USTRÓJ POLITYCZNY PAŃSTWA
WYKŁAD I
Egzamin zerówkowy - ostatni wykład 29.01.2011
Zaliczenie - test, jedna odpowiedź prawidłowa
Prawo Konstytucyjne pod red. M. Grzybowskiego
Ustrój polityczny - zbiór norm prawnych określający relacje między najważniejszymi organami państwa. Najczęściej są to normy konstytucyjne. Określają relacje między władzą ustawodawczą:
relacje centrum - teren
określenie form zrzeszania się człowieka, czy forma zrzeszania jest możliwa, w jaki sposób wygląda społeczeństwo, zrzeszanie się partii politycznych, związków wyznaniowych.
status jednostki
zespół norm prawnych od statusu jednostki poprzez budowanie i funkcjonowanie państwa
o ustroju naucza Prawo Konstytucyjne, 90% regulacji w tym zakresie - Konstytucja
Ewolucja ustroju w Polsce:
obecny ustrój funkcjonuje 13 lat
2 kwietnia 1997 roku Zgromadzenie Ludowe uchwaliło Konstytucję
1918r. Państwo Polskie zaczęło odradzać się, 11 listopada 1918r. powstała II Rzeczpospolita.
1918-1919 powstała grupa, która chciała przywrócić w Polsce Monarchię Konstytucyjną, ale szybko ten wariant został wyeliminowany.
Zostają 2 warianty: prezydencki i francuski.
W lutym 1919r. zostaje uchwalona Mała Konstytucja, określająca ustrój państwa tymczasowy. Sejm ustawodawczy ma za zadanie określenie Konstytucji.
Reprezentanci: 1/3 reprezentanci Lewicy, 1/3 PSL (Stronnictwo Ludowe), 1/3 ugrupowania narodowe. Ostatecznie przyjęto model Parlamentarno Ludowy, model francuski.
17 marca 1921r. uchwalono Konstytucję, zwaną Konstytucją Marcową (Pierwsza Polska Konstytucja II RP), zawierała rozwiązania francuskie, zawierała Parlamentarno Gabinetowy System Rządu. Oparta na założeniach:
głową państwa jest prezydent, nie ma żadnych istotnych uprawnień poza funkcja reprezentacyjną, wybierany przez Sejm i Senat razem obradujące
Rada Ministrów z Premierem na czele ma pełnię władzy wykonawczej, miał obowiązek ustalić budżet, wykonać go, prowadził politykę wewnętrzną, zagraniczną - domniemanie kompetencji
Rząd powoływany przez większość sejmową, 44 posłów
Brak większości w Sejmie, rozpoczyna się procedura powstawania nowego rządu.
Sejm i Senat
Sejm - powoływanie rządu i kontrola (wotum nieufności dla rządu i ministra)
Odpowiedzialność Konstytucyjna - za przestępstwa członkowie rządu ponosili odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu.
W 1926r. J. Piłsudski wbrew Konstytucji przejął władzę.
W maju 1926r. Zgromadzenie Ludowe na prezydenta wybiera J. Piłsudskiego, on odmawia. Prezydentem zostaje Ignacy Mościcki.
2 sierpnia 1926r. wzmocniono władzę prezydenta.
Oryginalny Polski Pomysł !!! 23 kwietnia 1935r. uchwalenie Konstytucji Kwietniowej:
osłabiła pozycję Sejmu, wzmocniła Senat kosztem Sejmu
rząd jest organem wykonawczym zorientowanym na prezydenta, a nie na parlament
prezydent najważniejszą osobą w państwie
zmniejszono liczbę posłów i senatorów
prezydent mógł wyznaczyć swojego następcę
System istniał do 1939 roku.
I. Mościcki powierzył swoją funkcję gen. Bolesławowi - Wilczewskiemu - ........., został oprotestowany.
1939-1990 PP funkcjonowało na tzw. wychodźstwie.
W nocy 31.12 - 01.01 na terenie Polski rozpoczął się proces budowania nowego ustroju.
22.07.1944r. zostaje powołany PKWN (Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego), który jest namiastką rządu. PKWN jest organem wykonawczym KRN.
Przewodniczący PKWN zostaje prezydentem.
Wszystkie akty tych organów określają, że Konstytucja Kwietniowa była nielegalna, więc stosują się do Konstytucji Marcowej.
31.12.1944r. Rząd Tymczasowy powstaje w wyniku przekształcenia PKWN. Premierem rządu jest Edward Osóbka - Morawski.
28 czerwca 1945r. na bazie tego rządu powstaje TRJN (Tymczasowy Rząd Jedności Narodu).
TRJN miał być rządem porozumienia narodów, czyli miały być w nim osoby z innych krajów. TRJN miał jak najszybciej przeprowadzić wybory w kraju.
!!! 19 stycznia 1947r. wybory do sejmu ustawodawczego, jednoizbowego. Pierwsze posiedzenie Sejmu (w lutym) rozpoczęto procedurę wyboru prezydenta.
1947r. Sejm ustawodawczy
Mała Konstytucja nie zawierała praw i obowiązków narodów:
utrzymuje na mocy przepisy Konstytucji Marcowej
wprowadzała 3 organy władzy wykonawczej: prezydenta, Radę Ministrów, Radę Państwa (organ mający uprawnienia: nadzór nad systemem rad nadzorczych)
22.07.1952r. - uchwalenie Konstytucji „Stalinowskiej” (system ludu pracujących miast i wsi)
jednolity system, jego elementy: Sejm, Rada Ministrów, Rada Państwa, Rady Narodowe, Sądy
nie ma Senatu, prezydenta, NIKu
sejm obraduje na sesjach, 2 razy w roku po 2 tygodnie, zatwierdzał dekrety przygotowane przez Radę Państwa
Rada Państwa - organ kolegialny, 11 osób, wybierany przez Sejm (klasyczne rozwiązanie radzieckie).
W 1952r. w Konstytucji wprowadzono zapisy: „nie należy”, „będzie surowo karane”.
1 mandat poselski na 460tys. mieszkańców.
10.02.1976r. doszło do rewizji, poważnej zmiany. Edward Gierek zaprezentował potrzebę zmiany Konstytucji, aby przekształcić ustrój ludowy w ustrój polityczny. Zostały zmienione następujące kwestie:
NIK organ kontroli państwowej podlegający Sejmowi podporządkowano Radzie Narodu
Wzmocniono pozycję prezesa Rady Narodu
Ludowe = Socjalistyczne
13.12.1981r. został wydany dekret o stanie wojennym, ZŁAMANIE KONSTYTUCJI przez Radę Państwa. Było to w trakcie jesiennej sesji Sejmu.
Początek lat 80, stan wojenny.
Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego inicjuje zmianę Konstytucji. Zostaje wprowadzony Trybunał Stanu i Trybunał Konstytucyjny.
Trybunał Konstytucyjny powstał w 1982r., ale ustawa o nim w roku 1985.
1987r. uchwalono ustawę Rzecznika Praw Obywatelskich.
5 kwietnia 1989r. Obrady Okrągłego Stołu. Reforma ustroju państwa:
przywrócenie funkcji prezydenta wybieranego przez Zgromadzenie Ludowe ( na 7 lat)
przywrócenie Senatu (wybory)
likwidacja Rady Państwa - przekazanie uprawnień prezydentowi
reaktywowanie samorządu terytorialnego w gminach
7 kwietnia 1989r. Sejm przygotowuje się do wprowadzenia zmian w Konstytucji.
4 czerwca 1989r. wybory, wybór Sejmu i Senatu, w lipcu Wojciech Jaruzelski wybrany prezydentem, premierem Tadeusz Mazowiecki.
Grudzień 1989r. wykreślono z Konstytucji treści ludowe, wprowadzono zasadę, że źródłem nie jest lud pracujący, trójpodział władzy, odpowiedzialność rządu.
W październiku 1991r. w wyniku wyborów ustanowiono Sejm, który postanowił ustanowić Małą Konstytucję, gdyż nie chciano rządzić na podstawie Konstytucji Stalinowskiej.
W 1991r. funkcjonowało 29 klubów politycznych.
23 kwietnia 1992r. zostaje uchwalona ustawa konstytucyjna o trybie przygotowania i ustalenia Konstytucji RP (tryb, podmiot, sposób funkcjonowania).
2 kwietnia 1997r. uchwalono Konstytucję na podstawie uchwały z 1992r.
17 października 1992r. powstała Mała Konstytucja o wzajemnych relacjach RP oraz samorządzie terytorialnym:
wzmocnienie funkcji prezydenta z wyborów powszechnych
Sejm ma więcej uprawnień niż Senat
Określono zasady odpowiedzialności rządu, odwołania prezydenta
Prezydent otrzymał prawo rozwiązania Sejmu
Ta Konstytucja funkcjonowała do 16 października 1997r.
17 października 1997r. uchwalono nową Konstytucję.
2004r. i 2009r. zmiana Konstytucji.
WYKŁAD II
Zasada - norma prawna, która ma nietypowy charakter, decyduje, przesądza o istnieniu innych norm prawnych. Jest to norma swoista, zasadnicza, pozwala określić jakie są cechy charakterystyczne państwa.
Komisja konstytucyjna składała się z 56 osób (46 posłów i 10 senatorów).
1995r. - trwa konflikt pomiędzy Lechem Wałęsą, prezydentem, a Sejmem. Powołano rząd Oleksego.
Zasady ustrojowe:
I Zasada demokratycznego państwa prawego - urzeczywistniającego zasady sprawności społecznej, składają się na nie wszystkie zasady.
II Zasada zwierzchnictwa (suwerenności).
III Zasada demokracji pośredniej (przedstawicielstwa).
IV Zasada demokracji bezpośredniej.
V Zasada jednolitości państwa - określa model państwa, biorąc pod uwagę 3 elementy:
jednolitość prawa
jaka jest budowa organów państwa
obywatelstwo
VI Zasada pluralizmu politycznego - swobody działalności partii politycznych z różnymi wyjątkami
VII Zasada autonomii równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych oraz neutralności światopoglądowej państwa i wzajemnej autonomii państwa Kościołów i innych związków wyznaniowych.
VIII Zasada podziału władz (trójpodział władz).
IX Zasada dwuizbowego parlamentu - to zasada ustroju politycznego.
X Zasada decentralizacji państwa - określa uprawnienia, status prawny i organizację samorządu terytorialnego w Polsce.
XI Zasada systemu parlamentarno - gabinetowego.
XII Zasada godności, równouprawnienia i wolności jednostki.
XIII Zasada społecznej gospodarki rynkowej.
Zasady związane z systemem prawnym:
I Zasada nadrzędności Konstytucji i bezpośredniości jej stosowania.
II Zasada ustawowej formy regulacji.
III Zasada konstytucyjnej regulacji źródeł prawa.
Zasady wyborcze:
I Zasada demokracji pośredniej.
II Zasada demokracji bezpośredniej.
Zasada republikańskiej formy rządów - 2 cechy:
organy pochodzą z wyborów
powszechnych - wybiera naród
niepowszechnych - organ wybiera inny organ
organy są w republice kadencyjne.
Wybory powszechne:
prezydent RP
Sejm (460 posłów)
Senat (100 Senatorów)
Polska Reprezentacja (54 eurodeputowanych)
Wójt, burmistrz, prezydenci gmin i miast, radni
Wybory niepowszechne:
prezydent wybiera Prokuratora Generalnego, 3 członków Rady Polityki Pieniężnej
Sejm wybiera Rząd, Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu, 3 członków do polityki pieniężnej
Senat wybiera dwóch swoich reprezentantów do Krajowej Rady Sądownictwa, jednego do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, nie wybiera żadnego organu samodzielnego
Sejm i Senat wybierają i odwołują: Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Prezesa NIKu, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych
Kadencyjność - okres wykonywania funkcji określony jest w Konstytucji lub w ustawie.
9 lat - Sędzia Trybunału Konstytucyjnego
6 lat - Prezes Narodowego Banku, Prezes NIK, Organy Sądowe, Prezes NSA, Prokurator Generalny
5 lat - Prezydent RP, Rzecznik Praw Dziecka i Rzecznik Praw Obywatelskich
4 lata - Sejm, Senat, Organ stanowiący samorządy (sejmik, wójt, burmistrz, prezydent)
3 lata - dowódca wojsk w Polsce
Z kadencyjnością wiąże się zasada ograniczenia liczby kadencji do 2.
Zasada jednolitości państwa:
RP jest państwem jednolitym tzn., że ma jednolity system prawny, obywatelstwa, rządowy i inne państwowe.
Jednolity system prawny - na całym terytorium obowiązuje ten sam system. Wszystkie organy nie są zbudowane tak samo, ale jednolicie.
WYKŁAD III
Zasada przedstawicielstwa (Konstytucja r.I str.4)
dawniej bóstwa, Bóg
później przedstawiciel Boga: król, cesarz (władca, monarcha)
naród
lud pracujący miast i wsi
dzisiaj władza należy do narodu
Naród = Społeczeństwo = wszyscy obywatele mieszkający w Polsce
W XVIIIw. (okres Oświecenia) filozofowie prawa, teoretycy, Jan Jakub Russo pisał o umowie społecznej, zaproponował, że naród jako całość nie jest w stanie rządzić, w związku z tym naród wybiera swoją reprezentację w powszechnych wyborach. Reprezentacja tworzy Parlament i rządzi kierując się wolą narodu. Naród ocenia w wyborach przedstawicieli.
Zasada władzy pośredniej (przedstawicielstwa).
Zasada władzy bezpośredniej (referendum).
Naród sprawuje władzę w formie referendum oraz przy udziale swoich przedstawicieli.
Reprezentatywnośc - nie jedna osoba.
Reprezentacja narodu należy do Parlamentu. Piastunem władzy jest suweren, a jego przedstawicielem reprezentacja narodu.
Zasada demokracji bezpośredniej - naród może określone decyzje podejmować osobiście, przy pomocy referendum (zgromadzenie ludowe), veto ludowe - w Polsce brak, inicjatywa ustawodawcza, referendum.
Zgromadzenie ludowe (Szwajcaria) - podejmowanie kantonalnych decyzji
Veto ludowe (niektóre stany Stanów Zjednoczonych) - zażądanie zniesienia danej ustawy, wniesienie referendum
Inicjatywa ustawodawcza - grupa obywateli zawiązuje komitet tysiąca osób, gdy zbierze 100tys. podpisów do jakiegoś projektu może złożyć projekt do LASKI MARSZAŁKOWSKIEJ. Projekt ma być przedmiotem obrad.
Referendum - (nietypowe głosowanie, stawianie pytań)
Referendum w Polsce stosowane w formie plebiscytu (W jakim państwie chcesz żyć?)
1946r. - po wojnie referendum ludowe, sfałszowane, likwidacja Senatu.
1987r. referendum (zgoda na przeprowadzenie radykalnych zmian) nie przekroczono 50% frekwencji, niewiążące.
1996r. - w sprawie powszechnej prywatyzacji (autorstwa L. Wałęsy)
- sejmowe
2003r. - 2dniowe referendum, aby zwiększyć frekwencję (Czy jesteśmy za przystąpieniem do UE?)
w kwietniu 1997r. - uchwalenie Konstytucji
25 maja 1997r. - zatwierdzenie Konstytucji
Jeśli zmiany dotyczyć by miały rozdziału I lub II Konstytucji - wtedy można zgłosić wniosek o Referendum Konstytucyjne Ogólnokrajowe, którym zarządza Sejm. W tym referendum frekwencja nie ma znaczenia.
Referendum Ogólnokrajowe nie może dotyczyć:
sojuszy
podatków
amnestii
500tys. obywateli może zgłosić wniosek o Referendum Ogólnokrajowe do Laski Marszałkowskiej. O Referendum Ogólnokrajowym zarządza prezydent za zgodą Senatu oraz Sejm.
Referendum w sprawie zgody na ratyfikowanie przez prezydenta umowy międzynarodowej, w której wyrażana jest zgoda na przekazanie .... zgodę może wyrazić Parlament lub obywatel.
Referendum Lokalne - może dotyczyć każdej ważnej sprawy lokalnej, na terenie części gminy, powiatu, województwa. Jest wiążące jeśli weźmie w nim udział 30% mieszkańców. (wniosek może zgłosić 10 powiatu, 5% województwa). Musi być przeprowadzone w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców i odwołanie organów samorządu przed wyborami.
Zaletą zasady demokracji pośredniej jest to, że jest tańsza, szybsza, mniej absorbuje państwo niż zasada demokracji bezpośredniej.
Na 60tys. mieszkańców - 1 poseł
Na 250tys.mieszkańców - 1 senator
Reprezentant narodu staje się reprezentantem w momencie złożenia przysięgi. Ma mandat wolny.
Poseł, senator nie jest przedstawicielem partii politycznej a narodu. Powinien reprezentować naród słuchając jego woli. Podlega ocenie i odpowiedzialności.
Odpowiedzialność reprezentanta:
odpowiada przed prawem (ma immunitetową ochronę, jest czasowa, może być uchylona - zrzeczenie się, pozbawienie przez izbę)
odpowiada przed obywatelami (podczas wyborów jego działalność zostaje oceniana, czy wyborcy ponownie go wybiorą)
Mechanizm wyborczy:
wybory zarządza:
prezydenta - Marszałek Sejmu
poselskie i senackie - prezydent
samorządowe - Prezes Rady Ministrów czyli Premier
- wybory przeprowadza
Państwowa Komisja Wyborcza, która składa się z sędziów
Obwodowa Komisja Wyborcza - miejsce głosowania
Terytorialna Komisja Wyborcza
Sąd Najwyższy orzeka czy wybory są ważne. Sąd Okręgowy orzeka czy wybory samorządowe są ważne.
Zasady wyborów:
powszechne
bezpośrednie
głosowanie tajne
niektóre: (zasada podziału mandatów)
równe
większościowe
proporcjonalne
Zasada wyborów powszechnych - określa kto ma czynne, bierne, nie ma prawa wyborczego. Określa godziny otwarcia lokalów wyborczych (6-20). Wybory w dniu wolnym od pracy.
W Polsce nie maja prawa wyborczego osoby określone wiekiem, obywatelstwem, miejscem zamieszkania oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie lub częściowo z tytułu niedorozwoju psychicznego lub chore psychicznie, skazani prawomocnie, osoby, którym warunkowo umorzono postępowanie karne.
Czynne prawo wyborcze - prawo do głosowania.
Bierne prawo wyborcze - kandydowanie.
W wyborach samorządowych wybierać i kandydować może człowiek stale zamieszkujący na danym terytorium, będący obywatelem państwa członkowskiego UE.
Prawo bierne - w wyborach do samorządu musi mieć ukończone 18 lat, w wyborach do Sejmu - 21 lat, do Senatu - 30 lat, Prezydenckie - 35 lat, wójt, burmistrz - 25 lat.
Zasada tajności głosowania - nie ujawnianie naszych preferencji politycznych, naszego światopoglądu.
Instrumenty tajności:
karta do głosowania jest nieoznaczona, każdy dostaje taką samą kartę
miejsce - ustronne, kabiny, stoliki z przedziałkami)
karty wrzucane do urny, liczone po zamknięciu lokalu wyborczego.
Zasada bezpośrednich wyborów - wyborca wskazuje tego, kto jego zdaniem ma mieć mandat. Wiąże się z osobistym udziałem w głosowaniu.
Zmiany w wyborach 21.11.2010r.:
osobiście
przez pełnomocnika
Zasada równych wyborów - w Polsce wszystkie wybory są równe (poza wyborami do Senatu - na podlasiu np. 2 głosy, w innym rejonie 3).
Zasada wyborów proporcjonalnych - w gminach powyżej 20tys. mieszkańców, wszystkie samorządowe. Wiąże się z progiem wyborczym. Przekroczyć musi 5%, nie znaczy to, że kandydat mający 5% dostanie mandat.
Zasada większościowych wyborów - ten, kto ma najwięcej głosów. Prezydent, wójt, burmistrz - powyżej 50% głosów.