Polityka gospodarcza (29 stron) WZODSWBIYN3BMBY35VOU45U2P644S7NMENBRBXQ


1. Pojcie, geneza, przyczyny i cele gospodarczej interwencji pastwa

1.1. System gospodarczy

Bezporednim celem dziaalnoci gospodarczej jest uzyskiwanie dochodu bdcego rezultatem sensownie zorganizowanej pracy oraz zaangaowania kapitau, zasobów naturalnych i ludzkich umiejtnoci, jeli dziaalno ta znajduje akceptacj na rynku suc zaspokojeniu odpowiednich potrzeb nabywców. Dochód ten jest jednoczenie warunkiem i czynnikiem sprawczym realizacji celu zasadniczego, jakim jest postp w zakresie poziomu ycia jednostek i spoeczestw. Wymaga to, aby nie byo ogranicze w zakresie zamiany uzyskanych dochodów na rodki zaspokajania potrzeb ludzkich i kapita.

Problem mierników poziomu ycia ludnoci, problem mierników efektywnoci w skali makroekonomicznej (PKB na mieszkaca + ew. inne mierniki). Problemy ksztatowania efektywnoci gospodarczej w skali makroekonomicznej (okrelenie dugookresowych celów gospodarczych), kreowanie odpowiadajcych tym celom mechanizmów gospodarczych (pienidze, prawo, instytucje), powstanie i rozwój struktur gospodarczych odpowiadajcych dugookresowym celom, ksztatowanie funkcji reakcji podmiotów gospodarczych w zgodzie z celami, obserwacja efektów i ich konfrontacja z zaoonymi celami.

W strukturze systemu najwaniejsze s organizacje i jednostki. Organizacje to realne twory spoeczne poczone dla wykonywania okrelonych funkcji ekonomicznych. Jednostki s tworami abstrakcyjnymi sucymi opisaniu procesów realnych i regulacyjnych zachodzcych w systemie. Wszelkie dziaania w sferze regulacji wi si z przepywem informacji. S to przepywy pienidza, informacje cenowe, informacje niecenowe. Fukcje reakcji maj szczególne znaczenie, gdy od nich zaley rodzaj podejmowanych decyzji; mog dominowa decyzje standardowe, tj. powtarzajce si okresowo, wymagajce niewielu informacji, lub decyzje podstawowe, które wymagaj obfitej informacji i duszego okresu przygotowania. Przewaga decyzji podstawowych przesdza o dynamicznym charakterze jego funkcjonowania. Dynamiczny sposób funkcjonowania systemu gospodarczego mona uzna za spenienie postulatu efektywnoci, bowiem kady system charakteryzuje si ograniczeniami: ze strony zasobów, ze strony popytu, finansowymi. Problemy systemów znajdujcych si w warunkach cinienia i ssania (kryteria zrónicowania).

1.2. Pojcie i zakres polityki gospodarczej. Klasyfikacja ekonomicznych funkcji pastwa

Definicje i zakres pojcia

    1. Najbardziej ogólnie: polityka ekonomiczna polega na okrelaniu celów danego systemu gospodarczego oraz stosowaniu metod, rodków i sposobów prowadzcych do osigania tych celów (moe to dotyczy ugrupowa gospodarczych, pastw, regionów, koncernów ponadnarodowych, podmotów gospodarczych). Polityka gospodarcza oznacza oddziaywanie wadz pastwowych na gospodark narodow, na jej dynamik i struktur, na stosunki ekonomiczne w pastwie oraz na relacje gospodarcze z zagranic. Problem waciwego zakresu oddziaywania pastwa na gospodark.

Funkcje polityki gospodarczej

    1. Funkcje gospodarcze sektora publicznego: bezporednie zaangaowanie sektora publicznego (funkcja stabilizacyjna i przedsibiorstwa pastwowe lub komunalne), funkcje redystrybucyjne i alokacyjne sektora publicznego (modyfikowanie rynkowego podziau dochodów oraz kreowanie dóbr i usug publicznych, a take odnowa zasobów ogólnodostpnych).

    2. Istot funkcji stabilizacyjnej jest zapewnienie takiego adu ekonomicznego, który bdzie gwarantowa efektywne funkcjonowanie systemu gospodarczego, a w szczególnoci dugookresowy wzrost realnych dochodów indywidualnych i zbiorowych. Oczekiwania: trwaej przewagi w gospodarce cinienia, niskiej stopy bezrobocia (4%), zerowej stopy wzrostu cen, wysokiej stopy wzrostu PKB (3%). Dalsze oczekiwania wi si z: stabilnoci kursów walutowych, wzgldn równowag bilansu patniczego i budetu pastwa. Funkcja stabilizacyjna polityki gospodarczej jest te najlepszym uzasadnieniem koniecznoci korygowania procesów rynkowych przez wadze publiczne. Za praprzyczyn tej funkcji uznaje si fakt niedoskonaoci rynku, zwizanych z wystpowaniem tzw. konkurencji niedoskonaej. Gównym narzdziem i regulatorem funkcji stabilizacyjnej jest pienidz, którego przepywy musz by ujte w odpowiednie i trwae ramy prawne. Uzupenieniem takiego zespou regulatorów musz by instytucje sfery regulacyjnej: bank centralny, banki komercyjne, sdy, urzd antymonopolowy, fundusze ubezpiecze.

    3. Funkcje redystrybucyjna i alokacyjna. Mona wyróni dwie podstawowe paszczyny realizacji tej funkcji przez wadze publiczne: korygowanie naturalnego tj. rynkowego podziau wytworzonych w systemie dochodów, kreowanie dóbr i usug publicznych oraz odnow zasobów ogólnodostpnych. Dobra publiczne odrónia od dóbr prywatnych to, e ich uytkowanie przez jedn osob nie oznacza, e równoczenie nie mog by uytkowane przez innych ludzi. Wystpuje tu zasada niewycznoci - niemonoci odcicia danej jednostki od szans korzystania z dóbr publicznych. Nie nadaj si one do prywatnego wytwarzania. S dostpne niezalenie od tego czy dany uytkownik partycypowa w ich wytworzeniu (free riders). Kwesti najtrudniejsz jest okrelenie jakie produkty i usugi mog by uznane za dobra publiczne oraz do jakiego stopnia obywatele mog by traktowani jako free riders. Pewn pomoc przy rozstrzyganiu tych dylematów moe by wczenie do rozwaa kategorii efektów zewntrznych. Wyróniamy korzyci i koszty zewntrzne. Problem dbaoci o dobra publiczne.

    4. Redystrybucja wynika z potrzeby pomocy ludziom chorym, bezdomnym, szerzej ograniczania ubóstwa (zobowizania midzynarodowe, potrzeby cywilizacyjne). Problem skali zrónicowania dochodów i efektywnoci systemów pomocy spoecznej.

Polityka makroekonomiczna i polityka mikroekonomiczna

    1. Dla efektywnego fukcjonowania systemu gospodarczego najwaniejsze znaczenie ma pierwsza z nich. W jej skad wchodz: polityka monetarna, polityka fiskalna, polityka budetowa, polityka kursu walutowego. We wspóczesnym wiecie trudno byoby znale pastwo, które nie posuguje si wymienionymi segmentami polityki makroekonomicznej. Ma to istotne znaczenie dla stabilizacji gospodarki, chocia istniej istotne kontrowersje na temat narzdzi i metod stabilizacji.

Wiksze kontrowersje s zwizane z polityk mikroekonomiczn. Jej przejawy mog polega na: pastwowej lub komunalnej wasnoci przedsibiorstw (dobra i usugi publiczne, ksztatowanie korzystnych efektów zewntrznych), regulacji struktury gospodarki (prywatyzacja i likwidacja przedsibiorstw lub promocja maej przedsibiorczoci), ingerencji wadz pastwowych w ceny, wspomaganiu finansowym wybranych gazi gospodarki lub regionów, finansowaniu publicznych zamówie na opracowania naukowe lub innowacyjne, inne rodzaje finansowego wspierania pojedynczych wytwórców lub ich grup (eksporterów) czy ochrony ich przed konkurencj.

    2. 1.3. Podstawowe cele polityki gospodarczej pastwa (wzrost gospodarczy, kontrolowanie inflacji, ograniczanie poziomu bezrobocia, redystrybucja dochodów)

Warunki sprawnego funkcjonowania gospodarki

    1. Sprawne definiowanie praw wasnoci,

    2. atwo zawierania transakcji.

Inflacja a bezrobocie

    1. Z nazwiskiem Phillipsa wie si teza o ujemnej zalenoci pomidzy bezrobociem a inflacj. Przyczynio si to do pewnej modyfikacji teorii Keynesa i miao wpyw na polityk ekonomiczn. W ostatnim okresie zwrócono uwag na pewn potrzeb modyfikacji tej teorii bowiem: wymienno midzy inflacj a bezrobociem moe istnie tylko w krótkim horyzoncie czasu, a w dugim okresie wymienno nie istnieje, jedynie przy stopie bezrobocia równej jej naturalnemu poziomowi moliwy jest stabilny poziom inflacji, wysze lub nisze bezrobocie oznacza przyhamowanie lub przyspieszenie procesów inflacyjnych, w dugim okresie rzdy mog wybiera midzy okresowo tylko niszym bezrobociem i ulegajcym przyspieszeniu tempem inflacji.

Wzrost gospodarczy a inflacja

    1. Wysoka inflacja generalnie nie sprzyja wzrostowi gospodarczemu którego podstawowym ródem s innowacje technologiczne (produktowe i produkcyjne) i organizacyjne. Inflacja, a zwaszcza zmienno jej tempa powoduje sta zmienno warunków zacigania i spacania kredytów inwestycyjnych. Premiuje ona wtedy przede wszystkim dziaania nastawione na szybki obrót.

Wzrost gospodarki a denie do ograniczenia bezrobocia

    1. Ta para celów jest skorelowana dodatnio. Bezrobocie oznacza niewykorzystanie potencjalnych zasobów. Wysoki wzrost gospodarczy wynika albo z wikszego zaangaowania czynników wytwórczych albo ze zwikszenia ich produktywnoci. Polityka doranego podnoszenia aktywnoci gospodarczej w celu zmniejszenia bezrobocia cyklicznego vs. polityka nakierowana na utrzymanie dugookresowych warunków wzrostu w gospodarce. Ta pierwsza wie si z prowadzeniem aktywnej (dyskrecjonalnej) polityki fiskalnej. Polega to na tworzeniu warunków do zwikszania ogólnej kwoty wydatków w gospodarce; moe si to odbywa poprzez zwikszanie wydatków rzdu lub poprzez polityk ograniczania podatków. Wad drugiego wariantu jest to, e nie caa kwota zostanie wydatkowana, a inwestorzy mog nie by skonni do zwikszenia wydatków inwestycyjnych.

Wzrost gospodarczy a redystrybucja dochodów

    1. Z jednej strony pastwo o dobrze rozwinitym systemie opieki socjalnej moe korzystnie wpyn na koszty zabezpieczenia wasnoci i niszy poziom przestpczoci. Pastwo o dobrze rozwinitym systemie opieki socjalnej moe korzystnie wpyn na skonno ludzi do pracy, oszczdzania i inwestowania, poniewa bd mogli oni mniej rodków wydawa na zabezpieczenie swojej wasnoci. Z drugiej strony rozbudowany system redystrybucji dochodów wie si z ponoszeniem kosztów. Otrzymywanie zasików przez osoby yjce w ubóstwie zwiksza ukryt kracow stop podatkow zniechcajc je do podejmowania pracy.

Redystrybucja dochodów a bezrobocie

    1. Redystrybucja dochodów od osób o wysokich dochodach na rzecz osób o dochodach niskich moe przyczyni si do przesunicia dochodów do grup wykazujcych wiksz kracow skonno do konsumpcji. Moe to przyczyni si do poprawy koniunktury i przypieszenia oywienia gospodarczego. Moe to sprzyja ograniczeniu bezrobocia. Z drugiej strony moe to sprzyja powstaniu subkultury zalenoci, osób zakadajcych wycznie ycie z uzyskiwanych zasików.

Redystrybucja dochodów a inflacja

    1. Kada zmiana stopy inflacji przynosi skutki redystrybucyjne. Najmniejsze moliwoci uchronienia si przed stratami maj osoby uzyskujce stae dochody. Stosowanie progresji podatkowej jest w warunkach inflacji porednim ródem przesuwania dochodów z sektora prywatnego do publicznego.

    3. 2. Narzdzia polityki ekonomicznej pastwa

    4. 2.1. Narzdzia polityki ekonomicznej stosowane przez zwolenników podejcia popytowego

Generalna teoria Keynesa

Teoria Keynesa powstaa jako bezporednia reakcja na wielki kryzys ekonomiczny lat 1929-1933. W okresie tym wikszo pastw odnotowaa gwatowny wzrost bezrobocia i spadek PNB. W tej sytuacji teoria Keynesa wskazywaa na rozwizania zapewniajce stabilizacj gospodarki. Przedmiotem bada bya gospodarka w stanie nierównowagi, charakteryzujca si niepenym wykorzystaniem czynników wytwórczych (pracy i kapitau), przejawiajca cechy stagnacji. Wskazujc na przyczyny Keynes zwróci uwag na stan nierównowagi wystpujcy w gospodarce pomidzy poziomem oszczdnoci a poziomem inwestycji. Owa nierównowaga bya zwizana z pojciem kracowej skonnoci do konsumpcji. W wyniku wzrostu dochodów zwiksza si stopa oszczdnoci, w rezultacie nastpuje stan staej przewagi oszczdnoci nad inwestycjami, który prowadzi do dugotrwaej depresji ekonomicznej i bezrobocia stajc si przyczyn tendencji stagnacyjnych. Konieczne jest wic dostosowanie rozmiarów inwestycji do rozmiarów oszczdnoci.

Konsekwencje teorii Keynesa dla polityki gospodarczej

Zakwestionowanie tezy, i w gospodarce zawsze dziaaj mechanizmy samoregulacji, czyli e gospodarka pozostawiona sama sobie bdzie popada w cige stany nierównowagi. Takie postawienie sprawy zrodzio powane konsekwencje dla postrzegania roli pastwa w gospodarce - potrzebna jest aktywna rola pastwa w gospodarce. Tezy Keynesa odnonie stabilizacyjnej roli pastwa znalazy z powodzeniem zastosowanie w praktyce gospodarczej do poowy lat 70-tych. Gównym kierunkiem byo zmniejszanie do minimum bezrobocia (krzywa Phillipsa). Niestety w latach 70-tych pojawia si stagflacja (jednoczesne wystpowanie wysokiego bezrobocia i inflacji). Gospodarka popada w faz dugotrwaej depresji.

Sterowanie popytem globalnym

    1. Szkoa keynesowska pooya nacisk na analiz agregatowo ujmowanego popytu globalnego. Jego zwikszenie jest rodkiem przypieszajcym tempo wzrostu gospodarczego i likwidujcym bezrobocie. Aby zapewni stay rozwój gospodarczy, naley poprzez prowadzenie odpowiedniej polityki gospodarczej pobudza wzrost globalnych wydatków. Jeeli uda si utrzyma popyt na odpowiednio wysokim poziomie, to w gospodarce wystpi bodce do zwikszenia stopy inwestycji, a wic do zwikszenia produkcji i zatrudnienia. Interwencja pastwa w procesy rynkowe zapewnia prawidowe funkcjonowanie gospodarki. Gospodarka nie kierowana popada bdzie w stale wystpujce wahania cykliczne, co wicej mog one ksztatowa si wokó znikowego trendu rozwoju gospodarczego. Rynek nie zapewnia wysokiego zatrudnienia, wyeliminowania waha cyklicznych, ograniczenia procesów inflacyjnych oraz osignicia równowagi zewntrznej. Niepene wykorzystanie czynników wytwórczych prowadzi bezporednio do powstania luki produktu narodowego brutto. Przekonanie keynesistów o susznoci stosowania aktywnej polityki stabilizacyjnej wynika z faktu, e wahania wielkoci makroekonomicznych znaczco zmniejszaj poziom dobrobytu spoecznego i e pastwo wie lepiej jak alokowa zasoby.

Polityka fiskalno-budetowa jako narzdzie regulacji popytu

    1. Sterowanie przez pastwo globalnym popytem odbywa si gównie za pomoc rodków polityki fiskalno-budetowej i polityki pieninej. Keynesici proponuj zwikszenie progresji opodatkowania wysokich dochodów przy jednoczesnym wzrocie wiadcze spoecznych na rzecz grup niej uposaonych. W rezultacie przy niezmienionym poziomie dochodu narodowego powinno si osign pewne zwikszenie globalnej konsumpcji.

    2. Drugi kierunek dziaania w ramach polityki fiskalnej to preferencje dla dziaalnoci inwestycyjnej polegajce na obnieniu stopy podatkowej od zysków przeznaczonych na inwestycje. Oprócz zmian w zakresie systemu podatkowego pastwo moe równie, w celu pobudzenia zagregowanego popytu manipulowa wielkoci globalnych wydatków rzdowych. Zwikszenie tych wydatków w okresie recesji przyczynia si do zwikszenia globalnego popytu poprzez bezporednie zasilanie finansowe niektórych grup spoecznych oraz na inwestycje publiczne, przede wszystkim infrastruktur (take zbrojenia). Efekt pierwotny pobudzania popytu spotgowany zostanie dziki mechanizmom mnonikowym, przez co na duszy czas zostanie zapewniona odpowiednia wielko popytu. W kwestii finansowania dziaalnoci interwencyjnej keynesici proponuj aby rodki finansowe na ten cel pochodziy z budetu pastwa. Powstay w ten sposób deficyt budetowy nie stanowi dla gospodarki zagroenia w okresie kryzysu, lecz jest wanym elementem polityki oywienia. W dugim okresie czasu polityka ta okazaa si zabójcza dla gospodarki.

Aktywna polityka pienina jako narzdzie regulacji popytu

    1. W zakresie polityki pieninej keynesici stopniowo rewidowali swoje pogldy. Pocztkowo uwaali oni, e polityka pienina powinna by dostosowywana do istniejcej i przewidywanej sytuacji gospodarczej w celu przeciwdziaania fluktuacjom koniunktury. Proponowali wic oni w okresie dekoniunktury podjcie dziaa na rzecz zwikszenia zasobów pienidza w gospodarce. Zwikszenie iloci pienidza w obiegu zmniejsza skonno do przechowywania go w formie pynnej. Naley jednak zaznaczy, e keynesici w odniesieniu do polityki pieninej byli nieco bardziej ostroni ni w stosunku do polityki fiskalnej. Wspóczeni keynesici przywizuj wiksz wag do roli polityki pieninej. Stwierdzili, e niezbdne jest okrelenie optymalnej kombinacji polityki pieninej i budetowej. Zasadnicze zaoenie na jakim oparli si wspóczeni keynesici okrela, e zmiany poday pienidza wpywaj nie tylko na poziom cen, ale take na wielkoci realne takie jak poziom produkcji i zatrudnienie. Ostatecznie keynesici przystali na polityk staego tempa wzrostu poday pienidza, proponowanego przez monetarystów.

Polityka dochodowa

    1. Narzdziem uzupeniajcym polityk fiskalno-budetow i pienin jest polityka dochodowa, której zastosowanie uznano za konieczne w celu rozwizania dylematu staych cen i penego zatrudnienia. Stagflacja spowodowaa podwaenie teorii. Wówczas przyjto podaow interpretacj zjawiska; oznacza to, e gówn przyczyn inflacji pezajcej jest denie sprzedawców dóbr i siy roboczej do poprawienia wasnej pozycji poprzez windowanie cen. Recept na wyhamowanie zjawisk inflacyjnych jest odpowiednia polityka dochodowa. Polityka cen i dochodów zmniejsza oczekiwania inflacyjne, a tym samym oddziauje na stop procentow, porozumienia pacowe i inne decyzje gospodarcze, natomiast ekspansywna polityka pienina i fiskalna maj na celu zmniejszenie stopy bezrobocia. Postulat prowadzenia aktywnej polityki dochodów wywodzi si z przekonania, e jedn z gównych przyczyn niestabilnoci i wzrostowych tendencji inflacji jest mechanizm okrelania pac w ramach negocjacji pacowych. Pace stanowi w gospodarce rynkowej najistotniejszy element kosztów i dlatego jedn z gównych metod przeciwdziaania inflacji staje si polityka dochodowa. Polityka dochodowa moe przybiera form dobrowolnej i ustawowej. Przykadem polityki cenowo-dochodowej o charakterze dobrowolnym jest zachcanie przez rzd do niepodnoszenia cen i pac powyej pewnego poziomu. Najbardziej restrykcyjny charakter ma zamroenie cen i pac. Tradycyjne sposoby kontroli cen i pac nie przyniosy sukcesu. Reakcj byo ustalanie dopuszczalnej normy wzrostu pac, po której przekroczeniu na podmioty przekraczajce ustalenia byyby nakadane kary.

Polityka handlu zagranicznego

    1. W wyniku pobudzania popytu dochodzi najczciej do zakócenia równowagi bilansu patniczego. Przyczyniaj si do tego zwikszony import i zmiana portfela oszczdnoci (dewizy). Dlatego uzupeniano keynesowski program polityki gospodarczej o instrumenty wspierania eksportu.

Cechy wyróniajce nurt keynesowski

    1. Wynikaj z odrzucenia neoklasycznego zaoenia o penej elastycznoci rynków. Cechy te przedstawi mona w nastpujcy sposób: produkcja okrelana jest przez globalny popyt, czynniki podaowe odgrywaj niewielk rol, a take moe wystpi efekt mnonikowy, bdcy cznikiem midzy autonomicznymi zmianami w popycie a zmianami w produkcji.

    2. Zmiany w iloci pienidza w obiegu oddziauj na ksztatowanie si wielkoci realnych (wolumenu produkcji i/lub zatrudnienia).

    3. Bezrobocie ma w zdecydowanej mierze charakter przymusowy, wynikajcy z niedostatecznego popytu.

    4. Istnieje szerokie pole dla aktywnej polityki fiskalnej i monetarnej pastwa.

    6. 2.2. Narzdzia polityki ekonomicznej proponowane przez neoklasyków

Zróda

    1. Nurt ten siga do dorobku A.Smitha (Badania nad natur i przyczynami bogactwa narodów). Autor ten uwaa e gospodarka kadego kraju, a zatem i bogactwo zaley od efektów pracy weryfikowanych przez wolny rynek. Indywidualne decyzje ludzi i podmiotów s najlepsze, a interwencja w mechanizmy rynkowe przez pastwo jest z gruntu szkodliwa. Do tego pogldu nawizuj poszczególne teorie neoklasyczne.

Monetaryzm

    1. Kierunek ten wie si przede wszystkim z dorobkiem M.Friedmana. Jego zdaniem podstawowe cechy gospodarki to: jest ona stabilna w dugim okresie jeli nie zakóca si mechanizmu rynkowego, a decydujc rol odgrywa polityka pienina i równowaga pienina. M.Friedman wyróni cztery sfery aktywnoci rzdu: ochrona jednostek przed przemoc z zewntrz, ochrona jednostek przed zagroeniem ze strony innych wspóobywateli, ochrona i umacnianie wolnego spoeczestwa, opieka nad tymi czonkami spoeczestwa których nie mona uzna za jednostki odpowiedzialne. Wedug monetarystów aktywna polityka stabilizacyjna instytucji pastwowych przynosi rezultaty odwrotne od zamierzonych (powikszenie stanu nierównowagi i opónienia czasowe). W dugim okresie czasu polityka nadmiernej reakcji polityki pieninej na zakócenia osiga jeden skutek - wzrost cen. Wedug monetarystów inflacja jest przede wszystkim zjawiskiem pieninym. Dlatego walka z nierównowag przejawiajc si w postaci inflacji jest podstawowym obowizkiem polityki gospodarczej. Bieca polityka ekonomiczna powinna zapewni odpowiedno stopie pynnoci w gospodarce. Naley zatem przyj stae, niskie tempo wzrostu poday pienidza, odpowiadajce wzrostowi PNB. Kurs walutowy powinien by okrelany przez relacje poday i popytu w formie kursu pynnego. Gospodarowanie powinno opiera si na wasnoci prywatnej. Monetaryci odrzucaj manipulowanie stop procentow. Podatki powinny byc obnione do minimalnego poziomu.

Nowa ekonomia klasyczna czyli szkoa racjonalnych oczekiwa.

    1. Najbardziej radykalna odmiana monetaryzmu (R.Lucas). Wedug tej szkoy ludzie formuuj swoje oczekiwania co do przebiegu procesów gospodarczych opierajc si na caej dostpnej im wiedzy, nie popeniajc przy tym systematycznych bdów. Zakócenia gospodarcze s natychmiast równowaone przez uczestników rynku. Fluktuacje wynikaj z bdów popenianych przez ludzi w ocenie sytuacji ekonomicznej. Opierajc si na tych zaoeniach przedstawiciele tej szkoy uwaaj e wszelkie formy aktywnej polityki stabilizacyjnej s nieskuteczne z dwu powodów: podmioty gospodarujce podejmuj decyzje wycznie na podstawie zmian wielkoci realnych, przy formuowaniu oczekiwa dotyczcych przyszych procesów gospodarczych nie popenia si systematycznych bdów. Instytucje pastwowe powinny powinny w sferze gospodarczej ka nacisk na utrzymywanie stabilnoci cen oraz stymulowanie strony podaowej gospodarki. W zakresie polityki budetowej przedstawiciele tego nurtu s zwolennikami zapisu prawnego, obligujcego wadze do bilansowania budetu. Instytucje pastwa nie powinny angaowa si w jakikolwiek sposób w realn dziaalno gospodarcz (take w sferze ubezpiecze, ochrony zdrowia, szkolnictwa). Aktywno gospodarcza moe opiera si wycznie na wasnoci prywatnej.

Nowa szkoa austriacka

    1. Przedstawiciele tego kierunku (F. von Hayek) uwaaj e procesy gospodarcze charakteryzuj si du niepewnoci i staymi zakóceniami równowagi. Informacja jest rozproszona wsród bardzo duej liczby ludzi. W takich warunkach najlepsz instytucj koordynujc dziaania podmiotów gospodarczych jest rynek. Stanowi on najbardziej skuteczny mechanizm porzdkowania informacji. Rynek umoliwia pozyskanie informacji poprzez mechanizm cenowy. Instytucje pastwowe maj zbyt mao informacji, a pewnych ich kategorii nie posid w ogóle. Polityka pienina stanowi wany czynnik oddziaujcy na równowag gospodarcz. Istotne znaczenie ma hamowanie ekspansji zwizków zawodowych: dziaalno zwizków zawodowych jest powanym czynnikiem zwikszajcym poziom inflacji oraz najwiksz przeszkod podnoszenia poziomu ycia pracowników najemnych. Stabilizacja kursów walutowych ma przewag nad kursami zmiennymi, ale rzd nie moe stosowa ogranicze wymiany walut. Polityka gospodarcza rzdu powinna by zorientowana przede wszystkim na respektowanie i ochron mechanizmu wolnego rynku. Brak kontroli cen i zagwarantowanie wolnoci zawierania umów.

Teoria wyboru publicznego (ekonomiczna teoria polityki)

    1. Teoria wyboru publicznego dotyczy ekonomicznych analiz nierynkowych procesów decyzyjnych. Zaoenia: metodologiczny indywidualizm i racjonalne postpowanie jednostek, teoria stara si opisywa zjawiska polityczne za pomoc narzdzi opisujcych rynek. Elementem tej teorii jest chorobliwe rozrastanie si instytucji pastwowych. Instytucje pastwowe rozrastaj si take dziki tzw. iluzji podatkowej, co wystpuje w sytuacji podatków porednich (VAT paci kto inny nie ja). Negatywne konsekwencje dla gospodarki deficytu budetowego. Tendencja biurokratów do maksymalizowania swoich korzyci poprzez maksymalizowanie skali dziaania swoich instytucji.

    2. Podobnie zachowuj si politycy. W celu utrzymania dostpu do rodków publicznych staraj si nie tyle suy elektoratowi co manipulowa nim. Polityczny cykl ekonomiczny, czyli takie manipulowanie polityk makroekonomiczn aby stworzy najlepsze dla siebie warunki w okresie wyborów. Demokracja rozpatrywana jako polityczny rynek. Problemy zasad kolektywnego wyboru wyjaniane za pomoc teorii dóbr publicznych. Grupy nacisku (mae grupy interesów) suce uzyskaniu jak najwikszej czci dóbr ogólnych dla siebie (wymuszanie specjalnych przywilejów i koalicje dystrybucyjne). Grupy obejmujce, to znaczy dziaajce wród znacznej czci spoeczestwa. Dziaalno grup interesów i koalicji dystrybucyjnych komplikuje stosunki spoeczne i wzmacnia znaczenie rzdu i innych instytucji publicznych, a to wpywa negatywnie na funkcjonowanie systemu ekonomicznego pastwa. Instytucje pastwowe mog interweniowa gospodarczo jedynie w tych dziedzinach w których wyka, e mechanizm rynkowy stanowi drosze rozwizanie.

Ekonomia poday (ekonomia strony podaowej)

    1. Ostentacyjne nawizanie do klasycznej teorii ekonomii (Smitha). Ekonomia poday opiera si na dwu zasadniczych zaoeniach: o dugookresowej stabilnoci systemu rynkowego i o decydujcej roli jednostki w przebiegu procesów gospodarczych. Aby gospodarka moga rozwija si stabilnie i dynamicznie naley z niej usun balast pastwa. W procesie zmniejszania nacisku pastwa na gospodark szczególne znaczenie odgrywa polityka fiskalna. Relacje opodatkowania maj bezporedni wpyw na relacj cen i kosztów. Kady podatek powoduje efekt akcyzowy, w konsekwencji obcie podatkowych nastpuje obnienie poziomu aktywnoci gospodarczej, straty w produkcji i zmniejszenie zatrudnienia. W systemie podatkowym kluczowe znaczenie ma relacja kracowych stawek opodatkowania wzgldem przecitnych.

    2. A.Laffer sformuowa cztery uwagi odnonie polityki podatkowej: zmiany stawek opodatkowania oddziauj na produkcj - niszym stawkom odpowiada wysza produkcja; zmiany stawek podatkowych oddziauj bezporednio na zatrudnienie obydwu czynników produkcji, ukad stawek opodatkowania utrzymujcy wpywy rzdu na staym poziomie oddziauje na produkcj, to w jaki sposób podatki s zbierane jest równie wane jak ich wysoko; zmniejszenie stawek opodatkowania doprowadzi zawsze do znacznie mniejszego spadku wpywów z podatków niby to wynikao z matematycznej analizy.

    3. Podaowcy skaniaj si do przyjcia klasycznych zada instytucji pastwowych (opisanych przez Smitha), reszt dziaalnoci pozostawiajc wolnej woli podmiotów gospodarujcych. Zbytnia aktywno pastwa pwoduje take niekorzystny efekt wypierania. W zakresie polityki monetarnej szkoa ta akceptuje dorobek monetaryzmu, wskazujc na potrzeb stabilnej poday pienidza. Nacisk na ograniczenie tak realnej jak i regulacyjnej roli pastwa w gospodarce. Najwaniejsze jest pomnaanie bogactwa, a nie sprawiedliwe dzielenie biedy.

    7. 3. Polityka finansowa pastwa (polityka pienina i polityka budetowa)

    8. 3.1. Polityka pienina

Rola polityki pieninej

    1. Bezporednim celem polityki pieninej jest ograniczenie iloci pienidza w systemie gospodarczym do wielkoci niezbdnej dla waciwego speniania przez pienidz jego funkcji. Gównym celem porednim jest odpowiednia korelacja przyrostu poday pienidza z przyrostem produktu narodowego.

    2. Pienidz powinien spenia trzy funkcje: miernika wartoci, rodka wymiany i rodka patniczego, rodka przechowywania (tezauryzacji) wartoci. Pienidz wyoni si w toku dziejów jako wygodny instrument uatwiajcy przebieg procesów wymiany. Pienidz wystpuje w formie gotówkowej i bezgotówkowej. Realizatorem polityki pieninej jest na ogó bank centralny. Wpyw rzdu na bank centralny jest róny w poszczególnych krajach.

    3. W Polsce bankiem centralnym jest Narodowy Bank Polski, do którego gównych zada zwizanych z polityk monetarn naley zaliczy: ustalanie podstawowych stóp procentowych, udzielanie kredytów refinansowych bankom, ksztatowanie systemu rezerw obowizkowych, ksztatowanie zasad ustalania kursu walut obcych, regulacja obrotu dewizowego, prowadzenie gopodarki rezerwami dewizowymi, emisja wasnych papierów wartociowych i obrót papierami wartociowymi emitowanymi przez skarb pastwa, licencjonowanie banków i nadzór nad ich dziaalnoci.

    4. Podstawowe instrumenty polityki pieninej mona podzieli na trzy gówne grupy: instrumenty kontroli ogólnej (zmiany oficjalnej stopy redyskontowej, operacje otwartego rynku i system minimalnych rezerw obowizkowych), instrumenty kontroli selektywnej (kontrola rozmiarów udzielonych poyczek, kontrola stóp procentowych i polityka selektywnych wskaników rezerwowych) oddziaywanie poprzez perswazj (przekazywanie sugestii w sprawie podanych kierunków polityki banków prywatnych).

    5. Funkcje stopy procentowej (dochodowa, agregacyjna, informacyjna, rozdzielcza, motywacyjna i redystrybucyjna). Manipulowanie stopami procentowymi ma istotny wpyw na gospodark.

    6. Wpyw polityki pieninej na kurs walutowy.

Polityka pienino-kredytowa oparta o ujcie popytowe

    1. Aktywna polityka pienino-kredytowa jest oparta na doktrynalnych ródach szkó interwencjonistycznych, wywodzcych si z tzw. nurtu keynesowskiego. Gospodarka jest niestabilna i dlatego naley podejmowa dyskrecjonalne dziaania stabilizujce ten rynek. Nie ma wic staych regu. Poda pienidza jest podporzdkowana gównemu celowi interwencji - pobudzeniu zagregowanego popytu. Dopuszczalna jest nie tylko interwencja w mechanizm rynkowy (kontrola ceny kredytu, ceny walut itd.), ale i sterowanie rozwojem poszczegónych bran poprzez kierowanie strumieniami finansowymi. Szczególn rol odgrywa manipulacja cen pienidza tzn. stop procentow. Zaoenie takiego manipulowania cen kredytu, aby maksymalizowa popyt na, nawet w warunkach gbokiej nierównowagi pieninej. Inflacja jest w tym ujciu cen jak trzeba zapaci za wysok dynamik gospodarcz.

    2. Dyskredycjonalne dziaania uprawiaj na szeroka skal banki centralne krajów Unii Europejskiej. Bezporednie instrumenty polityki pieninej banków centralnych Unii Europejskiej. Ilociowe: limity kredytowe i kontrola kredytu, kontrola emisji i puapy emisji, ograniczenie obrotu pienidza i kapitau z zagranic, kontrola dewizowa, obligatoryjny zakup papierów wartociowych przez banki. Jakociowe: staa i maksymalna stopa procentowa, selektywne okrelenie stopy procentowej, jej indeksacja, kontrola emisji, obligatoryjny zakup papierów wartociowych przez banki, przepisy o udzieleniu kredytu (rodzaj, oprocentowanie, okres, udzia finansowania kredytem).

Polityka pienina oparta o ilociow teori pienidza

    1. Pasywna polityka pienina opiera si o ilociow teori pienidza. Popyt na pienidz pozostaje w staej relacji do zmian nominalnego produktu narodowego brutto. Mechanizm rynkowy ma skonno do samoregulacji. Zatem polityka pienina powinna by ukierunkowana na realizacj celów dugookresowych, w celu utrzymania gospodarki w równowadze naley ustali dugookresowy wskanik przyrostu poday pienidza skorelowany z przyrostem PNB. Pasywna polityka pienino-kredytowa opiera si wic na zasadzie dostosowania wielkoci poday pienidza do zmian w realnej poday dóbr i usug. Mona to osign za pomoc ilociowych oraz jakociowych porednich instrumentów polityki pieninej nie naruszajcych mechanizmu rynkowego. Porednie narzdzia ilociowe i jakociowe s wykorzystywane dla kontroli stabilnoci ogólnej poday pienidza. Obawa przed inflacj, która jest ródem recesji, a nastpnie bezrobocia. Kontrola poday pienidza jest zatem istotnym czynnikiem stabilizacji gospodarki. Podstawowe znaczenie ma ograniczenie rozmiarów sektora publicznego do minimum, a take redukcja wydatków publicznych. Ogranicza to zjawiska wypychania sektora prywatnego przez publiczny. Reasumujc pienidz jest podstawowym reglatorem procesów w rynkowym systemie gospodarczym, a zatem zasadniczym narzdziem polityki gospodarczej.

polityka kursowa i wymienialno walut

    1. Caoksztat dziaa instytucji publicznych zwizanych z ksztatowaniem kursu walutowego oraz warunków dziaania rynku walutowego nazywany jest polityk kursow. Nie stanowi ona czci polityki pieninej, ale jest odrbnym narzdziem polityki gospodarczej. Musi by jednak rozpatrywana w cisym zwizku z instrumentami polityki pieninej. Od zasad polityki kursu walutowego uzaleniony jest system walutowy okrelonego obszaru, a w konsekwencji reguy obrotu i wymienialnoci walut. Polityka ta realizowana jest w rodowisku midzynarodowego systemu walutowego.

    2. Waluty mona klasyfikowa z punktu widzenia ich znaczenia na waluty twarde i waluty mikkie. Pierwsze mona dowolnie wymienia na inne, w przypadku drugich podlegaj one rónorodnym restrykcjom administracyjnym.

    3. Historia rozwoju wiatowego rynku walutowego. Po I wojnie wiatowej miay miejsce: era waluty zotej, era ograniczonej waluty zotej, system waluty kierowanej. Po II wojnie wiatowej wiatowej systemy walutowe opieray si na zasadach porozumienia z Bretton Woods (zasada staych kursów przy ustanowieniu dolara USA jako waluty wiodcej). Po dwudziestu latach poprawnego funkcjonowania system ten zaama si, czego ostatecznym aktem byo zawieszenie wymienialnoci dolara USA na zoto. Od tego czasu obowizuj kursy elastyczne.

    4. We wspóczesnie realizowanej polityce kursowej podstawowe znaczenie zajmuje wymienialno wasnej waluty. W szerokim rozumieniu wymienialno sprowadza si do moliwoci wymiany pienidza jednego kraju na uwaany za wymienialny pienidz innego kraju, wedug jednolitego kursu walutowego. We wspóczesnych stosunkach finansowych mona wyróni trzy standardy wymienialnoci: wymienialno zewntrzn, wymienialno wedug zalece MFW, wymienialno cakowit. Drugi z nich jest stosowany w roku 1996 w okoo 130 krajach, w tym w Polsce, co polega na: niestosowaniu ogranicze dewizowych w zakresie transakcji biecych, nieuczestniczeniu w dyskryminujcych inne kraje porozumieniach walutowych, posugiwaniu si polityk jednolitego kursu walutowego, wykupie wasnej waluty przedstawionej im przez wadze monetarne innego kraju MFW przy zaoeniu, e pochodzi ona z transakcji biecych. Wymienialno wedug standardu MFW zezwala na stosowanie restrykcji walutowych w zakresie transakcji kapitaowych. Waluta cakowicie wymienialna charakteryzuje si nieograniczon zdolnoci do wypeniania funkcji midzynarodowych. Kraj waluty cakowicie wymienialnej praktycznie nie stosuje adnych ogranicze dewizowych bez wzgldu na to kto dokonuje wymiany i jakiej transakcji ona dotyczy, w 1996 roku 44 kraje dysponoway walutami cakowicie wymienialnymi.

    5. W ramach polityki kursowej wadze gospodarcze rozstrzygaj nastpujce kwestie: reguy ksztatowania poziomu kursu, zmienno kursu, jednolito kursu, zakres ogranicze naoonych na transakcje walutowo-dewizowe. Moliwoci ustalania kursu walutowego sprowadzaj si do wyboru midzy regulacj zapewniajc równowag patnicz a kursem wyszym lub niszym od rzeczywistej wartoci danej waluty. W zakresie regulowania zmiennoci kursu wadze gospodarcze mog wybiera rozwizania na paszczynie zawierajcej si pomidzy kursem staym a kursem w peni pynnym.

    6. W roku 1995 polskie wadze monetarne ostatecznie wprowadziy wymienialno zotówki zgodnie z zaleceniami statutowymi MFW. Najwaniejszymi skadnikami nowych regulacji byy: rozszerzenie dopuszczalnych odchyle kursów zotego wobec innych walut, zmiana sposobu utrzymywania kursów rynku midzybankowego w granicach dozwolonych odchyle, wprowadzenie instytucji fixingu dewizowego, zezwolenie bankom komercyjnym na stosowanie dowolnych kursów w rozliczeniach z klientami. Mankamenty tego modelu to: kurs jest wyznaczany przez czynniki rynkowe, ale jego punktem odniesienia jest arbitralnie ustalany kurs centralny, kurs centralny jest take punktem odniesienia dla kursów rynku midzybankowego, kursy tego rynku maj wyranie okrelone, a jednoczenie wskie granice odchyle, przy ustalaniu cen waluty fixing jest mniej efektywny od systemu notowa cigych, kursy wyraaj tylko krajowe czynniki poday i popytu, z uwagi na wewntrzny charakter polskiego rynku dewizowego. W zwizku z dostosowaniem do Unii Europejskiej powinno nastpi dostosowanie polityki kursowej do ESW, i do podstaw Unii Walutowej.

    8. 3.2. Polityka budetowa

Znaczenie nowoczesnej polityki budetowej

    1. Polityka ta oznacza gromadzenie i wydatkowanie rodków budetowych dla realizacji celów polityki spoeczno-gospodarczej pastwa. Moe by rozumiana wsko lub szeroko z uwzgldnieniem polityki podatkowej oraz polityki wydatków budetowych.

    2. Polityka ta stanowic pienine ujcie zada polityki gospodarczej ma istotne znaczenie dla programowania dziaa rzdu, kontroli biecych decyzji, korygowania dziaa realizacyjnych oraz porównania dziaalnoci pastwowej w czasie. Budet jest wic instrumentem polityki spoeczno-ekonomicznej pastwa.

    3. Budet stanowi instytucjonaln form gromadzenia funduszy publicznych umoliwiajcych wypenianie funkcji publicznych (administracja, obrona narodowa, bezpieczestwo wewntrzne, wymiar sprawiedliwoci), funkcji socjalnych (ochrona zdrowia, owiata, dziaalno socjalno-kulturalna) oraz gospodarczych zwizanych z dziaaniami regulacyjnymi pastwa.

    4. Gromadzc dochody pastwo siga do dochodów innych podmiotów systemu gospodarczego. Z punktu widzenia pochodzenia dochody mona podzieli na krajowe i zagraniczne, biece i majtkowe (ze sprzeday i dzierawy, odsetki od poyczek i lokat), podatkowe (dochodowe, majtkowe i konsumpcyjne) i niepodatkowe (wasno publiczna, dywidenda).

    5. Podatki definiowane jako przymusowe, bezzwrotne i nieodpatne wiadczenia pobierane przez pastwo celem pokrycia obcie publicznych stanowi podstawowy instrument i gówne ródo pozyskania dochodów budetowych (okoo 85% dochodów). Róne jest znaczenie podatków bezporednich (dochodowe i majtkowe) i porednich (konsumpcyjne). W krajach UE podatki bezporednie stanowi ok. 35%, podatki porednie ok. 30%, a skadki na obowizkowe ubezpieczenia spoeczne ok. 35% dochodów podatkowych.

    6. Wydatki budetowe mona podzieli na: biece (konsumpcyjne) i inwestycyjne (majtkowe), finalne (na zakup towarów i usug) oraz redystrybucyjne (emerytury, renty, zasiki, subsydia), zwizane z klasycznymi zadaniami publicznymi, socjalne, na obsug dugu publicznego oraz zwizane z oddziaywaniem na gospodark (inwestycje publiczne, subsydia)

    7. Istotne znaczenie maj wskaniki dochodów i wydatków budetu do poziomu produktu krajowego brutto. Wskaniki te ksztatuj si w krajach UE na poziomie nieco poniej 50% (od 35% do 60% w poszczególnych krajach tej organizacji), w OECD 41% (w Japonii najmniej bo 26%).

Funkcja alokacyjna

    1. Istot alokacyjnej funkcji polityki budetowej stanowi alokowanie poza mechanizmem rynkowym pewnej czci dóbr i usug. Funkcja ta polega wic na oddziaywaniu na struktur angaowanych czynników produkcji, a wic na struktur wytwarzanego produktu spoecznego.

    2. Zadania alokacyjne polityki budetowej polegaj na: ksztatowaniu podziau czynników wytwórczych i dóbr materialnych midzy sektor publiczny i sektor prywatny, ksztatowaniu podziau czynników wytwórczych w ramach sektora publicznego, oddziaywaniu na alokacj zasobów w ramach sektora prywatnego.

    3. W ramach sektora publicznego alokacji dokonuje si poprzez bezporednie okrelenie wielkoci rodków przeznaczanych na finansowanie poszczególnych rodzajów usug publicznych. S to dwie kategorie: wiadczenia publiczne konieczne (administracja, obrona narodowa, bezpieczestwo) i wiadczenia publiczne podane (ochrona zdrowia, owiata). Mog by one wytwarzane przez sektor prywatny. W systemie zacht i ogranicze dla sektora prywatnego szczególne znaczenie zajmuj podatki i subsydia.

Funkcja redystrybucyjna

    1. Polega na korygowaniu przez pastwo podziau dochodów, jaki ustala si pierwotnie w wyniku procesów rynkowych oraz na wiadomym oddziaywaniu na ich ksztat ostateczny. Efektem jest „spaszczenie” struktury dochodów i realizacja preferowanych celów spoecznych.

    2. Bezporednia redystrybucja dochodów pieninych dokonuje si za pomoc systemu podatków i pieninych transferów socjalnych. Metody porednie dotycz bezpatnego lub czciowo tylko odpatnego zaspokajania potrzeb w ramach usug spoecznych lub te rónicowania obcie podatkami konsumpcyjnymi rónych dóbr.

    3. Redystrybucyjna funkcja polityki budetowej realizowana jest na podstawie systemu podatkowo-transferowego. W systemie podatkowym podstawowym instrumentem s podatki bezporednie, zwaszcza progresywny podatek dochodowy. Pienine transfery socjalne stanowi formy wiadcze zwizanych z rónymi sytuacjami yciowymi i tytuami uprawniajcymi do ich uzyskania. Obejmuj transfery zastpujce dochód (renty, emerytury, zasiki dla bezrobotnych) i transfery uzupeniajce dochody (zasiki rodzinne, wiadczenia pomocy spoecznej).

Funkcja stabilizacyjna

    1. Stabilizacyjne zadania polityki budetowej polegaj na wykorzystaniu instrumentów budetowych do oddziaywania poprzez ksztatowanie poziomu zagregowanego popytu na procesy gospodarcze w skali makroekonomicznej, w celu zapewnienia zrównowaonego wzrostu gospodarczego w warunkach wysokiego stopnia wykorzystania potencjau gospodarki, stabilnoci cen oraz równowagi zewntrznej. Podstaw stanowi teoria Keynesa. Mona j podzieli na aktywn i pasywn.

    2. Aktywna (dyskrecjonalna) polityka budetowa polega na stosowaniu przez rzd wybranych rodków w celu przeciwdziaania fluktuacjom wzrostu oraz ograniczania bezrobocia i stabilizacji ogólnego poziomu cen. Cech tej polityki jest wspieranie procesów rynkowych w celu zapewnienia ogólnego wzrostu gospodarczego. Gównymi narzdziami aktywnej polityki budetowej s zmiany: w poziomie opodatkowania (zmiany stawek i struktury podatków), wydatków budetowych, zwaszcza inwestycyjnych. Zmiany w obcieniach podatkowych w zalenoci od sytuacji koniunkturalnej uwaane s przez zwolenników podejcia popytowego za najbardziej efektywne narzdzie aktywnej polityki budetowej. Podatkowe instrumenty regulowania popytu konsumpcyjnego polegaj na okresowych zmianach, w zalenoci od stanu koniunktury, poziomu opodatkowania. Istotne jest aby polityka podatkowa nie ograniczaa moliwoci rozwojowych gospodarki, std specjalne rozwizania dla inwestycji. Biece wydatki budetowe s znacznie sabszym narzdziem, gdy cechuje je znaczna sztywno. Rodzajem wydatków budetowych szczególnie sprzyjajcych potrzebom stabilizacyjnej polityki budetowej s wydatki inwestycyjne. Mog to by inwestycje bezporednio produkcyjne czy te porednio (infrastruktura).

    3. Skuteczno oddziaywania na gospodark instumentów fiskalno-budetowych osabia wystpowanie opónie w reakcji systemu gospodarczego na zastosowane bodce. Zwizane jest to z potrzeb rozpoznania sytuacji oraz procedurami administracyjnymi ich uruchamiania. Dlatego czsto maj odwrotny efekt od zamierzonego.

    4. Koncepcja automatycznych stabilizatorów koniunktury. S nimi te elementy przychodów i wydatków budetowych, które maj waciwoci automatycznego, a wic nie poprzedzonego wczeniejszymi decyzjami wadz reagowania na zmiany sytuacji gospodarczej w kierunku wyzwalania przeciwstawnych, kompensujcych wahania popytu impulsów. Zalicza si do nich: podatki dochodowe, podatki porednie, zasiki z tytuu bezrobocia i inne wiadczenia spoeczne, programy pomocy dla rolnictwa. Podstawow zalet automatycznych stabilizatorów koniunktury jest samoczynny charakter stabilizacji oraz szybko reagowania na zmiany sytuacji gospodarczej. Ich saboci jest to, e s cakowicie bezradne wobec zakóce typu strukturalnego.

    5. Polityka pasywna. Odziaywujc na przebieg procesów gospodarczych, zdaniem monetarystów pastwo powinno uywa przede wszystkim instrumentów polityki pieninej. W ich ujciu polityka budetowa ma jedynie znaczenie redystrybucyjne. Stabilizujce przedsiwzicia s zatem zbdne. Nie zmienia to faktu, e zwolennicy pasywnej polityki budetowej take przywizuj due znaczenie do stabilizacji gospodarki w dugim czasie. Nawiksze znaczenie ma stabilizowanie przwidywa wacicieli przedsibiorstw. Dlatego czynic starania o to aby ograniczajc skal skaenia sygnaów rynkowych przez dziaania o charakterze dyskrecjonalnym doprowadzao to przynajmniej do stabilizacji zastanego poziomu inflacji i do odbudowania zdolnoci gospodarki do samoregulacji. Pasywna polityka budetowa ma niezaprzeczalne walory, zapewniajc warunki harmonijnego wzrostu gospodarczego. Pasywno tej polityki nie oznacza zwykego zaniechania, jest natomiast wyrazem uzasadnionej koncepcji.

Deficyt budetowy

    1. Idea aktywnego wpywania na procesy gospodarcze za pomoc polityki budetowej zakada moliwo zrónicowanego ksztatowania si deficytu budetowego w zalenoci od fazy cyklu koniunkturalnego (Keynes). Idea ta oznacza odrzucenie tradycyjnej koncepcji budetu zrównowaonego, mówic e problem ten powinien by rozpatrywany w dugim horyzoncie, a formalne zrównowaenie dochodów i wydatków jest czsto szkodliwe dla rozwoju gospodarczego.

    2. Problem mierzenia deficytu budetowego. Deficyt budetowy nie zaley wycznie od decyzji podejmowanych w ramach polityki budetowej. W znacznej mierze stanowi on rezultat automatycznej reakcji dochodów i wydatków budetowych na zmiany sytuacji gospodarczej.

    3. Negatywny wpyw deficytu budetowego polega na wypychaniu inwestycji i wydatków prywatnych oraz jego inflacyjnym oddziaywaniu. Jednak ocena wpywu deficytu budetowego na gospodark nie moe by analizowana w oderwaniu od stanu koniunktury gospodarczej, stopnia wykorzystania zdolnoci wytwórczych, a zwaszcza sposobu finansowania deficytu budetowego.

    4. Finansowanie deficytu budetowego za pomoc zaduenia wewntrznego, sigajc do oszczdnoci, obcia inwestycje prywatne, podczas gdy finansowanie z róde podatkowych, obniajc dyspozycyjne dochody podmiotów prywatnych, obcia konsumpcj prywatn. Wzrost zaduenia zagranicznego chocia nie pociga za sob tych skutków prowadzi moe do kryzysu zaduenia z równie negatywnymi dla gospodarki konsekwencjami. Poyczki mog by zacigane w sektorze bankowym i pozabankowym (bony skarbowe, obligacje). Deficyt budetowy i walka z nim stay si trwaym elementem krajobrazu nowoczesnej gospodarki rynkowej.

    5. Zaleno pomidzy deficytem budetowym a inflacj. Najbardziej neutralnym ródem finansowania deficytu budetowego jest emisja obligacji na wolnym rynku. Na moliwoci finansowania deficytu budetowego wpywa poziom rezerw dewizowych okrelajcy moliwoci dodatkowej kreacji pienidza.

    6. Problem finansowania deficytu budetowego jest zwizany z okreleniem dopuszczalnych granic zaduenia. Na ogó uwaa si, e rozmiary zacignitego dugu powinny by okrelone przez moliwoci jego obsugi. Stopie zaduenia okrelany jest przez stosunek dugu publicznego do wartoci produktu narodowego brutto. W krajach OECD poziom ten wynosi ok. 60%.

Zaduenie publiczne we wspóczesnych gospodarkach rynkowych

    1. Dug publiczny moe by rozumiany jako zobowizania skarbu pastwa wynikajce z zacignitych kredytów w krajowych i zagranicznych instytucjach finansowych, pozostajcych do wykupienia papierów wartociowych oraz innych tytuów np. biecych i duoterminowych rozlicze z bankami, kredytów infrastrukturalnych itp. Dug publiczny jest jednym z czynników decydujcych nie tylko o rozmiarach aktualnych wydatków pastwa, ale take jest czynnikiem determinujcym dugofalow polityk fiskalno-budetow oraz stopie redystrybucji dochodów poprzez budet.

    3. 4. Polityka mikroekonomiczna (polityka rolna, polityka przemysowa, polityka wspierania maej i redniej przedsibiorczoci)

    4. 4.1. Polityka rolna

Zakres polityki rolnej i przyczyny szerokiego zakresu interwencji pastwa w tej sferze

    1. Polityka rolna jest to zespó rodków, regulacji i dziaa pastwa majcych na celu ksztatowanie rozmiarów produkcji rolnej i utrzymanie jej opacalnoci, kreowanie przeobrae agrarnych zmierzajcych do koncentracji i specjalizacji w rolnictwie, przyspieszanie postpu technicznego i agrotechncznego oraz wpywanie na procesy demograficzne na wsi. Podstaw jest traktowanie rolnictwa jako istotnego elementu struktury gospodarki stanowicego podstaw utrzymania znaczcej czci spoeczestwa. Polityka ta peni dwie zasadnicze funkcje: ochronn i stymulujc rozwój.

Interwencja przed konkurencj zewntrzn

    1. Jest realizowana za pomoc ce nakadanych na importowane towary, opat wyrównawczych, regulacji ilociowych przywozu oraz dotacji do eksportu. Kade z tych narzdzi przyczynia si obok ochrony rodzimych producentów do wzrostu cen produktów rolnych oraz pociga za sob moliwo wystpienia nadprodukcji. Sposobem rozwizania tego problemu jest dotowanie eksportu.

Interwencja na rynku wewntrznym

    1. Najpowszechniejszym sposobem interwencji wewntrznej jest stosowanie cen gwarantowanych, majcych zapewni producentom stosowny poziom dochodu. Gdy ceny spadaj poniej ich poziomu, po tych wanie cenach upowanione instytucje skupuj produkty rolne. Przy ich stosowaniu znajduje zbyt kada ilo towaru.

    2. Kolejnym instrumentem s limity wielkoci produkcji, wprowadzane w sytuacji gdy ceny wewntrzne s wysze od wiatowych, a ilo produkcji wewntrznej przewysza wewntrzny popyt. Jest to forma administracyjnego ograniczania produkcji.

    3. Metod stosowan dla stabilizowania poday artykuów rolnych jest tworzenie zapasów „buforowych”. Zapasy te, gromadzone w okresach wysokiego urodzaju, bdce swego rodzaju pul interwencyjn, na wypadek nieurodzaju zapobiega maj zwyce cen produktów rolnych.

    4. Regulowaniu poday produktów rolnych i stabilizowaniu dochodów w rolnictwie su kredyty, umoliwiajce rolnikom magazynowanie nadwyek i wstrzymywanie si ze sprzeda do czasu zwyki cen.

    5. Szczególn form interwencji na rynku wewntrznym stanowi subwencje stosowane do produktów, rodków produkcji i do konsumpcji. Istotne znaczenie ma przypieszenie postpu technicznego oraz modernizacji rolnictwa.

    6. Do innych sposobów oddziaywania na rynek rolny zaliczy naley te, których celem jest przeciwdziaanie odpywowi ludnoci ze wsi. Zaliczy do nich mona pomoc dochodow, ulgi podatkowe, system zabezpieczenia socjalnego rolników, instrumenty stymulowania wielofunkcyjnego rozwoju terenów wiejskich.

Ewolucja celów interwencji pastwa

    1. Pocztkowo celem byo stymulowanie wzrostu produkcji rolniczej dla osignicia poziomu zapewniajcego co najmniej samowystarczalno ywnociow. Sukces tej polityki doprowadzi do pojawienia si nadwyki produktów rolnych oraz uksztatowanie poziomu cen przewyszajcego poziom wiatowy. Rozwizaniem jest promocja konsumpcji, dotowanie eksportu oraz ograniczanie poday ywnoci.

    2. Ingerencja prowadzi do zakócenia mechanizmów rynkowych, wpywa na dystrybucj dochodu narodowego, tempo i proporcje wzrostu gospodarczego, wreszcie na samo rolnictwo. Ochrona rolnictwa stawaa si coraz bardziej kosztowna, w miar upywu lat wkad rolnictwa w gospodark maleje, natomiast ponoszone na jego ochron nakady s coraz wysze. Mimo wysokich nakadów nie udao si dotd rozwiza problemów dochodowych rolnictwa.

Przyszo polityki rolnej

    1. Problemem sposoby wyjcia z dotychczasowych form interwencji. Zmiana celów polityki rolnej z celów produkcyjnych na ogólnospoeczne. Dotychczasowy priorytet instrumentów rynkowych, rozwizujcych problemy biece, ustpuje miejsca tezie o koniecznoci rozwizywania problemów rolnictwa rodkami waciwymi polityce strukturalnej. Problemy politycznego lobby.

    3. 4.2. Polityka przemysowa

Cele polityki przemysowej

    1. Zwikszanie zdolnoci konkurencyjnej przemysu na rynkach zagranicznych, stymulowanie zmian strukturalnych w przemyle, popraw efektywnoci wykorzystania zasobów poprzez waciw ich alokacj, pobudzanie aktywnoci innowacyjnej w przemyle.

Dwa podstawowe kierunki polityki przemysowej: polityka pasywna obejmuje dziaania chronice i wspomagajce sektory schykowe, polityka aktywna obejmuje oddziaywanie na rozwój gazi nowych, przyszociowych, wiodcych technologicznie, nalecych do wysoko opacalnych, istotnych dla konkurencyjnoci danego kraju na rynkach wiatowych.

Ewolucja historyczna polityki przemysowej w krajach gospodarki rynkowej. Po II wojnie wiatowej priorytetem bya rekonstrukcja zniszczonych przemysów podstawowych, w latach 60-tych i 70-tych wspieranie schykowych gazi i ochrona rynku krajowego. Wspóczesn polityk przemysow cechuj dziaania ofensywne ukierunkowane na czynnikowo-produktow restrukturyzacj przemysu. Polityka przemysowa opieraa si na silnym sektorze publicznym, obejmujcym due przedsibiorstwa pastwowe.

Instrumenty polityki przemysowej.

Subsydia (subwencje). Polegaj one na selektywnie udzielanej pomocy w formie dotacji, wszelkiego rodzaju ulgach, zaniechaniach pobrania wiadcze nalenych wadzom publicznym. Poprzez subsydia pastwo dokonuje odmiennej od rynkowej alokacji zasobów produkcyjnych. Celem jest wspomaganie inwestycji, pomoc sektorowa i regionalna oraz promocja eksportu.

Instrumenty podatkowe majce posta: ulg podatkowych, zrónicowanych stóp opodatkowania, odrocze w paceniu podatków. Sprzyjaj wspomaganiu aktywnoci innowacyjnej i badawczo-rozwojowej,

Zrónicowane normy amortyzacyjne. Jest to instrument charakteryzujcy si stosunkowo wskim zakresem przeznaczenia i dziki temu umoliwia wyjtkowo selektywne oddziaywanie. Podwyszone stawki amortyzacji oznaczaj moliwo szybszego odpisywania wartoci maszyn i urzdze co zmniejsza mas zysku podlegajc opodatkowaniu.

Fundusze depozytowe (rezerwowe) s tworzone z czci zysku przedsibiorstw. S one wolne od obcie fiskalnych, pod warunkiem przeznaczenia na realizacj podanych z punktu widzenia tej polityki przedsiwzi.

Wród instrumentów kredytowych wymieni naley przede wszystkim kredyty subsydiowane, czyli kredyty o preferencyjnej stopie oprocentowania, obnionej w stosunku do poziomu rynkowego. Podobny charakter maj poyczki udzielane ze rodków budetowych.

Coraz czciej stosowanym instrumentem s gwarancje kredytowe, stanowice zobowizanie pastwa do sfinansowania ewentualnych strat.

Instrumenty ekonomiczne bywaj uzupeniane innymi formami oddziaywania takimi jak: bezporednia dziaalno organizacyjna pastwa lub regulacja zasad dziaalnoci podmiotów gospodarczych. Pastwo moe równie uczestniczy w rónego rodzaju przedsiwziciach naukowo-wdroeniowych oraz prowadzi wasn polityk naukowo-techniczn.

Inne to: nieformalne oddziaywanie na decyzje podmiotów gospodarczych, oddziaywanie na struktur ekonomiczn przedsibiorstw (popieranie konkurencji i przeciwdziaanie monopolizacji), oddziaywanie na przksztacenia wasnociowe (prywatyzacja sektora pastwowego).

Dla prowadzenia efektywnej polityki przemysowej podstawowe znaczenie ma istnienie stabilnego otoczenia ekonomicznego (systemy i parametry podatkowe, polityka celna, legislacja, struktury instytucjonalne).

Nowoczesna polityka przemysowa oznacza przesunicie od instrumentów polityki sektorowej do rodków oddziaujcych w szerokim zakresie, wspierajcych warunki funkcjonowania rónych podmiotów gospodarczych. Te cechy charakteryzuj proponowane przez Uni Europejsk instrumenty polityki przemysowej: warunki wstpne, katalizatory i akceleralory. Warunki wstpne obejmuj czynniki determinujce wzrost konkurencyjnoci, takie jak konkurencyjne otoczenie, stabilne rodowisko ekonomiczne, ograniczenia pomocy rzdowej, ochrona rodowiska przyrodniczego. Do katalizatorów zalicza si m.in. europejskie standardy wyrobów, zamówienia rzdowe oraz otwieranie rynków na konkurencj zagraniczn. Funkcj akcelelatorów peni narzdzia tzw. programy horyzontalne, takie jak polityka wspierania maych i rednich przedsibiorstw, pobudzanie aktywnoci innowacyjnej, wspieranie bada naukowych i rozwoju technologicznego, programy usug informacyjnych i doradczych wspomagajcych przedsibiorstwa w zakresie zarzdzania, marketingu itd.

Polityka przemysowa ma swoich zagorzaych zwolenników i przeciwników. Negujc potrzeb tej polityki wychodzi si z zaoenia, e same mechanizmy rynkowe oraz polityka makroekonomiczna s wystarczajce dla ksztatowania przemian strukturalnych i adaptacyjnych przemysu. Argumenty krajów Dalekiego Wschodu które osigny sukcesy stosujc aktywn polityk przemysow. Wymuszao to stosowanie tej polityki take w krajach stosujcych doktryn neoliberaln (USA, Wielka Brytania). Przeciwnicy wskazuj, e polityka ta (szczególnie jej wersja defensywna) próbowaa utrzyma wbrew mechanizmom rynkowym brane podupadajce opóniajc niezbdne zmiany strukturalne. Podejmowanie decyzji strukturalnych nastpuje w oparciu o arbitralne wybory.

4.3. Polityka wspierania maej i redniej przedsibiorczoci

Kryteria zaliczania przedsibiorstw do grupy maych i rednich (ilociowe i funkcjonalne);

Przesanki o charakterze politycznym - potrzeba tworzenia klasy redniej;

Przesanki cywilizacyjne - wzrost znaczenia sektora usug w nowoczesnej gospodarce rynkowej, podwójne sprzenia zwrotne w ukadzie rozwój usug - rozwój maych przedsibiorstw;

Przesanki ekonomiczne - elastyczno dziaania (szybko reagowania na zmienno sytuacji na rynku, szybko wprowadzania usprawnie organizacyjnych i technologicznych), wikszy udzia pracowników bezporednio produkcyjnych, wykorzystywanie lokalnych surowców i pracowników;

Sposoby wspierania rozwoju maych i rednich przedsibiorstw

Kredyty preferencyjne, ulgi podatkowe, gwarancje kredytowe, przyspieszona amortyzacja, szkolenia, doradztwo, inkubatory i parki przedsibiorczoci.

5. Ingerencja w podzia dochodów, oddziaywanie na rynek pracy oraz polityka regionalna.

5.1. Ingerencja w podzia dochodów

Doktryna pastwa opiekuczego

    1. Zwolennicy tzw. pastwa dobrobytu (welfare state - G.Myrdal) koncentruj swoj uwag na regulowaniu podziau nowych wartoci wytworzonych w systemie, czyli sprawiedliwoci spoecznej, a w szczególnoci równoci w podziale dochodów. Tworzenie takiego pastwa musi si odbywa w warunkach nadrzdnej, koordynacyjnej, interwencjonistycznej i planistycznej dziaalnoci organów publicznych. Decydujcy wpyw na rozwój tej doktryny miay tradycyjna skonno rodowisk lewicowych do urzdzania wiata od góry oraz kataklizmy XX wieku (wojny wiatowe, wielki kryzys ekonomiczny).

Cechy krajów welfare state: powszechny i rozbudowany system ubezpiecze socjalnych, dostarczanie przez pastwo wielu bezpatnych usug, utrzymanie penego zatrudnienia bez wzgldu na koszty, postpujce równanie dochodów z pracy na skutek zwikszajcej si progresji opodatkowania, zachowanie dominacji wasnoci prywatnej przy rosncym jednak udziale wasnoci pastwowej przedsibiorstw przemysowych i handlowych. Rozwój koncepcji pastwa opiekuczego najlepiej przedstawi na przykadzie Szwecji. Pastwo szwedzkie zbudowano na kilku podstawowych zasadach: kademu wedug potrzeb a od kadego wedug jego moliwoci, potrzeby kadego obywatela w podstawowych dziedzinach ycia musz by zaspokojone, tylko równomierny podzia dochodu narodowego gwarantuje istnienie bezkonfliktowego spoeczestwa, przemys, zwaszcza ciki, jest gównym ródem dochodów pastwowych, produkcja dóbr opiera si na efektywnych zasadach gospodarki kapitalistycznej, ale ich podzia nastpuje zgodnie z ide socjalizmu. Równolegle z systemem odbierania ludziom duej czci zarobionych pienidzy wyksztaci si potny system oddawania ich w postaci najprzeróniejszych zasików przyznawanych wedug uznania wadzy. Ten polityczny i administracyjny system ingerencji w ekonomi sprawi, e polityka pac w niewielkim stopniu oparta bya na systemie wynagradzania za prac. Wyniki: bezsens podejmowania dobrze patnego zajcia, obnianie si jakoci usug publicznych, spirala inflacyjna, dewaluacja waluty krajowej. Okazao si, e nie ma tzw. trzeciej drogi rozwoju gospodarczego.

Neoklasycy wobec welfare state

    1. W wietle faktu niewydolnoci finansowej pastwa opiekuczego coraz wikszego znaczenia nabieraj neoklasyczne zalecenia dotyczce funkcji redystrybycyjnej i alokacyjnej pastwa. Neoklasycy neguj progresywne opodatkowanie dochodów osobistych, gdy ich zdaniem jest ono niesprawiedliwe, posiada niskie moliwoci egalitaryzujce oraz wywiera niekorzystny wpyw na procesy gospodarcze. Negatywne konsekwencje to tzw. efekty substytucji polegajce na: zastpowaniu czasu pracy czasem wolnym i rekreacj, obnianie intensywnoci pracy, podejmowanie dziaa typu „zrób to sam”, powikszanie udziau produkcji przeznaczonej do wymiany barterowej, wzrost atrakcyjnoci zatrudnienia powizanego z wysokimi korzyciami niepieninymi, erozja rzetelnoci podatkowej, spadek nakadów w sferze „kapitau ludzkiego”, spadek mobilnoci pracowników, ucieczka ludzi o najwyszych dochodach do innych krajów, zmniejszenie zainteresowania oszczdzaniem, zastpowanie lokat bankowych i zakupu akcji, lokacyjnymi wydatkami natury konsumpcyjnej. Rozwizaniem jest liniowy podatek dochodowy.

    2. Innym postulatem jest radykalne obnienie bardzo wysokiego poziomu podatków. Dowiadczenia USA wskazuj, e gwatowne obnienie poziomu opodatkowania nie przynosi w efekcie spadku wpywów budetowych.

    3. Zdanie neoklasyków co do transferów take zdecydowani odbiega od pogldów zwolenników pastwa opiekuczego; transfery s ródem tak wielu zagroe i negatywnych skutków ubocznych, e stanowi to dostateczne uzasadnienie dla denia do radykalnego ograniczenia, a nawet cakowitej likwidacji pastwowego systemu redystrybucji w tej postaci któr przybra on w welfare state. Argumenty rozoone s na dwu paszczyznach: aksjologicznej i ekonomiczno-spoecznej. W pierwszej podkrela si, e transfery stanow zagroenie dla wolnoci i sprawiedliwoci, gdy s one przyznawane w drodze arbitralnych decyzji urzdników pastwowych. Jednoczenie pastwo posuguje si przymusem w celu ich realizacji. Równoczenie spoeczestwo, które stawia równo przed wolnoci nie zrealizuje ani równoci ani wolnoci. Wolne spoeczestwo wyzwala w ludziach energi i umiejtnoci w realizacji wasnych celów. Jako przykad podaje si powszechno i przymusowo systemu emerytalnego pastwa opiekuczego. Nie do zaakceptowania jest równie sam system ubezpiecze funkcjonujcy na zasadzie tzw. transferów midzypokoleniowych. Tak wic dla neoklasyków system emerytalny powinny tworzy konkurencyjne prywatne fundusze, które na imiennych kontach kapitalizowayby cz dochodów poszczególnych ludzi, zwracajc je im po okrelonym czasie w postaci emerytur. Przesocjalizowanie nie tylko hamuje wzrost i rozwój gospodarki oraz przyczynia si do kryzysu finansów publicznych, ale równie moe prowadzi do tzw. puapki bezrobocia. Pojawia si ona, gdy zasiki s zbyt wysokie w porównaniu z moliwym zarobkiem i gdy mona z nich dugo korzysta. Jeli bezrobotny po utracie zasiku moe korzysta z niewiele mniejszej i bezterminowej pomocy socjalnej, puapka bezrobocia zostanie utrwalona, co doprowadzi do powstania puapki trwaego uzalenienia si od zasiku.

    4. Najpowaniejszym problemem jaki pojawia si jako uboczny skutek rozwoju systemu transferowego jest erozja postaw wobec pracy i spadek znaczenia samej pracy. Najgortszymi ordownikami transferów s przdstawiciele tzw. nowej klasy - biurokraci rzdowi. Goszc idee egalitaryzmu sami nale do najlepiej opacanych ludzi w spoeczestwie. Tak wic w spoeczestwie pojawiaj si silne grupy pasoytujce.

    5. Problem dziaalnoci filantropijnej - równie w sferze nauki, kultury i sztuki; zdaniem neoklasyków rynek moe poprawnie rozwiza ten problem. Problem finansowania z budetu pastwa dóbr i usug publicznych do których zalicza si przede wszystkim publiczne szkolnictwo i sub zdrowia. Neoklasycy proponuj rezygnacj z pastwowego monopolu na powszechn owiat i sub zdrowia. Prywatne placówki moga bowiem wiadczy te usugi publiczne efektywniej. Równoczenie np. bezpatne szkolnictwo wysze prowadzi do przepywu dochodów od biednych do bogatych.

    6. Istotnym elementem pastwa opiekuczego jest ustawowa paca minimalna. M.Friedman dostrzega w pacy minimalnej zamanie zasady wolnego rynku, co musi sta si ródem negatywnych skutków ubocznych takich jak: zmniejszenie zatrudnienia w firmach prywatnych i zwizane z tym zwikszenie wydatków budetowych na zasiki dla bezrobotnych oraz pogbienie procesów stagnacyjnych w gospodarce. Wzrost pac minimalnych zawsze jest pochodn wzrostu rynkowych przecitnych wynagrodze, niesuszne jest ich zadekretowanie. Polityka rzdu powinna raczej zachca do osigania zysków, co skoni pracodawców do rozszerzenia dziaa i inwestycji pozwalajcych zwiksza produktywno, co przyczynia si w konsekwencji do wzrostu pac.

    8. 5.2. Oddziaywanie na rynek pracy

Problemy nowoczesnej gospodarki rynkowej w sferze zatrudnienia

    1. Wskutek specyfiki spoeczestwa postindustrialnego permanentn cech stao si wysokie strukturalne bezrobocie nkajce te wszystkie kraje. Jako rozwizanie przyjto prowadzenie konsekwentnej polityki sucej zwikszaniu popytu na si robocz oraz zmniejszaniu poday tej siy.

Polityka zwikszania popytu na si robocz.

    1. Aktywna rola pastwa w zakresie tworzenia miejsc pracy pozwala unikn pacenia nadmiernych zasików dla bezrobotnych. Trzy gówne kierunki to: subwencjonowanie pac i zatrudnienia majce na celu utrzymanie albo zwikszenie zatrudnienia w przedsibiorstwach prywatnych, tworzenie nowych miejsc pracy w sektorze pastwowym oraz sprzyjanie szeroko rozumianej przedsibiorczoci.

    2. Subwencjonowanie moe by uzalenione od liczby pracowników przyjtych do pracy oraz w relacji do liczby zatrudnionych. Z dotowaniem pac wie si jednak wiele problemów: istnieje niebezpieczestwo, e przedsibiorstwa bd stosoway nieuczciwe praktyki w celu otrzymania dotacji. Istnieje take zjawisko nadmiernej redukcji zatrudnienia poza sferami wspieranymi. Malejce znaczenie ma jako instrument wspieranie zatrudnienia w sektorze pastwowym, chocia historycznie speniao istotne znaczenie. Natomiast rosnce znaczenie ma popieranie przedsibiorczoci indywidualnej. Zaliczamy tutaj: zapewnianie warunków rozwoju przedsibiorczoci prywatnej, specjalne programy rzdowe popierajce samozatrudnienie, rozwój maych i rednich przedsibiorstw oraz lokalne incjatywy w dziedzinie zatrudnienia. Szczególne znaczenie maj obecnie programy wspierania przedsibiorczoci, czego wyrazem jest m.in.: system zasików dla przedsibiorstw, tworzenie specjalnych stref ekonomicznych, stref przedsibiorczoci, inkubatorów przedsibiorczoci. Szczególne znaczenie ma wspieranie lokalnych inicjatyw: stowarzyszenia o celach niezarobkowych, spódzielnie spoywców, towarzystwa wzajemnej pomocy, koa gospodarcze, spódzielnie ssiedzkie, przedsibiorstwa rodzinne.

Polityka zmniejszania poday siy roboczej

    1. W tym celu mog by podejmowane dwa typy dziaa: zmniejszanie rozmiarów siy roboczej oraz zmniejszaniu liczby przepracowanych godzin. Su temu m.in.: wczeniejsze przechodzenie na emerytur, przeduenie okresu ksztacenia, sprzyjanie okresowemu osabieniu aktywnoci zawodowej, skrócenie dnia lub tygodnia pracy, wyduenie urlopu, zmniejszenie liczby godzin nadliczbowych, zatrudnienie w niepenym wymiarze czasu pracy.

Ukierunkowanie polityki przeciwdziaania bezrobociu.

    1. Szczególn uwag tej polityki ciesz si grupy spoeczne dugookresowo bezrobotnych, modzie, kobiety, mieszkacy regionów o wysokim strukturalnym bezrobociu. Podstawowym zaoeniem jest kreowanie pynnego mechanizmu ponownego wchodzenia bezrobotnych na rynek pracy.

    3. 5.3. Polityka regionalna

Dobra i usugi publiczne na poziomie lokalnym.

    1. Szereg dóbr i usug jest finansowanych na poziomie regionalnym i lokalnym. Zaoeniem jest aby wydatki na dobra i usugi publiczne byy ponoszone na moliwie najniszym szczeblu administracji publicznej. Szkolnictwo podstawowe, policja, stra poarna, cieki, wywóz mieci, parki i tereny rekreacyjne, parkingi, biblioteki s najczciej domen wadz lokalnych. Opieka spoeczna, szpitale, szkolnictwo rednie, zakady karne s najczciej domen wadz regionalnych.

Polityka regionalnego rozwoju gospodarczego

    1. Polityka ta miaa nastpujce formy: wspieranie finansowe regionów najbardziej upoledzonych gospodarczo, wspieranie tych regionów które miay szczególnie korzystne warunki aby sta si biegunami wzrostu, ponoszenie nakadów na restrukturyzacj starych i monokulturowych regionów gospodarczych, inwestycje w sferze infrastruktury, planowanie przestrzenne rozumiane jako zespó racjonalnego gospodarowania przestrzeni, czenie kapitau publicznego z prywatnym przy podejmowaniu inwestycji wanych w regionie, wspófinansowanie zakadania pozarzdowych instytucji publicznych sucych rozwojowi lokalnemu, finansowanie programów edukacji, szkole i kursów zawodowych, udzia w przedsiwziciach promujcych region w rodowiskach kapitau krajowego i zagranicznego.

    2. Mona wyróni polityk interregionaln prowadzon na poziomie pastwa oraz polityk intraregionaln prowadzon na poziomie regionów. Wyran tendencj wystpujc wspóczenie we wszystkich pastwach gospodarki rynkowej jest przesuwanie odpowiedzialnoci za prowadzenie tej polityki z poziomu krajowego na regionalny.

Wnioski w zakresie nowoczesnej polityki gospodarczej na poziomie lokalnym

    1. Posiada ona nastpujce cechy:

    2. Jest zorientowana na pomoc w ukadzie przestrzennym, a nie tradycyjnym ukadzie sektorowym gospodarki;

    3. Wspierane s przede wszystkim nowoczesne sektory gospodarki, nie za przemysy tradycyjne;

    4. Uznaje si znaczenie promowania przedsiwzi nie tylko w przemyle, ale przede wszystkim gwarantujcych rozwój usug;

    5. Polityka zorientowana jest przede wszystkim na mae i rednie przedsibiorstwa, a nie na wielkie zakady i obiekty;

    6. Promowany jest rozwój oparty na wasnych zasobach i predyspozycjach rozwojowych (indigeneus develoment);

    7. W celu skutecznego rozwizywania problemów spoecznych pomoc kieruje si prawie wycznie przesankami ekonomicznymi;

    8. Decydujce znaczenie maj podmioty i inicjatywy lokalne przy malejcej roli administracji centralnej w okrelaniu lub finansowaniu programów lokalnych;

    9. Decyzje i rodki centralne s koncentrowane na niewielkich obszarach kraju o relatywnie najwikszych problemach gospodarczych;

    10. Znacznie silniej ni dawniej wspierany jest rozwój infrastruktury, w tym take instytucjonalnej, która powinna tworzy korzystne otoczenie zewntrzne dla dziaalnoci gospodarczej;

    11. Promowana jest prywatyzacja gospodarki oraz wspólne przedsiwzicia sektora publicznego i prywatnego;

    12. Stosowana jest zasada montau finansowego polegajaca na wspófinansowaniu poszczególnych przedsiwzic ze rodków lokalnych, regionalnych i centralnych.

Strategiczne wyzwania w sferze rozwoju regionalnego stojce przed Polsk

    1. Dostosowanie modelu polityki regionalnej do standardów Unii Europejskiej;

    2. Upodmiotowienie ukadu regionalnego;

    3. Wspieranie wzrostu konkurencyjnoci regionów;

    4. Ksztatowanie polityki pastwa wobec zrónicowa regionalnych;

    5. Wykorzystanie szans pooenia geopolitycznego Polski;

    6. Tworzenie instrumentów i instytucji finansowania nowoczesnej polityki rozwoju regionalnego.

    8. 6. Strategia transformacji systemu gospodarczego Polski

    9. 6.1. Przyczyny zaamania si pastwowo-monopolistycznego systemu gospodarowania w Polsce

Charakterystyka doktrynalna systemu

    1. Zasada spoecznej wasnoci (ograniczanie zakresu wasnoci prywatnej), zasada planowania centralnego (mechanizm alokacji zamiast rynku), zasada podziau wedug iloci i jakoci pracy (niedopuszczanie dochodów z kapitau), zasada celu gospodarki socjalistycznej (zaspokojenie potrzeb spoecznych, faktycznie utrzymanie centralistycznego sposobu sprawowania wadzy).

Charakterystyka strukturalna tego systemu gospodarki

    1. Struktura wasnoci rodków produkcji, struktura organizacyjna (centralizacja zarzdzania), struktura wielkoci organizacji gospodarczych (dominacja duych, niedorozwój sektora maych i rednich przedsibiorstw), struktura rzeczowa (asortymentowa) produkcji (niedorozwój usug).

Czynniki koniunkturalne przypiecztowujce skutki chronicznej niewydolnoci systemu.

Przyczyny ekonomicznej katastrofy w Polsce

Brak motywacji do pracy, brak istnienia nowoczesnego rynku, uomnoci pienidza (niewymienialno wewntrzna i zewntrzna), niedobór zasobów (w tym naturalnych), dominacja ssania w systemie gospodarczym, centralistyczny system sprawowania wadzy przez monopolistyczn grup.

6.2. Strategia transformacji systemu gospodarczego Polski

Przezwycianie inflacji poczonej z niedoborami

    1. Pakiet Balcerowicza (uwolnienie wikszoci cen, jednolity kurs wymienny zotego, ruchoma miesiczna stopa oprocentowania kredytów, emisja kolejnych serii obligacji).

Kierunki i sposoby dugofalowych przeksztace strukturalnych

    1. Zmiana struktury wasnoci, zmiana struktury wielkoci przedsibiorstw, bezporednie inwestycje zagraniczne, zmiany na rynku pracy (w tym bezrobocie), rozwój instytucji otoczenia biznesowego.

Zarys najwaniejszych efektów pierwszych lat okresu transformacji

    1. Zasadnicza redukcja stopy inflacji, przeamanie po dwu latach tendencji spadkowych gospodarki, dynamiczny rozwój sektora prywatnego, istotne przeksztacenia w sektorze instytucji finansowych, istotne zmiany struktury gaziowej gospodarki.

Problemy dalszych przeksztace instytucjonalnych

    1. Koszty i problemy spoeczne ( bezrobocie i zrónicowania warunków ycia), równowaenie budetu pastwa, zmiany struktury gospodarki wiejskiej, zmiany struktury rzeczowej gospodarki, trudnoci stabilizacji wysokiej stopy wzrostu gospodarczego.

    3. 7. Polityka gospodarcza Unii Europejskiej - Agenda 2000

    5. 7.1. Uwagi wstpne

    6. Unia Europejska programuje polityk ekonomiczn w wieloletnim horyzoncie czasowym, a najbliszy obejmuje lata 2000-2006. Najpowaniejszym wyzwaniem przed jakim stoi w tym okresie ta organizacja jest jej rozszerzenie o kraje Europy rodkowej. Problemy te szczegóowo charakteryzuje przygotowany przez Komisj Europejsk w 1997 roku dokument: „Agenda 2000. Unia Europejska rozszerzona i silniejsza”. Dokument ten skada si z trzech czci zatytuowanych: polityka Unii Europejskiej, wyzwania zwizane z poszerzaniem Unii Europejskiej oraz nowe ramowe zaoenia finansowe na lata 2000-2006. Towarzysz mu dwa teksty omawiajce strategi przedakcesyjn oraz efekty rónych polityk Unii dla krajów Europy rodkowej i Wschodniej w warunkach rozszerzenia tej organizacji. Poniewa Polska najprawdopodobniej stanie si czonkiem Unii Europejskiej jeszcze w tym okresie budetowym niezbdna jest dokadna wiedza na temat podstawowych zaoe reformy funkcjonowania tej organizacji.

    8. 7.2. Podstawowe zaoenia dotyczce polityki tej organizacji.

    9. W czci tej zawarte s zaoenia dotyczce: polityki ekonomicznej, spójnoci ekonomicznej i spoecznej, wspólnej polityki rolnej oraz roli Unii w wiecie.

Polityka ekonomiczna Unii Europejskiej rozwija si w sposób ewolucyjny. W dokumencie okrelono najwaniejsze warunki umoliwiajce osignicie zrównowaonego wzrostu gospodarczego i wzrostu poziomu zatrudnienia. Podstawowe znaczenie ma ustanowienie Unii Ekonomicznej i Monetarnej. Wprowadzenie euro zapewni nowe moliwoci w zakresie zarzdzania makroekonomicznego w Europie. Jednolity Rynek znakomicie poprawia konkurencyjno gospodarki Europy na paszczynie globalnej. Uzupeniajce znaczenie ma: rygorystyczne egzekwowanie zasad konkurencji, wspieranie maych i rednich przedsibiorstw oraz rozwój transeuropejskich sieci infrastrukturalnych. Priorytetem Unii staa si wiedza co oznacza, e szczególne znaczenie dla przyszoci tej organizacji maj: badania naukowe, wynalazczo, edukacja i szkolenia. Aby wzrost gospodarczy i konkurencyjno przyniosy maksimum korzyci konieczna jest modyfikacja polityki w zakresie rynku pracy i zatrudnienia. Niezbdne s silne bodce dla tworzenia nowych miejsc pracy oraz reforma systemu emerytalno-rentowego i opieki zdrowotnej. Poprawa warunków ycia ludnoci wymaga poprawy standardów ochrony zdrowia i ekologii oraz skutecznego eliminowania patologii spoecznych.

Spójno ekonomiczna i spoeczna. Zakada si ograniczenie listy celów tej polityki do trzech.

Podstawowy powinien pozosta w dalszym cigu cel 1; czyli oddziaywanie na obszarach zacofanych w rozwoju spoeczno-ekonomicznym, przy jeszcze bardziej konsekwentnym ni dotd stosowaniu jako podstawowego kryterium ich identyfikacji poziomu produktu krajowego brutto na mieszkaca poniej 75% w stosunku do redniego poziomu Unii Europejskiej. Regiony tego celu powinny pozosta podstawowym obszarem koncentracji uwagi i rodków polityki strukturalnej tej organizacji, skupiajc okoo 2/3 caoci nakadów przeznaczanych na t interwencj w tej sferze. Wynika to z priorytetu dla dziaa sucych umocnieniu spójnoci (kohezji) wewntrznej w ramach caej Unii Europejskiej. Dodatkowo przewiduje si zastosowanie w ramach tego celu specyficznych rozwiza dla obszarów cechujcych si wyjtkowo nisk gstoci zaludnienia.

W odniesieniu do wszystkich regionów stojcych przed wyzwaniami (potrzebami) gbokiej restukturyzacji spoeczno-ekonomicznej zaproponowano „nowy” cel 2. Jego zakres dotyczy obszarów dotknitych zmianami w sferze przemysu, usug i ryboówstwa oraz obszarów wiejskich i wysoko zurbanizowanych dotknitych regresem spoeczno-ekonomicznym oraz przeywajcych problemy zwizane z adaptacj do zmienionych warunków. W przypadku tego celu powinna nastpi koncentracja przestrzenna rodków na obszarach znajdujcych si w najtrudniejszej sytuacji oraz ograniczenie zasigu przestrzennego w porównaniu ze „starym” celem 2.

Komisja Europejska proponuje kreowanie nowego celu 3, jedynego zorientowanego take horyzontalnie, sucego wspieraniu dziaa w regionach nie uwzgldnionych w zakresie celu 1 i 2, a dotyczcych adaptacji i modernizacji ich systemów edukacyjnych, szkoleniowych oraz zatrudnienia. Oznacza to koncentracj uwagi i rodków na problemach modernizacji rynków pracy. Podstaw dziaa ma by, tak jak na innych obszarach problemowych, wieloletni plan przedsiwzi podejmowanych w regionie w sferze zatrudnienia. Cel 3 ma promowa dziaalnoci prowadzone w czterech obszarach, a dotyczce go dziaania wspierania:

pozytywnych dostosowa spoeczno-ekonomicznych,

tworzenia systemów szkolenia i edukacji obejmujcych cay okres ycia zawodowego,

rozwijania aktywnych polityk na rynku pracy skierowanych przeciwko wysokiemu bezrobociu,

walki o ograniczenie sytuacji wykluczenia z rynku pracy znaczcych grup spoeczestwa oraz dyskryminacji rónych grup ludnoci.

Pomimo wczeniejszych stwierdze o tymczasowym charakterze Funduszu Kohezyjnego zaproponowano jego dalsze funkcjonowanie po roku 1999 przy zasadniczo tej samej formule, a wic koncentracji na rozwoju transeuropejskich sieci transportowych oraz na ochronie rodowiska przyrodniczego. rodki tego funduszu maj, tak jak dotd, zosta skoncentrowane w krajach o poziomie produktu krajowego brutto na mieszkaca nie przekraczajcym 90% wielkoci przecitnej w caej Unii Europejskiej.

Pewna istotna zmiana jest proponowana w odniesieniu do Inicjatyw Wspólnoty, których ma pozosta tylko trzy. Maj one dotyczy: wspópracy transgranicznej zarówno w aspekcie przygranicznym jak i regionalnym, wielofunkcyjnego rozwoju terenów wiejskich oraz doskonalenia jakoci zasobów ludzkich. rodki przeznaczane na Inicjatywy Wspólnoty maj zosta ograniczone do 5% caego budetu Funduszy Strukturalnych (obecnie stanowi 9%).

W okresie tym planuje si wzrost budetu Funduszy Strukturalnych i Funduszu Kohezyjnego z 28,6 mld ECU redniorocznie w latach 1994-1999 do 39,3 mld ECU redniorocznie w latach w latach 2000-2006 (w cenach staych z 1997 roku), co stanowi wzrost o ponad 37%. Oznacza to dalszy wzrost udziau nakadów na polityk rozwoju regionalnego, do okoo 0,46% produktu krajowego brutto caej Unii Europejskiej. Wydatki na rzecz polityki strukturalnej bd stanowiy okoo 38% budetu tej organizacji.

Najwaniejsza dla nas wiadomo to informacja, e w ramach tej edycji Funduszy Strukturalnych przewiduje si alokowanie 45 mld ECU dla pastw Europy rodkowej, z czego 7 mld ECU dla jedenastu krajów Phare jako rodki pre-akcesyjne, a 38 mld ECU dla nowych krajów czonkowskich, które przed rokiem 2006 przystpi do Unii Europejskiej. Wsparcie dla starych i nowych krajów czonkowskich nie bdzie mogo przekracza poziomu 4% ich produktu krajowego brutto.

Wspólna Polityka Rolna (Common Agriculture Policy - CAP) pozostaje w dalszym cigu podstawow sfer dziaalnoci interwencyjnej Unii Europejskiej ze wzgldu na wielko wydatków budetowych. Komisja Europejska wskazuje na konieczno sformuowania propozycji przebudowania Wspólnej Polityki Rolnej i przygotowania jej do wyzwa nadchodzcego stulecia. Pozytywnie ocenia si osignicia w zakresie ksztatowania równowagi rynku rolnego po reformie dokonanej w roku 1992 oraz efekty wysików zmierzajcych do wczenia polityki rolnej w szerszy kontekst sytuacji spoeczno-ekonomicznej terenów wiejskich.

    1. Perspektywy dugoterminowe na gównych rynkach rolniczych wiata s pomylne dla pastw-eksporterów, co dotyczy przede wszystkim wysokich cen na produkty rolne. Mimo tych sprzyjajcych warunków w skali wiatowej perspektywy dla artykuów rolnych na poziomie europejskim nie s najlepsze, bowiem pojawi si nadwyki produktów których eksport nie bdzie moliwy. Kontynuowanie dotychczas stosowanych mechanizmów CAP w warunkach rozszerzenia Unii o kraje Europy rodkowej nie jest moliwe. Rozszerzenie Unii o te kraje powoduje z jednej strony zwikszenie liczby konsumentów o ponad 100 milionów osób, z drugiej strony powierzchnia uytków rolnych zwikszy si o ponad poow, za liczba zatrudnionych w rolnictwie wzronie dwukrotnie. Dokumentuje to gboko niezbdnych zmian strukturalnych w rolnictwie tych krajów.

    2. Aby rolnictwo europejskie mogo korzysta z pozytywnych tendencji na rynku wiatowym zmiany w CAP musz doprowadzic do wzrostu konkurencyjnoci rolnictwa Unii na rynku wewntrznym i zewntrznym. Aspekty konkurencyjnoci to nie tylko ceny, ale take bezpieczestwo ywnoci i jej jako. Jednym z podstawowych celów CAP jest zapewnienie rolnikom godziwych warunków ycia i w miar stabilnych dochodów z gospodarstw rolnych. Coraz wiksze znaczenie ma wczenie celów zwizanych z ochron rodowiska do Wspólnej Polityki Rolnej.

    3. Coraz waniejszym elementem Wspólnej Polityki Rolnej s dziaania suce wielofunkcyjnemu rozwojowi terenów wiejskich. Umoliwia to rolnikom i ich rodzinom uzyskiwanie alternatywnych bd komplementarnych dochodów i zatrudnienia. Tereny wiejskie odgrywaj coraz wiksz rol zwizan z ekologi i rekreacj. Dlatego w nadchodzcych latach wan funkcj bd peni instrumenty polityki agroekologicznej wspierajce zrównowaony rozwój terenów wiejskich, a równoczenie umoliwiajce reagowanie na rosncy popyt na usugi ekologiczne.

Zaoenia dotyczce obecnoci Unii Europejskiej w wiecie zakadaj, e bdzie ona elementem stabilizujcym relacje spoeczno-ekonomiczne w skali wiatowej. Oznacza to, e organizacja ta musi by szeroko otwarta na wiat. W interesie Unii Europejskiej ley m.in.: odgrywanie roli politycznej proporcjonalnej do jej siy ekonomicznej, utrzymanie potencjau handlowego Unii, zapewnienie komplementarnoci polityki wewntrznej i zewntrznej, okrelenie jasnego stanowiska wobec najwaniejszych problemów ponadnarodowych oraz zwikszenie przejrzystoci i dokadne okrelenie procedur pomocy dla krajów trzecich.

    2. 7.3. Najwaniejsze wyzwania zwizane z poszerzeniem Unii Europejskiej.

    3. W trakcie konferencji w Kopenhadze zostay sformuowane podstawowe kryteria które musz spenia pastwa kandydujce do czonkostwa. Kryteria polityczne to: stosowanie w yciu codziennym zasad demokracji i rzdów prawa, przestrzeganie praw czowieka oraz poszanowanie praw mniejszoci narodowych. Kryteria ekonomiczne to istnienie sprawnej gospodarki rynkowej i zdolno sprostania presji konkurencji i si rynkowych wewntrz Unii. Inne obowizki wynikajce z czonkostwa w Unii to: akceptacja celów unii politycznej, ekonomicznej i monetarnej, przyjcie dorobku prawnego Unii Europejskiej (acquis) oraz przebudowanie administracji i sdownictwa umoliwiajce zastosowanie acquis.

    4. Podstawowe problemy na drodze rozszerzenia Unii Europejskiej to: rolnictwo; polityka spójnoci ekonomicznej i spoecznej; wprowadzenie zasad jednolitego rynku; wprowadzenie standardów w dziedzinie rodowiska naturalnego; transport; bezpieczestwo atomowe; wolno, bezpieczestwo i wymiar sprawiedliwoci; spory graniczne oraz stosowanie regu Wspólnoty przed przystpieniem do Unii Europejskiej. Nie wszystkie te problemy dotycz naszego kraju.

    5. W rolnictwie podstawowe problemy Polski to: znacznie niszy poziom cen na wyroby rolnicze, saba struktura rolnictwa (przecitna wielko gospodarstw rolnych) co utrudnia efektywne wczenie si do systemu Wspólnej Polityki Rolnej oraz niedostateczne zaawansowanie procesów modernizacyjnych w sektorze przetwórstwa ywnoci.

    6. W sferze polityki spójnoci ekonomicznej i spoecznej podstawowy problem to kreowanie w Polsce odpowiedniego potencjau absorpcyjnego umoliwiajcego wykorzystanie potencjalnie dostpnych rodków pomocowych Unii Europejskiej sucych wspieraniu rozwoju regionalnego.

    7. W peni funkcjonujcy Jednolity Rynek Europejski otworzy przed nowymi pastwami czonkowskimi nowe moliwoci wzrostu gospodarczego oraz kreowania nowych miejsc pracy. Podstawowe znaczenie ma wprowadzenie Jednolitego Rynku Europejskiego bez korzystania z instrumentów kontroli granicznej pomimo problemów zwizanych z handlem produktami rolnymi oraz swobodnym przepywem pracowników i osób.

    8. Wprowadzenie standardów Unii Europejskiej w sferze ochrony rodowiska przyrodniczego jest szczególnie trudne, co wynika z wieloletnich zalegoci w tej dziedzinie. Doprowadzenie stanu wód, powietrza i powierzchni ziemi w krajach Europy rodkowej do standardów Unii Europejskiej bdzie wymagao olbrzymich nakadów i prowadzenia konsekwentnej polityki przez wiele lat. Problemem s take nagromadzone w poprzednich dekadach zanieczyszczenia rodowiska przyrodniczego bdce wynikiem gospodarki centralnie planowanej.

    9. W krajach ubiegajcych si o przyjcie do Unii naley przeznaczy bardzo due rodki na rozbudow transportu, tak aby móc korzysta w peni z poytków jakie daje integracja europejska. Szczególne znaczenie dla spójnoci kontynentu ma rozwój transeuropejskich sieci infrastrukturalnych.

    10. Wszystkie kraje ubiegajce si o przyjcie do Unii Europejskiej stoj wobec problemu walki z zorganizowan przestpczoci, terroryzmem, handlem kobietami i handlem narkotykami. Szczególne znaczenie ma sprawna kontrola granic zewntrznych tak aby unikn niebezpieczestwa „importowania” problemów swoich ssiadów. Z tego punktu widzenia przed Polsk posiadajc najdusz granic zewntrzn rozszerzonej Unii Europejskiej o najwikszej intensywnoci powiza stoj wyjtkowe wyzwania.

    11. Szczególne znaczenie ma stosowanie regu Wspólnoty jeszcze przed przystpieniem do Unii. Zwizane to byo z przedkadaniem przez niektóre kraje kandydujce do Unii norm prawa midzynarodowego ponad postanowienia ukadów stowarzyszeniowych i swoje przysze zobowizania zwizane z czonkostwem w Unii, co jest sprzeczne z zaoeniem stopniowego przyjmowania acquis communautaire.

    12. Trzeci rozdzia tej czci zawiera zaoenia strategii na rzecz rozszerzenia Unii Europejskiej. Unia Europejska nie dopuszcza sytuacji czonkostwa rónej kategorii. Dlatego nowe kraje czonkowskie musz od pocztku, otrzymujc odpowiednie prawa podj take wszystkie obowizki. Oznacza to, e acquis zostanie przyjte przez te kraje w chwili przystpowania do Unii. Wynikaj z tego nastpujce zasady dotyczce negocjacji w sprawie przystpienia do Unii:

nowi czonkowie przyjm na siebie prawa i obowizki wynikajce z czonkostwa na podstawie takiego acquis, jakie bdzie obowizywao w chwili, gdy bd one przystpoway do Unii;

oczekuje si, e po uzyskaniu czonkostwa nowo przyjte kraje bd wdraa, stosowa i przestrzega acquis, w szczególnoci za powinny one zastosowa natychmiast niezbdne rodki, aby mogy uczestniczy w Jednolitym Rynku Europejskim;

w uzasadnionych przypadkach podczas negocjacji mona uzgodni, e zastosowane bd rodki przejciowe, które nie bd miay jednak charakteru derogacyjnego.

Unia Europejska dopuszcza okresy przejciowe w wyjtkowych przypadkach, a ich zakres dotyczy takich dziedzin jak rolnictwo i swoboda przemieszczania si.

Unia Europejska zakada wzmocnienie strategii przedczonkowskiej poprzez: okrelenie ram ogólnych rónych form wsparcia w postaci Partnerstwa na rzecz Czonkostwa. (Accession Partnership) oraz zapoznanie krajów kandydujcych z zasadami i procedurami Unii poprzez umoliwienie im uczestnictwa w programach Wspólnoty na zasadzie pastwa czonkowskiego. Partnerstwo na rzecz Czonkostwa obejmuje dokadny wykaz obowizków krajów kandydujcych (przyjmowanie acquis, priorytety) oraz mobilizacj wszystkich dostpnych Wspólnocie rodków na rzecz przygotowania tych krajów do czonkostwa. Poczwszy od roku 2000 kraje te otrzymaj poza pomoc ze strony Phare w wysokoci 1,5 mld euro rocznie, pomoc strukturaln w wysokoci 1 mld euro rocznie oraz pomoc na rozwój rolnictwa w wysokoci 0,5 mld euro rocznie. Uczestnictwo w programach Wspólnoty dokumentuje dojrzao tych krajów do podjcia wszystkich praw i obowizków pastw czonkowskich.

W kocowej partii tej czci zawarte s zalecenia dotyczce rozpoczcia negocjacji dotyczcych przyjcia do Unii Europejskiej z: Cyprem, Czechami, Estoni, Polsk, Soweni oraz Wgrami. Bardzo wysoko w tym dokumencie zosta oceniony nasz kraj, który obok Wgier zosta uznany za najbardziej dojrzay do czonkostwa.

7.4. Zaoenia finansowe polityki Unii Europejskiej na lata 2000-2006 Uwzgldniaj one pewn ewolucj priorytetów polityki Wspólnoty, a równoczenie zakadaj zaspokojenie potrzeb nowych krajów czonkowskich. Zaoenia finansowe powinny spenia trzy podstawowe wymagania: dotyczy dostatecznie dugiego okresu, by w stanie zaspokoi podstawowe potrzeby finansowe Unii oraz gwarantowa racjonalne zarzdzanie finansami publicznymi.

Jako kolejny okres programowania przyjto relatywnie dugi okres siedmiu lat bowiem pozwala to na uwzgldnienie: wpywu prawdopodobnych zmian na pewne sfery polityki Wspólnoty, wpywu pierwszego rozszerzenia UE oraz koniecznoci zwikszenia pomocy przedczonkowskiej dla krajów kandydujcych do Unii.

Obecnie pastwa czonkowskie zgodne s co do potrzeby utrzymania jako priorytetu spójnoci ekonomicznej i spoecznej. Inne priorytety Unii których nastpstwa finansowe bd musiay zosta uwzgldnione w nowych ramowych zaoeniach finansowych to: rozwój wielu kierunków polityki wewntrznej, nadanie Unii wikszej wyrazistoci na scenie wiatowej oraz finansowanie unowoczenionej administracji Wspólnoty. Reforma Wspólnej Polityki Rolnej powinna przyczyni si do stabilizacji poziomu nakadów na rolnictwo. Przewiduje si, e wydatki budetowe Unii w latach 2000-2006 nie powinny przekroczy puapu 1,27% produktu narodowego brutto tej organizacji.

Potrzeby w sferze wydatków zostay oszacowane na podstawie ewolucji sytuacji w szeciu najwaniejszych kategoriach. Nakady na najwaniejsz obecnie pozycj budetu, któr jest Wspólna Polityka Rolna maj by systematycznie ograniczane. W jej ramach stopniowo maj si zwiksza nakady przeznaczone na rozwój terenów wiejskich, kosztem wspierania cen produktów rolnych. Wydatki na rolnictwo dla pastw kandydujcych obejm: pomoc przedczonkowsk szacowan na okoo 0,5 mld euro rocznie oraz rodki dla nowych pastw czonkowskich zwizane z uzyskaniem przez nie dostpu do wspólnotowej organizacji rynku (1,1 - 1,4 mld euro rocznie) oraz na rozwój terenów wiejskich (od 0,6 do 2,5 mld euro rocznie).

Na drug najwaniejsz sfer wydatków, któr jest polityka strukturalna ma zosta przeznaczone 0,46% produktu narodowego brutto UE, co oznacza wzrost z 200 mld euro do 275 mld euro (w cenach z 1997r.). Z kwoty tej na potrzeby pastw kandydujcych przewiduje si przeznaczenie 45 mld euro, z czego 7 mld euro jako pre-strukturalne fundusze, natomiast 38 mld euro jako wsparcie dla tych krajów po osigniciu czonkostwa. Pierwszoplanowym celem powinna by pomoc w doprowadzeniu infrastruktury tych krajów do standardów unijnych, szczególnie w dziedzinie transportu i rodowiska przyrodniczego.

Kolejne trzy pozycje wydatków to: polityka wewntrzna, dziaania zewntrzne oraz wydatki na administracj. W sumie wydatki te powinny rosn nieco wolniej ni produkt narodowy brutto Unii Europejskiej. Przewiduje si take zmniejszenie rezerw walutowych zgromadzonych przez t organizacj w poprzednich latach.

Uzgodnienia dotyczce finansowania zakadaj, e wpaty poszczególnych pastw do budetu Unii bd w maksymalnym stopniu skorelowane z udziaem w cznym produkcie narodowym brutto.

5. Najwaniejsze konsekwencje rozszerzenia Unii Europejskiej

Problemowi temu zostao powicone specjalne opracowanie zawarte w dokumencie „Agenda 2000”. Istotne znaczenie ma identyfikacja problemów wymagajcych szczególnej uwagi. S to zdaniem Komisji Europejskiej:

Korzyci wynikajce z rozszerzenia i ich wpyw na polityki Wspólnoty. Szeroko rozpowszechniona w obiegu spoecznym jest informacja na temat kosztów rozszerzenia Unii Europejskiej. Istnieje potrzeba promowania informacji na temat korzyci rozszerzenia wystpujacych na paszczynie politycznej, spoecznej, ekonomicznej i kulturowej.

Dostosowawcze trudnoci i ich implikacje. Powikszenie Unii Europejskiej bdzie nieuchronnie prowadzio do zakóce aktualnie stosowanych polityk. Niezbdne bd znaczce zasoby aby podj kwestie socjalne, regionalne zrónicowania, nieadekwatno podstawowej infrastruktury, problemy restrukturyzacji przemysowej i wiejskiej. Trudnoci te mog powodowa nawrót tendencji protekcjonistycznych.

Bezporednie implikacje budetowe i finansowe. Rozszerzenie Unii bdzie miao bardzo wane konsekwencje budetowe. W przypadku Wspólnej Polityki Rolnej nie jest moliwe kontynuowanie dotychczasowej polityki po przyjciu nowych pastw Europy rodkowej. W przypadku polityki strukturalnej niezbdne jest uruchomienie mechanizmów umoliwiajcych stopniow koncentracj rodków na terenie nowych pastw czonkowskich. W sferze innych polityk wewntrznych niezbdna bdzie koncentracja rodków na ograniczonej liczbie programów o najwikszych efektach zewntrznych.

Ryzyko wynikajce z opónionej lub nieadekwatnej adaptacji do acquis Wspólnoty. Kraje Europy rodkowej bd miay duo problemów z adaptacj acquis, szczególnie w zakresie rodowiska przyrodniczego, bezpieczestwa i higieny pracy, bezpieczestwa nuklearnego i energetycznego, zdrowia publicznego. Zaoeniem jest pena adaptacja przez te kraje acquis Wspólnoty. Pozycja Unii Europejskiej nie dopuszcza permanentengo zrónicowania pomidzy starymi i nowymi krajami czonkowskimi i ich obywatelami. Nieadekwatna implementacja acquis mogaby prowadzi do zakócenia konkurencyjnoci w krajach nie przestrzegajcych norm ochrony rodowiska przyrodniczego, socjalnych, pomocy pastwa itd. W szczególnych przypadkach mogoby to mie negatywny wpyw na funkcjonowanie rynku wewntrznego oraz zdrowie i bezpieczestwo mieszkaców Wspólnoty. Istotne znaczenie ma w tej sytuacji efektywna ochrona granic zewntrznych Unii przez nowe kraje czonkowskie.

Dostosowania, reforma i dalszy rozwój polityk Wspólnoty. Z jednej strony polityki te trzeba dostosowa do zmienionej sytuacji uwzgldniajc take potrzeby nowych pastw czonkowskich. Z drugiej strony Unia Europejska nie moe rezygnowa z prowadzenia szerokiej palety polityk wybiegajcych daleko poza uwarunkowania i potrzeby krajów Europy rodkowej i Wschodniej.

Wpyw trudnoci administracyjnych w instytucjach Unii. Powikszenie organizacji o kilka nowych krajów to blisko podwojenie liczby oficjalnych jzyków. Unia Europejska podja ju prace nad reform instytucji politycznych i administracyjnych, tak aby organizacja ta moga efektywnie funkcjonowa w nowych warunkach.

Znaczenie okresu przedakcesyjnego. Ze wzgldu na zoono procesu dostosowawczego kraje Europy rodkowej nie mog zmarnowa kilku najbliszych lat. Pastwa te wikszo nakadów zwizanych z niezbdnymi dostosowaniami musz ponie same, jednak Unia Europejska wesprze ten proces niezbdn pomoc techniczn i finansow. Istotne znaczenie maj przygotowane przez t organizacj zaoenia wzmocnienia strategii przedakcesyjnej.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Polityka gospodarcza (19 stron)
Polityka gospodarcza (17 stron)
Polityka gospodarcza (14 stron)
Polityka gospodarcza (10 stron), Polityka gospodarcza
Polityka gospodarcza (18 stron) FC35XEIGFW3OAH5ZSWRR7NQGH5JOUHADL24IINQ
Polityka gospodarcza (14 stron) LWAYCEZ43FEDO3M2O35KIPHEDT46SAHDWYWXJWI
Polityka gospodarcza (26 stron) EHC774AVS5MBY2FHSTDRR2GHQSSKAZZQYSLGQMY
Handel Zagraniczny, Istota polityki handlowej (15 stron), Istota i pojęcie polityki wymiany gospodar
polityka gospodarcza zagadnienia (18 stron) hvdcfsbt65mhggtlobkoyd53qtqzvd5sdzlbmma HVDCFSBT65MHGG
Polityka gospodarcza (9 stron) QJFWTQIA5QZVCMOVPMQSZJ5F5GWDG6GNQEIZKEI
POLITYKI GOSPODARCZE UNII EUROPEJSKIEJ K 29, Logistyka(1)
polityka gospodarcza, Polityka pieniężna (15 stron), Polityka pieniężna Rządu, Narodowego Banku Pols
POJĘCIE I ZAKRES POLITYKI GOSPODARCZEJ
Polityka Gospodarcza I
Polityka gospodarcza Polski w pierwszych dekadach XXI wieku W Michna Rozdział XVII
Polityka gospodarcza, red B Winiarski
07, Politologia, Politologia II, Polityka Gospodarcza
Polityka naukowa i innowacyjna jako obszar polityki gospodarczej, SZKOLNY, polityka gospodarcza

więcej podobnych podstron