Opracowanie: mgr Anna Holc

EDUKACJA PRZEDSZKOLNA W SZWECJI.

W Szwecji edukacji przedszkolnej nie zalicza się do systemu szkolnego.

Zajmują się nią publiczne placówki opiekuńcze. W myśl ustawy o polityce społecznej

z 1980 r. cele i zadania publicznych placówek opiekuńczych zostały określone przez

parlament, natomiast opracowywanie odpowiednich ustaw i projektów należy do

Ministerstwa Zdrowia i Spraw Społecznych. Krajowa Rada ds. Zdrowia i Dobrobytu,

jak również administracje hrabstw zajmują się w skali krajowej kontrolą placówek

edukacji przedszkolnej i innych form opieki przedszkolnej.

Publiczne placówki opiekuńcze powinny być dostępne dla wszystkich dzieci,

których rodzice tego sobie życzą. Od 1975 r. wszystkie dzieci, które ukończyły 6 lat

oraz dzieci niepełnosprawne, które ukończyły 4 lata mają prawo do korzystania z

opieki przedszkolnej przynajmniej przez rok. Korzystanie z opieki nie jest

obowiązkowe, lecz władze gminne powinny wszystkim zapewnić tę możliwość.

Publiczne placówki opiekuńcze są utrzymywane z budżetu gminy i opłat

rodziców. Bezpłatna jest jedynie edukacja przedszkolna dla dzieci 6 – letnich.

Wszystkie placówki opiekuńcze są koedukacyjne.

W 1985 r. parlament Szwecji podjął decyzję o rozszerzeniu sieci publicznych

placówek opiekuńczych tak, aby w 1991 r. mogły z nich korzystać wszystkie dzieci

powyżej 18 miesiąca życia. W niektórych gminach cel ten nie został jeszcze

osiągnięty. W wypadku braku wystarczającej liczby miejsc przyznaje się priorytet

dzieciom będącym w sytuacji wyjątkowej, na przykład niepełnosprawnym fizycznie

lub psychicznie. W grudniu 1993 r. parlament przyjął nową ustawę dotyczącą polityki

społecznej. Nakłada ona z dniem 1 stycznia 1995 r. na gminy obowiązek zapewnienia

miejsca w publicznych lub prywatnych placówkach opiekuńczych wszystkim

dzieciom od 1 do 12 roku życia, których rodzice uczą się lub pracują.

Około 50 % dzieci 6 – letnich i około 30% dzieci 7 – 12 letnich korzysta z

opieki w placówkach opiekuńczych po zakończeniu lekcji w szkole.

Edukacja przedszkolna może przybierać różne formy:

•

placówki całodziennej opieki (daghem) przeznaczonej dla dzieci od 1 do 6 roku

życia, których rodzice uczą się lub wykonują pracę zarobkową. Przedszkola dzienne

czynne są przez cały rok, od poniedziałku do piątku, w godzinach 6

30

– 18

00

;

•

grupy zabawowe działające w niepełnym wymiarze godzin (deltidsgrupper), które

są przeznaczone dla dzieci od 4 do 6 roku życia. Grupy te pracują przez cały rok

szkolny po 3 godziny dziennie, rano lub po południu;

•

otwarte placówki przedszkolne (öppen förskola) dla dzieci w wieku przeszkolnym,

które nie zostały objęte wymienionymi formami opieki. Dzieci uczęszczają do nich

kilka razy w tygodniu, w towarzystwie jednego z rodziców lub opiekuna;

•

ośrodki wypoczynku (fritidshem) przeznaczone dla dzieci 6 – 7 letnich do 12 roku

życia. Celem ośrodków jest organizowanie zajęć pozaszkolnych oraz nauki

wykraczającej poza program szkolny. Są czynne przed rozpoczęciem i po

zakończeniu zajęć szkolnych, jak również w czasie wakacji szkolnych.

Nazwy placówki przedszkolnej (förskola) używa się na określenie rodzaju

usług świadczonych przez placówki całodziennej opieki, grupy zabawowe w

niepełnym wymiarze godzin oraz otwarte placówki przedszkolne.

W placówkach całodziennej opieki dzieci przebywają zazwyczaj w grupach

mieszanych. Są to grupy obejmujące dzieci do 3 roku życia, grupy „braci i sióstr”,

zazwyczaj w wieku 3 – 6 lat oraz grupy przyjmujące dzieci w różnym wieku

przedszkolnym i młodszych uczniów. Na ogół placówki całodziennej opieki składają

się z czterech grup lub sekcji liczących od 15 do 18 dzieci.

Zajęcia pozaszkolne są elementem integralnym pracy szkoły. Coraz częściej

zdarza się, że placówki całodziennej opieki i szkoły znajdują się w tym samym

budynku. Ponadto są weryfikowane różne metody pracy z dziećmi, zmierzające do

ułatwienia przejścia od edukacji przedszkolnej do kształcenia obowiązkowego, które

obejmują m. in. specjalne programy przeznaczone dla sześciolatków.

Placówki całodziennej opieki są zwykle zarządzane przez gminy, które

zatrudniają również opiekunki rodzinne sprawujące we własnych domach opiekę nad

dziećmi od 1 do 12 roku życia. Rośnie też liczba prywatnych placówek całodziennej

opieki i ośrodków wypoczynku. W wielu gminach tego typu placówki są

dofinansowywane z budżetu samorządu lokalnego.

2

Cele i obowiązki placówek przedszkolnych zostały określone w programach

pedagogicznych przez Krajową Radę ds. Zdrowia i Dobrobytu. Zadanie placówek

przedszkolnych polega przede wszystkim na ułatwieniu kontaktów społecznych przy

udziale rodziców. Powinny one planować swoje działania w ścisłej współpracy z

rodzicami, uwzględniając wpływ środowiska społeczno – kulturowego dzieci, ich

zainteresowania, doświadczenia i specyficzne potrzeby.

Edukacja przedszkolna obejmuje nastepujące dziedziny: kulturę (język, teatr,

muzykę, sztukę, malarstwo, garncarstwo), nauki przyrodnicze oraz życie w

społeczeństwie. Zajęcia te są prowadzone w formie zabawy, zajęć twórczych i

codziennych zadań. Przewiduje się również codzienne zajęcia na świeżym powietrzu.

Edukacja przedszkolna nie powinna zastępować kształcenia szkolnego, lecz do niego

przygotować.

Kadra pedagogiczna publicznych placówek opiekuńczych składa się z

pracowników zatrudnionych przez gminę. Są to nauczyciele i opiekunki placówek

przedszkolnych oraz animatorzy i opiekunki ośrodków zabaw. Nauczyciele placówek

przedszkolnych współpracują w różny sposób z nauczycielami niższych klas szkoły

obowiązkowej.

Dyrektor placówki przedszkolnej lub inspektor jest odpowiedzialny za

planowanie jej działalności. Personel pracuje w zespołach, co pozwala na odpowiednie

wykorzystanie wiedzy i zainteresowań każdego członka zespołu. W miarę możliwości

do udziału w zajęciach są zapraszani rodzice.

Kształcenie animatorów i nauczycieli placówek przedszkolnych odbywa się na

uniwersytetach, szkołach wyższych i placówkach kształcenia nauczycieli. Od roku

1993/94 studia te wydłużono z 2,5 roku do 3 lat, pozwalają one uzyskać

specjalistyczny dyplom uniwersytecki. Opiekunki kończą 2 – 3 letnie specjalne szkoły

średnie wyższe. Od 1995 r. nauka w nich trwa 3 lata. Są również szkoły przeznaczone

przede wszystkim dla osób dwujęzycznych, wybierających pracę z dziećmi

imigrantów. Większość opiekunek rodzinnych kończy kursy przygotowawcze trwające

od 90 do 100 godzin lub więcej.

Za kształcenie ustawiczne, które nie jest obowiązkowe, odpowiedzialne są

gminy. Oferta i treść tego typu kształcenia może być różna w zależności od regionu.

3

W zależności od rodzaju placówki zmienia się liczba dzieci przypadających na

jednego opiekuna. W placówkach całodziennej opieki średnia wynosi 4,9, w grupach

zabawowych o niepełnym wymiarze czasu pracy 16,9, a w ośrodkach wypoczynku

11,5.

Obecnie edukacja przedszkolna w Szwecji skłania się w kierunku przyrody: jej

ochrony i jak najdłuższego w niej przebywania. W tym celu zmienia się wygląd

szwedzkich szkół i placówek przedszkolnych. Ich otoczenie porastają różnego rodzaju

rośliny: od szybko rosnących drzew, krzewów, poprzez kwiaty, zioła po tworzenie

sztucznych warunków klimatycznych – szklarnie. Wszystko to ma na celu

wprowadzenie dziecka w świat przyrody i bezpośrednie kontaktowanie się z nią za

pomocą wszystkich zmysłów. Według programów zbliżających do natury dzieci

powinny przebywać na dworze ok. 4 godzin dziennie bez względu na porę roku i

pogodę. Są do tego jednak odpowiednio przygotowane przez rodziców, którzy znając

założenia edukacyjne placówki, prawidłowo z nią współpracują. Jeśli np. pada deszcz

dzieci do przedszkola przychodzą w kaloszach i płaszczach przeciwdeszczowych.

Zimą każdy przedszkolak czy uczeń szkoły podstawowej ma kombinezon ocieplany,

grube i wygodne buty, ciepłe rękawiczki, szal i czapkę. Taka współpraca owocuje

zahartowaniem dzieci, co pociąga za sobą fakt tworzenia zdrowego społeczeństwa.

Nie tylko zajęcia dotyczące przyrody organizowane są na powietrzu. Dzieci

uczą się tam czytać, liczyć, rysują, malują, lepią, a nawet samodzielnie – pod czujnym

okiem opiekunów – gotują wodę, z czasem zupę na obiad.

Wychowanie do natury to szwedzki sposób na uzdrowienie społeczeństwa,

wyzbycie się zbędnych emocji i stresów.

Jednak władze oświatowe zaobserwowały w programach nauczania całkowite

odejście od tradycji i spuścizny kulturowej. Małe dzieci przygotowywane do życia w

naturze, stają się samotnikami, indywidualistami. Ponieważ trend ten rozpoczął się

pod koniec lat 80 tych, jedno pokolenie Szwedów pozbawione jest prawie całkowicie

wiadomości i doświadczeń związanych nie tylko z historią Szwecji, ale i

poszczególnych hrabstw. Naukowcy próbują więc odbudować te braki włączając

powoli do programów treści kulturowe, tradycje i obrzędy charakterystyczne dla

danych regionów.

4

W ostatnich latach coraz częściej dochodzi do różnego rodzaju spotkań

nauczycieli szwedzkich placówek przedszkolnych z nauczycielami innych państw.

Przykładem może być spotkanie we wrześniu 1999 r. w Regionalnym Centrum

Edukacji Ekologicznej w Przysieku nauczycieli szwedzkich i nauczycieli toruńskich

przedszkoli. Szwedzi pokazali tam blok zajęć prowadzonych w szwedzkich

przedszkolach (film, zdjęcia, zajęcia w terenie). Goszcząc w toruńskim przedszkolu nr

6 uczestniczyli w Przedszkolnych Dożynkach. Byli zafascynowani kultywowaniem

obrzędów i tradycji narodowych już w przedszkolu. W marcu tego roku grupa

toruńskich nauczycieli uczestniczyła w podobnym spotkaniu w Szwecji. Taka

wymiana doświadczeń pozwala na wnikliwszą obserwację rozwoju wychowania

przedszkolnego i czerpania z niej nowych pomysłów do pracy z małymi dziećmi.

BIBLIOGRAFIA

„Kształcenie przedszkolne i podstawowe w krajach Unii Europejskiej”

Suplement EURIDICE 1996

„Astruktury systemów kształcenia ogólnego i zawodowego w Unii Europejskiej”

EURIDICE i CEDEFOP

„Wizyta w Szwecji” w Wychowanie w przedszkolu 4/1999 WSiP Warszawa

Karwowska – Struczyk M. „Wychowanie przedszkolne i Wielkiej Brytanii i Szwecji” w

Wychowanie w Przedszkolu 1991 nr 8

Zielińska A. „Koncepcja szkolnictwa niepublicznego w wybranych krajach europejskich”,

Kwartalnik Pedagogiczny 1996 nr 2.

5