PAŁAC MŁODZIEŻY

IM. OBROŃCÓW POCZTY POLSKIEJ

W GDAŃSKU

PROGRAM LOGOPEDYCZNY

-profilaktyka, diagnoza i terapia logopedyczna

GDAŃSK 2007

˝Prawidłowe kształtowanie mowy jest

fundamentem wychowania CZŁOWIEKA˝

M. Sovak

WSTĘP

Ludzkość posługuje się mową już od dawna. Współczesny człowiek mówi wiele, gładko i bez trudu, ale czy na pewno poprawnie? Tymczasem od umiejętności poprawnego mówienia zależy bardzo wiele.

Mowa odgrywa poważną rolę w społecznych kontaktach człowieka z innymi ludźmi. Dzięki rozumieniu mowy dziecko poznaje otaczający go świat, a dzięki umiejętności mówienia i precyzyjnej komunikacji jest ono w stanie zdobyć potrzebne mu informacje, wyrazić własne sądy, uczucia i upodobania.

Mowę dziecko poznaje już w okresie prenatalnym (przed urodzeniem), potem uczy się jej od swojego najbliższego otoczenia i doskonali ją w okresie przedszkolnym, by przekraczając próg szkoły zdać z niej egzamin. Wraz z poprawnym myśleniem i prawidłowym rozwojem społecznym poziom rozwoju mowy świadczy o dojrzałości dziecka do podjęcia nauki szkolnej, do czego powinno się przygotować dziecko w okresie przedszkolnym, niezależnie od tego, czy do przedszkola chodzi, czy nie.

Wiek przedszkolny zatem jest najważniejszym okresem, momentem decydującym w rozwoju mowy. Nie można go zaprzepaścić. Należy zadbać nie tylko o zapobieganie i korygowanie powstałych zaburzeń, ale również o usprawnianie i stymulowanie prawidłowego rozwoju mowy, by przebiegał on właściwie i bez zakłóceń, by terapia zaniedbań z tego okresu nie następowała dopiero w szkole.

W większości przypadków, dzieciom źle mówiącym w wieku przedszkolnym mogą pomóc odpowiednio dobrane, proste ćwiczenia, stosowane najczęściej w formie zabawowej, wzmocnione wzorem mowy logopedy, nauczyciela i systematyczną pracą zaangażowanego rodzica.

Stworzony przez nas program, w swym założeniu, ma wyjść naprzeciw potrzebom językowym dzieci w wieku przedszkolnym. Pragniemy, by propozycja ta zainteresowała, ukierunkowała i zachęciła nauczycieli i rodziców do kontynuowania prowadzonych na zajęciach ćwiczeń usprawniających mowę. Nie jest to zadanie trudne, a przynosząc efekty w postaci poprawy umiejętności dziecka w zakresie komunikowania się, dostarczy wielu radosnych przeżyć rodzinnych.

ZAŁOŻENIA PROGRAMU

Jedną z najważniejszych umiejętności człowieka jest umiejętność porozumiewania się z otoczeniem, czyli odbieranie i pełne rozumienie komunikatów słownych, a także ich nadawanie. Od tej umiejętności zależy wszystko: werbalne sygnalizowanie potrzeb, zawieranie znajomości, powodzenie w szkole, funkcjonowanie w grupie, budowanie trwałych więzi emocjonalnych. Dlatego należy stymulować rozwój mowy niezależnie od tego, czy przebiega prawidłowo, czy nie.

Wiek przedszkolny to okres intensywnego rozwoju mowy we wszystkich aspektach. Nie zawsze jednak rozwój ten przebiega prawidłowo. Szczególnej stymulacji wymagają zwłaszcza dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych, u których zaburzenia mowy występują na tle innych zaburzeń. Dla nich konieczne jest poszukiwanie alternatywnych form komunikacji. Jednakże i w grupie dzieci pełnosprawnych nierzadkie są przypadki opóźnień i problemów logopedycznych.

Przeprowadzane badania i obserwacje zachowań komunikacyjnych wśród dzieci w wieku przedszkolnym (3 - 6 lat) wykazują mniejsze lub większe nieprawidłowości w rozwoju mowy. Potrzeba stworzenia programu wiązała się też ze wzrostem potrzeb w środowisku lokalnym, dotyczącym przyrostu dzieci potrzebujących pomocy w zakresie rozwoju mowy oraz własnym doświadczeniem zawodowym .Jesteśmy przekonane o roli profilaktyki w skutecznym i prawidłowym posługiwaniu się mową dzieci w wieku przedszkolnym oraz świadome dużych możliwości oddziaływania na ośrodki mowy dziecka do 6. roku życia.

Stąd też zrodziła się potrzeba napisania profilaktycznego programu logopedycznego, którego głównym założeniem jest stymulowanie i wspomaganie rozwoju mowy dzieci w wieku przedszkolnym, skuteczna pomoc dzieciom z nieprawidłowym rozwojem mowy i trudnościami w wymowie oraz współpraca środowiskowa w zakresie profilaktyki logopedycznej. Program zakłada bezpośrednią pomoc niesioną dziecku, nauczycielom oraz rodzicom Przewiduje dostosowanie treści, form i metod prowadzonych zajęć terapeutycznych do indywidualnych potrzeb, możliwości dziecka. Czas niezbędny do osiągnięcia optymalnych efektów terapii logopedycznej jest zróżnicowany. Program ten jest propozycją wielokierunkowej koncepcji profilaktyki i terapii logopedycznej dzieci w wieku przedszkolnym. Zakłada szeroką współpracę w zakresie wspomagania rozwoju mowy dziecka. Istotnym elementem programu jest zaangażowanie w jego realizację zarówno rodziny dziecka jak i pracujących z nim bezpośrednio nauczycieli.

Program opiera się na założeniach programowych edukacji szkolnej, dlatego zakres proponowanych zagadnień i treści został skorelowany z Podstawą programową wychowania przedszkolnego zatwierdzoną przez MEN i S z dnia 5 lutego 2004 roku (Dz U Nr 25, poz. 220) w sprawie dopuszczania do użytku szkolnego programów wychowania przedszkolnego, programów nauczania i podręczników oraz cofania dopuszczania.

CELE OGÓLNE I SZCZEGÓŁOWE

Każdy proces terapeutyczny wymaga sprecyzowania celów, dzięki którym wszelkie działania są ukierunkowane i sprzyjają osiąganiu zamierzonych efektów.

Niniejszy program zakłada realizację celów ogólnych oraz szczegółowych w odniesieniu do dzieci, do rodziców.

Cele ogólne:

• profilaktyka logopedyczna dzieci w wieku przedszkolnym w zakresie dostępu do wczesnej diagnozy i terapii logopedycznej;

• wspomaganie prawidłowego rozwoju mowy dziecka i trwałe jej usprawnianie;

• zaangażowanie rodziców do świadomej współpracy nad rozwojem dzieci i kształtowaniem ich prawidłowej wymowy.

Cele szczegółowe:

Ukierunkowane na dziecko:

• wczesne wykrycie ryzyka zaburzeń mowy, wad wymowy i podjęcie niezbędnych działań profilaktycznych;

• zapobieganie wymowie międzyzębowej;

• wczesne podjęcie działań korygujących i profilaktycznych wobec dzieci przejawiających określone dysfunkcje w obrębie narządu żucia i aparatu oddechowego;

• objęcie systematyczną terapią logopedyczną dzieci wymagających pomocy w zakresie stwierdzonych zaburzeń i wad wymowy;

• usprawnianie procesu komunikacji językowej;

• integracja dzieci w trakcie logopedycznych zajęć grupowych;

• wyrównywanie szans edukacyjnych dziecka;

• wzmacnianie wiary we własne możliwości, rozwijanie samoakceptacji i kształtowanie pozytywnej samooceny;

Ukierunkowane na rodzinę:

• nawiązanie ścisłej współpracy z rodziną dziecka;

• rodzic potrafi skorzystać z instruktażu do zabaw i ćwiczeń z dzieckiem;

• motywowanie do systematycznych zabaw i ćwiczeń z dzieckiem w domu;

• wzmacnianie pozytywnych relacji rodzic - dziecko;

• włączenie rodziców do realizacji działań profilaktyczno - stymulujących rozwój mowy ich dziecka;

• pedagogizacja rodziców - popularyzacja wiedzy z zakresu profilaktyki zaburzeń artykulacyjnych ;

• pomoc w zakresie kontaktu z innymi specjalistami

Ukierunkowane na nauczyciela:

• dokonywanie pogłębionej diagnozy pedagogicznej dzieci z wybranymi deficytami rozwojowymi i planowanie z nimi pracy;

• uwzględnianie indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka podczas prowadzonych zajęć;

• dostarczanie wiedzy na temat rozwoju mowy dzieci w wieku przedszkolnym, przyczyn występujących nieprawidłowości oraz o metodach i technikach wspomagających prawidłowy rozwój

• zaangażowanie w utrwalanie postępów dziecka;

• współpraca nauczycieli, logopedy, rodziców i specjalistów w zakresie ujednolicenia oddziaływań terapeutycznych ukierunkowanych na dziecko.

PLANOWANE EFEKTY

Prezentowany przez nas program zakłada, że w wyniku działań podjętych w ramach jego realizacji:

Dziecko:

• chętnie bierze udział w proponowanych zabawach i ćwiczeniach;

• potrafi koncentrować swą uwagę na ćwiczeniach i zabawach;

• potrafi ćwiczyć samodzielnie lub w grupie;

• oddycha w sposób prawidłowy;

• potrafi spionizować język i posiada sprawny aparat artykulacyjny;

• prawidłowo połyka;

• osiąga sukces terapeutyczny w postaci poprawy stanu mowy lub wymowy;

• posiada bogaty zasób słownictwa i rozwiniętą mowę opowieściową;

• potrafi sprawnie komunikować się z otoczeniem, wyrażać swoje poglądy;

• osiąga sukcesy dydaktyczne na miarę swoich możliwości;

Rodzic:

• akceptuje swoje dziecko;

• świadomie kieruje rozwojem mowy swojego dziecka;

• zna przyczyny określonych wad wymowy i trudności logopedycznych oraz wie jak pomóc swojemu dziecku w przezwyciężaniu tych trudności;

• przeciwdziała powstawaniu wad wymowy;

• współpracuje z logopedą i innymi specjalistami w zakresie ujednolicenia oddziaływań terapeutycznych ukierunkowanych na dziecko.

Nauczyciel:

• prowadzi systematyczną obserwację swoich wychowanków, trafnie diagnozuje poziom ich rozwoju;

• posiada wiedzę merytoryczną i praktyczną na temat pomocy dziecku z trudnościami logopedycznymi;

• utrzymuje regularny kontakt z logopedą oraz rodziną dziecka;

• uczestniczy w instruktażach i zajęciach prowadzonych przez logopedę;

• potrafi stymulować i wspierać rozwój mowy swoich wychowanków.

METODY ZASADY I FORMY PRACY LOGOPEDYCZNEJ

Metody stosowane w terapii mowy można podzielić ogólnie na:

• metody logopedyczne

• metody pedagogiczne,

• metody psychologiczne.

Metody pedagogiczne, łączące działania logopedy i pedagoga służą poznawaniu dziecka, pozyskiwaniu go do współpracy oraz stymulacji językowej. Obejmują również wychowawcze oddziaływanie na dziecko, a ich stosowanie przyspiesza osiąganie efektów w pracy. Łączą się z materiałem słownym, gramatycznym oraz literackim, ponadto z elementami rytmicznymi opartymi na ruchu, rytmie i dźwięku.

Metody psychologiczne wiążą się najczęściej z oddziaływanie słownym na zachowanie i emocje dziecka z zaburzoną mową, stosowane często wobec dzieci nadpobudliwych psychoruchowo, agresywnych, podczas terapii logofobii, jąkania, afazji. Elementami tych metod są bajki terapeutyczne, dramy, rysunki dziecięce.

Metody logopedyczne stosowane są w momencie diagnozowania problemów dziecka oraz terapii. Metodyka ćwiczeń logopedycznych jest swoista, ale znającemu wszystkie podejścia metodologiczne logopedzie, daje możliwość stosowania w pracy nie tylko różnych metod, ale również ich własnych modyfikacji i to na różnych etapach pracy nawet z tym samym dzieckiem. Ważne jest to, by prowadzone wybraną metodą zajęcia zainteresowały ich odbiorców, a potencjalne efekty były znane dziecku (grupie dzieci), rodzicom i logopedzie.

Realizując stworzony program, w codziennej pracy z dzieckiem lub grupą dzieci, najczęściej zamierzamy stosować następujące metody logopedyczne:

1. Ćwiczenia ortofoniczne - doskonalą funkcjonowanie mechanizmów rządzących mową. Należą do nich:

• ćwiczenia oddechowe;

• ćwiczenia fonacyjne;

• ćwiczenia logorytmiczne;

• ćwiczenia kształcące słuch fonemowy i fonetyczny;

• ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mownych.

2. Ćwiczenia artykulacyjne - utrwalają poprawną wymowę znanych już dziecku głosek i pomagają w pokonywaniu trudności związanych z nową artykulacją.

3. Wyjaśnianie położenia narządów mowy przy uzyskiwaniu oczekiwanej głoski.

4. Kontrola wzrokowa ćwiczeń przed lustrem.

5. Kontrola przy pomocy dotyku i czucia skórnego dłoni.

6. Uzyskiwanie żądanej głoski metodą przekształcania innych głosek, najbardziej zbliżonych artykulacyjnie.

7. Ustawianie języka przy pomocy sondy.

8. Gesty umowne.

9. Ćwiczenia autokontroli słuchowej.

10. Ćwiczenia kinestezji ruchowej.

11. Wykorzystanie przekrojów rentgenograficznych głosek, labiogramów, fonogestów.

Podczas realizacji prezentowanego tu programu zamierzamy wykorzystać elementy następujących metod:

• metoda Weroniki Sherbourne,

• metoda Dobrego Startu,

• metoda Bronisława Rocławskiego,

• metoda Marii Montessori,

• metoda kinezjologii edukacyjnej.

Proponowane metody posiadają własną specyfikę i uwzględniają określony sposób postępowania. Dlatego jedne z nich będą częściej wykorzystywane na zajęciach z dziećmi młodszymi, inne zaś ze starszymi. Jedne znajdą zastosowanie w pracy grupowej, inne w pracy indywidualnej. Wspólne dla nich jest to, że wszystkie one prowadzone będą w formie zabawy i podporządkowane zostaną wspólnym zasadom, do których należy:

1. Zasada systematyczności i rytmiczności - wymaga ona, by każda rozpoczęta praca była konsekwentnie doprowadzona do końca, wg. określonej kolejności działań. Pamiętać jednak należy o elastyczności w swych działaniach, mając na względzie cel do którego zdążamy.

2. Zasada stopniowania trudności - nakazuje rozpoczynać od tego, co dla dziecka najłatwiejsze, by dziecko widziało efekty swej pracy i odnosiło sukcesy. Ważne przy tym jest to, by proponowane dziecku zadnia nie były zbyt łatwe, ponieważ staną się nudne.

3. Zasada utrwalania - dyktuje konieczność powtarzania zdobytych umiejętności, aż do wytworzenia nawyku.

4. Zasada indywidualizacji - nakłania do indywidualnego podejścia do każdego dziecka, nawet jeżeli pracuje ono w grupie. Trzeba uwzględnić nie tylko cechy osobowościowe dziecka, ale również wiek i wydolność dziecka i dostosować do niego czas trwania zajęć i ich intensywność. Z dziećmi młodszymi ćwiczenia trwają krótko, ale za to powinno się je powtarzać po kilka razy w ciągu dnia.

5. Zasada aktywnego i świadomego udziału - pomaga zainteresować dziecko zajęciami i zmobilizować je do pracy w celu uzyskania pozytywnych efektów, poprzez stosowanie pochwał i nagród. Zajęcia usprawniające umiejętność porozumiewania się powinny być dla dziecka przyjemnością i dobrą zabawą. Musi im towarzyszyć atmosfera spokoju, pogody i akceptacji. Każde polecenie wydane dziecku musi być wcześniej wzorcowo wykonane przez logopedę, by dobrze było zrozumiane.

6. Zasada polisensoryczności działań - zaleca, by w pracy logopedycznej wykorzystywać doznania płynące z kilku analizatorów. W związku z tym zabawy i ćwiczenia należy urozmaicać obrazkami, grami, klockami itp.

7. Zasada kształtowania prawidłowych postaw emocjonalno-osobowościowych - nakazuje wzmacniać w dziecku poczucie własnej wartości i likwidować lęk przed mówieniem.

Paulinka 3 lata,

Martusia 4 lata

Kubuś 5 lat,

Autorzy :

mgr Wioletta Gronau

mgr Mirosława Sienkiewicz

Wspomaganie rozwoju mowy dzieci w wieku przedszkolnym

---