Bóg w liryce Kochanowskiego i Sępa-Szarzyńskiego. |
W twórczości M. Sępa-Szarzyńskiego doszła do głosu jego głęboka pobożność, poczucie nietrwałości doczesnego życia oraz kult Matki Boskiej. Życie ludzkie pojmował jako ustawiczny ból, ciągłą walkę ducha z Szatanem ("O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i własnym ciałem"). Sytuacja człowieka ustawicznie doświadczanego hiobowym cierpieniem jest w istocie dramatyczna, dlatego, aby przetrwać, należy zdobyć się na heroizm podjęcia walki z pokusami i w pełni zaufać Bogu, którego wyroki są nieprzeniknione. W sonetach Szarzyńskiego pojawiły się także skłonności mistyczne (spotęgowane przez chorobę), wyrażające się w pragnieniu bezpośredniego obcowania z Bogiem. Tworzył w okresie późnego renesansu, w stylu manierystycznym, lecz pewne cechy tych utworów są zwiastunami baroku - m.in. zwrot ku potędze Boga (tu barok nawiązuje do średniowiecza). Szarzyński pokazuje, że jedynym celem życia ludzkiego na ziemi jest zmierzanie ku Bogu, że jest On jedyną nieprzemijającą wartością, w odróżnieniu od ludzkiego ciała i dóbr doczesnych. Ciało ludzkie pojmuje - zgodnie ze średniowiecznymi poglądami - jako siedlisko grzechu - pragnie ono dóbr doczesnych. Natomiast celem duszy jest zjednoczenie z Bogiem.
Kochanowski w pieśni "Czego chcesz od nas Panie" ukazuje Boga jako Wielkiego Demiurga, Architekta Świata, który konstruuje świat po to, aby jak najlepiej służył on człowiekowi. Dlatego doskonałe są wszystkie zamysły Boże, a człowiek powinien przyjmować je z wdzięcznością. "Treny" zawierają wizję Boga miłosiernego, z którym załamany poeta - ojciec szuka pojednania po tym, jak zwątpił w sprawiedliwość Bożą. Bóg wybacza mu wszystkie błędy i ofiaruje oparcie w tej trudnej chwili. We fraszce "O żywocie ludzkim" I oraz w pieśni IX pojawia się "Deus Ridens" - Bóg śmiejący się z teatru świata, w którym ludzie jak kukiełki biją się zawzięcie o rzeczy błahe, a pozwalają umknąć sprawom naprawdę istotnym, związanym z wiecznością duszy i zbawieniem. Bóg patrzy z góry na żałosne widowisko świata i śmieje się pobłażliwie. Również w "Pieśniach" Bóg pojawia się w postaci "Boskiej Opatrzności" czy też "Opiekuńczej Mocy". W pieśni rozpoczynającej się od słów: "Jest kto, by wzgardziwszy te doczesne rzeczy..." - Bóg jako Stwórca wyróżnił człowieka spośród innych stworzeń, obdarzył rozumem oraz ustanowił dla niego drogę życiową. Tylko Bóg zna przyszłość człowieka - takie widzenie rodzi postawę pełną ufności i zawierzenia Mu.