EDUKACJA PRZEDSZKOLNA W SZWECJI.
W Szwecji edukacji przedszkolnej nie zalicza się do systemu szkolnego.
Zajmują się nią publiczne placówki opiekuńcze. W myśl ustawy o polityce społecznej
z 1980 r. cele i zadania publicznych placówek opiekuńczych zostały określone przez
parlament, natomiast opracowywanie odpowiednich ustaw i projektów należy do
Ministerstwa Zdrowia i Spraw Społecznych. Krajowa Rada ds. Zdrowia i Dobrobytu,
jak również administracje hrabstw zajmują się w skali krajowej kontrolą placówek
edukacji przedszkolnej i innych form opieki przedszkolnej.
Publiczne placówki opiekuńcze powinny być dostępne dla wszystkich dzieci,
których rodzice tego sobie życzą. Od 1975 r. wszystkie dzieci, które ukończyły 6 lat
oraz dzieci niepełnosprawne, które ukończyły 4 lata mają prawo do korzystania z
opieki przedszkolnej przynajmniej przez rok. Korzystanie z opieki nie jest
obowiązkowe, lecz władze gminne powinny wszystkim zapewnić tę możliwość.
Publiczne placówki opiekuńcze są utrzymywane z budżetu gminy i opłat
rodziców. Bezpłatna jest jedynie edukacja przedszkolna dla dzieci 6 – letnich.
Wszystkie placówki opiekuńcze są koedukacyjne.
W 1985 r. parlament Szwecji podjął decyzję o rozszerzeniu sieci publicznych
placówek opiekuńczych tak, aby w 1991 r. mogły z nich korzystać wszystkie dzieci
powyżej 18 miesiąca życia. W niektórych gminach cel ten nie został jeszcze
osiągnięty. W wypadku braku wystarczającej liczby miejsc przyznaje się priorytet
dzieciom będącym w sytuacji wyjątkowej, na przykład niepełnosprawnym fizycznie
lub psychicznie. W grudniu 1993 r. parlament przyjął nową ustawę dotyczącą polityki
społecznej. Nakłada ona z dniem 1 stycznia 1995 r. na gminy obowiązek zapewnienia
miejsca w publicznych lub prywatnych placówkach opiekuńczych wszystkim
dzieciom od 1 do 12 roku życia, których rodzice uczą się lub pracują.
Około 50 % dzieci 6 – letnich i około 30% dzieci 7 – 12 letnich korzysta z
opieki w placówkach opiekuńczych po zakończeniu lekcji w szkole.
Edukacja przedszkolna może przybierać różne formy:
• placówki całodziennej opieki (daghem) przeznaczonej dla dzieci od 1 do 6 roku
życia, których rodzice uczą się lub wykonują pracę zarobkową. Przedszkola dzienne
czynne są przez cały rok, od poniedziałku do piątku, w godzinach 630 – 1800;
• grupy zabawowe działające w niepełnym wymiarze godzin (deltidsgrupper), które
są przeznaczone dla dzieci od 4 do 6 roku życia. Grupy te pracują przez cały rok
szkolny po 3 godziny dziennie, rano lub po południu;
• otwarte placówki przedszkolne (öppen förskola) dla dzieci w wieku przeszkolnym,
które nie zostały objęte wymienionymi formami opieki. Dzieci uczęszczają do nich
kilka razy w tygodniu, w towarzystwie jednego z rodziców lub opiekuna;
• ośrodki wypoczynku (fritidshem) przeznaczone dla dzieci 6 – 7 letnich do 12 roku
życia. Celem ośrodków jest organizowanie zajęć pozaszkolnych oraz nauki
wykraczającej poza program szkolny. Są czynne przed rozpoczęciem i po
zakończeniu zajęć szkolnych, jak również w czasie wakacji szkolnych.
Nazwy placówki przedszkolnej (förskola) używa się na określenie rodzaju
usług świadczonych przez placówki całodziennej opieki, grupy zabawowe w
niepełnym wymiarze godzin oraz otwarte placówki przedszkolne.
W placówkach całodziennej opieki dzieci przebywają zazwyczaj w grupach
mieszanych. Są to grupy obejmujące dzieci do 3 roku życia, grupy „braci i sióstr”,
zazwyczaj w wieku 3 – 6 lat oraz grupy przyjmujące dzieci w różnym wieku
przedszkolnym i młodszych uczniów. Na ogół placówki całodziennej opieki składają
się z czterech grup lub sekcji liczących od 15 do 18 dzieci.
Zajęcia pozaszkolne są elementem integralnym pracy szkoły. Coraz częściej
zdarza się, że placówki całodziennej opieki i szkoły znajdują się w tym samym
budynku. Ponadto są weryfikowane różne metody pracy z dziećmi, zmierzające do
ułatwienia przejścia od edukacji przedszkolnej do kształcenia obowiązkowego, które
obejmują m. in. specjalne programy przeznaczone dla sześciolatków.
Placówki całodziennej opieki są zwykle zarządzane przez gminy, które
zatrudniają również opiekunki rodzinne sprawujące we własnych domach opiekę nad
dziećmi od 1 do 12 roku życia. Rośnie też liczba prywatnych placówek całodziennej
opieki i ośrodków wypoczynku. W wielu gminach tego typu placówki są
dofinansowywane z budżetu samorządu lokalnego.
2
Cele i obowiązki placówek przedszkolnych zostały określone w programach
pedagogicznych przez Krajową Radę ds. Zdrowia i Dobrobytu. Zadanie placówek
przedszkolnych polega przede wszystkim na ułatwieniu kontaktów społecznych przy
udziale rodziców. Powinny one planować swoje działania w ścisłej współpracy z
rodzicami, uwzględniając wpływ środowiska społeczno – kulturowego dzieci, ich
zainteresowania, doświadczenia i specyficzne potrzeby.
Edukacja przedszkolna obejmuje nastepujące dziedziny: kulturę (język, teatr,
muzykę, sztukę, malarstwo, garncarstwo), nauki przyrodnicze oraz życie w
społeczeństwie. Zajęcia te są prowadzone w formie zabawy, zajęć twórczych i
codziennych zadań. Przewiduje się również codzienne zajęcia na świeżym powietrzu.
Edukacja przedszkolna nie powinna zastępować kształcenia szkolnego, lecz do niego
przygotować.
Kadra pedagogiczna publicznych placówek opiekuńczych składa się z
pracowników zatrudnionych przez gminę. Są to nauczyciele i opiekunki placówek
przedszkolnych oraz animatorzy i opiekunki ośrodków zabaw. Nauczyciele placówek
przedszkolnych współpracują w różny sposób z nauczycielami niższych klas szkoły
obowiązkowej.
Dyrektor placówki przedszkolnej lub inspektor jest odpowiedzialny za
planowanie jej działalności. Personel pracuje w zespołach, co pozwala na odpowiednie
wykorzystanie wiedzy i zainteresowań każdego członka zespołu. W miarę możliwości
do udziału w zajęciach są zapraszani rodzice.
Kształcenie animatorów i nauczycieli placówek przedszkolnych odbywa się na
uniwersytetach, szkołach wyższych i placówkach kształcenia nauczycieli. Od roku
1993/94 studia te wydłużono z 2,5 roku do 3 lat, pozwalają one uzyskać
specjalistyczny dyplom uniwersytecki. Opiekunki kończą 2 – 3 letnie specjalne szkoły
średnie wyższe. Od 1995 r. nauka w nich trwa 3 lata. Są również szkoły przeznaczone
przede wszystkim dla osób dwujęzycznych, wybierających pracę z dziećmi
imigrantów. Większość opiekunek rodzinnych kończy kursy przygotowawcze trwające
od 90 do 100 godzin lub więcej.
Za kształcenie ustawiczne, które nie jest obowiązkowe, odpowiedzialne są
gminy. Oferta i treść tego typu kształcenia może być różna w zależności od regionu.
3
W zależności od rodzaju placówki zmienia się liczba dzieci przypadających na
jednego opiekuna. W placówkach całodziennej opieki średnia wynosi 4,9, w grupach
zabawowych o niepełnym wymiarze czasu pracy 16,9, a w ośrodkach wypoczynku
11,5.
Obecnie edukacja przedszkolna w Szwecji skłania się w kierunku przyrody: jej
ochrony i jak najdłuższego w niej przebywania. W tym celu zmienia się wygląd
szwedzkich szkół i placówek przedszkolnych. Ich otoczenie porastają różnego rodzaju
rośliny: od szybko rosnących drzew, krzewów, poprzez kwiaty, zioła po tworzenie
sztucznych warunków klimatycznych – szklarnie. Wszystko to ma na celu
wprowadzenie dziecka w świat przyrody i bezpośrednie kontaktowanie się z nią za
pomocą wszystkich zmysłów. Według programów zbliżających do natury dzieci
powinny przebywać na dworze ok. 4 godzin dziennie bez względu na porę roku i
pogodę. Są do tego jednak odpowiednio przygotowane przez rodziców, którzy znając
założenia edukacyjne placówki, prawidłowo z nią współpracują. Jeśli np. pada deszcz
dzieci do przedszkola przychodzą w kaloszach i płaszczach przeciwdeszczowych.
Zimą każdy przedszkolak czy uczeń szkoły podstawowej ma kombinezon ocieplany,
grube i wygodne buty, ciepłe rękawiczki, szal i czapkę. Taka współpraca owocuje
zahartowaniem dzieci, co pociąga za sobą fakt tworzenia zdrowego społeczeństwa.
Nie tylko zajęcia dotyczące przyrody organizowane są na powietrzu. Dzieci
uczą się tam czytać, liczyć, rysują, malują, lepią, a nawet samodzielnie – pod czujnym
okiem opiekunów – gotują wodę, z czasem zupę na obiad.
Wychowanie do natury to szwedzki sposób na uzdrowienie społeczeństwa,
wyzbycie się zbędnych emocji i stresów.
Jednak władze oświatowe zaobserwowały w programach nauczania całkowite
odejście od tradycji i spuścizny kulturowej. Małe dzieci przygotowywane do życia w
naturze, stają się samotnikami, indywidualistami. Ponieważ trend ten rozpoczął się
pod koniec lat 80 tych, jedno pokolenie Szwedów pozbawione jest prawie całkowicie
wiadomości i doświadczeń związanych nie tylko z historią Szwecji, ale i
poszczególnych hrabstw. Naukowcy próbują więc odbudować te braki włączając
powoli do programów treści kulturowe, tradycje i obrzędy charakterystyczne dla
danych regionów.
4
W ostatnich latach coraz częściej dochodzi do różnego rodzaju spotkań
nauczycieli szwedzkich placówek przedszkolnych z nauczycielami innych państw.
Przykładem może być spotkanie we wrześniu 1999 r. w Regionalnym Centrum
Edukacji Ekologicznej w Przysieku nauczycieli szwedzkich i nauczycieli toruńskich
przedszkoli. Szwedzi pokazali tam blok zajęć prowadzonych w szwedzkich
przedszkolach (film, zdjęcia, zajęcia w terenie). Goszcząc w toruńskim przedszkolu nr
6 uczestniczyli w Przedszkolnych Dożynkach. Byli zafascynowani kultywowaniem
obrzędów i tradycji narodowych już w przedszkolu. W marcu tego roku grupa
toruńskich nauczycieli uczestniczyła w podobnym spotkaniu w Szwecji. Taka
wymiana doświadczeń pozwala na wnikliwszą obserwację rozwoju wychowania
przedszkolnego i czerpania z niej nowych pomysłów do pracy z małymi dziećmi.
BIBLIOGRAFIA
„Kształcenie przedszkolne i podstawowe w krajach Unii Europejskiej”
Suplement EURIDICE 1996
„Astruktury systemów kształcenia ogólnego i zawodowego w Unii Europejskiej”
EURIDICE i CEDEFOP
„Wizyta w Szwecji” w Wychowanie w przedszkolu 4/1999 WSiP Warszawa
Karwowska – Struczyk M. „Wychowanie przedszkolne i Wielkiej Brytanii i Szwecji” w
Wychowanie w Przedszkolu 1991 nr 8
Zielińska A. „Koncepcja szkolnictwa niepublicznego w wybranych krajach europejskich”,
Kwartalnik Pedagogiczny 1996 nr 2.
5