1. Pojecie formy państwa

Z pewnością nie popełnimy błędu , gdy zaryzykujemy twierdzenie, że nie ma dwóch państw identycznych. Mimo iż państwa mają z natury podobne cele i zadania, to jednak bardzo różnią się jeżeli chodzi o ich organizację władzy, strukturę terytorialną czy też styl prowadzenia władzy. Najbardziej zasadnicze różnice między państwami uchwycimy , posługując się pojęciem formy państwa. Najogólniej można by powiedzieć, że forma państwa to sposób sprawowania władzy. Na ów sposób sprawowania składają się trzy rzeczy: forma rządu , reżim polityczny oraz struktura terytorialna państwa.

1. forma rządów:

• monarchia

• republika

2. reżim polityczny:

• państwo demokratyczne

• państwo autorytarne

• państwo totalitarne

ustrój polityczny państwa( struktura terytorialna państwa)

• państwo unitarne

• państwo złożone.

1.1. Forma rządów

Forma rządów oznacza między innymi strukturę najwyższych organów władzy, ich wzajemne relacje i sposób powoływania głowy państwa.

Ze względu na formę rządów podzielić można państwa na monarchie i republiki. Gdy zwierzchnia władza w państwie należy faktycznie bądź nominalnie do jednej osoby (księcia, cesarza, króla dziedziczącego tron lub wybieranego dożywotnio, w tedy mówimy o monarchii. Jeżeli funkcję naczelną państwa wykonują natomiast osoby lub instytucje (organ państwa wieloosobowy) wybrane w takim lub innym trybie, na pewien okres, mówimy wówczas o republice

Monarchia. W monarchii stanowisko głowy państwa jest dziedziczone i spoczywa w rękach jednostki, która piastuje je z reguły dożywotnio. Głowa państwa w monarchii nosi tytuł cesarza , króla , księcia , sułtana lub emira. Monarchie można podzielić na monarchie absolutne i konstytucyjne. W monarchii absolutnej władca sprawuję władze nieograniczoną. Natomiast w monarchii konstytucyjnej jego uprawnienia są dokładnie określone przez konstytucję. We współczesnych monarchiach konstytucyjnych jak np. Belgia, Dania , Hiszpania, Norwegia, Szwecja czy Wielka Brytania, królowie nie posiadają rzeczywistej władzy i pełnią funkcje o charakterze wyłącznie reprezentacyjnym i ceremonialnym.

Republika. Natomiast w republice głowa państwa wybierana jest albo przez naród w głosowaniu bezpośrednim , albo pośrednio przez parlament lub specjalnie wyłonione zgromadzenie. Głową państwa w republice zwykle jest jedna osoba, która nosi tytuł prezydenta. Do grona republik zaliczyć możemy np. Polskę , Czechy, Niemcy, Rosję , Francję , Włochy i Stany Zjednoczone.

System parlamentarny ( parlamentaryzm ) - podział władzy między instytucjami ustawodawczymi i wykonawczymi nie jest przeprowadzany w sposób sztywny. Z tego względu władza ustawodawcza i wykonawcza nie tylko współdziałają w procesie rządzenia, ale nawet uzupełniają się wzajemnie w urzeczywistnianiu swoich podstawowych zadań. W konsekwencji parlament oddziałuje bezpośrednio na władzę wykonawczą , rząd może bowiem funkcjonować tylko wówczas , gdy cieszy się zaufaniem parlamentu. Dla przeciwwagi rząd uzyskuje prawo uczestniczenia w działalności ustawodawczej parlamentu. Odpowiedzialność polityczna rządu przed parlamentem oraz udział rządu w procesie stanowienia prawa. Do tego - na zasadzie cechy uzupełniającej - dodaje się jeszcze prawo głowy państwa ( monarchy bądź prezydenta ) do rozwiązywania w pewnych sytuacjach parlamentu. ( Wielka Brytania)

System prezydencki ( prezydencjalizm ) - podział władzy przeprowadzany jest rygorystycznie i w konsekwencji przeobraża się w separację władz. Władza ustawodawcza i wykonawcza są całkowicie oddzielone od siebie i sytuują się w odmiennych płaszczyznach. Parlament jest więc wszechwładny w sensie ustawodawczym, ale nie ma żadnych instrumentów wykonawczych. Prezydent, który w tym ustroju jest nie tylko głową państwa , lecz również szefem rządu, wyposażony jest w pełnię władzy wykonawczej, choć równocześnie pozbawiono go możliwości ustawodawczych. Dwoma zasadniczymi założeniami prezydencjonalizmu są zatem: separacja władz oraz polityczna nieodpowiedzialność uosobnionej jednoosobowej przez prezydenta władzy wykonawczej przed parlamentem. Najbardziej reprezentacyjnym przykładem systemu prezydenckiego jest ustrój państwowy Stanów Zjednoczonych.

System parlamentarno - prezydencki ( mieszany półprezydencki ). W systemie tym spotykamy trzy podstawowe cechy ustrojowe . Po pierwsze , podział władzy jest tu przeprowadzany w duchu wyraźnej przewagi władzy wykonawczej nad ustawodawczą. Po wtóre , głowa państwa ( prezydent ) odgrywa ważną role polityczną i uczestniczy w sprawowaniu władzy wykonawczej, dzielą się nią z rządem. Po trzecie wreszcie - istnieją dwa aktywne podmioty władzy wykonawczej ( dualistyczna egzekutywa ) , a mianowicie prezydent i rząd kierowane przez premiera, przy czym rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem. System ten obowiązuje we Francji

1.2. Reżim polityczny

Ze względu na reżim polityczny, czyli metody i środki sprawowania władzy, państwa dzielą się na demokratyczne, autorytarne i totalitarne.

Państwo demokratyczne. W państwie demokratycznym obywatele mają istotny wpływ na funkcjonowanie państwa, mają prawo brać udział i faktycznie biorą udział w podejmowaniu decyzji państwowych, wpływają na ich realizację i kontrolują je. Reżim demokratyczny opiera się na aktywnym udziale obywateli w życiu państwa, czy to przez zastosowanie demokracji bezpośredniej, czy to przez ożywione życie partyjne i procedury umożliwiające kontakt społeczeństwa ze sprawującymi władzę, oraz na praktykowaniu zasady, że państwo jest służebne wobec potrzeb obywateli, którzy w tym celu je utrzymują. W takim reżimie obywatele są podmiotem, a nie przedmiotem decyzji państwowych, bo organy państwa nie działają bez ich przyzwolenia i wbrew ich woli. Metodą działania stosowaną wobec obywateli w takim państwie jest osiąganie kompromisu lub rozstrzyganie sporów między władzą a obywatelem według odpowiedniej procedury. Reżim demokratyczny wymaga jednak istnienia w społeczeństwie konsensusu (czyli zgody) co do podstawowych spraw państwa. Demokratyczny reżim oddziela cele od środków, poprzez co jednakowo dba o jednostki jak i o zbiorowości. Państwo demokratyczne utrwala takie kardynalne wartości jak: wolność, równość, sprawiedliwość i porządek.
Państwo autorytarne- jest to państwo, w którym organy władzy państwowej uznają się za nadrzędne wobec obywateli, wymagając przede wszystkim uległości i tego, by obywatel podporządkował się ich decyzjom, z reguły podejmowanym przez wąską elitę władzy. Większość regulatorów zachowań społecznych (ideologia, prawo, rynek) jest mało skuteczna, odgrywa drugorzędną rolę. Społeczeństwo wykazuje apatię polityczną. Udział w życiu politycznym obywateli jest ściśle kontrolowany. Rola oraz wolności, zarówno społeczeństwa jak i jednostki są bardzo ograniczone.
Państwo totalitarne - cechą główną takiego państwa jest zmierzanie do całkowitej kontroli wszelkich sfer życia obywateli. Państwo totalitarne stanowi główne zagrożenie dla demokracji. Celem władzy totalitarnej jest bowiem całkowita kontrola nie tylko stosunków międzyludzkich, lecz nawet kontrola poglądów obywateli, głównie przez tworzenie ideologii i indoktrynację, czyli wpajanie tej ideologii. Państwo totalitarne konsekwentnie narzuca obywatelom określony sposób myślenia nie tylko przez prasę i propagandę, organizację szkolnictwa, wychowania i kontrolę nad systemem nauki, lecz także przez stosowanie różnych form przymusu, nie wyłączając terroru tak fizycznego, jak i psychicznego. W reżimie totalitarnym państwo wciąga do realizacji swej polityki wszystkich obywateli, w zasadzie nie pozostawiając swobody na ich „prywatne życie”. Dla państwa totalitarnego wszystko, co nie pozostaje w zgodzie z oficjalną ideologią, jest wrogie, a organy państwa wymagają bezwarunkowego podporządkowania życia jednostki życiu organizacji państwowej. W tym celu państwo o reżimie totalitarnym nie tylko rozbudowuje aparat policyjny i stosuje kontrolę, lecz także eliminuje fizycznie swoich przeciwników albo usiłuje ich odpowiednio ukształtować przez obozy pracy czy obozy poprawcze. W państwie totalitarnym zazwyczaj istnieje jedna legalna partia polityczna skupiająca znaczną część ludzi (tzw. monopartia). Państwa o reżimach totalitarnych kontrolują także gospodarkę, dokonując tego przez reglamentację produkcji czy przydziały surowców. W reżimach totalitarnych na ogół władzę sprawuje dyktatorską władzę „wódz”, wywodzący się jakoby z woli mas. Państwo totalitarne ma charakter zdecydowanie negatywnie nastawiony do jednostki.

1.3. Ustrój polityczny państwa

Ze względu na ustrój terytorialny państwa dzielą się na unitarne i złożone.

Państwo unitarne to forma państwa najbardziej powszechna we współczesnym świecie, charakteryzująca się wewnętrzną jednolitością. Wszystkie jednostki administracyjne wchodzące w skład państwa są tak samo zorganizowane i podporządkowane organom centralnym.

Państwa unitarne możemy podzielić na państwa scentralizowane i zdecentralizowane.

Ustrój scentralizowany charakteryzuje się wyznaczaniem lokalnych urzędników przez rząd centralny, który sprawuje zwierzchnią władzę nad organami regionalnymi.

Ustrój zdecentralizowany ma miejsce, gdy organy regionalne są formowane niezależnie od rządu i istnieje dobrze rozwinięty samorząd terytorialny o znacznych kompetencjach, a władza centralna zastrzega sobie prawo do podejmowania tylko najważniejszych decyzji.

Państwo złożone to państwo składające się z części zwanych stanami, landami, które posiadają pełną autonomię. Każda z części składowych państwa ma własny system prawny i administracyjny. Państwa złożone dzielą się na: federacje i konfederacje.

Federacje - państwo związkowe, w którym jego części mają znaczną samodzielność gospodarczą i prawną a ograniczoną polityczną (np. Niemcy, Stany Zjednoczone)

Konfederacje - związek kilku państw bez ograniczenia ich suwerenności, powoływana najczęściej do wspólnej realizacji określonych celów (Unia Europejska)

2. Ustrój polityczny Rzeczypospolitej Polskiej

„Ustrój polityczny to całość regulacji prawnych dotyczących organizacji, kompetencji

oraz wzajemnych relacji organów władzy państwowej. W literaturze fachowej często stosuje się także inne pojęcia: system polityczny lub reżim polityczny. Ustrój państwa kształtuje się zwykle stopniowo, nawiązując do tradycji politycznych (np. w Polsce parlament nazywany jest tradycyjnie sejmem). Zmiany systemu politycznego są często wynikiem gwałtownych przemian rewolucyjnych.”

2.1. Transformacja ustrojowa w Polsce po 1989 roku

W 1988 r. rozpoczęły się rozmowy przedstawicieli kierownictwa PZPR z opozycją. Zimą 1989 r. w wyniku obrad "Okrągłego Stołu" podpisano porozumienie przewidujące m.in. przeprowadzenie częściowo wolnych wyborów do Sejmu (opozycji przypaść miało 35% miejsc) i w pełni wolnych wyborów do Senatu.
Wybory 4 VI 1989 r. przyniosły zwycięstwo "Solidarności". Oczywiste stało się, że PZPR nie jest w stanie sprawować władzy przy tak zdecydowanym oporze społeczeństwa. Parlament (nazywany "kontraktowym") wybrał co prawda gen. Jaruzelskego na prezydenta, ale tekę premiera otrzymał kandydat "Solidarności" Tadeusz Mazowiecki (24 VIII 1989) - szef grupy doradców Komitetu Strajkowego w Gdańsku w 1980 r. 29 XII sejm zmienił konstytucję i nazwę państwa. Polska Rzeczpospolita Ludowa przeszła do historii. Rozpoczął się okres Rzeczypospolitej Polskiej (nazywanej III Rzeczpospolitą). Wydarzenia w Polsce rozpoczęły proces rozpadu bloku komunistycznego. Ład jałtański przestał istnieć. Zawarcie kompromisu przy "Okrągłym Stole" i spokojne przejście od systemu komunistycznego do demokracji było możliwe dzięki zasadniczej zmianie w polityce ZSRR, który w latach 1986-1988 zaczął realizować zasady pierestrojki i głasnost'i oraz otwarcia politycznego i gospodarczego wobec reszty świata.
W ciągu ostatnich kilkunastu lat Polska przeszła długą drogę rozwoju i stała się nowoczesnym państwem prawa. Po roku 1989 Polacy musieli nauczyć się mechanizmów demokratycznych, nieobecnych w życiu publicznym przez poprzednie 50 lat - powstawały kolejne partie, dzieliły się, łączyły i dzieliły ponownie. Była to normalna reakcja na pół wieku braku swobód politycznych.
Szybko nastąpił rozpad dotychczasowego systemu politycznego: w styczniu 1990 r. rozwiązała się PZPR. Powstał system wielopartyjny, wprowadzono pełny zakres swobód obywatelskich. W ciągu kolejnych lat z obozu solidarnościowego wyłoniły się rywalizujące partie polityczne.
Urząd prezydenta - głowy państwa został przywrócony w 1989 r. W grudniu 1990 r. w powszechnych wyborach prezydenckich zwyciężył Lech Wałęsa. Przez dwie kadencje urząd sprawował Aleksander Kwaśniewski, a obecnie (od grudnia 2005) - Lech Kaczyński.

Bilans ostatnich 12 lat w dziedzinie polityki wewnętrznej można uznać za pozytywny. Polska ma nowoczesną konstytucję (1997), która uporządkowała nie tylko scenę polityczną, ale przede wszystkim wiele dziedzin życia społecznego. Polska jest krajem demokratycznym: republiką wielopartyjną z dwuizbowym parlamentem. Zasady ustroju odzwierciedlają wartości typowe dla państw europejskiego kręgu kultury prawnej: suwerenność narodu, suwerenność i niepodległość państwa, państwo prawa, pluralizm polityczny i wolność działania partii politycznych, podział władz, poszanowanie godności człowieka wyznaczającej system praw i wolność jednostki.
Egzamin zdała reforma administracyjna (1999), wprowadzająca trzeci stopień administracji samorządowej - powiaty - i zmniejszająca liczbę województw z 49 do 16. Uregulowane zostały stosunki z mniejszościami narodowymi, kościołami i związkami wyznaniowymi. Powołano bądź rozszerzono uprawnienia szeregu instytucji, mających ułatwić obywatelom korzystanie z ich praw. Konstytucyjne prawa i wolności nawiązują do rozwiązań przyjętych w demokracjach zachodnich, a także w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Sprawnie rozwijają się organizacje pozarządowe, które stały się stałym elementem życia publicznego. Zapoczątkowano reformy służby zdrowia, systemu emerytalnego oraz systemu edukacji.

2.1.1. Konstytucja jako nadrzędny akt naromatywny państwa

Rodzaje konstytucji

Kryterium podziału konstytucji	Rodzaje konstytucji	Cechy konstytucji	Przykłady
Forma konstytucji	pisana	Jeden lub kilka aktów prawnych o szczególnej mocy, szczególnej treści i specjalnym trybie uchwalania jej zmian	Większość współczesnych konstytucji, w tym Polski 1997
		niepisana	Składają się na nie zarówno akty prawne jak i normy niepisane występujące w postaci zwyczajów, precedensów i konwenansów	Wielka Brytania, Nowa Zelandia, Izrael
	Treść konstytucji	Konstytucja pełna	Reguluje wszystkie sprawy ustrojowe państwa	Większość obowiązujących konstytucji, w tym Polski
		Konstytucja niepełna	Reguluje tylko ustrój naczelnych organów państwowych	Małe konstytucje polskie: 1847, 1892
	Procedura powstawania	Konstytucje uchwalane	Przyjmowane są przez organ przedstawicielski lub przez naród w drodze referendum	Większość współczesnych konstytucji również polska konstytucja
		Konstytucje oktrojowane, czyli nadane, narzucone	Nadawane są przez głowę państwa, bez udziału organów przedstawicielskich	Konstytucja Księstwa Warszawskiego 1807, konstytucja Królestwa Polskiego 1815 - Aleksander I Car Rosji
	Sposób zmiany konstytucji	Konstytucje sztywne	Zmienia się je w szczególnym trybie	Większość współczesnych konstytucji w tym Polska konstytucja
		Konstytucje elastyczne	Zmienia się je w taki sam sposób jak zwykłe ustawy	Konstytucja Wielkiej Brytanii
	Okres obowiązywania	Stałe	Nie przewidują żadnych końcowych terminów obowiązywania	Większość współczesnych konstytucji, w tym Polska
		Czasowe	Przewidują ograniczony okres obowiązywania	Konstytucja Jemenu 1947, Sudanu 1985, polskie małe konstytucje

„W Rzeczypospolitej Polskiej ustrój państwa jest w chwili obecnej unormowany przez Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku, którą uchwaliło Zgromadzenie Narodowe. Została ona przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maj 1997, podpisana przez Prezydenta w dniu 16 lipca 1997 r. i weszła w życie 17 października 1997 r. proces uchwalenia Konstytucji był więc w RP długi, gdyż licząc od zasadniczych przemian z 1998 roku, trwał ponad 9 lat.”

Konstytucja jest najważniejszym aktem prawnym. Określa bowiem relacje między jednostkom a państwem (prawa i obowiązki obywatela) oraz podstawowe zasady ustroju politycznego i społecznego państwa. Konstytucja jest ustawą zasadniczą, z którą muszą być zgodne wszystkie akty prawne. Uchwala się ja inaczej niż inne ustawy, ponieważ w głosowaniu biorą udział obie izby, tworząc Zgromadzenie Narodowe, a do jej uchwalenia potrzebna jest kwalifikowana większość 2/3 głosów.

„Konstytucja z 2 kwietnia 1997 roku składa się z 243 aktów i jest pod tym względem jedną z najobszerniejszych konstytucji europejskich. Polską ustawę zasadniczą poprzedza preambuła, czyli uroczysty wstęp powołujący się na polskie tradycje historyczne oraz ważne wartości (prawda, sprawiedliwość, dobro, piękno). Preambuła zawiera również odwołania się do Boga, czyli Invocati Dei. Nadaje ona konstytucji nie tylko uroczysty charakter, ale wyznacza również kierunki interpretacji jej przepisów.”

„KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ 
z dnia 2 kwietnia 1997 r.

Preambuła

W trosce o byt i przyszłość naszej Ojczyzny, odzyskawszy w 1989 roku możliwość suwerennego i demokratycznego stanowienia o Jej losie, my, Naród Polski - wszyscy obywatele Rzeczypospolitej, zarówno wierzący w Boga będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna, jak i nie podzielający tej wiary, a te uniwersalne wartości wywodzący z innych źródeł, równi w prawach i w powinnościach wobec dobra wspólnego - Polski, wdzięczni naszym przodkom za ich pracę, za walkę o niepodległość okupioną ogromnymi ofiarami, za kulturę zakorzenioną w chrześcijańskim dziedzictwie Narodu i ogólnoludzkich wartościach, nawiązując do najlepszych tradycji Pierwszej i Drugiej Rzeczypospolitej, zobowiązani, by przekazać przyszłym pokoleniom wszystko, co cenne z ponad tysiącletniego dorobku, złączeni więzami wspólnoty z naszymi rodakami rozsianymi po świecie, świadomi potrzeby współpracy ze wszystkimi krajami dla dobra Rodziny Ludzkiej, pomni gorzkich doświadczeń z czasów, gdy podstawowe wolności i prawa człowieka były w naszej Ojczyźnie łamane, pragnąc na zawsze zagwarantować prawa obywatelskie, a działaniu instytucji publicznych zapewnić rzetelność i sprawność, w poczuciu odpowiedzialności przed Bogiem lub przed własnym sumieniem, ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa podstawowe dla państwa oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot. Wszystkich, którzy dla dobra Trzeciej Rzeczypospolitej tę Konstytucję będą stosowali, wzywamy, aby czynili to, dbając o zachowanie przyrodzonej godności człowieka, jego prawa do wolności i obowiązku solidarności z innymi, a poszanowanie tych zasad mieli za niewzruszoną podstawę Rzeczypospolitej Polskiej.”

Inne źródła prawa konstytucyjnego

Konstytucja jest najważniejsza, ale nie jest jedyna. Inne:

1. ustawy konstytucyjne (są równe konstytucji) mogą one ingerować w treść konstytucji, zmieniać ją, uzupełniać, bądź zawieszać niektóre jej postanowienia. W związku z tym muszą być uchwalane w takim samym trybie jaki jest przewidziany dla zmian w konstytucji. Pod względem zakresu przedmiotowego ustawy konstytucyjne regulują tylko pewne wąsko ujęte dziedziny prawa konstytucyjnego i tym przede wszystkim różnią się od konstytucji. Zmiany w konstytucji poprzez ustawy konstytucyjne mogą być wprowadzane poprzez dodawanie kolejnych poprawek tak jak w konstytucji amerykańskiej bądź też poprzez tzw. inkorporację, czyli zamiast dodawania zmian do tekstu konstytucji czyni się je integralną częścią konstytucji zastępującą sformułowania „dokonując zmian”. Ustawy konstytucyjne mogą też istnieć obok konstytucji uzupełniając ją i regulując kwestie, których nie ujmuje konstytucja. Mogą też wreszcie zastępować konstytucje w sytuacji, gdy jeszcze jej nie uchwalono lub jednorazowo zawieszać postanowienia obowiązującej konstytucji

2. prawo zwyczajowe - są to normy prawne powstałe w drodze długotrwałego stosowania zwyczajowo przyjętych rozwiązań i mające moc obowiązującą taką jak prawo stanowione. Prawo zwyczajowe w Polsce nie jest źródłem prawa konstytucyjnego.

3. zwyczaj konstytucyjny - powstaje tam, gdzie regulacja prawna nie jest wyczerpująca ale jest to określona praktyka postępowania w jakiejś sytuacji, najczęściej występuje w pracach parlamentu, powstaje w wyniku precedensu konstytucyjnego ale nie jest to norma prawna tylko określony tradycją sposób postępowania.

Zasady ustroju Rzeczypospolitej

Każda konstytucja określa pewne zasady podstawowe, które rozstrzygają o charakterze ustrojowym danego państwa i określają panujący w niej system władzy. Zasady te nie zawsze są wyraźnie zapisane w przepisach ustawy zasadniczej, często należy je wyinterpretować z treści konstytucji. Obecnie obowiązująca konstytucja zasady podstawowe mieści w rozdziale I „Rzeczypospolita”, który z tego powodu jest chroniony w sposób szczególny poprzez trudniejszy tryb jego zmiany.

Podstawowe zasady prawa konstytucyjnego:

1. zasada suwerenność narodu - zasada ta wyrażona jest zarówno w preambule jak i przede wszystkim w artykule 4 (powszechna forma pośrednia)

2. suwerenność i niepodległość państwa - art. 5 oraz w art. 85 ustęp 1 i w art. 126 ustęp 2 ( art. 90 ustęp 1 - klauzula integracyjna)

3. demokratyczne państwo prawne - państwo w którym urzeczywistniane są zasady (podstawowe) ustrojowe; jest to jednak państwo w którym wolność człowieka w zasadzie jest ograniczona tylko wolnością drugiego człowieka; w przypadku organów administracji publicznej można tylko to wyraźnie określa prawo

4. społeczeństwo obywatelskie - pokrewną zasadą jest pluralizm polityczny, który oznacza wielość w jedności, odnosi się do partii politycznych i innych organizacji i oznacza swobodę tworzenia tych organizacji; Polska - pluralizm polityczny po zmianach 1989 - więcej swobody

5. podział władz - możność pytania o zgodę w czyimś imieniu i dlatego nie należy jednej osobie oddawać możność decydowania o wszystkim, należy podzielić ją między organy od siebie niezależne i odrębne; ten model Moltesiuszowski nigdy nie wprowadzono w życie. Organy te powinny być niezależne, ale muszą ze sobą współpracować (ustawodawcza i wykonawcza). Istnieją różne modele władzy ustawodawczej i wykonawczej, zwanej systemami:

- parlamentarny, zwany parlamentarno - gabinetowy

- prezydencki

- mieszany

W Polsce występuje system parlamentarno - gabinetowy i występują pewne elementy nietypowe dla tego modelu. W modelu parlamentarno - gabinetowym organem dominującym jest parlament wybierany w sposób bezpośredni przez naród. Głowa państwa monarcha lub prezydent pełni tylko w zasadzie funkcję reprezentacyjną. Jeśli głową jest prezydent to jest on wybierany przez parlament. W systemie tym w zasadzie całość władzy wykonawczej sprawuje rząd powoływany i odwoływany, kontrolowany przez parlament.

W systemie prezydenckim, który w czystej postaci występuje tylko w Stanach Zjednoczonych dominującym organem jest prezydent wybierany w wyborach powszechnych przez naród. Prezydent wybierany w wyborach powszechnych praktycznie nie ma rady ministrów i to prezydent sprawuje całą władzę wykonawczą ( w Stanach Zjednoczonych nie bezpośrednio). Parlament nie może w tym systemie pociągać prezydenta do odpowiedzialności, konstytucja jest egzekwowana poprzez tzw. impeachment - w tej procedurze prezydent podejrzewany o złamanie konstytucji (prawa) jest stawiany przez izbę niższą parlamentu w stan oskarżenia albo rozstrzyga o winie lub nie - izba wyższa (tu nikt nie może siebie odwołać).

System mieszany - Francja, Rosja, system kanclerski w Niemczech.

3. Struktura organów władzy Rzeczypospolitej Polskiej

3.1. Władza ustawodawcza

W Polsce, zgodnie z art. 95 ust.1 konstytucji, władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat. Obie te izby parlamentu, jeśli obradują razem, mają status Zgromadzenia Narodowego. Zgromadzenie Narodowe uchwala konstytucję, odbiera przysięgę od nowo wybranego Prezydenta i podejmuje uchwałę o postawieniu Prezydenta przed Trybunałem Stanu.
Sejm składa się z 460 posłów, zaś Senat - ze 100 senatorów.
Kadencja tych organów trwa 4 lata. Zaczyna się w dniu pierwszego posiedzenia nowo wybranego Sejmu i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji.
Sejm może skrócić swoją kadencję uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Skrócenie kadencji Sejmu jest równoznaczne ze skróceniem kadencji Senatu. Ponadto ustawowa kadencja parlamentu może być skrócona przez Prezydenta, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Senatu, w przypadkach określonych w konstytucji. Będzie tak np. w sytuacji gdy nie doszło do wybrania nowej Rady Ministrów w trybie konstytucyjnym.
Sejm składa się z posłów, wybieranych w wyborach:
- powszechnych,
- równych,
- bezpośrednich,
- proporcjonalnych,
- w głosowaniu tajnym.
Senatorowie są wybierani w wyborach:
- powszechnych,
- bezpośrednich
- w głosowaniu tajnym.
Bierne prawo wyborcze do Sejmu, czyli prawo bycia wybranym na posła ma każdy obywatel polski mający prawo wybierania (czyli mający czynne prawo wyborcze), który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat. W przypadku senatorów granica wieku jest surowsza i wynosi 30 lat. Wynika to z faktu, iż Senat z założenia ma być "izba rozsądku", powinien zatem składać się z osób mających określone doświadczenie i wiedzę oraz obycie polityczne.
Posłowie i senatorowie w toku sprawowania swoich funkcji korzystają z immunitetu. Oznacza to, iż nie mogą być oni pociągnięci do odpowiedzialności za swoje czynności wchodzące w zakres sprawowania mandatu - ani w czasie jego trwania ani też po jego wygaśnięciu. Poseł czy senator podejmujący np. działania w celu ochrony interesów swoich wyborców nie ponosi za nie odpowiedzialności tak jak każdy obywatel, a jedynie może ponieść odpowiedzialność przed Sejmem (senator - przed Senatem). W wypadku, gdyby naruszył prawa osób trzecich, może odpowiadać przed sądem tylko za zgodą Sejmu (Senatu). Jeśli poseł (senator) popełnił czyn, za który może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej, to w trakcie trwania mandatu taka odpowiedzialność zależy od wyrażenia zgody przez odpowiednią izbę parlamentu (uchylenia immunitetu).
Posłowie tworzą w Sejmie kluby lub koła oparte na zasadzie przynależności do partii lub ugrupowań politycznych (klub tworzy co najmniej 15 posłów, koło - 3 posłów).
Zarówno Sejm, jak i Senat są organami kolegialnymi, obradującymi na posiedzeniach. Posłowie i senatorowie wybierają ze swego grona odpowiednio Marszałka i wicemarszałków Sejmu i Senatu. Marszałkowie przewodniczą obradom, reprezentują izbę na zewnątrz oraz stoją na straży jej praw. W Sejmie i Senacie działają komisje stałe, zajmujące się określoną dziedziną spraw wchodzących w zakres kompetencji parlamentu, np. Komisja d/s Służb Specjalnych, Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej, Komisja Budżetu i Finansów, Komisja Etyki, itp. Ponadto mogą być powoływane ad hoc komisje nadzwyczajne, dla zbadania określonej sprawy.

Organami Sejmu są:
- Marszałek Sejmu,
- Prezydium Sejmu,
- Konwent Seniorów,
- komisje sejmowe.

Funkcje Sejmu są następujące:
- legislacyjna
- osobowa
- kontrolna

Funkcja legislacyjna
Sejm jest organem powołanym przede wszystkim do stanowienia prawa. Przedmiotem uchwalanych przez niego ustaw są w szczególności prawa, wolności i obowiązki obywateli, organizacja i zasady działania naczelnych organów państwa, określenie trybu postępowania i kontroli legalności ich działania. Sejm uchwala wszystkie ustawy, także te o szczególnym znaczeniu, jak np. ustawa budżetowa. W drodze ustawy Sejm upoważnia Prezydenta do ratyfikowania i wypowiadania niektórych umów międzynarodowych. Sejm podejmuje niektóre decyzje w drodze uchwały, np. zarządza referendum, uchwala wotum nieufności Radzie Ministrów.

Funkcja osobowa
Oznacza ona, że Sejm uczestniczy w powoływaniu osób na niektóre stanowiska państwowe i odwoływaniu z nich.
Sejm bierze udział w tworzeniu rządu udzielając wotum zaufania powołanej przez Prezydenta Radzie Ministrów lub samodzielnie wybierając Prezesa Rady Ministrów i proponowany przez niego skład rządu.
Sejm, za zgodą Senatu, powołuje Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich i Generalnego Inspektora Danych Osobowych.
Na wniosek Prezydenta Sejm powołuje Prezesa Narodowego Banku Polskiego.
Sejm powołuje członków Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu, część składu Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Krajowej Rady Sądownictwa i Rady Polityki Pieniężnej.

Funkcja kontrolna
Funkcje kontrolne sprawowane Sejm poprzez komisje sejmowe obejmują następujące zagadnienia:
- rozpatrywanie sprawozdań i informacji ministrów,
- uchwalanie dezyderatów i opinii kierowanych m.in. do Rady Ministrów lub do jej członków, do Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Prezesa Narodowego Banku Polskiego.
Sejm może też powołać komisję śledczą do zbadania określonej sprawy.
Sejm wykonuje swoje funkcje kontrolne także poprzez posłów, którzy mają prawo uzyskiwać informacje i wyjaśnienia co do spraw związanych z wykonywaniem obowiązków poselskich, od członków Rady Ministrów, organów, instytucji i przedsiębiorstw państwowych i samorządu lokalnego.

Organami Senatu są:
- Marszałek Senatu,
- Prezydium Senatu,
- Konwent Seniorów,
- komisje senackie.

Od 1.01.1999r., tj. od chwili wejścia w życie ustaw reformujących administrację publiczną, w Polsce funkcjonuje trójstopniowa struktura samorządu terytorialnego. Obejmuje ona:
- samorząd gminny,
- samorząd powiatowy i
- samorząd wojewódzki.
Na każdym z wymienionych szczebli działają organy stanowiące (w postaci rady w przypadku gmin i powiatów, oraz sejmiku w przypadku województwa) oraz wykonawcze, tj. zarządy.
Podstawą ich funkcjonowania są następujące przepisy:
- „ustawa z dnia 5.06.1998r.o samorządzie powiatowym (Dz. U. Nr 91, poz. 578),
- ustawa z dnia 5.06.1998r.o samorządzie województwa (Dz. U. Nr 91, poz. 576),
- ustawa z dnia 5.06.1998r.o administracji rządowej w województwie (Dz. U. Nr 91, poz. 577)”,
- ustawa z dnia 24.07.1998r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej,
- „ustawa z dnia 8.03.1990r. o samorządzie gminnym (Tekst jedn. Dz. U. z 1996r. Nr 13, poz. 74, ze zm.).”

3.2. Władza wykonawcza

Zgodnie z art. 126 konstytucji RP, Prezydent jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej, czuwa nad przestrzeganiem konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Prezydent pełni zatem najwyższy urząd w państwie, stanowiąc - obok Rady Ministrów - organ władzy wykonawczej.
Ze względu na szczególną pozycję, jaką wśród organów państwowych zajmuje Prezydent, Konstytucja określiła sposób wyboru Prezydenta, zasady sprawowania tego urzędu, oraz wynikające z niego prawa i obowiązki.
Wybory prezydenckie odbywają się co 5 lat, zarządza je Marszałek Sejmu na dzień przypadający nie wcześniej niż na 100 dni i nie później, niż na 75 dni przed upływem kadencji urzędującego prezydenta. Wybory prezydenckie są:
- powszechne (uczestniczą w nich wszyscy uprawnieni obywatele),
- równe,
- bezpośrednie (głosuje każdy osobiście);
- głosowanie jest tajne.
Kandydatem na prezydenta może być tylko obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat i który korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Kandydat musi przy tym uzyskać poparcie 100.000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu.
Prezydentem zostaje ten spośród kandydatów, który otrzyma więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeśli żaden z kandydatów tej większości nie uzyska, to w 14 - tym dniu po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne wybory, ale już tylko pomiędzy dwoma kandydatami, którzy otrzymali największą liczbę głosów. Na Prezydenta zostaje wówczas wybrany ten kandydat, który otrzyma więcej głosów. Urząd prezydencki ta sama osoba może sprawować najwyżej przez dwie kadencje; ponowny wybór jest niedopuszczalny.
Jeżeli w trakcie pełnienia urzędu Prezydent nie może go przejściowo sprawować, jego obowiązki tymczasowo przejmuje Marszałek Sejmu, a jeśli i on nie mógłby ich przejąć - Marszałek Senatu.
Kompetencje Prezydenta RP

Prezydent jest reprezentantem państwa w stosunkach zewnętrznych i w związku z tym do jego kompetencji należy:
- ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych,
- mianowanie i odwoływanie pełnomocnych przedstawicieli Polski w innych państwach i organizacjach międzynarodowych (np. ambasadorów),
- przyjmowanie tzw. listów uwierzytelniających i odwołujących akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych,
- współdziałanie w zakresie polityki zagranicznej z Prezesem rady Ministrów i właściwym ministrem (min. spraw zagranicznych).
Prezydent pełni również funkcje najwyższego zwierzchnika sił zbrojnych. W czasie pokoju Prezydent sprawuje to zwierzchnictwo za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej, natomiast na czas wojny mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych - na wniosek Prezesa Rady Ministrów. Prezydent także m.in. mianuje Szefa Sztabu Generalnego, dowódców rodzajów Sił Zbrojnych, nadaje - na wniosek Ministra Obrony Narodowej - stopnie wojskowe.
Organem doradczym Prezydenta w zakresie zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego.
Prezydent pełni również rolę w zakresie postępowania legislacyjnego. Może on wydawać rozporządzenia i zarządzenia, zgodnie z ustalonymi w konstytucji zasadami. Rozporządzenia może wydawać tylko na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Zarządzenia, które w odróżnieniu od rozporządzeń, nie mogą stanowić podstawy do wydawania decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów, Prezydent może wydawać tylko na podstawie ustawy. Realizacja powyższych uprawnień Prezydenta jest stosunkowo słaba, gdyż zależy od woli Sejmu, który formułuje odpowiednie upoważnienie w uchwalanej ustawie. Z kolei zarządzenia Prezydenta, tak jak zarządzenia każdego innego organu upoważnionego do ich wydawania, nie mogą stanowić podstawy regulacji praw i obowiązków obywateli.
Rada Ministrów, zwana popularnie rządem, zajmuje ważne miejsce w systemie władz państwowych. Należy ona, obok Prezydenta, do organów władzy wykonawczej.
Konstytucja przewiduje tzw. domniemanie kompetencji Rady Ministrów, co oznacza, że do jej zakresu działania należą wszystkie sprawy państwa, o ile nie zostały one zastrzeżone do właściwości innych organów państwowych i samorządu terytorialnego.
Regulacja ustawowa funkcjonowania Rady Ministrów znalazła wyraz w ustawie z dnia 8.08.1996r. o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów oraz o zakresie działania ministrów (Dz. U. Nr 106, poz. 492) oraz w rozporządzeniach wykonawczych.
Szczególna rola przypada Prezesowi Rady Ministrów, zwanemu powszechnie premierem. Jest on reprezentantem całej RM i kieruje jej wszystkimi pracami, koordynując i kontrolując pracę członków RM. Prezes RM jest również zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej; uprawnienia nadzorcze - w zakresie określonym przepisami - przysługują mu także wobec samorządu terytorialnego.
Wojewoda jest organem reprezentującym w województwie rząd i realizującym przede wszystkim zadania administracji rządowej.
Wojewodowie (jest ich obecnie, po reformie administracyjnej, szesnastu) są powoływani i odwoływani przez Prezesa Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Zastępcy wojewodów, wice wojewodowie, są również powoływani i odwoływani przez premiera - na wniosek wojewodów.


3.3. Władza sądownicza

Trzecia władza, jak często jest nazywana władza sądownicza, składa się z:
- sądów powszechnych, sprawujących wymiar sprawiedliwości oraz
- Sądu Najwyższego (naczelnego organu sądowego),
- sądów administracyjnych
- sądów wojskowych.
Ponadto Konstytucja RP stanowi, iż oprócz sądów władzę sądowniczą sprawują także Trybunały, tj. Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu, a w czasie wojny - sądy wyjątkowe.
Ustrój sądów powszechnych reguluje ustawa z dnia 20 czerwca 1985r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Tekst jedn. Dz. U. z 1994r. Nr 7, poz. 25, ze zm.).
Zgodnie z Konstytucją sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw zastrzeżonych do właściwości innych sądów.
Zasada ta oznacza domniemanie kompetencji sądów powszechnych do rozpoznawania i rozstrzygania wszelkich spraw, jeśli tylko wyraźny przepis ustawowy nie przekazał ich do właściwości innych organów.
Sądy powszechne rozpatrują zatem sprawy z zakresu:
- prawa karnego,
- prawa cywilnego,
- prawa rodzinnego i opiekuńczego,
- prawa pracy i ubezpieczeń społecznych,
- oraz inne sprawy, które tym sądom zostały przekazane odrębnymi ustawami (np. sprawy związane z wyborami).
Nadzór nad sądami w zakresie ich administracyjnego funkcjonowania sprawuje Minister Sprawiedliwości, zaś w zakresie orzekania - Sąd Najwyższy.
Sądami powszechnymi są:
- sądy rejonowe
- sądy okręgowe
- sądy apelacyjne
Sąd Najwyższy, zgodnie z ustawą z dnia 20 września 1984r. o Sądzie Najwyższym (Tekst jedn. Dz. U. z 1994r. Nr 13, poz. 48, ze zm.) jest naczelnym organem sądowym w Polsce. Mimo, iż sprawuje on wymiar sprawiedliwości to nie został włączony do systemu sądów powszechnych.

Sądy administracyjne
Zgodnie z art. 184 konstytucji RP, Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują, w zakresie określonym ustawą, kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej.
Wskazany przepis konstytucyjny nie ma obecnie odzwierciedlenia w strukturze sądownictwa administracyjnego. Konstytucja ustanowiła bowiem okres 5 lat od dnia jej wejścia w życie, tj. od 17.10.1997r., na wprowadzenie dwuinstancyjnego systemu sądów administracyjnych. Do tego czasu NSA pozostaje jedynym sądem administracyjnym sprawującym wymiar sprawiedliwości przez sądową kontrolę wykonywania administracji publicznej.
Organizację NSA reguluje ustawa z dnia 11 maja 1995r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz. U. Nr 74, poz. 368, ze zm.).
Sądy wojskowe sprawują wymiar sprawiedliwości w siłach zbrojnych w sprawach karnych i organizacyjnie wchodzą w skład sił zbrojnych.
Sądy wojskowe zostały powołane do rozpoznawania spraw karnych o przestępstwa popełnione przez żołnierzy, jednakże są one właściwe także do rozstrzygania niektórych spraw bez względu na to, czy oskarżony jest osoba cywilną czy wojskową, jak np. zdrada ojczyzny.

Trybunał Konstytucyjny jest organem władzy sądowniczej, nie powołanym do sprawowania wymiaru sprawiedliwości, ale do orzekania o zgodności z konstytucją określonych aktów normatywnych i umów międzynarodowych.
Ze skargą konstytucyjną może wystąpić każdy, kogo konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone przez ostateczne orzeczenie sądu lub organu administracji publicznej, które zapadło w oparciu o przepis ustawy czy innego aktu normatywnego. Skargę wnosi się w celu stwierdzenia przez TK zgodności z konstytucją tej ustawy (jej przepisu) czy aktu.

Trybunał Stanu jest organem orzekającym o odpowiedzialności osób zajmujących określone stanowiska państwowe za naruszenie konstytucji i ustaw, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w okresie urzędowania.
W skład TS mogą być wybierani obywatele polscy, korzystający z pełni praw obywatelskich, nie karani sądownie, nie zatrudnieni w organach administracji państwowej. Co najmniej połowa członków TS powinna jednak składać się z osób posiadających kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego. Sędziowie TS przy wykonywaniu swoich funkcji sędziowskich niezawiśli i podlegają tylko ustawom; nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności karnej ani pozbawieni wolności bez uprzedniej zgody TS.


Literatura:

1. Dz. U. 1997, NR 78 poz. 483

2. Dz. U. Nr 91, poz. 576 - 578

3. Dz. U. z 1996r. Nr 13, poz. 74

4. Dz. U. Nr 106, poz. 492

5. Dz. U. z 1994r. Nr 7, poz. 25

6. Dz. U. Nr 74, poz. 368

7. Praca zbiorowa pod red.: Wronkowski S., Zmierczak M., Kompendium wiedzy o społeczeństwie, państwie i prawie, Warszawa - Poznań 1999

8. Smutek Z., Malewska J., Surmacz B., Wiedza o społeczeństwie. Zakres podstawowy. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum, Gdynia 2003

9. Seidler G.L., Groszyk H., Pieniążek A., Wprowadzenie do nauki o państwie i prawie, Lublin 2003

10. Wosia T. , Stelmach J., Wiedza o społeczeństwie , Warszawa 2000

UNIWERSYTET ZIELONOGÓRSKI

WYDZIAŁ: EKONOMII I ZARZĄDZANIA

KIERUNEK: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE

Formy państwa. Ustrój polityczny Rzeczypospolitej Polskiej.

Pracę wykonali:

Bartkiewicz Magdalena

Honisz Łukasz

Zielona Góra 2007

Z. Smutek, J. Malewska, B. Surmacz, Wiedza o społeczeństwie. Zakres podstawowy. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum, Gdynia 2003, s. 128.

Praca zbiorowa pod red.: S. Wronkowska, M. Zmierczak, Kompendium wiedzy o społeczeństwie, państwie i prawie, Warszawa - Poznań 1999, s. 58.

Z. Smutek, J. Malewska, B. Surmacz, Wiedza o społeczeństwie. Zakres podstawowy. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum, Gdynia 2003, s. 129.

Dz.U. 1997, NR 78 poz. 483

Dz. U. Nr 91, poz. 576 - 578.

Dz. U. z 1996r. Nr 13, poz. 74

---