Szwecja, Królestwo Szwecji (Sverige, Konungariket Sverige) - państwo w Europie Północnej, zaliczanym do państw skandynawskich. Szwecja jest członkiem Unii Europejskiej od 1995 roku.
Wiadomości ogólne
Wyznanie: luteranie 87%, katolicy, prawosławni, baptyści, muzułmanie, żydzi, buddyści
Podział administracyjny: 21 regionów (län)
PKB: 29 174 dolarów amerykańskich na 1 mieszkańca
Władza ustawodawcza: jednoizbowy parlament Riksdag wybierany w głosowaniu powszechnym na 4-letnią kadencję (349 członków)
Główne mniejszości: Lapończycy, Finowie
Produkcja energii opiera się głównie na pozyskiwaniu energii wodnej i jądrowej.
Następczyni tronu - księżniczka Wiktoria Bernadotte
Powierzchnia - 54. na świecie
• całkowita - 449 964 km²
• wody śródlądowe - 8,67%
Liczba ludności 85. na świecie
• całkowita (2005) - 9 001 774
• gęstość zaludnienia - 20 mieszk./km²
Geografia
Długość wybrzeża: 3218 km
Długość granic z sąsiadującymi państwami:
Najwyższy punkt: Kebnekaise 2111 m n.p.m.
Najniższy punkt: Morze Bałtyckie 0 m
Największe jeziora: Wener (Vänern), Wetter (Vättern), Melar (Mälaren), Hjälmaren, Storsjön, Hornavan .
Szwecja administracyjnie podzielona jest na 21 regionów (szw. län - odpowiednik naszego województwa, zwykle nazywany po polsku regionem) i 290 gmin (szw. kommun). Ostatnią nową gminą, która powstała w 2003 roku. jest Knivsta, powstała z odłączenia się od gminy Uppsala.
1. Blekinge
2. Dalarna
14. Uppsala
Konstytucja
Szwecja jest monarchią konstytucyjną. Konstytucja nie jest jednolitym aktem prawnym, ponieważ w jej skład wchodzą oddzielne dokumenty:
„Akt o formie rządów” z 1974 r.
„Ustawa o wolności prasy” z 1948 r.
„Akt o sukcesji tronu” z 1810 r.
Oprócz tych praw fundamentalnych istnieje jeszcze „Akt o Riksdagu”, który ma niższą rangę, niż wcześniej wymienione, właściwie zajmuje pozycję pośrednią między prawami fundamentalnymi a zwykłymi ustawami . Tym niemniej można ją znaleźć obok trzech wcześniej wspomnianych aktów w kolejnych wydaniach „Konstytucji Szwecji”. Obecnie obowiązująca konstytucja weszła w życie 1 stycznia 1975 roku. Uchwalono ją po długich dyskusjach zapoczątkowanych w 1954 roku. Dyskusję tę zainicjował spory rozdźwięk między treścią ówczesnej konstytucji dającą w systemie ustrojowym przewagę królowi, a rzeczywistością, w której dominował parlament kontrolowany przez Szwedzką Socjaldemokratyczną Partię Robotniczą (SAP). W tym miejscu warto wspomnieć o tym, że Szwecja jest państwem, w którym reformy systemu politycznego następują bardzo powoli i zazwyczaj polegają na akceptacji istniejących już w rzeczywistości rozwiązań.
Monarcha
Król jest głową państwa, ale ma niewielkie uprawnienia. Przez wieki systematycznie je tracił na rzecz innych organów państwowych: parlamentu, rządu i innych urzędów centralnych. Formalnie jednak nadal jest podmiotem władzy wykonawczej. Najnowsza odsłona konstytucji tak ogranicza jego prerogatywy, że są one nawet mniejsze od uprawnień królowej brytyjskiej. Do kompetencji szwedzkiego króla zaliczamy zatem:
reprezentowanie Szwecji wobec innych głów państw i dyplomatów,
zwierzchnictwo w państwowym Kościele ewangelicko - luterańskim,
uroczyste otwieranie sesji Riksdagu,
wręczanie Nagrody Nobla,
udzielanie rady, zachęcanie i ostrzeganie parlamentu i rządu .
Monarcha ma również prawo do informowania go przez premiera o stanie państwa i najważniejszych pracach rządu. Co ciekawe, król utracił funkcję zwierzchnika sił zbrojnych. Nie ma prawa również do wyznaczania premiera i zatwierdzania nominacji ministrów. Jednakże interesujące jest sformułowanie, które znajdujemy w „Akcie o formie rządu” mówiące, że król nie ponosi odpowiedzialności za swoje czyny. Obecnie na tronie szwedzkim zasiada Karol XVI Gustaw. Wywodzi się on z dynastii Bernadotte, której założycielem był marszałek Francji Jean-Baptiste Jules Bernadotte - późniejszy Karol XIV Jan.
Parlament
Parlament szwedzki zwany Riksdagiem jest jednoizbowy. Chociaż do 1969 roku był dwuizbowy, a do 1866 czterostanowy. Wybory do Riksdagu są
powszechne,
równe,
bezpośrednie,
tajne.
Kadencja parlamentu trwa 4 lata, choć jeszcze do 1994 roku trwała tylko 3 lata. Kandydaci na posłów rywalizują o 349 miejsc w Riksdagu. 310 mandatów pochodzi z okręgów, a 39 z krajowych list partyjnych. Ta druga grupa mandatów rozdzielana jest między partie, które dostały się do Riksdagu po przekroczeniu wymaganego progu 4% głosów w skali państwa. Partie, które nie uzyskały tych 4%, ale w jednym z okręgów zdobyły 12% głosów również mogą mieć swoich posłów w parlamencie, ale nie mogą uczestniczyć w rozdziale drugiej grupy mandatów. Deputowani są wybierani wg zmodyfikowanego, proporcjonalnego systemu wyborczego Sainte - Laguë. Obywatele, którzy ukończyli 18 lat uzyskują zarówno prawo wyborcze bierne jak i czynne . Charakterystyczne dla szwedzkiego parlamentu jest funkcja varamena, czyli zastępcy. Każdy poseł ma swojego zastępcę, co umożliwia przejęcie jego funkcji przez varamena, w sytuacji, gdy nastąpiła nawet krótka niemożność pełnienia obowiązków przez danego deputowanego . Varamen musi pochodzić z tej samej partii, co jego poseł. Riksdag jest głównym organem władzy w państwie. Posiada funkcję ustawodawczą i kontrolną. Dodatkowo jego pozycję wzmacnia wyłączne prawo do zmiany konstytucji i jej interpretacji. Szwedzi mimo, że szanują ustawę zasadniczą, nie przywiązują dużej wagi do bezwzględnego przestrzegania jej. Ustawy wydawane przez Riksdag mogą być dalekie od zgodności z konstytucją. Dlatego też, w Szwecji nie istnieje coś takiego jak Trybunał Konstytucyjny. Taki stan rzeczy nazywamy dualizmem konstytucyjnym w traktowaniu ustawy zasadniczej . Jeśli chodzi o wspomnianą zmianę konstytucji to, aby ją przeprowadzić, Riksdag musi ogłosić bezwzględną większością głosów dwie identyczne uchwały, przy czym muszą je oddzielać wybory parlamentarne. Z tymi wyborami można przeprowadzić referendum konstytucyjne. Aby je przeprowadzić wystarczy jedynie zgłoszenie wniosku przez 1/10 ogółu posłów i przyjęcie go przez 1/3. Jeśli obywatele opowiedzą się przeciw zmianie, parlament nie może podjąć drugiej uchwały. Jeżeli obywatele będą za, procedura zmiany konstytucji jest kontynuowana przez nowo-wybrany Riksdag . Kiedy jest już wybrany nowy parlament, powstaje Komitet Weryfikacji Wyborów, gdzie może być zaskarżone: nieprawidłowe przeprowadzenie elekcji. W jej skład wchodzi:
przewodniczący (zostaje nim sędzia lub były sędzia, który nie może być równocześnie deputowanym) *6 członków .
Inną ciekawą funkcją w Riksdagu jest talman. Talman stoi na czele parlamentu. Do jego funkcji należy: wyznaczanie premiera, powierzanie mu misji tworzenia rządu, interpretacja parlamentarnych procedur, ustalanie kolejności zabierania głosu przez posłów. Talman musi pozostać bezstronny, więc nie głosuje i nie przemawia w imieniu swojej partii. Talman razem ze swoimi zastępcami, przewodniczącymi frakcji, szefem kancelarii Riksdagu tworzy Radę Przewodniczących, która ma duży wpływ na procesy ustawodawcze . Riksdag powołuje również czterech ombudsmanów m.in. do
spraw sprawiedliwości,
wojskowych,
ochrony konsumentów.
Ich główne zadanie to egzekwowanie odpowiedzialności rządu przed parlamentem. I tak ombudsman do spraw sprawiedliwości czuwa, aby ustawy były przestrzegane przez organy państwowe (z wyjątkiem rządu). Informacje o nadużyciach przekazuje opinii publicznej. Ombudsman do spraw wojskowych zajmuje się kontrolą przestrzegania ustaw ze sfery obronności: pełnienia służby wojskowej i funkcjonowania sił zbrojnych. Z kolei ombudsman do spraw ochrony konsumentów czuwa nad interesami kupujących, aby sprzedający przestrzegali prawa, dbali o jakość oferowanych produktów i byli uczciwi w kwestii cen. Interesy szwedzkiego konsumenta są naprawdę chronione. Oprócz ombudsmanów Riksdag powołuje również gubernatora Banku Szwecji, talmana, szefa kancelarii, sekretarza Riksdagu i przewodniczących stałych i specjalnych (ad hoc) komisji . Parlament powołuje również Doradczą Radę ds. Zagranicznych składającą się z
9 deputowanych,
talmana
króla.
Jest to organ, który zajmuje się, jak nazwa wskazuje, doradzaniem i kontrolą podmiotów zajmujących się prowadzeniem polityki zagranicznej. Wspomniane stałe komisje mają dużą autonomię. Są wybierane na podstawie układu sił partyjnych w parlamencie. Ich kompetencje to: opiniowanie projektów ustaw i uchwał przedłożonych później Riksdagowi. Komisje to miejsce dyskusji z udziałem ekspertów i ministrów, które krystalizują ostatecznie kształt i treść przyszłej ustawy. Jeśli chodzi o przedterminowe rozwiązanie parlamentu, to może ono nastąpić w dwóch przypadkach. W pierwszym musi zostać czterokrotnie odrzucona, przedłożona przez talmana kandydatura nowego premiera. W drugim, gdy rząd w ciągu tygodnia od uchwalenia wotum nieufności (istniejący w Szwecji dopiero od 1969) zarządzi nowe wybory.
Rząd
Rząd sprawuje władzę wykonawczą i ustawodawczą, oraz składa się z premiera i powołanych przez niego ministrów. W Szwecji istnieją dwie kategorie ministrów. Pierwsza to ministrowie kierujący określonymi ministerstwami, a druga to ministrowie bez teki (tzw. radcy konsultanci). Ministerstwa nie są zbyt rozbudowane. Posiadają tylko funkcję kierowniczą i przygotowawczą ustaw, ponieważ istnieją obok nich rozbudowane urzędy centralne. Ich urzędnicy są apolityczni i dobrze wykształceni. Zadaniem tych urzędów jest bieżące zarządzanie. Taki stan rzeczy nazywamy dualizmem administracji rządowej. Dzięki niej zwiększa się sprawność działania instytucji państwowych. Wyjątkiem od tej zasady jest Ministerstwo Spraw Zagranicznych, które jako jedyne łączy funkcje kierowania i zarządzania. Premierem rządu zostaje zawsze przywódca partii rządzącej, choć nie zawsze większościowej, gdyż w Szwecji istnieje zasada szwedzkiego parlamentaryzmu mniejszościowego. Jej fenomen polega na tym, że możliwe są rządy partii, która w Riksdagu jest mniejszością. Wynika ona z pragmatyzmu Szwedów skłonnych do kompromisu i przedkładania interesu państwa nad interesem partyjnym. Z tej zasady często korzystała SAP. Premiera powołuje talman. Propozycję przedstawia Riksdagowi. Jeżeli zostanie ona czterokrotnie odrzucona przez parlament, procedurę powołania premiera przeprowadza się dopiero po nowych, zarządzanych wyborach. Jak już wspomniałam wcześniej w Szwecji istnieje instytucja wotum nieufności. Jeśli otrzyma je premier, do dymisji musi podać się cały rząd, to powoduje m.in. niezwykle silną pozycję premiera w Radzie Ministrów. W Szwecji zdarzają się często długoletnie rządy jednego premiera. Dobrym przykładem jest T. Erlander, który rządził w latach 1946 - 1969 . Rząd oprócz odpowiedzialności przed Riksdagiem, ponosi również odpowiedzialność konstytucyjną. W Szwecji istnieje Komisja Konstytucyjna Riksdagu, która sprawdza, czy rząd jest praworządny i czy kieruje się w swojej polityce interesem Królestwa. Rząd powołuje również własnych ombudsmanów, ale mają oni inne uprawnienia i zadania od ombudsmanów parlamentarnych. Powołani przez rząd zajmują się kontrolą przestrzegania prawa w określonych sferach życia publicznego. Rząd powołuje również Kanclerza Sprawiedliwości, którym zostaje wybitny prawnik. Jego główny cel to ochrona interesów państwa. Zajmuje się również kwestiami wolności prasy. Oprócz tego jest reprezentantem rządu w sporach cywilno - prawnych. Obecnie premierem jest Goran Persson. Stoi na czele rządu mniejszościowego zależnego od głosów Zielonych i komunistów. Obecny rząd składa się z premiera i 22 ministrów. Wśród nich jest wiele kobiet.
System partyjny
W latach powojennych w życiu politycznym Szwecji dominowała jedna partia: Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza (SAP), która nieprzerwanie sprawowała władzę od 1932 do 1976 roku, kiedy przegrała wybory. Drugą porażkę poniosła w 1991 roku, ale następne wybory w latach 1994, 1998 i 2002 przyniosły jej powrót do władzy. Jak więc widać partia ta zdecydowanie dominuje w życiu politycznych Szwecji. SAP powstała w 1889 roku. Większość jej członków to działacze związków zawodowych. SAP jest zwolenniczką państwa opiekuńczego, popiera silny wpływ państwa na gospodarkę i równość społeczną. SAP przywiązuje również wagę do równouprawnienia kobiet. W rezultacie w Szwecji udział kobiet w wybieralnych organach politycznych dochodzi często do 50%. Skrajnie lewicową partią jest Partia Lewicy (VP) utworzona w 1990 jako sukcesorka komunistów. Mimo swego radykalizmu, akceptuje parlamentarną drogę do socjalizmu. Inną znaczącą partią jest Umiarkowana Partia Koalicyjna (MSP). Ugrupowanie to odwołuje się do wartości konserwatywnych. Członkowie tej partii są zwolennikami monarchii, ścisłych związków z Kościołem, zmniejszenia zakresu świadczeń socjalnych i obniżenia podatków. Reprezentuje interesy wielkiego kapitału. Kolejna ważna partia to Partia Liberalna (FP), która jest zwolenniczką „socjalnego liberalizmu”. Podobnie jak konserwatyści są przeciwnikami interwencjonizmu państwowego i rozrastania się systemu świadczeń socjalnych. W 2002 liberałowie w wyborach odnieśli spory sukces, uzyskując poparcie 13,3% głosujących. Należy wspomnieć również o Partii Centrum, która jest ugrupowaniem centrolewicowym, reprezentującą interesy farmerów i drobnej przedsiębiorczości. Trzeba również powiedzieć o Partii Chrześcijańsko - Demokratyczna (KdS), która określa siebie mianem centrum, alternatywą dla lewicy i prawicy. W ostatnich wyborach do parlamentu weszli również Zieloni, dla których priorytetem jest oczywiście ochrona środowiska. Jak więc widać system partyjny Szwecji bogaty jest w partie, ale dominuje w nim zdecydowanie jedna z nich - SAP, która jedynie co kilka kadencji Riksdagu traci władzę. Ostatni raz ją straciła w 1991, kiedy koalicję utworzyły MSP, CP, FP i KdS.
Język
Oficjalnym językiem Królestwa Szwecji jest język szwedzki (svenska), język z grupy skandynawskiej języków germańskich; używany przez 9 mln ludzi: w Szwecji (7,8 mln) i Finlandii (300 tys.) jest tam językiem urzędowym. Odrębny język już od VIII wieku, najstarsze zabytki językowe pochodzą z XII wieku. Powstanie nowoczesnego języka szwedzkiego datuje się na rok 1526, kiedy to wydano szwedzkie tłumaczenie Biblii. W zasadzie nie ma większych wątpliwości co do tego, że język szwedzki jest oficjalnym językiem tego państwa, jednak wraz z ustawowym wprowadzeniem języków mniejszości (fińskiego, tornedalsko-fińskiego, lapońskiego, języka Romów i jidisz) 1 kwietnia 2000 sprawa stwierdzenia oficjalności języka szwedzkiego stała się tematem dyskusji.
Większość Szwedów, zwłaszcza tych poniżej 50 lat, nie ma większych trudności w rozumieniu i mówieniu po angielsku. Wynika to ze związków handlowych tego kraju, popularności wycieczek zagranicznych oraz z tego, że większość programów telewizyjnych i filmów nadawana jest z napisami, a nie z dubbingiem czy lektorem. Język angielski jest zwykle nauczany począwszy od czwartej klasy szkoły podstawowej. Wielu uczniów bierze także lekcje innych języków, najczęściej francuskiego, niemieckiego lub hiszpańskiego.
Święta i zwyczaje
Szwedzi obchodzą tradycyjne święta protestanckie: Boże Narodzenie (Jul), Wielkanoc (Påsk), Zielone Świątki (Pingst), Wniebowstąpienie (Kristi himmelsfärd). Świeckie dni świateczne to 1 maja z tradycyjnymi pochodami ruchu robotniczego i 6 czerwca, od 2005 r. Święto Narodowe Szwecji. Szwedzi obchodzą też święta o tradycji pogańskiej: Wieczór Walpurgii (Valborg), 30 kwietnia i Noc świętojańską (Midsommar). 13 grudnia tradycyjnie świętuje się przynoszącą światło Świętą Łucję (Sankta Lucia).
Ważne postacie kultury i nauki Szwecji
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Administracja publiczna w Szwecji, nauka administracji
polowe mapki
System?ukacyjny w Szwecji
Kod mapki pogody(1)
mapki ashbyego ??3C
Socjalizm w Szwecji
Szwecja państwo opiekuńcze
Szwecji, jaką znali Polacy, już nie będzie
Zakaz posiadania gotówki w Szwecji
historia do mapki
mapki 2
obliczenia mapki dobór materiałów5
edukacja przedszkolna w szwecjii
Polityka bezpieczeństwa Szwecji
Łukasz Nieckula Szwecja
szwecja ako wzorcowe państwo dobrobytu (5 str), Ekonomia
więcej podobnych podstron