ten cel jest trudny do oceny. Są też cele konkretne:

• Cele ekonomiczne,

• Cele społeczne,

• Cele ekologiczne.

Realizacja celów ekologicznych warunkuje osiąganie celów społecznych i ekonomicznych, ich pomijanie prowadzi do stanu gospodarki, który jest zaprzeczeniem rozwoju gospodarczego.

CELE EKONOMICZNE to zapewnienie takiego wykorzystania w danym czasie warunków i zasobów umiejscowionych w regionie, które zapewnia osiąganie maksymalnej wydajności czynników wytwórczych. Cechą niezbędną dla rozwoju gospodarczego jest zmienność struktur gospodarczych .

Zarządzanie środowiskiem oznacza: zarządzanie, użytkowanie i odnawianie środowiska. Występuje w organizacjach gospodarczych oraz w układach terytorialnych (regiony, powiaty, gminy,). Występuje pełna integracja zarządzania środowiskiem z ogólnym systemem zarządzania w organizacji. Taką integrację można uzyskać w wyniku wdrożenia formalizowanych systemów zarządzania środowiskiem.

Podejście systemowe zarządzania środowiskiem obejmuje celowo wyodrębnioną część rzeczywistości. Tworzą go elementy i powiązania między tymi elementami:

• Systemy proste - mała liczba elementów i powiązań między nimi,

• Systemy złożone - duża liczba elementów i powiązań między nimi,

• Systemy szczegółowo złożone - bardzo duża liczba, że nie jesteśmy w stanie tego opisać.

Sfera procesów realnych to działanie skierowane bezpośrednio na podmiot materii. Sfera regulacji, która utożsamiana jest z systemem sterującym, stanowiącym nadbudowę nad sferą realną.

System, który podlega oddziaływaniu to system zarządzany. Sfera regulacji to system zarządzający.

System zarządzania środowiskiem to odpowiednio uporządkowana część, która związana jest z zarządzaniem procesami użytkowania, ochrony, kształtowania środowiska przyrodniczego w skali państwa, regionu i organizacji.

Działania te umożliwiają:

1. Zapobieganie niewłaściwemu użytkowaniu środowiska drogą nakazów, zakazów, wskazań.

2. Konserwatorska ochrona gatunków i okazów.

3. Redukcja powstających zanieczyszczeń.

KSZTAŁTOWANIE ŚRODOWISKA oddziaływanie na środowisko mające na celu uzyskanie zamierzonych efektów społecznych lub gospodarczych z równoczesnym zachowaniem równowagi przyrodniczej.

POZYTYWNA FORMA KSZTAŁTOWANIA ŚRODOWISKA:

1. Ciągłość przepływów układów,

2. Redukcja niektórych elementów systemu nadmiernie rozwiniętych ze względu na wcześniejszą ingerencję człowieka

3. Rekultywacja, odtworzenie zdegradowanych ekosystemów przez wyeliminowanie czynników powodujących degradację środowiska.

Użytkowanie środowiska:

• Bezpośrednie - korzystanie ze środków zapewniających przeżycie człowieka np. oddychanie,

• Pośrednie - użytkowanie w procesie gospodarowania

Do pojęcia użytkowanie środowiska używa się zamiennie pojęcia korzystania ze środowiska. Gospodarką korzystania ze środowiska jest korzystanie z elementów środowiska i wprowadzanie w nim zmian w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej ( wprowadzanie zanieczyszczeń do powietrza, pobór wody powierzchniowej i wód podziemnych, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, składowanie odpadów, usuwanie drzew i krzewów)

EKOLOGIA - jest dyscypliną nauki zajmującą się dynamiką środowiska przyrodniczego, a jej przedmiotem są dynamika i związki między organizacjami a ich żywym i martwym środowiskiem, we wszystkich poziomach biologii, łącznie ze sferą antropogeniczną. Powstała w XIX w a jej twórcą był HEKEL.

SOZOLOGIA - to nauka o ochronie środowiska z greckiego sozo - chronić, logos - nauka. Twórcą był prof. GETTER -przyrodnik.

ŚRODOWISKO NATURALNE - środowisko pierwotne nietknięte przez człowieka - cywilizację.

ŚRODOWISKO CZŁOWIEKA - całokształt czynników żywych i martwych, które wpływają na zmiany środowiska przez człowieka w sposób pośredni i bezpośredni.

BIOCENOZA - zespół organizmów roślinnych i zwierzęcy, w których stosunki ilościowe utrzymują się na tym samym poziomie oraz producentów, konsumentów i reducentów.

EKOSYSTEM - organizmy tworzące biocenozę i zachodzące między nimi związki i ich interakcje z otoczeniem.

Środowisko w ujęciu ekonomicznym to zbiór przyrodniczych i przyrodniczo-autopogennych elementów tworzących na przestrzeni ograniczonej terytorium, wzajemnie powiązanych i zmieniający się układ, który umożliwia prowadzenie działalności gospodarczej oraz stwarza pozamaterialne warunki życia ludności.

Dla procesów zarządzania ważne jest:

1. Środowisko prawnie chronione - to środowisko, które obowiązujące przepisy prawa uznają za podlegające regulacji prawnej, mającej na celu jego ochronę,

2. Znaczenie środowiska z punktu widzenia gospodarowania - przesłanki:

Pojemność środowiska - to zdolność środowiska do przenoszenia obciążeń autropogennych, a szczególnie obciążeń technogennych, ta zdolność wyznaczana jest stanem równowagi przyrodniczej,

Potencjał środowiska - oznacza istniejące na danym obszarze zapasy zasobów naturalnych o odpowiedniej strukturze i jakości oraz trwałość ukształtowanych warunków przyrodniczych decydujących o sile reprodukcji ekosystemów i odporności środowiska na obciążenia autropogenne. Potencjał środowiska jest większy od pojemności środowiska.

Zasoby naturalne - składniki przyrody tworzące środki życia człowieka i jednocześnie stanowiące czynniki, procesów produkcyjnych.

Zasoby naturalne można podzielić na:

• Przestrzeń geograficzna wraz z kompleksem glebowo fizjologicznym,

• Zasoby mineralne,

• Zasoby wodne,

• Zasoby biotyczne.

ORAZ

• Zasoby wyczerpywalne,

• Zasoby niewyczerpywalne.

Zasoby występują w dwóch skupieniach : Atmosfera i Hydrografia.

W polskiej gospodarce docenia się w coraz większym stopniu trudno mierzalne zasoby naturalne jak np. czyste powietrze, wartość zdrowotna lokalnego klimatu czy wartość estetyczna krajobrazu.

Negatywne przemiany skutku działania człowieka:

• Pogarszanie zasobów naturalnych, zmniejszanie się pojemności ekologii,

• Naruszanie równowagi środowiska.

Wyróżniamy cztery typy marnotrawstwa:

1. Eksploatacja rabunkowa - polega na niewłaściwej kolejności zużywania zasobów naturalnych np. górnictwo.

2. Niedostateczne wykorzystanie zasobów odnawialnych.

3. Nieracjonalna gospodarka zasobami nieodnawialnymi.

4. Marnotrawstwo wynikające z nieoszczędnej eksploatacji surowców i złego zastosowania produktów końcowych.

HOMEOSTOZA - samoregulacja

WARUNKI PRZYRODNICZE - to pojęcie takich aspektów środowiska, które są istotne dla życia człowieka, ale które nie są bezpośrednio wykorzystywane. To określony zbiór i usytuowanie elementów środowiska, które w pewnych okolicznościach sprzyjają, chociaż czasami ograniczają konkretne procesy.

Społeczne czynniki decydujące o ochronie środowiska

ŚWIADOMOŚĆ EKOLOGICZNA - jest ona bardzo istotna w zarządzaniu środowiskiem. Jest to stan wiedzy, poglądów i wyobrażeń ludzi o roli środowiska w życiu człowieka, jego zanieczyszczeniu, innych zagrożeniach, ale także stan wiedzy o sposobach i instrumentach zarządzania środowiskiem - ochrony środowiska.

Komponenty środowiska przyrodniczego to elementy środowiska geograficznego:

• Powietrze atmosferyczne,

• Hydrosfera,

• Powierzchnia ziemi,

• Zasoby biotyczne.

Diagnoza stanu komponentów

Powietrze atmosferyczne ma swoją strukturę w układzie gazów. Zanieczyszczenie środowiska pochodzi nie tylko od człowieka. Zanieczyszczenie naturalne pochodzi np. z erupcji wulkanów, rozkładu substancji organicznych. Zanieczyszczenie sztuczne - pyły, mgły, gazy - pochodzą z działalności człowieka. Typowe zanieczyszczenia to : pyły, tlenki węgla, tlenki siarki, tlenki azotu, węglowodory aromatyczne.

Źródła emisji zanieczyszczeń: przemysł a zwłaszcza przemysł ciężki - hutnictwo, chemiczny. Następuje zmiana i coraz większe znaczenie ma emisja z transportu, jest to emisja niska mająca bezpośredni wpływ na człowieka.

Dwutlenek siarki - emitowany z procesów spalania (0,6-4% siarki), emitowany przez duże siłownie elektryczne ok.12 ton dwutlenku siarki. W Polsce emituje się od 10 mln ton.

Dwutlenek węgla - prowadzi do efektu cieplarnianego.

Tlenek węgla - emitowany przez samochody 0,3% jest niebezpieczne dla człowieka.

Dwutlenek azotu - jest punktem wyjścia do tworzenia się innych zanieczyszczeń np. ozonu

Pyły dzielimy na:

• Toksyczne - związki ołowiu,

• Wyjątkowo szkodliwe - azbest, wolna krzemionka,

• Mniej szkodliwe - węgiel, gips.

Skutkiem zanieczyszczeń jest pył opadający na ziemię oraz unoszący się w powietrzu. Skład pyłu: ołów, kadm, azbest, inne metale, a zwłaszcza metale ciężkie unoszące się w powietrzu. Istnieje duże zagrożenie związane ze zwiększeniem procesu promieniowania, którego nie można powstrzymać.

IMISJA - stężenie zanieczyszczeń unoszących się w powietrzu np. pyły

HYDROSFERA - można wyróżnić dwa aspekty:

• Ilość wody,

• Jakość wody

Podstawą oceny ilości wody jest jej odpływ stały. Zasobność wód powierzchniowych - odpływ stały - odpływ nienaruszalny.

Oprócz wód powierzchniowych mamy także wody podziemne. Zasobność wód podziemnych określa się w związku z ich odnowialnością..

Polska:

Średni odpływ roczny - 1963 m3 wody /s, zasoby dyspozycyjne 7 /rok

Zasada racjonalnego gospodarowania zasobami wodnymi - należy wykorzystać istniejące zasoby jak najpełniej w stosunku do potrzeb ale jednocześnie nie powodować niekorzystnych zmian w hydrosferze.

Uregulowanie rzeki i potoków:

1. Prowadzi do przyspieszenia odpływu wody, którego efektem jest wzrost siły rzeki.

2. Zmienia warunki życia roślin i zwierząt - odcięcie dostępu do rzeki.

Zbiorniki retencyjne sprzyjają ochronie przed powodzią, ale zmieniają warunki przebiegu zjawisk lodowych. Odpływ wody 65m2/s.

Jakość wód powierzchniowych ocenia się za pomocą klas czystości:

I klasa - wody nadające się do zaopatrzenia ludności w wodę do picia i bytowaniu w warunkach naturalnych ryb łososiowatych.

II klasa - wody nadające się do bytowania w warunkach naturalnych innych ryb niż łososiowate, do hodowli zwierząt gospodarskich, do celów rekreacyjnych, organizowania kąpielisk, sporty wodne.

Zanieczyszczenia tradycyjne mikrozanieczyszcenia: metale, kompleksy metaloorganiczne, związki organiczne, substancje mineralne np.azbest. Stanowią bardzo poważne zagrożenie dla zdrowia, powodują ostre i chromiczne schorzenia.

Degradację ziemi stanowią modyfikacje fizycznych, chemicznych i biologicznych właściwości, które pogarszają biologiczną aktywność środowiska ze szczególnym uwzględnianiem produkcji środków żywności, warunków ekologiczno - sanitarnych populacji ludzkich i estetyki krajobrazów.

Powierzchnia ziemi to kontynent. Przekształcenie powoduje naruszenie górotwórcze to procesy wywołujące zmiany typu geomechanicznego w ukształtowaniu powierzchni ziemi i jej przypowierzchniowej warstwie, w której prowadzone są roboty eksploatacyjne surowców mineralnych.

Powierzchnia ziemi składa się z wielu komponentów. Najważniejszy - gleba. Przyjmuje ona zanieczyszczenie z wód i powietrza. Ma duży wpływ na wartości pokarmowe, na rośliny. Metale ciężkie:

• Kadm,

• Ołów,

• Środki chemiczne ochrony roślin,

• Węglowodory aromatyczne np. ropopochodne.

Występuje silna presja na jakość gleb. Główne przyczyny zmiany jakości gleb:

• Emisja z zakładów metali kolorowych,

• Emisja z transportu.

W przypadku metali ciężkich zanieczyszczenie gleb utrzymywało by się okresie kilkutysięcy lat. Zanieczyszczenie organizmu ludzkiego to przede wszystkim rośliny zarówno w liściach jak i korzeniach. Na zawartość metali ciężkich w glebie wpływa:

• Rodzaj gleby,

• Ilość metali ciężkich,

• Zawartość substancji organicznych,

• Zawartość wapnia i fosforu.

Podział gleb

1. Na danym obszarze można uprawiać rośliny bez ograniczeń,

2. Można uprawiać wybraną strukturę roślin i należy stosować odpowiednią profilaktykę,

3. Wykluczenie upraw roślin spożywanych przez człowieka i zwierzęta.

O ok. 10% powierzchni gruntów rolnych jest zakwalifikowanych do kategorii „3”. Około 60% do kategorii”2” - dla roślin przemysłowych.

Działania profilaktyczne:

1. Istotne znaczenie ma kwasowość gleby, dużo próchnicy.

2. Należy ograniczyć uprawę roślin, które mają tendencję kumulowania metali ciężkich: marchew, buraki, seler, pietruszka.

3. Można ograniczyć metale ciężkie np. spożywając soki.

Na równowagę rolniczą mają wpływ lasy. Lasy spełniają dwie role:

1. Gospodarczą - dostarczają drewna na potrzeby gospodarcze,

2. Pozagospodarczą - oddziaływanie lasów na środowisko na stosunki wodne, również na równowagę przyrodniczą.

Występuje tendencja na odtwarzanie lasów. Gleby o b klasie mają być zalesiane. Szczególne znaczenie ma emisja zanieczyszczeń w powietrzu. Zanieczyszczenie powietrza dwutlenkiem węgla wpływa niekorzystnie na lasy. Jest pewna prawidłowość. Im większe zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego tym niższe są rośliny. Przy dużych stężeniach dwutlenku węgla następuje obumieranie lasów. Działanie dwutlenku węgla polega na rozkładzie chlorofili i jednocześnie uniemożliwia jego regeneracje. Takie oddziaływanie jest szczególnie ważne dla drzew iglastych.

Rodzaje uszkodzenia drzewostanu:

• Uszkodzenie ostre w postaci odparzeń,

• Uszkodzenie chroniczne spowodowane długotrwałym oddziaływaniem.

Wyróżniamy trzy strefy:

1. Strefa słabego zagrożenia - obserwuje się początkowe objawy utraty aparatu asymilacyjnego. Występowanie posuszu.

2. Strefa średniego zagrożenia - występują zaawansowane objawy uszkodzenia aparatu asymilacyjnego, nikną wrażliwe gatunki roślin np. jodła, występuje silne wydzielanie się posuszu.

3. Strefa silnego zagrożenia - występują ostre odparzenia drzewostanu.

Strefa „O” - nie występuje nic.

Emisja - to co wyrzucamy do powietrza.

Immisja - to co nas dotyczy - opady zanieczyszczeń.

TRZY KATEGORIE ORGANIZOWANIA GMIN:

1. Na obszarze gmin wielokrotnie jest przekroczone dopuszczalne stężenie max 12 pkt. min 1pkt.

2. Gminy, gdzie obserwuje się stałe ponadnormatywne zanieczyszczenie.

3. Gminy, gdzie występuje ponadnormatywne zanieczyszczenie, ale nie dotyczy wszystkich komponentów środowiska.

Straty mogą występować jako:

• Straty zdrowia,

• Straty ekologiczne,

• Straty gospodarcze.

W 1991 roku Polska przyjęła politykę ekologiczną. Celem tej polityki jest wdrożenie ekorozwoju. Równocześnie w polityce tej określono zbiór zasad, które należy przestrzegać w zarządzaniu środowiskiem:

1. Zasada praworządności - oznacza konieczność przebudowy prawa ekologicznego. Wyeliminowanie możliwości omijania prawa ekologicznego w imię wyższych zasad.

2. Zasada likwidacji zanieczyszczeń u źródła - oznacza, że przy wyborze środków zapobiegawczych i sposobie likwidacji negatywnych skutków należy preferować działania w odpowiednim układzie hierarchicznym:

• Unikanie wytwarzania zanieczyszczeń, co oznacza przebudowę systemu wytwarzania, zmianę modelu konsumpcji,

• Recycling - zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzyskiwanie energii a także oczyszczanie ścieków i odpadów,

• Neutralizacja zanieczyszczeń - oczyszczanie ścieków a także składowanie odpadów w składowiskach.

3. zasada uspołeczniania - polega na tworzeniu instytucjonalnych i prasowych warunków dla udziału obywateli, organizacji społecznych w pracach decyzyjnych dotyczących gospodarowania środowiskiem.

4. Zasada ekonomizacji - zakłada maxymalne wykorzystanie mechanizmu rynkowego w pracach użytkowania zasobów przyrodniczych. Max. Zastosowanie mechanizmu rynkowego nie może zastąpić wpływu władzy państwa.

Wprowadzanie mechanizmu rynkowego w proces działań związanych z ograniczeniami barier ekologicznych. Kroki:

1. Wprowadzanie mechanizmu rynkowego do struktury związanej z wyborem urządzeń ekologicznych.

2. Analiza strat i analiza stygholderów - buduje się scenariusze „gry aktorów” dla osób które będą popierały i (nie) nasze działanie.

3. Podjęcie decyzji ułatwia mechanizm rynkowy.

4. Zasada zanieczyszczający płaci - składa się na pełną odpowiedzialność w tym materialną za skutki zanieczyszczenia i innych zagrożeń środowiska na sprawcę tych zanieczyszczeń. Należy podnieść opłaty do 80%. OECD przyjęła tą zasadę, a także UE. To ważny element prawa ochrony środowiska w UE.

5. Zasada racjonalizacji - akcentuje rozwój w układzie regionalnym:

• Rozszerzenie uprawnień dla samorządów terytorialnych i terenowej administracji rządowej do ustalania regionalnych instrumentów zarządzania środowiskiem w stosunku do jednostek działających na tym terenie,

• Zregionalizowanie ogólnokrajowych mechanizmów i polityki ekologicznej.

Wyróżniamy następujące rodzaje obszarów:

• Obszar ekologicznego zagrożenia ( zurbanizowany i uprzemysłowiony),

• Obszar o dużych walorach przyrodniczych ( z przewagą funduszy ochronnych, naukowych i rekreacyjnych oraz znaczącą rolą leśnictwa i ekologicznego rolnictwa),

• Obszar o pośrednim charakterze - dominacja intensywnego rolnictwa i umiarkowanego przemysłu przetwórczego.

6. zasada etapowania działań - określenie układu priorytetów, które będą wyznaczać pierwszeństwo pewnych działań. FUNDUSZ EKOLOGICZNY - pilnuje zachowania priorytetów.

7. Zasada wspólnego rozwiązywania problemów racjonalnych - na styku regionów rozwiązuje się wspólne problemy, które są wspólne dla tych regionów (euroregiony).

CEL NADRZĘDNY POLITYKI REGIONALNEJ: wykorzystanie zróżnicowania regionalnego zasobów, szans i predyspozycji w poszczególnych regionach dla przyspieszenia transformacji ustrojowej i łagodzenia społecznych skutków przekształceń.. Z jednej strony najtrudniejszym problemem przekształceń polskiej przestrzeni jest restrukturyzacja megastruktury aglomeracyjnej na obszarze woj.. katowickiego . Z drugiej strony w polityce regionalnej określono rangę imperatyw ochrony środowiska oraz stopniowego wdrażania rozwoju zrównoważonego.

Przyjmuje się zasadę konkurencyjności regionu. Przesłanki decydujące o konkurencyjności regionu:

1. Stopień innowacyjności.

2. Uwarunkowania ekologiczne.

3. Zasoby prawne.

4. Rozwój regionalnego systemu logistycznego.

Innowacyjność ma znaczenie dla starych regionów. Decyduje ona o niezależności politycznej i rozwojowej. Decyduje ona o efektywności procesów eliminowania barier ekologicznych - woj. Katowickie. Procesy innowacji sprzyjają strategii likwidacji zanieczyszczeń u źródła. W sferze realnej oznacza to stosowanie technologii bezodpadkowych i małoodpadkowych.

System logistyczny to rozwój infrastruktury transportu, który musi uwzględniać warunki ekologiczne.

Strukturę zapewnić mają:

• Optymalne podejmowanie decyzji,

• Struktury muszą być tak ukształtowane, aby prowadziły do minimalizacji kosztów przy podejmowaniu decyzji.

Dotyczy to wszystkich organów administracji politycznej i podmiotów ochrony środowiska.

Działania w zakresie zarządzania środowiskiem mają charakter administracyjno-prawny. Charakter ten związany jest z istnieniem struktur wyróżnionych w administracji państwowej. Struktury rządowe i samorządowe wpisane są w proces zarządzania środowiskiem. 01.01.1999 r., - reforma administracji publicznej. Wyróżniamy trzy segmenty władz publicznych:

1. Segment interesu ogólnego: rząd, administracja centralna, administracja rządowa w województwie.

2. Segment regionalny - tworzony przez samorząd województwa zajmujący się kształtowaniem uwarunkowań rozwoju na obszarze tego województwa.

3. Segment lokalny - samorząd gminny, miejski, powiatowy.

Na szczeblu centralnym struktury podmiotu systemu zarządzania środowiskiem tworzą podmioty tj.:

• Organy decyzyjne państwa: sejm, senat, prezydent, rząd,

• Centralne organy administracji rządowej: premier, ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, urzędy centralne.

MINISTER ŚRODOWISKA - od 1999 roku naczelny organ administracji rządowej odpowiedzialny za kształtowanie i realizację polityki ekologicznej państwa.

ZAKRES PRZEDMIOTOWY:

• Ochrona i kształtowanie środowiska,

• Ochrona przyrody,

• Gospodarka zasobami naturalnymi,

• Gospodarka wodna i ochrona przeciwpowodziowa,

• Gospodarka leśna i ochrona gatunków leśnych,

• Meteorologia i hydrologia.

ZAKRES FUNKCJONALNY:

• Koordynowanie działań w zakresie zarządzania środowiskiem prowadzonych przez wszelkie podmioty administracji państwowej,

• Legislacja - wydawanie przepisów,

• Nadzór nad gospodarką realizowaną przez jednostki podporządkowane ministrowi,

• Nadzór nad kontrolą w zakresie ochrony środowiska prowadzonej przez podległych ministrów /OŚ,

• Pełnienie funkcji organu drugiej instancji w postępowaniu administracyjnym, rozpatrującego odwołania od orzeczeń niższych szczebli.

Minister korzysta z organów opiniodawczych i doradczych:

• Główny ekolog,

• GIOŚ

• Komitety - Główny Komitet Przeciwpowodziowy, Komitet Gospodarki Leśnej.

Jednostkami operacyjnymi są też komisje:

• Komisja zasobów kopalni,

• Komisja dokumentacji hydrogeologicznej,

• Komisja dokumentacji inżynierskich.

Podstawowymi komórkami obsługującymi działalność ministrów są departamenty.

W procesie zarządzania środowiskiem duże znaczenie ma:

• Inspekcja ochrony środowiska,

• Regionalne zarządy gospodarki wodnej (RZGW),

• Krajowy Zarząd Parków Narodowych.

Wzrasta rola RZGW Gdańsk, Katowice, Kraków, Poznań, Szczecin, Warszawa, Wrocław. Zarządzają gospodarką wodną w układzie zlewniowym. Zadania:

• Bilansowanie zasobów wód,

• Opracowanie programów i planów gospodarowania zasobami wodnymi,

• Opracowanie warunków korzystania z wód dorzecza,

• Koordynacja przedsięwzięcia gospodarki wodnej,

• Opiniowanie rozwiązań projektowych dotyczących lokalizacji inwestycji mających wpływ na gospodarkę wodną.

INSPEKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA

Nazwa od 1999 roku, kiedyś PIOŚ w latach 80. Od 1991 roku IOŚ uzależniona jest od wojewody. Do 1999 roku inspektorzy działali niezależnie od wojewody.

Struktura podmiotowa - centralnym organem administracji rządowej odpowiedzialnym za kontrolę jest Główny Inspektorat Ochrony Środowiska - w randze wiceministra.

Zakres przedmiotowy:

1. Kontrola przestrzegania przepisów o ochronie środowiska,

• Kontrola przestrzegania decyzji ustalających warunki użytkowania środowiska,

• Udział w postępowaniu lokalizacyjnym, włącznie z przekazywaniem obiektów do eksploatacji,

• Podejmowanie decyzji wstrzymujących działalność prowadzoną z naruszeniem wymogów ochrony środowiska.

2. Organizowanie państwowego monitorowania środowiska.

3. Inicjowanie działań tworzących warunki zapobiegania nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska oraz usuwanie ich skutków i przywracania środowiska do stanu właściwego.

Struktura podmiotowa:

• GIOŚ,

• wojewoda, przy pomocy Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska.

WIOŚ - kierownik WIOŚ. Wojewoda jest podmiotem, który może prowadzić do rozwoju struktury ochrony środowiska, może tworzyć delegatury WIOŚ.

Kompetencje Inspektora Ochrony środowiska:

• wstęp na teren obiektu na którym prowadzona jest działalność gospodarcza przez całą dobę,

• pobieranie próbek i przeprowadzanie niezbędnych badań a także innych czynności kontrolnych umożliwiających przestrzeganie przepisów ochrony środowiska,

• ocenianie procesów technologicznych stosowanych w danej organizacji gospodarczej, a także do oceny urządzeń służących do ochrony środowiska.

W zależności od wyników kontroli inspektor może:

• nałożyć zarządzenie pokontrolne obligujące do działań ochronny środowiska,

• nałożyć kary pieniężne,

• wstrzymać działalność gospodarczą - po usunięciu przyczyn można ponowić działalność.

WIOŚ podporządkowany jest wojewodzie, a także władzy regionalnej. Aktualnie wojewoda jest organem właściwym do wydawania decyzji reglamentacyjnych w zakresie:

• użytkowania środowiska dla inwestycji szczególnie szkodliwych dla zdrowia i życia ludzi,

• wykorzystywania gospodarczych odpadów przemysłowych zawierających substancje promieniotwórcze,

• określa dla terenu całego województwa lub jego części jakość i rodzaj paliw dopuszczanych do stosowania oraz ogłasza w przypuszczeniu przekroczenia alarmowych poziomów stężeń zanieczyszczeń stanu alarmowego.

SEJMIKI WOJEWÓDZKIE I URZĄD MARSZAŁKOWSKI

Samorząd wojewódzki odpowiada za strategię rozwoju regionalnego. Sejmiki wojewódzkie zobowiązane są do opracowania programów zrównoważonego rozwoju wynikających z polityki ekologicznej państwa. Sejmiki wojewódzkie wykonują zadania o charakterze wojewódzkim w zakresie:

• zagospodarowania przestrzennego,

• ochrony środowiska i gospodarki wodnej.

URZĄD MARSZAŁKOWSKI - prowadzi wyodrębnione rachunki bankowe służące do gromadzenia i redystrybucji wpływów z tytułu opłat i kar związanych z gospodarczym korzystaniem ze środowiska. Redystrybucja na Fundusze Ochrony Środowiska i gospodarki wodnej. Opłaty nalicza i określa wojewoda a ściąga Urząd Marszałkowski.

POWIAT - wykonuje zadania w zakresie ochrony środowiska. Starosta uprawniony jest min. do wydawania decyzji reglamentacji w zakresie użytkowania środowiska dla obiektów zaliczanych do inwestycji mogących pogorszyć stan środowiska. Do kompetencji starosty należy też:

• udzielenie zezwoleń na wytwarzanie odpadów niebezpiecznych w ilości powyżej 1 tysiąca ton.,

• udzielenie zezwoleń na składowanie odpadów niebezpiecznych,

• rozstrzyganie spraw związanych z korzystaniem z zasobów wodnych także wykonywaniem i użytkowaniem urządzeń wodnych,

• wydawanie koncesji dotyczących eksploatacji małych złóż kopalni pospolitych,

• realizacja zadań dotyczących gospodarki leśnej i ochrony przyrody.

Rozwiązania legislacyjne uznały, że do zadań własnych gmin należą:

• sprawy dotyczące ładu przestrzennego gospodarki i ochrony środowiska,

• wodociągi i zaopatrzenie w wodę, kanalizację, usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych, utrzymanie czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwianie odpadów komunikacji, także zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną,

• organizowanie ruchu drogowego i lokalnego transportu zbiorowego.

EKOLOGIA MIASTA.

Oznacza kierunek działania (rodzaj rozwoju lokalnego) zmierzający do powiązania miejskiej gospodarki ludzkiej z przyrodą w sposób zrównoważony, wprowadzenia człowieka do systemów ekologicznych i traktowania środowiska zurbanizowanego jako ekologicznego systemu osadniczego w którym występuje zjawisko o charakterze ekologicznym.

Do elementów ekologicznego systemu osadniczego zaliczamy:

• biocenozę - tworzona przez populację ludzką, roślinną i zwierzęcą,

• biotop - składniki przyrody nieożywionej ( klimat, rzeźba terenu),

• gospodarka miejska i kultura.

Zasady kształtowania siedlisk ludzkich:

• zdecentralizowana - samowystarczalne zaopatrzenie w żywność,

• konieczność dostosowania struktur miasta do cech biotopu.

W przestrzeni siedlisk ekologicznych należy zmierzać do realizacji dwóch celów:

1. uzyskanie optymalnych warunków biotycznych i abiotycznych dla populacji ludzkiej,

2. uzyskanie optymalnych warunków dla funkcjonowania systemu przyrodniczego.

GMINA

Jest ona wspólnotą samorządową. O jej ustroju decyduje jej statut. Kompetencje gminy w zakresie ochrony środowiska:

1. o charakterze ogólnym - polegają na :

• sprawdzanie kontroli w zakresie ochrony środowiska wspólnie z organami administracji publicznej,

• zapewnienie warunków niezbędnych do realizacji przepisów ekologicznych wspólnie z organami administracji rządowej,

• zapewnienie warunków ochrony lasów i zieleni miejskiej.

2. o wyższym stopniu konkretyzacji:

• wydawanie zezwoleń na wycinanie drzew,

• wymierzanie opłat i kar pieniężnych za niszczenie drzew,

• ustanawianie ograniczeń co do czasu pracy urządzeń technicznych stwarzających zagrożenia w zakresie hałasu i wibracji,

• nakazywanie użytkownikowi maszyny lub innego urządzenia technicznego wykonywania odpowiednich czynności zmierzających do ograniczenia uciążliwości dla środowiska,

• ustanowienie kar miejskich i wiejskich,

• nakazywanie właścicielowi gruntu wykonania niezbędnych urządzeń zabezpieczających wodę przed zanieczyszczeniami.

3. zadania związane ze współdziałaniem gminy z organizacjami społecznymi:

• gmina zobowiązana jest do udzielania pomocy organizacjom społecznym w ich działalności w zakresie ochrony środowiska,

• powierzenie funkcji społecznych opiekunowi środowiska.

4. uprawnienia gminy związane z wystąpieniem nadzwyczajnego zagrożenia środowiska:

• zarządzanie ewakuacją ludności z terenów zagrożonych,

• przyjmuje zawiadomienia o wystąpieniu nadzwyczajnego zagrożenia i wykonuje obowiązki własne i zlecone przez wojewodę,

• może wprowadzić obowiązek świadczeń osobistych i rzeczowych na rzecz organizowanej akcji.

PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO

Gmina uprawniona jest do stymulowania wielu działań z zakresu problematyki ochrony środowiska tzn. organy gminy mogą podejmować określone działania w kształtowaniu takich form ochrony przyrody jak:

5. tworzenie obszaru chronionego krajobrazu.

6. Uznawanie tworów przyrody za pomniki przyrody.

7. Tworzenie użytków ekologicznych.

Obszary chronionego krajobrazu obejmują wyróżniające się krajobrazowo tereny o różnych typach ekosystemu (musi być bogactwo ekosystemu). Zagospodarowanie tych ekosystemów powinno zapewniać stan względnej równowagi ekologicznej.

Pomnikami przyrody - są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno - pamiątkowej i krajobrazowej.

Rada gminy ustala nazwę pomnika przyrody, zlokalizowanie, nakazy i zakazy. Ochrona gatunkowa ma na celu zabezpieczenie dziko występujących roślin i zwierząt, a w szczególności gatunków rzadkich lub zagrożonych wyginięciem.

Użytki ekologiczne - są to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemu mające znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów środowiska (zbiorniki wodne, torfowiska, kępy drzew i krzewów śródpolnych, wydmy).

Zespół przyrodniczo krajobrazowy tworzony jest w celu ochrony wyjątkowo cennych fragmentów krajobrazu przyrodniczego i krajobrazowego dla zachowania formy estetycznej. Zespół roślinności znajdującej się na terenach przeznaczonych w planach zagospodarowania przestrzennego na cele wypoczynkowe, zdrowotne i estetyczne w szczególności są to: parki, zieleńce, zieleń na ulicach i w lasach, pracownie i ogródki działkowe.

W stosunku do instrumentów zarządzania środowiskiem zostały określone dwa podstawowe zadania:

1. Muszą być skuteczne.

2. Muszą zapewniać osiąganie pożądanych celów przy minimalnym koszcie społecznym.

Ochrona środowiska zależna jest od stopnia internalizacji celów ekologicznych w działalności związanej z użytkowaniem środowiska przyrodniczego. Uznaje się że stosowany w jednostkach gospodarczych rachunek ekonomiczny umożliwia uwzględnianie racjonalizacji użytkowania środowiska w skali mikroekonomii, równocześnie uznaje się, że integracja celów ekologicznych może być zapewniona poprzez wymuszanie albo przez promowanie przestrzegania określonych wymogów. Tworząc strukturę instrumentów zarządzania środowiskiem rozpatrzyć należy układ dwóch sił:

1. Władza.

2. Rynek.

Państwo dążące do realizacji ustalonej polityki ekologicznej wykorzystuje zróżnicowaną strukturę instrumentów. W strukturze instrumentów tych wyróżnia się:

1. Instrumenty prawne - bezpośredniego oddziaływania.

2. Instrumenty ekonomiczne - pośredniego oddziaływania,

3. Instrumenty organizacyjne - tworzenia specjalistycznych organizacji.

Struktura instrumentów w danym kraju zależy od systemu gospodarki państwowej.

Wraz z transformacją ustrojową następowała zasadnicza zmiana procesów ochrony środowiska. Państwo regulacyjne ustępowało miejsca państwu profesjonalnemu zajmującemu się przede wszystkim tworzeniem prawno instytucjonalnych warunków sprawnego funkcjonowania mechanizmu rynkowej koordynacji działań podmiotów użytkujących środowisko.

Mamy dwa rodzaje przymusu: bezpośredni i pośredni. Przymus prowadzi do eliminowania uznawania przez podmioty zanieczyszczające poszczególne elementy środowiska za dobrowolne.

Kategoria dobra wolnego oznacza dobro, które posiada wartości użytkowe, ale którego zasoby są nieograniczone w stosunku do potrzeb.

Zasoby naturalne nie mogą być jedynie chronione poprzez stosowanie mechanizmu rynkowego ponieważ charakteryzują się określonymi niedoskonałościami rynkowymi, tzn.:

1. Brak jest precyzyjnie określonego systemu praw prywatnej własności w zakresie zasobów środowiska.

2. Wiele zasobów środowiska wykazuje cechy właściwe dobrom publicznym (np. powietrze).

3. Występuje niedoskonała informacja w zakresie funkcji kosztów i kosztów związanych z gospodarczym użytkowaniem środowiska.

Uznaje się, że państwo nie może zastępować mechanizmów rynkowych w procesach ochrony środowiska, zadaniem państwa jest natomiast tworzenie warunków do powstawania nowych rynków służących procesom regulacji gospodarczego korzystania ze środowiska.

Efekty zewnętrzne występują wówczas gdy decyzja podejmowane przez jeden lub więcej podmiotów gospodarczych oddziałują bezpośrednio na możliwości produkcyjne lub konsumpcyjne innych podmiotów gospodarczych, a tym samym oddziałują bezpośrednio na funkcje kosztów lub użyteczności odbiorców efektów zewnętrznych.

Zasadniczą przesłanką efektywności poszczególnych metod zarządzania środowiskiem jest możliwość podporządkowania ekologicznych negatywnych efektów zewnętrznych ich sprawcom. Stwarza to wtedy możliwość internalizacji tych efektów w wewnętrzne koszty funkcjonowania tych sprawców co niewątpliwie jest warunkiem stosowania zasady zanieczyszczenia gospodarki. Ograniczenie efektów zewnętrznych możliwe jest dzięki instrumentom bezpośrednim i pośrednim.

We wszystkich krajach europejskich typowym rozwiązaniem jest stosowanie systemu pozwoleń(instrumentów bezpośrednich) kontrolowanych za pomocą monitoringu środowiska, który umożliwia wychwytywanie momentów przekraczania dopuszczalnych emisji z czego wynikają dość ostre konsekwencje finansowe w stosunku do sprawców. Takie podejście określa się mianem filozofii dyrektywnej.

NADZWYCZAJNE ZAGROŻENIA EKOLOGICZNE.

Za istotnym udziałem państwa w ochronie środowiska przemawia także możliwość występowania nadzwyczajnych zagrożeń środowiska, w takiej sytuacji instrumenty ekonomiczne są nieefektywne.

Instrumenty bezpośrednie to środki instytucjonalne, których celem jest bezpośrednie oddziaływanie na postawę podmiotów użytkujących środowisko. Instrumenty te są formą administracyjno - prawną ochrony środowiska, która obejmuje:

1. Standardy jakości określone dla konkretnych elementów środowiska.

2. Standardy emisji.

3. Standardy produktowe i procesowe.

4. Przepisy użytkowe.

5. Standardy technologiczne.

6. Koncesjonowanie.

7. Ograniczenia obszarowe.

8. Przepisy bezpieczeństwa.

Standardy jakości występują w postaci wskaźników określających dopuszczalne stężenie poszczególnych zanieczyszczeń, dotrzymywanie tych norm emisji powinno gwarantować odpowiednią jakość danego komponentu środowiska.

Standardy jakości powietrza określa się osobno dla obszarów specjalnie chronionych (parki, krajobrazy, uzdrowiska).

Standardy produktowe i procesowe mają na celu ograniczenie zagrożeń zewnętrznych dla jakości środowiska na danym obszarze np. wyznaczają dopuszczalną zawartość szkodliwych substancji w wykorzystywanych produktach.

Przepisy użytkowe wprowadzane są za zwyczaj ze względu na specyfikę użytkową danego obszaru.

Standardy technologiczne nakazują stosowanie w działalności gospodarczej określonego rodzaju technologię produkcji. Stosowanie tego instrumentu sprzyja wdrażaniu strat zapobiegania zanieczyszczeniu.

Koncesjonowanie oznacza wydawanie zezwoleń na prowadzenie konkretnej działalności dba się o to żeby zabezpieczyć środowisko.

Ograniczenia obszarowe stosowane są zazwyczaj w przypadku urządzeń stacjonarnych, których lokalizacja może negatywnie oddziaływać na otoczenie.

Przepisy bezpieczeństwa mają znaczenie ze względu na zagrożenie które są nieprzewidywalne. Wynika to z tempa rozwoju. Niezbędna jest ostrożność, musi nastąpić zmiana przepisów do tych zmian.

Zarządzanie środowiskiem - proces przedsiębiorstwa powiązany z bezpieczeństwem i higieną pracy. Do minimalizacji zagrożeń dla ludności wprowadzono certyfikację wyrobów. Dotyczy ona eliminowania różnych zagrożeń ekologicznych. Ze względu na zagrożenia ekologiczne uchwalono ustawę o badaniach i certyfikacji - 3.04.93r. Powołała ona Centrum Badań i Certyfikacji oraz Radę ds. certyfikacji. Wyroby krajowe i importowane stwarzające zagrożenia lub, które służą ratowaniu zdrowia i środowiska podlegają obowiązkowi certyfikacji na zastrzeżony znak bezpieczeństwa.

Obowiązek certyfikacji dotyczy wszystkich przedsiębiorstw. Od 1995r., każdy kto produkuje lub sprowadza takie produkty musi poddać je badaniom i on ponosi tego koszty.

W dokumentacji do certyfikacji musi być schemat cyklu życia produktu. Jeżeli produkt stwarza zagrożenie w poszczególnych fazach to musi być odrzucony.

Wprowadzając produkty podlegające obowiązkowi certyfikacji nie oznaczone wymaganym znakiem bezpieczeństwa podlega się sankcjom w postaci obowiązku przekazania na rzecz budżetu państwa kwoty stanowiącej 100% sumy uzyskanej ze sprzedaży tego produktu.

Mamy też do czynienia z certyfikacją dobrowolna (ekolabeling). Służy przekazywaniu informacji społeczeństwu z punktu widzenia producenta, ma charakter gry marketingowej. PCBC nadzoruje także proces dobrowolnej certyfikacji. O ten znak mogą ubiegać się wszyscy producenci krajowi i eksporterzy w stosunku do produktów, które nie powodują degradacji środowiska. Rozpatrując regulacje prawną trzeba wspomnieć o kolejnym instrumencie do dyspozycji samorządu na szczeblu gminy.

PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO - określa podstawowe ramy oraz podział przestrzenny dla poszczególnych funkcji, które spełnia gmina. W tych planach:

1. Ustala się programy racjonalnego gospodarowania gleb,

2. Kompleksowe wykonanie gospodarki wodno-ściekowej, składowanie i unieszkodliwianie odpadów a także ochrona zasobów przyrody.

3. Ochrona walorów krajobrazowych i ochrona przed hałasem i wibracją.

4. Muszą być zapisane działania zapewniające ochronę ludności przed szkodliwym promieniowaniem, a także warunki eksploatacji kopalni, zabezpieczenie środowiska przed degradacją.

„Master plan gminy” - zbiór dokumentów posiadający analizy obecnej sytuacji i plany zmian na przyszłość. Zawiera wybory strategii i realizacji:

• Obserwacje, które występują w zakresie zarządzania środowiskiem stanowią, że regulacje prawne są coraz mniej bezpieczne,

• Procedury udzielania pozwoleń nie uwzględniając różnic w kosztach oczyszczania,

• Instrumenty bezpośrednie charakteryzujące się statycznością i nie reagują elastycznie na zmiany warunków technologicznych i ekonomicznych.

INSTRUMENTY EKONOMICZNE - narzędzia, które wpływają na rachunek kosztów i korzyści działań alternatywnych dostępnych dla podmiotu gospodarczego zapewniając wybór rozwiązań w sytuacji badanej, pożądanej z punktu widzenia jakości środowiska. Cechami instrumentów ekonomicznych zarządzania środowiska są:

1. Występowanie bodźca finansowego,

2. Umożliwienie podmiotom gospodarczym swobody wyboru,

3. Zaangażowanie czynników rządowych,

4. Zamiar bezpośredniego lub pośredniego utrzymania lub poprawy jakości środowiska.

Określono kwalifikacje instrumentów ekonomicznych na:

1. Opłaty,

2. Subwencje,

3. Systemy depozytowe,

4. Tworzenie rynków,

5. Bodźce finansowe dla egzekucji praw.

W Polsce stosuje się 1,2,5.

OPŁATY - ani podatek, ani cena. To świadczenie pieniężne na rzecz jednostek administracji państwa związane bezpośrednio i określające formę negatywnych oddziaływań na środowisko bądź też ze świadczeniem określonych usług ekologicznych. Opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska - na rachunek marszałka:

1. Opłaty za wprowadzenie substancji zanieczyszczających w powietrze,

2. Opłaty za składowanie odpadów w miejscach wyznaczonych na ten cel.

3. Opłaty za usuwanie drzew i krzewów,

4. Opłaty za szczególne korzystanie z wód i urządzeń wodnych:

• Za pobór wody,

• Za odprowadzanie ścieków.

FUNKCJE OPŁAT

1. Motywacyjna,

2. Redystrybucyjna

Przedział

Górna granica A) określona na podstawie strat, które powodują zanieczyszczenie środowiska

Dolna Granica B) takie wielkości stawek, które motywują do podjęcia działań ograniczonych emisją

Koszt krańcowy - podatek „Pipo”

Granica opłat

Funkcja redystrybucyjna - stworzenie funduszy ekologicznych. Oprócz opłat za emisję mamy opłaty usługowe pokrywające koszty zbiorowego unieszkodliwienia zanieczyszczeń i odpadów. Wyróżniamy;

• Opłaty koncesyjne - udzielane dla utrzymania na określony czas pozwolenia na wydobywanie kopalni,

• Opłaty eksploatacyjne - za wydobywanie kopalń.

Opłata produktowa powiększa cenę tych produktów, które przyczyniają się do powstawania zanieczyszczeń w sferze produkcji lub konsumpcji. Opłaty są zazwyczaj powiązane z pewnymi cechami tych produktów (np. zawartość ołowiu w benzynie).

Opłaty administracyjne:

• Opłaty za licencje,

• Opłaty za referencję i kontrolę.

SUBWENCJE - zróżnicowane formy pomocy finansowej. Stosowane są w celu stymulowania działań proekologicznych podejmowanych przez podmioty użytkujące zasoby środowiska.

• Narodowy fundusz Ochrony Środowiska i gospodarki Wodnej,

• Wojewódzki Fundusz ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,

• Powiatowy Fundusz Ochrony środowiska i Gospodarki Wodnej,

• Gminne fundusze Ochrony środowiska i gospodarki wodnej,

Oprócz tych funduszy mamy ekofundusze - utworzone w wyniku ekonwencji naszych długów (utworzony na pograniczu działań gospodarki państwowej).

Fundusze mają osobowość prawną, mają swoje rady. Aby uzyskać dofinansowanie trzeba spełniać kryteria. Priorytety - ograniczenie wysokiej emisji zanieczyszczeń, poprawa gospodarki wodno-ściekowej. Fundusze mogą dawać pożyczki, dotacje (tylko organizacje społeczne).

BODŹCE FINANSOWE DLA EGZEKWOWANIA PRAWA

Powszechnym bodźcem są kary ekologiczne. Oprócz opłat, kar, subwencji trzeba wprowadzać nowe instrumenty w celu:

• Poprawy skuteczności w zakresie ochrony środowiska,

• Ograniczenie kosztów społecznej ochrony środowiska.

Również systemy depozytowe należą do tych instrumentów.

• Odpowiednia dopłata obciąża cenę produktu, który jest szkodliwy dla środowiska. W wyniku odstawienia produktu lub jego pozostałości dla właściwego miejsca utylizacji to następuje zwrot tej opłaty.

Stosunek w zakresie pojazdów samochodowych, opakowań, akumulatorów samochodowych, opon samochodowych. Mierzymy system depozytowy w zakresie zużytych smarów, olejów samochodowych. Wprowadzenie takiego systemu sprzyja rozszerzeniu recyclingu i wymusza tworzenie przez producentów niezbędnych instalacji do utylizacji pozostałości.

System depozytowy sprzyja reorientacji organizacji gospodarczej na proekologiczne strategie, szczególnie na strategie innowacyjne i ofensywne.

Kolejny instrument to rynki emisji zanieczyszczeń - powstał w USA. Instrument ten jest pozytywny ze względu na to, że rynkowa optymalizacja procesów kształtowania emisji zanieczyszczeń jest najtańszą społecznie formą realizacji celów ekologicznych. Trzy formy rynku Emisji zanieczyszczeń:

1. Powłoki.

2. Kompensaty.

3. Banki emisyjne.

POWŁOKI - związek wszystkich emitentów tego samego zanieczyszczenia na danym obszarze zapewnia minimalizację kosztów ochrony środowiska.

KOMPENSATY - nie powinno się udzielać za dużo zezwoleń, aby jakość środowiska odpowiadała normą.

BANKI EMISYJNE - skupiają rezerwy miedzy pozwoleniami a emisją. Rezerwy te będzie można sprzedawać, ale 30% tych rezerw będzie musiała zostać w przedsiębiorstwie.

Kolejnym instrumentem są ubezpieczenia ekologiczne - zapewniają one korzyści. Zapewniają przeniesienie ryzyka ekologicznego z jednostki gospodarczej na wyspecjalizowane firmy ubezpieczeniowe. Niektóre firmy mają obowiązek ubezpieczenia się np. elekrtownie. Elementem motywacyjnym w zakresie ochrony środowiska jest wysokość składki ubezpieczeniowej (na początku wyższa, gdy system ekonomiczny poprawia się to jest coraz niższa)

ZASTAWY EKOLOGICZNE - pobierane przez administrację w celu zabezpieczenia dostosowania się jednostki gospodarczej do określonych przepisów narzucających min. obowiązek prawidłowego postępowania odnośnie pozostałości po naszej działalności gospodarczej - obowiązek rekultywacji terenu po danej działalności gospodarczej. Po rekultywacji zestaw jest zwracany. Wielkość zastawu powinna gwarantować opłacalność jego wykorzystania przez państwo w sytuacji, gdy nie udziela tego przedsiębiorstwo.

PODATKI EKOLOGICZNE - to ekologiczna forma podatkowa z krajów skandynawskich. Dąży się do tego, aby system zarządzania miał charakter dwukierunkowy, aby siłą motoryczną było państwo i rynek. Zarządzanie operacyjne powinno dążyć do osiągnięcia pewnych standardów przez stosowania pozwoleń na emisję.

DOZÓR ŚRODOWISKA - jako instytucja zintegrowana nie polega tylko na służbie kontrolnej, ale też dąży do stworzenia relacji miedzy administracją publiczną i organizacjami gospodarczymi, które sprzyjają ustaleniu norm ekologicznych. Przez dozór środowiska należy rozumieć zbiór działań podejmowanych przez wladze publiczne i inne czynniki w celu osiągnięcia przestrzegania przepisów przez podmioty, których one dotyczą oraz w celu poprawy lub zmiany sytuacji zagrażającej środowisku lub zdrowiu publicznemu. W systemie dozoru środowiska wyróżnia się kierunki działań:

1. Inspekcja - umożliwiająca określenie stopnia przestrzegania przepisów w ramach populacji podlegającej dozorowi.

2. Negocjacje - prowadzone z podmiotami naruszającymi przepisy w celu osiągnięcia zadowalającego dla obu stron metod i harmonogramów osiągnięcia przepisów.

3. Działania prawne - zmierzają do wymuszenia przestrzegania wymogów środowiskowych a także do zastosowania odpowiednich sankcji karnych w przypadku naruszenia prawa ekologicznego.

4. Promocja przestrzegania - stwarzające zachęty do dobrowolnego przestrzegania.

Program dozoru eliminuje przewagę rynkową podmiotów, które przestrzegają wymogów środowiska.

Bibliografia:

B. Iwańska, P. Czepiel, Wady i zalety nowej regulacji, „Rzeczpospolita” z 16 października 1998 r.

Ewa Pyłka-Gutowska, „Ekologia z ochroną środowiska”, Wydawnictwo Oświata, W-wa 1996 r.

27

-20-

---