PRAWNE PROBLEMY KIEROWANIA PROCESAMI GOSPODARCZYMI W JAPONII
Każdy kraj i każde społeczeństwo można zróżnicować według pewnych cech, które są charakterystyczne tylko dla tej nacji. Do głównych cech kulturowych społeczeństwa japońskiego można zaliczyć: poczucie obowiązku nad poczuciem uprawnienia, niechęć do rozstrzygania swoich prywatnych spraw w sądach, poczucie przynależności do grupy, przestrzeganie harmonii grupowej, co ma duży wpływ na nie przywiązywanie szczególnej wagi do formalnoprawnego charakteru danych regulatorów. Dlatego w tym kraju narodziła się praktyka zwana gyoseshido, której istnienie wiąże się ściśle z podstawowymi cechami kulturowymi społeczeństwa japońskiego.
Jest to forma kierowania przez administracje państwowa zjawiskami gospodarczymi tego kraju. Co ciekawe kierowanie to nie wymaga prawnych form działania ale mimo wszystko powoduje skutki prawne.
Termin gyoseshido składa się z dwóch członów: „gyosei”- które oznacza kierowanie, administrowanie, wykonywanie oraz „shido”- które zawiera ideę doradztwa i instruktażu, które oparte są na zależnościach hierarchicznych.
W literaturze polskiej termin gyoseshido został przetłumaczony i określony jako „doradztwo administracyjne”, „zalecenia administracyjne” lub „aktywność administracyjna”.
Gyoseshido możemy zdefiniować jako wyrażone w formie pisemnej lub ustnej zalecenia administracyjne organu państwowego, które skierowane są podmiotów gospodarczych w celu przekonania ich do realizowania założeń określonej polityki gospodarczej lub wykonania jednorazowo konkretnego zadania.
Gyoseshido można podzielić według rożnych kryteriów. Jednak najogólniej wyróżniamy następujący podział, który dzieli ta formę na:
- zalecenia administracyjne,
- zalecenia harmonizujące lub rekoncyliacyjne,
- zalecenia promocyjne lub doradcze.
Zalecenia administracyjne zazwyczaj wydawane są w celu ochrony porządku publicznego lub realizacji jakiegoś dobra o charakterze publicznym.
Zalecenia harmonizujące dawane są w sytuacji wystąpienia sprzeczności interesów pomiędzy różnymi podmiotami lub branżami gospodarczymi.
Zalecenia doradcze i promocyjne mają na celu wskazanie najlepszej drogi działalności, służącej racjonalizacji działalności gospodarczej.
Odnośnie gyoseshido możemy mieć doczynienia z dwoma stanowiskami. Pierwsze usiłuje dowieść, ze gyoseshido jest instytucją prawną i ma podstawę prawną w przepisach normatywnych. Drugie zwraca uwag tylko na włącznie faktyczny charakter tych decyzji.
Stanowisko pierwsze pokazuje, że, mimo iż w konstytucji, ani w głównych ustawach nie ma takich podstaw to można uznawać, że gyoseshido jest zwyczajowa instytucją prawną, która znajduje swe podstawy w częstotliwości występowania w praktyce oraz w tradycyjnym sposobie realizowania funkcji administracji państwowej. Drugi sposób natomiast odwołuje się do aktów organizacyjnych, które regulują kompetencje poszczególnych ministerstw i innych urzędów administracyjnych. Obecnie przeważa stanowisko, które uzależnia prawidłowośc funkcjonowania gyoseshido od wyraźnych podstaw prawnych.
Istotne znaczenie prawne w przypadku gyoseshido ma moc wiążąca w stosunku do adresata, ponieważ wątpliwe podstawy prawne mogą rzutować na praktyczne związania adresatów tymi decyzjami, innymi słowami chodzi tu o kwestię obowiązywania gyoseshido. Nie można jednak zapominać, że kwestia ta dotyczy społeczeństwa japońskiego, które charakteryzują pewne specyficzne cech, które maja istotny wpływ na rozpatrywaną w tym przypadku kwestię. Społeczeństwo japońskie jest, bowiem społeczeństwem ściśle schierarchizowanym i przestrzega zwykle zasady, iż polecenie przychodzące z góry powinno być spełnione, fakt obok takich czynników jak np.: scentralizowany system dystrybucji, konieczność interwencji agend rządowych w przypadku niezgodnych z prawem działań firm japońskich oraz groźba podania do publicznej wiadomości nazwy firm działających wbrew prawu, przesądza w dużej mierze o posłuchu dla gyoseshido wśród jego adresatów.
Związania zaleceniami można traktować jako:
- związanie prawne, które łączy z wiążącym charakterem gyoseshido istnienie podstaw
prawnych jego wydania, co ma zmuszać adresata do wykonania zalecenia,
- związanie faktyczne, które nie posiada żadnych oznak związania prawnego i uznaje tylko
faktyczne przestrzeganie zaleceń ,
- związanie prawne lub faktyczne w zależności od rodzaju gyoseshido.
Ważne znaczenie w przypadku gyoseshido ma kwestia jej legalności.
Legalność to inaczej zgodność wydawanych decyzji z materialnymi, kompetencyjnymi i proceduralnymi normami powszechnie obowiązującego prawa. W przypadku gyoseshido trudno jest mówić o kontroli legalności wydawania jej ze strony sądu, skoro nie jest to typowa decyzja prawna. Sądownie w takim przypadku można skontrolować jedynie zachowania podjęte przez adresata w wyniku wydanego zalecenia. Można się spotkać jednak i z głosami, które mówią zarówno możliwości ograniczonej kontroli podstaw kompetencyjnych wydawania gyoseshido jak i kontroli treści samego zalecenia. W historii Japońskiego sądownictwa odnotowano precedens w kwestii gyoseshido jako argumentu w sprawie porozumienia kartelów naftowych a Komisji Uczciwego Handlu, stojącej na straży prywatnych monopoli i uczciwego handlu. Tokajski Sąd Apelacyjny orzekający w tej sprawie uznał, że samo wydanie gyoseshido nie jest działaniem bezprawnym. Decydujące jednak znaczenie w takim przypadku ma oparcie, gyoseshido na ustawie szczególnej. Sąd podjął też kwestię poruszoną przez Komisję i dotyczącą rodzaju adresata, orzekając, „iż sprzeczność z ustawą antymonopolową zachodzi wówczas, gdy zalecenie skierowane jest albo do stowarzyszenia, albo wprawdzie do indywidualnych podmiotów, lecz w ten sposób, że tworzy jednakowe wzory dla nich wszystkich”. Reasumując rozstrzygnięcie to nie spowodowało jednak przełomu w traktowaniu gyoseshido, ale ewenementem było to, że sąd po raz pierwszy dotknął wyraźnie kwestii dotyczącej nielegalności samych zaleceń i uznał, że to sami adresaci mają badać, czy zalecenia gyoseshido są legalne czy nie i w zależności od tego je realizować.
Problem odpowiedzialności za niezgodne z prawem działanie w sytuacji, gdy działanie to jest wynikiem zastosowania się adresata do gyoseshido spoczywa, więc na recypiencie zalecenia. Jego postępowanie podlega, więc ogólnym zasadom odpowiedzialności za naruszenie prawa. Może to być odpowiedzialność zarówno cywilna zgodnie z art. 25 ustawy antymonopolowej jak i prawna zgodnie z art. 89 tej ustawy. Ustala on, iż na karę 3 lata pozbawienia wolności dla osób fizycznych lub karę grzywny dla organizacji, w wysokości do 5 mln. jenów będzie skazana osoba która:
- w naruszeniu art. 3 angażuje się w monopol nieuzasadnione lub ograniczenie wolne
wymiany,
- w naruszeniu art.8/1.1 uczestniczy w istotnym ograniczeniu konkurencji w jakiejkolwiek
dziedzinie wymiany.
Przykład gyoseshido nie odnosi się tylko do świata gospodarki. Podobne metody kierowania odnaleźć można także w innych dziedzinach przykładowo: w dziedzinie polityki mieszkaniowej, zagospodarowania i zabudowy przestrzennej miast, szkolnictwa oraz w dziedzinie zapobiegania przestępczości itp. L. Leszczyński określa ta formę mianem „ręcznego kierowania” ze strony organów administracji.
Podsumowując zjawisko gyoseshido można zauważyć, że jest ono nieodzownie związane ze specyficznymi cechami kulturowymi charakteryzującymi społeczeństwo japońskie przykładowo; z poczuciem przynależności do grupy i świadomością swojego miejsca w społeczeństwie, z przestrzeganiem harmonii grupowej oraz z wertykalną struktura grupy.
Praktyka gyoseshido natomiast ściśle związana jest z idea praworządności i państwa prawnego. Bowiem decyzja organu administracji państwowej może wywołać skutki prawa sama nie będą c instytucją prawną a w dodatku może ona nakłaniać swoich adresatów do obchodzenia lub naruszania prawa. Należy jednak w takim przypadku dodać, że wartość praworządności w Japonii, nigdy nie stała na pierwszym miejscu. Przeciętny Japończyk postrzega, bowiem prawo jako pewnego rodzaju narzędzie przymusu, którego używa państwo, kiedy chce narzucić swoją wolę i jest to sytuacja zupełnie naturalna. Natomiast ochrona dochodzenie swoich praw w sądzie jest dla niego rzeczą wstydliwa i z reguły niepraktykowaną.
Stosowanie gyoseshido ma w Japonii pewne konsekwencje teoretycznoprawne. Prawo spełnia w tym kraju secjalną funkcję społeczną, która współgra z innymi normami społecznymi a nie zapewnia prestiż wydawanym przepisom. Bardziej ceniona jest tu regulacja skuteczna niż formalna. Dlatego prawo w tym kraju nabiera szerszego niż gdzie indziej znaczenia.
LITERATURA:
Erlich S., Refleksje o dwóch prawniczych kulturach: europejskiej i japońskiej,
„Państwo i Prawo” 1987/4.
Leszczyński L., Gyoseshido w japońskiej kulturze prawnej, UMCS, Lublin 1996.
Leszczyński L., Japonia: kontynuacja i negocjacje, UMCS, Lublin 1994.
Leszczyński L., Prawne problemy kierowania procesami gospodarczymi w Japonii,
„ Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1992/4.
Leszczyński L., Zjawisko prawne w kulturze społecznej Japonii,
„Studia Prawnicze” 1991/1.