Polityka gospodarcza - a polityka ekonomiczna

W opracowywaniu naukowym oraz użyciu potocznym można spotkać się z nazewnictwem polityka gospodarcza, czy też polityka ekonomiczna.

Dążenie do optymalnej ( logicznej, matematycznej) struktury gospodarki państwa może być celem polityki ekonomicznej, w polityce gospodarczej należy jeszcze oprócz tego celu, wyznaczyć podmioty, podając decyzje.

Zatem polityka ekonomiczna jest pojęciem węższym wobec polityki gospodarczej, ponieważ skoncentrowana jest jedynie na możliwie najbardziej ekonomicznym ( racjonalnym, oszczędnym) wdrażaniu decyzji problemów polityki państwa.

Słowo „ polityka” pochodzi od greckiego „ politela”, co oznacza rzeczpospolitą, czyli organizacja społeczna pozostającego pod określoną władzą, przede wszystkim państwa.

Polityka gospodarcza (polityka władza państwa) - działalność państwa w sferze gospodarczej. Polega na określeniu celów instrumentów, które służą do realizacji.

Arystoteles określa politykę jako „ sztukę rządzenia państwem”

Leszek Balcerowicz - polityka gospodarcza polega na „określeniu celów danego systemu gospodarczego oraz stosowaniu metod, środków i sposobów prowadzonych do osiągnięcia celów”

Jan Tinbergen - polityka ekonomiczna ma służyć wskazaniu zasad obrotu środków właściwych do osiągnięcia zamierzonych celów i metod posługiwania się tymi środkami pod kątem osiągania wyznaczonych celów.

B. Winiarski - świadome oddziaływanie władz państwowych na gospodarkę narodową - na jej dynamikę strukturę i funkcjonowanie na stosunki ekonomiczne w państwie oraz na jego relację z zagranicą.

Z analizy definicji występują cechy polityki gospodarczej.

1. Politykę gospodarczą kształtuje państwo ( tj. władzę, w tym rząd) i jego organ w sposób świadomy bezpośredni lub pośredni.

2. Polityka gospodarcza to oddziaływanie wpływania państwa na gospodarkę lub w inny sposób kształtowanie jej, bądź - jak to jest wymienione w zagranicznej literaturze, całość środków mających na celu ww. zabiegi.

3. Państwo oddziaływuje na gospodarkę by osiągnąć cele zmieniać, stymulować i racjonalizować działalność gospodarczą.

4. Polityka gospodarcza i jej cele związane są z określonym, unikalnym dla danego kraju kontekstem historycznym, instytucjonalnym, społecznym i instrumentalnym, zwanym uwarunkowaniem wewnętrznym i zewnętrznym.

5. Oddziaływanie to oparte jest na prawach ekonomicznych oraz zachodzi w określonym czasie.

Przyczyny gospodarczej interwencji państwa:

• ochrona praw własności

• niedoskonałość rynku

• dobra publiczne

• efekt zewnętrzny

• występowanie dóbr społecznie korzystnych i niekorzystnych

• występowanie nierównego podziału dochodu

DOBRA NIE RYWALIZUJĄCE - konsumpcja tego dobra przez dodatkową osobę odbywa się przy zerowym krańcowym społecznym koszcie produkcji, tzn. raz wyprodukowany może korzystać ciągle

DOBRA NIE WYKLUCZALNE - bardzo trudna jest wykluczenie kogokolwiek z korzystania tego dobra.

Efekt gapowicza- przy produkcji lub konsumpcji pojawiają się efekty uboczne niepożądane przez rynek. Konsumpcja pewnych dóbr wpływa na konsumpcję innych dóbr. Korzyści i koszty społeczne nie są ujmowane w korzyściach i kosztach produkcji.

Transfery międzynarodowe ( tzw. pomoc rozwojową krajów bogatych dla krajów biednych), tu zajmujemy się tylko transferami krajowymi. Wyróżniamy:

• transfery państwa dla poszczególnych gospodarstw domowych i producentów ( np.: zasiłek pielęgnacyjny, dotacje państwa dla organizacji pozarządowych)

• ransfery pomiędzy producentami i gospodarstwami domowymi ( np.: umorzenie „złego długu” przez bank, jałmużna dla chorych na AIDS)

W ramach innego podziału rozróżnia się:

• transfery pieniężne ( np.: stypendium za wyniki w nauce )

• transfery rzeczowe ( np.: koce wysyłane dla powodzian)

Jeszcze inna klasyfikacja transferów na:

• uzależnione od dochodu ( np.: zasiłek dla rodziny wielodzietnej)

• nie uzależnione od dochodu, lecz np.: od wieku korzystającego, jego sprawności fizycznej, stosunku do pracy ( np.: renta inwalidzka)

Cele oddziaływania państwa na gospodarkę:

• ogólne ( podstawowe) i szczegółowe ( pomocnicze)

• Makrootoczenie i Mikrootoczenie

• krótkoterminowe i długoterminowe

• koniunkturalne i nowoczesne

• gospodarcze, społeczne i polityczne

• konkurencyjne, neutralne i komplementarne

• krajowe, regionalne i ponadnarodowe

Ad.1. Ogólne - wzrost, bogactwo narodowe

Szczegółowe - wzrost PUB, zmniejszenie bezrobocia

Ad.2. Makrootoczenie - dotyczy całej gospodarki

Mikrootoczenie - dotyczy pewnej części, np.: pewnych regionów (wspieranie ściany wschodniej) i gałęzi gospodarki (wspomaganie małych i średnich przedsiębiorstw)

Źródła inflacji:

• nadwyżka podaży nad popytem pieniądza

• będzie temu towarzyszył wzrost cen

• wzrost popytu na dobra i usługi, które jest znacznie wyższe od podaży

Konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe = dochody

- wzrost kosztów - „spirala płacowo- cenowa”, punktem wyjścia są nadwyżki płacowe

pracowników na podwyższenie wynagrodzenia

Przyczyny inflacji:

• nadwyżka podaży nad popytem pieniądza

• wzrost popytu na dobra i usługi, który jest znacznie wyższy od podaży

• wzrost kosztów

Pojęcie i rodzaje bezrobocia.

Elementem każdej gospodarki jest rynek pracy. Przedmiotem obrotu na nim są wiedza i umiejętności ludzkie poparte indywidualnymi psychofizycznymi predyspozycjami do wykonywania określonych prac. Stronę podaży na rynku pracy stanowi, więc siła robocza, czyli wszyscy ci, którzy chcą i mogą pracować.

Zasoby siły roboczej (zasoby pracy)- to wszyscy pracujący w gospodarce oraz niepracujący, którzy mogą pracować i deklarują chęć podjęcia pracy, ale w danym okresie nie mogą jej znaleźć. Nie zalicza się do nich: dzieci i młodzieży szkolnej oraz emerytów.

Strona popytu na rynku pracy to wielkość zaopatrzenia na konkretną wiedzę i umiejętności, zgłaszana przez producentów przy określonym poziomie płacy.

W sytuacji, kiedy ogólna podaż pracy przewyższa ogólny popyt na pracę, przy danym poziomie płacy realnej, występuje w gospodarce bezrobocie, czyli stan, w którym część pracowników jest nie zatrudniona.

BEZROBOCIE DOBROWOLNE - jest skutkiem sytuacji, w której ogół zadowolenia (satysfakcji) pracownika z posiadanego czasu wolnego jest większa od sumy korzyści, jaką daje mu ukształtowany na rynku poziom płacy realnej.

Bezrobocie dobrowolne na ogół tworzą ludzie, dla których czas wolny ma bardzo wysoką cenę. Np.: ludzie bardzo bogaci, matki wyżej stawiające korzyści płynące z pozostawania w domu i wychowywania dzieci niż z pracy zarobkowej itp.

BEZROBOCIE PRZYMUSOWE - występuje wówczas, gdy liczba osób poszukujących pracy, zdolnych do niej i gotowa ją podjąć za oferowane na rynku wynagrodzenie jest większa niż liczba wolnych do pracy.

Występowanie bezrobocia przymusowego należy tłumaczyć sztywnością płacy realnej.

W Polsce istnieją oficjalnie dwie definicje bezrobotnego:

1. Pierwsza jest wykorzystywana przez urząd pracy. Według niej bezrobotnym jest osoba zdolna do pracy i gotowa do jej podjęcia w ramach stosunku pracy w pełnym wymiarze czasu, pozostająca bez pracy i nieuczęszczająca do szkoły oraz niemająca źródła utrzymania.

2. Druga, wykorzystywana jest dla celów statystycznych przez Główny Urząd Statystyczny, wiąże się z badaniem, co kwartał aktywności ekonomicznej ludności. W tym ujęciu za bezrobotnego uznaje się osoby w wieku 15 lat i więcej, które:

• w okresie tygodnia, który był objęty badaniem, nie wykonywał pracy zarobkowej, przez co najmniej 1 godzinę

• podjęły działania w ciągu 4 tygodni (wliczając w to tydzień badany - jako ostatni) mający na celu znalezienie pracy

• wyrażały gotowość do podjęcia pracy w tygodniu badanym i następnych

Występowanie relatywnie dużego bezrobocia wynika na ogół z dwóch podstawowych przyczyn:

• ze zmiany w strukturze gospodarki

• ze spadku ogólnej aktywności gospodarczej, nazywanego recesją

Zmiany strukturalne dokonują się w wyniku wprowadzenia szeroko rozumianego postępu technicznego, a także na skutek otwierania gospodarki „na świat”, czego przykładem między innymi jest Polska. W rezultacie niektóre gałęzie gospodarki tracą na znaczeniu ( przemysł ciężki) a zyskują inne lub nowo powstałe. Wtedy następuje utrata miejsce pracy dla wielu ludzi, z określonymi kwalifikacjami, na które spada popyt. Stan ten trwa tak długo dopóki ludzie nie zdobędą nowych kwalifikacji, na które jest zapotrzebowanie.

Recesja pojawia się w spadku ogólnej aktywności gospodarczej, z czym wiąże się ograniczenie wielkości produkcji i wymiany.

BEZROBOCIE FRYKCYJNE (przejściowe) - występuje w gospodarce bez względu na aktualnie panujące warunki do jej rozwoju. Objęte są nim osoby, które chwilowo pozostają bez pracy, gdyż są w trakcie zmiany miejsca zatrudnienia. Musi upłynąć pewien okres, za ludzie znajdą nowe zatrudnienie. Szacuje się ja 2-3% zasobów siły roboczej. Stąd występowanie bezrobocia na tym poziomie uznaje się za stan pełnego zatrudnienia w gospodarce. Dopiero przekroczenia poziomu bezrobocia frykcyjnego nazywane jest bezrobociem rzeczywistym, czyli strukturalnym lub koniunkturalnym.

BEZROBOCIE STRUKTURALNE - występuje w sytuacji braku dostatecznej ilości kapitału do stworzenia miejsc pracy. Jeżeli zwiększa się liczba osób w wieku produkcyjnym, o wzroście zatrudnienia, a tym samym i wielkości bezrobocia, decyduje zdolność całej gospodarki do powiększania liczby produktywnych miejsc pracy. A to zależy od dynamiki rozwoju gospodarki wspieranej stopniem konkurencyjności. Ten rodzaj bezrobocia może być skutkiem przekształcenia struktury gospodarki, która nie stwarza popytu na oferowane przez kapitał ludzki rodzaje kwalifikacji. Na ogół trwa to długo nawet kilka lat.

BEZROBOCIE KONUNKTURALNE (cykliczne) - zależy od aktualnych warunków produkcyjnych, handlowych, kredytowych, podatkowych i innych, w których działają podmioty rynkowe i które wpływają na osiągane przez nie efekty ekonomiczne. Ten rodzaj bezrobocia może trwać kilka miesięcy, a nawet kilka lat, jeżeli załamanie koniunktury jest względnie trwałe.

BEZROBOCIE UKRYTE - dotyczy ono ludzi, którzy są zatrudnieni, mimo że nie ma faktycznego zapotrzebowania na ich pracę, a także ludzi z różnych wzglądów nie ujętych w rejestrze bezrobotnym. Dziedziną gospodarki w Polsce, w której występuje wysokie bezrobocie ukryte, jest rolnictwo. Przy trudnościach ze znalezieniem pracy absolwenci szkół pochodzących ze wsi trafiają z powrotem do gospodarstw swoich rodziców i tam wspólnie z nimi pracują, oczekując wzrostu popytu ze strony rynku miejskiego na ich kwalifikacje.

BEZROBOCIE NATURALNE - jest to taki poziom bezrobocia, który nie wywołuje napięć inflacyjnych lub, przy którym rynek pracy jest w równowadze.

RÓWNOWAGA ZEWNĘTRZNA - równowaga bilansu handlowego i płatniczego, walczy się z deficytem.

Stopa bezrobocia.

Bezrobocie jest zjawiskiem niekorzystnym dla gospodarki i społeczeństwa, stąd bardzo ważną sprawą jest jego właściwy pomiar. Najczęściej stosowanym miernikiem jest stopa bezrobocia.

STOPA BEZROBOCIA - (b) określana jest jako procentowy udział bezrobotnych (U) w wielkości zasobów pracy (N)

Skalę bezrobocia dobrowolnego w gospodarce mierzy się naturalna stopą bezrobocia. Wyraża ona w procentach stosunek liczy ludzi niepracujących z własnego wyboru lub zmuszonych nie pracować na skutek zmian strukturalnych w gospodarce do wielkości zasobów siły roboczej w danym okresie.

POLITYKA GOSPODARCZEJ

1.Kategorie instrumentów polityki gospodarczej:

• automatyczne - pracują w sposób ciągły

• instrumenty zmniejszane w drodze odrębnych decyzji, reguł prawnych

• instrumenty wymagające pełnego cyklu decyzyjnego

2.Instrumenty polityki gospodarczej:

• polityka budżetowa

• polityka pieniężna

• polityka kursu walutowego

• polityka handlowa

• polityka cenowo - dochodowa

3.Polityka budżetowa - użycie wydatków i przychodów rządowych zmierza do określonych celów.

4.Automatyczne stabilizatory koniunktury:

• w systemie podatkowym

• w systemie ubezpieczeniowym

• w systemie cen gwarantowanych na produkty rolne

5.Klasyfikacja dochodów budżetowych:

• kryterium prawne

• kryterium ekonomiczne

• kryterium organizacyjne

6.Podmioty polityki gospodarczej:

• centralne i terytorialne organy władzy państwowej.

• samorządowe organy władz państwowej

• organizacje pozarządowe

• inne np.: organizacje społeczne

7.Funkcje polityki gospodarczej:

1. ujęcie tradycyjne

28. kształtowanie i ochrona prawa własności

29. zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego państwa

30. utrzymanie wymiaru sprawiedliwości

31. kształtowanie systemu pieniężnego

b) ujęcie współczesne

• wszystkie powyższe

• korygowanie słabości i eliminacja niedoskonałości mechanizmu rynkowego pod kątem

• podnoszenia efektywności gospodarki w skali ogólnospołecznej

• ograniczenie nadmiernych w podziale produktu społecznego

• stabilizacja gospodarki

Słabości rynku:

a) nieefektywność

• występowanie monopoli związane z niedoskonałą konkurencją

• koszty zewnętrzne (społeczne)

• brak zainteresowania przedsiębiorców pewnymi dziedzinami życia gospodarczego

b) nierówność dochodów

c) niestabilność gospodarki

8.Uwarunkowania polityki gospodarczej:

a) uwarunkowania zewnętrzne

• międzynarodowa sytuacja polityczna i stosunki z sąsiadami

• przynależność do międzynarodowych ugrupowań politycznych, militarnych i gospodarczych

• międzynarodowa sytuacja gospodarcza

• warunki wymiany

b) uwarunkowania wewnętrzne

• stan i struktura zasobów przyrodniczych i majątkowe zasoby ludzkie

• zagospodarowanie przestrzeni kraju i regionu

• sytuacja polityczna kraju

• stosunki narodowościowe

• układ siła polityczna w kraju

c)uwarunkowanie ustrojowo - społeczne

• ustrój polityczno - społeczny

• struktury administracyjne i społeczne

• rozwiązania instytucjonalno - systemowe w gospodarce

• doktryna (nauka + światopogląd)

9. Cele polityki gospodarczej:

a) cele generalne

• suwerenność narodowa

• sprawiedliwość

• postęp społeczny

• prawa człowieka

b) cele ustrojowo - systemowe i polityczne

• umacnianie istniejącego systemu ekonomicznego i zapewnienie jego ewolucji

c) cele ekonomiczne

• wzrost dobrobytu

• wzrost gospodarczy

• wzrost konkurencyjności gospodarki

• wzrost innowacji i przedsiębiorczości

d) cele społeczne

• podział dochodów

• gwarancja zatrudnienia

• dostęp do dóbr kulturalnych i oświaty

• zapewnienie ochrony zdrowia

• zabezpieczenie społeczne

10. Dziedziny polityki gospodarczej

a) polityka wzrostu

b) polityka strukturalna

c) polityka ekonomiczna

d) polityki sektorowe (polityka celna, transportowa, morska, itp.)

PROGNOZA - jest to zbiór opartych na naukowych podstawowych przewidywań dotyczących pewnych zdarzeń w przyszłości. Celem prognozy jest rozpoznawanie tych zdarzeń.

PLAN - kształtowanie tych zdarzeń.

PLANOWANIE GOSPODARCZE - to taka procedura, która polega na świadomym i systematycznym przetwarzaniu informacji o charakterze ekonomicznym i technicznym oraz na konstruowaniu wewnętrznie spójnych koncepcji, strategii działania pod kątem najlepszego osiągania wyznaczonych celów.

DEFLATOR - średnia ważona zmiana cen wszystkich dóbr będących składnikiem PNB (waga % udziału dóbr w PNB)

POLITYKA FISKALNA

1.Polityka fiskalna - zakres pojęć.

POLITYKA FISKALNA - to dobór źródeł i metod gromadzenia dochodów publicznych jak też kierunków i sposobów realizacji wydatków publicznych dla osiągnięcia celów społecznych i gospodarczych ustalonych przez właściwe organy publiczne.

Polityka fiskalna:

a) polityka budżetowa

• jednostki budżetowe

b) fundusze celowe

c) gospodarka pozabudżetowa

• zakłady budżetowe

• środki specjalne

• gospodarstwa pomocnicze

JEDNOSTKI BUDŻETOWE - to wyodrębnione organizacyjne jednostki, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu państwa, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek budżetu państwa.

FUNDUSZE CELOWE - to fundusze powoływane ustawą na realizację wyodrębnionych zadań, bezpośrednio powiązanych z budżetem, mogą posiadać osobowość prawną lub też stanowić wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje wskazany w ustawie w organ.

ZAKŁADY BUDŻETOWE - jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które odpłatnie wykonują zadania pokrywając koszty swojej działalności z rachunków własnych. Nadwyżkę swoich środków obrotowych wpłacają do budżetu na koniec okresów rozliczeniowych.

ŚRODKI SPECJALNE - to środki finansowe gromadzone przez jednostki budżetowe na wyodrębnionych rachunkach bankowych.

GOSPODARSTWO POMOCNICZE - jest wyodrębnione z jednostki budżetowej pod kątem organizacyjnym finansowym; pokrywa swoje koszty z działalności i z uzyskanych przychodów 50% zysku wpłaca do budżetu.

.Funkcje gospodarcze państwa:

• koncepcyjno - ustrojowa

• instytucjonalno - organizacyjne

• sterownicze (celowościowa)

• regulacyjna

• informacyjna

• kontrolna

Budżet państwa - to roczny plan dochodów i wydatków oraz sfera przychodów i rozchodów

1. organów władzy państwowej, kontroli i obrony sądowej

2. sądów i trybunałów

3. administracji rządowej

.Zasady budżetowe:

1. jednoroczne - ustalone na rok

2. jawności

3. jedności - jest jeden budżet

4. powszechności - obejmuje całą działalność państwa

5. równowagi budżetowej - powinien być zrównoważony

.Dochody budżetowe:

1. podatki - pobierane przez państwo

• bezpośrednie - dochodowe od osób fizycznych; dochodowe od osób prawnych

ZALETY:

• stałe

• relatywnie niskie koszty

• elastyczny sposób kształtowania stóp

• poczucie sprawiedliwości

WADY:

• niesystematyczność wpływów

• niejasne zasady

• przyjmowanie jako konfiskata

• ściąganie wymaga wykwalifikowanej kadry

• aparat skarbowy

2. pośrednie: VAT, akcyza

VAT- ZALETY

• brak świadomości poboru

• niskie koszty ściągania

• stałe obciążenie konsumpcji = stały dochód

VAT - WADY

• dotyczą głównie konsumpcji = dotyczy najuboższych

• mogą krępować działalność

Akcyza - towary luksusowe, szkodliwe

• cło

• opłaty skarbowe

Adam Smith 1776 rok

• wysokość podatków z góry ustalona

• sposób i warunki płatności wygodne dla płatnika

• koszty poboru niskie

• podatek nie powinien krępować przedsiębiorczości podatnika

• sprawiedliwe i nie powinny przewyższać możliwość podatnika

Wydatki budżetowe:

• dotacje i subwencje

• wydatki bieżące jednostek budżetowych np.: wojska

• obsługa długu zagranicznego

• świadczenia na rzecz osób fizycznych

• wydatki majątkowe

Podział wydatków:

1. związane z tradycyjnym pełnieniem przez państwo działalności takich jak

• ochrona narodowa

• służba zdrowia

• administracja

• wymiar sprawiedliwości

2. związane z realizacją celów społecznych państwa dobrobytu

• oświata

• kultura

3. wynikające z pełnienia funkcji interwencyjnych

• oddziaływanie na inwestycje produkcyjne i infrastrukturalne

• subsydia dla rolnictwa, przedsiębiorstw państwowych

Klasyfikacja wydatków budżetowych: wg przedmiotu wydatkowania

• podział na wydatki bieżące i inwestycyjne

• podział na wydatki fiskalne i redystrybucyjna

• podział na wydatki zwrotne i bezzwrotne

DEFICYT BUDŻETOWY - różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa, stanowi odpowiednią nadwyżkę lub deficyt budżetu państwa. Jest finansowany przez emisje papierów wartościowych czyli bonów skarbowych, obligacje skarbowe.

Deficyt państwa:

1. budżetowy

• wydatki > dochody w budżecie państwa

2. ekonomiczny

• rekompensaty + wpłaty do OFE

• UMIS

3. finansów publicznych

• budżet państwa + deficyt samorządowy + wynik finansowy + wynik funduszy

Możliwości pokrycia deficytu:

a) sprzedaż skarbowych papierów wartościowych

3. pożyczki w bankach komercyjnych

4. nadwyżka budżetowa

Deficyt a inflacja.

Deficyt = zwiększa inflację (efekt inflacyjny nadwyżki - zmniejsza (efekt deflacyjny) )

Deficyt a efekt wypchania:

• zaopatrzenie na kredyt

• zwiększenie wydatków

• zmniejszają się inwestycje prywatne

• wypycha inwestycje

DŁUG PUBLICZNY - nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora.

Obejmuje zobowiązania Skarbu Państwa z tytułu:

1. wyemitowanych papierów wartościowych

2. zaciągnięcie kredytów i pożyczek

3. przyjęcie depozytów

4. wymagalnych zobowiązań

• jednostek budżetowych

• wynikających z ustaw, orzeczeń sądowych, gwarancji, poręczeń oraz innych tytułów

Dług dzielimy na :

a) krajowy

2. zagraniczny (zobowiązania wobec Klubu Londyńskiego i Klubu Paryskiego)

Dług w relacji do PKB < 60% Polska spełnia to kryterium

Ustawa budżetowa ustala:

1. dochody budżetu państwa

2. zestawienie dochodów i wydatków państwa

3. wykaz jednostek

Funkcje finansów publicznych:

1. redystrybucyjna

2. alokacyjna

3. stabilizacyjna

FUNKCJA REDYSTRBUCYJNA - dostosowanie podziału dochodów i bogactw do zgodności z tym co w społeczeństwie uznawane jest za „sprawiedliwy czy słuszny” podział bogactwa.

Pojęcie szerokie redystrybucji - konsumpcja dóbr publicznych

Pojęcie wąskie redystrybucji - pieniężne zmniejszanie dochodu poprzez różne podmioty finansowe i transferowanie tych środków do innych grup społecznych.

Sposoby redystrybucji:

• bezpośrednia redystrybucja za pomocą świadczeń pieniężnych

• możliwość korzystania częściowego lub całkowitego z dóbr publicznych

• oddziaływanie na sposób i warunki, w których kształtuje się pierwotna redystrybucja dochodów np.: szkolenie zawodowe

Redystrybucja - jest to wtórny podział dochodów

FUNKCJA ALOKACYJNA - kierowanie czynników wytwórczych do wytwarzania dóbr publicznych oraz ich podział między różne rodzaje dóbr publicznych (ustalenie ich struktury)

DOBRA PUBLICZNE - dobra, towary, usługi świadczone przez państwo o inne związki publiczno - prawne. Są one powszechne dla wszystkich obywateli przy odpłatności jedynie częściowej (pośredniej), nie mające formy jednolitej ceny, ale formy świadczenia fiskalnego z reguły zróżnicowanego dla różnych grup odbiorców.

Cena nie jest równa kosztowi.

FUNKCJA STABILIZACYJNA

Obszary gospodarcze, na jakie państwo może oddziaływać stabilizacyjnie.

• produkcja

• wymiana zagraniczna

• inflacja

• podaż pieniądza

Funkcja stabilizacyjna sprowadza się do stabilizacji pewnych obszarów gospodarki poprzez odpowiednie instrumenty polityki fiskalnej w połączeniu z polityką pieniężną.

PASYWNA POLITYKA BUDŻETOWA - opiera się na założeniu, że określone elementy dochodów i wydatków cechuje na gruncie określonych zasad poboru tendencja do automatycznego reagowania na zmiany sytuacji gospodarczej w celu wyzwolenia impulsów kompensacyjnych będących przeciw wagą wahań koniunktury. Są to tzw. automatyczne stabilizatory.

Konsekwencje dla budżetu stosowania automatycznych stabilizatorów:

1. boom - tendencje do nadwyżek

2. recesja - tendencja do deficytu

Zalety automatycznych stabilizatorów:

• samoczynny charakter reakcji

• skuteczna forma reagowania na wahania koniunktury

Wady automatycznych stabilizatorów:

• bezradne wobec problemów strukturalnych

• nie tworzą bodźców do zmiany istniejącej sytuacji

AKTYWNA POLITYKA BUDŻETOWA - ma miejsce wówczas, gdy państwo stosuje wybrane środki i instrumenty w celu przeciwdziałania cyklicznym fluktuacją (wahaniom, zmianą) w celu przeciwdziałania negatywnym zjawiskom w gospodarce i stabilizacji.

Instrumenty aktywnej polityki budżetowej:

1. stopy podatkowe

2. cła

3. ulgi, zasiłki, transfer

Wady aktywnej polityki budżetowej:

1. opóźnienia

• diagnostyczne, czyli opóźnienia reakcji na negatywne czynniki zachodzące w gospodarce

• akcyzyjne, czyli opóźnienia w do czasu podjęcia decyzji

• wdrożenia, czyli czas od momentu podjęcia decyzji do jej wprowadzenia

• związane z reakcją podmiotów

2. inflacjogenność - jest związana z tym, że pewne grupy społeczne pobierające np.: zasiłki, nie chcą z nich rezygnować co w czasie recesji powoduje inflację

Zalety aktywnej polityki budżetowej:

a) znakomita forma reagowania na zmiany strukturalne

3. tworzą bodźce do zmiany istniejące sytuacji

POLITYKA MONETARNA (PIENIĘŻNA)

Rynek pieniądza - zastosowany jest tutaj Model Hicks'a przyjmuje się kilka założeń upraszczających:

• rozpatruje się okres krótki, w którym rozmiary wyposażenia kapitałowego są stałe

• siła robocza jest jednorodna

• abstrahuje się od zjawisk deprecjacji kapitału, dzięki czemu produkcja dóbr inwestycyjnych jest równa nowym inwestycjom

• wielkości ekonomiczne wyrażane są w jednostkach płac nominalnych, przy czym zakłada się, że stawka płac nominalnych nie ulegnie zmianie, dzięki temu założeniu Hicks nie musiał wprowadzać rozróżnienia między wielkościami nominalnymi a realnymi

• istnieją niewykorzystane zdolności wytwórcze

Narzędzia polityki monetarnej

NBP może realizować politykę gospodarczą poprzez tzw. narzędzia polityki monetarnej

• operacje otwartego rynku

• wyznaczenie stopy rezerw obowiązkowych

• określenie stopy dyskontowej

• operacje refinansowe

Głównym celem jest stabilność poziomu cen (ograniczenie inflacji).

.Podaż pieniądza.

a) baza monetarna - pieniądz wielkiej mocy, jest to łączna ilość banknotów i bilonu będącego w obiegu poza bankiem oraz będącego w posiadaniu systemu bankowego

b) agregaty pieniężne

• M1 - pieniądz gotówkowy w obiegu oraz depozyty złotówkowe na żądanie i oszczędnościowe będące w posiadaniu gospodarstw domowych oraz depozyty złotówkowe na żądanie

• M2 - depozyty terminowe gospodarstw domowych i przedsiębiorstw

1. Grupa pożyczki zaciągane lub udzielone przez rząd:

1. Pożyczki udzielone z zagranicy

2. Pożyczki udzielone krajowym podatnikom

3. Pożyczki zaciągane z zagranicy

4. Pożyczki zaciągane u podatników krajowych

2. Grupa związana z operacjami na długu publicznym

1. Operacje otwartego rynku

2. Inne operacje

3. Grupa związana ze stopą procentową

1. Stopa dyskontowa

2. Limitowanie stopy

3. Rządowe gwarancje udzielonych pożyczek

4. Grupa związana z oddziaływaniem na kreacje kredytu przez banki

1. Rezerwy obowiązkowe

2. Limity w udzieleniu kredytów dla instytucji rynku pieniężnego i innych podmiotów (maksymalne zagwarantowanie)

3. Wymóg pozwoleń na indywidualne pożyczki.

4. Inne sposoby bezpośredniego oddziaływania ba kreację popytu (ustalenie programu kredytowego udzielanego w danym czasie)

5. Grupa związana z oddziaływaniem na zaciągane i udzielane pożyczki przez inne podmioty.

1. Kontrola wysokości pożyczek zaciągniętych przez władze lokalne i przedsiębiorstwa publiczne

2. Kontrola zaciągania zobowiązań przez firmy sektora prywatnego poprzez emisję akcji (GPW)

3. Regulowanie transakcji kupna, sprzedaży na zasadach ratalnych

4. Kontrola innych instytucji finansowych.

INSTRUMENT	Przeciwdziałanie bezrobociu	Zwalczanie inflacji	Stabilny wzrost gospodarczy	Utrzymanie równowagi zewnętrznej
Pożyczki				eksport+ import
Stopy % B.C.
Gwarancje rządowe				eksport
Stopy rezerw obowiązkowych
Inne sposoby bezpośredniego oddziaływania na kreację popytu	złagodzeni	zaostrzenie	złagodzenie	Zaostrzenie
Regularne transakcje kupna-sprzedaży na zasadach ratalnych	złagodzenie	zaostrzenie	złagodzenie	złagodzenie

1.Pieniądz - postać i funkcje.

PIENIĄDZ - jest to powszechnie akceptowany towar, który na bazie umowy społecznej ma powszechnie moc zwalniania od zobowiązań.

Postać pieniądza.

a) zapis księgowy (zdematerializowany)

SDR Specjalne Prawa Ciągnienia (MFW)

b) pieniądz towarowy np.: złoto, srebro

4. pieniądz symboliczny (znak pieniężny): banknot, bilon, monety.

Pierwszy banknot John Low Francja 1918 rok

Wartość nominalna wyprodukowania bilonu przekracza koszt wytworzenia np.: koszt wytworzenia 1gr = 2gr

Funkcje pieniądza:

a) środek wymiany

• powszechnie akceptowany

• łatwo przenośny

• łatwo podzielny

• trudny do podrobienia

3. środek płatniczy ma moc zwalnia od zobowiązań

4. jednostka rozrachunkowa - wyrażania cen

d) miernik wartości - odroczenie płatności (wyrażenie ceny w długim okresie)

5. środek tezauryzacji (skarbienia)

Pojęcie należności Banku Centralnego

Należy wyróżnić dwa składające się na nie aspekty:

a) chodzi o zakres odpowiedzialności banku centralnego w sensie przedmiotowym (za jakie sprawy bank odpowiada)

b) chodzi o odpowiedzialność banku w sensie podmiotowym, (przed kim jest on odpowiedzialny za swoją politykę)

Najważniejsze cechy świadczące o niezależności banku centralnego (wg, Neumanna)

a) zakres bezpośredniego finansowania sektora publicznego

b) niepodleganie instytucjom ze strony rządu

c) suwerenność w zakresie polityki kursu walutowego

d) przepisy gwarantujące osobistą niezależność członków zarządu i rady

6. konstytucja rangi stanu Banku Centralnego

Argumenty za niezależnością Banku Centralnego

a) zmniejsza oczekiwania inflacyjne

2. dysponuje władzą fiskalną

3. umożliwia przeprowadzenie koniecznych ale niepopularnych decyzji

d) empiryczne:

• niższa inflacja

• przeciętne tempo wzrostu krajów rozwijających się - wyższe

• wyżej stopień niezależności jest skorelowany z poprawą wymienności między inflacją a produkcją z krajów rozwijających się

Argumenty przeciw niezależności Banku Centralnego

a) niezależność Banku Centralnego oznacza utratę demokratycznej kontroli nad jej funkcjonowaniem

b) powinien być traktowany ja każdy inny podmiot

c) możliwość skutecznego ograniczenia inflacji nie zależy od stopnia formalnej autonomii banku, lecz od głębszej tzw. finansowej pozycji wobec inflacji

d) korzyści z niezależności są niżesz niż koszty

5. wzrost niestabilności produkcyjnej

Instrumenty oddziaływania Banku Centralnego na podaż pieniądza:

1. zmiana stopy rezerw obowiązkowych

2. zmiana stopy redyskontowej

3. operacje otwartego rynku

STOPY REZERW OBOWIĄZKOWYCH - stosunek ogólnej ilości gotówki w kasach banków komercyjnych i rezerw w Banku Centralnym, do ogólnej wielkości depozytów.

Powody istnienia rezerw obowiązkowych:

1. zabezpieczenie przed niewypłacalnością banków

2. instrument regulacji zdolności kredytowych

Zwiększenie stopy rezerw obowiązkowych powoduje następujące konsekwencje w gospodarce:

a) zmniejszenie mnożnika kreacji pieniądza M_k = I/Z_ro

2. zmniejszenie podaży pieniądza

3. zmniejszenie potencjalnych zysków banków komercyjnych

4. mobilizację banków do ściągania wierzytelności

5. zachęca banki komercyjne do sprzedaży papierów wartościowych w celu uzupełnienia rezerw

6. ograniczenie wydatków inwestycyjnych i konsumpcyjnych, czyli ogólnie zmniejszenie aktywności gospodarczej

7. instrument ten nie działa selektywnie

STOPA REDYSKONTOWA - jest to stopa procentowa stosowana przez Bank Centralny przy udzieleniu kredytów bankom komercyjnym pod zastaw uprzednio zdyskontowanych weksli lub papierów wartościowych.

Wzrost stopy procentowej zwiększa wartość redyskonta weksli, czyli zwiększa koszt kredytów, a zatem skutkuje ograniczeniem aktywności gospodarczej.

Jeżeli wzrasta stopa procentowa mamy do czynienia z aprecjacją waluty (wzrost wartości rynkowej waluty), co z kolei powoduje, że wartość importu wzrasta, wówczas następuje pogorszenie obrotów na rachunku bieżącym oraz napływ kapitału spekulacyjnego.

OPERACJE OTWARTGO RYNKU - są to operacje warunkowe zwane REPO, czyli Bank Centralny kupuje papiery wartościowe od banków komercyjnych pod warunkiem, że one ją odkupią w określonym czasie i po określonej cenie.

OPERACJE REPO i REVERS REPO - są operacjami o krótkim okresie zapadalności od 1 do 14 dni, są to tzw. operacje warunkowe.

Mamy również do czynienia z operacjami bezwarunkowymi np.: outright, które wpływają na stopę oprocentowania w długim okresie.

Najpowszechniejszymi papierami wartościowymi są opcje 28 dniowe.

Oddziaływanie Banku Centralnego na kursy walutowe mogą być pośrednią działalnością Banku Centralnego, jednakże kurs walutowy nie w pełni wyraża zmianę sytuacji w praktyce pieniężnej, ponieważ:

1. kurs walutowy wpływa na ceny ale jest też przez te ceny determinowany

2. na kurs walutowy szczególnie w krótkim okresie wpływają inne zjawiska, takie jak np.: przepływ kapitału, interwencja walutowa władz, wahania koniunkturalne

---