Margaret Mead

1. Typologia kultur - charakterystyka i zasadnicze zjawiska (np. ciągłość kulturowa)

1 przeszłość; kultury postfiguratywne - czyli nieocenieni przodkowie

- dzieci uczą się głównie od rodziców

- społeczeństwa pierwotne, wąskie grupy religijne i ideologiczne enklawy są głównie postfiguratywne

- zmiany zachodzą wolno i są tak trudne do zauważenia, że dziadkowie nie marzą, by życie ich wnuków było inne niż ich własne

- przeszłość dorosłych jest przyszłością młodych' wzmacnia to stabilność systemu

- przekonanie wyrażane przez członków starszego pokolenia w każdym ich zachowaniu, że ich sposób życia nie ulega zmianom, że jest odwiecznie ten sam - bez względu na to, czy w rzeczywistości jest to prawda czy nie

- brak zmian i skuteczne wdrażanie każdego dziecka do bezwzględnego uznania form kulturowych

- kultury te istnieją również np. wśród ludów koczowniczych, które wędrują 2 razy do roku; nielicznych grup arystokracji

- członkostwo w grupie dostępne jest raczej tylko przez urodzenie i wyjątkowo nadawane tym, którzy się o nie ubiegają, wymaga totalnej i bezwarunkowej identyfikacji

- wymagają obecności 3 generacji (dziadkowie- ojcowie- dzieci)

- ciągłość kulturowa - przekazywana z pokolenia na pokolenie; jest zachowana poprzez wyparcie z pamięci wszystkiego, co zakłóca poczucie tożsamości i trwałości

- główna przyczyna trwałości kultury - niepodważalność jego nieuświadomiony charakter, bezwzględny sposób przekazywania

- zmiany są w zasadzie niemożliwe - zachodzą bardzo rzadko

- przekaz tylko w formie ustnej

- bezczasowość - nie ma lat, tylko cyklicznie powtarzające się obyczaje

- nie ma sprzeciwu - jest posłuszeństwo

- spotykając inną kulturę podkreśla swoją inność

- zerwanie z grupą jest bardzo trudne, nawet po zmianie myślimy o pierwszej

- wszystko co się dzieje już się kiedyś działo, daje to poczucie bezpieczeństwa

- przykłady - plemiona afrykańskie, śląska rodzina z tradycjami, wielopokoleniowa rodzina wiejska z tradycjami

2 teraźniejszość; kultury kofiguratywne - czyli odnalezieni rówieśnicy

- dominującym wzorem dla członków społeczeństwa jest zachowanie rówieśników

- starsi nadal odgrywają rolę podstawową w tym sensie, że określają formy i granice, w których kofiguracja może wystąpić w zachowaniu młodych

- bierze początek z rozpadu systemu postfiguratywnego. Przyczyny mogą być takie: kataklizm, pojawienie się nowych technologii, osiedlenie w nowym kraju, wynik podboju, wynik przewrotu religijnego, przemiany rewolucyjne

- zwiększa się dystans między pokoleniami, brak porozumienia

- starsi żyją nowych wartościach, ale w nie nie wierzą

- osoby starsze zostają same w domach lub umieszczane są w placówkach. Rodzice i dzieci przeprowadzają się do własnych domów

- rodzina jest bardziej elastyczna, otwarta na zmiany, dynamiczna

- przykłady: nowa fala emigracji, zakłady typu zamkniętego (przedszkole, więzienie, oddziały zamknięte w szpitalu)

3 przyszłość; kultura prefiguratywna - kultura zagadkowych dzieci

- rozłam międzypokoleniowy - utrata zaufania do dawnych wzorów, gdzie rodzice nie wiedzą już jak powinni uczyć własne dzieci

- rozwój techniki i medycyny

- zmiana stylu życia - kobieta staje się aktywna, robi karierę, mężczyzna zaczyna pomagać w domu

- starsi uczą się od dzieci

- zjawisko globalnej wioski - to co dzieje się u nas już po chwili informacja o tym dociera na drugi koniec świata. Mamy wspólnotę informacji, ale też zagrożeń

- dominuje jedno pokolenie - pokolenie dzieci

- w ramach pokolenia występują duże rozłamy

- każdy z nas jest inny, ale wszyscy mamy takie same dążenia, ludzie nastawieni są na konsumpcję

- o tym co było nie można zapomnieć, trzeba nauczyć się budować pomost między pokoleniami - trzeba nauczyć się dialogu

- osoby starsze są bardziej zamknięte, wycofane niż osoby młode

Robert Merton

2. Pojęcie anomii, dewiacji, podstawowe pojęcia

Koncepcje etiologiczne - poszukują przyczyny dlaczego ludzie popełniają czyny dewiacyjne

Dewiacja - zachowanie niezgodne z normą i/lub wartością społeczną. W ujęciu Mertona zachowanie dewiacyjne nie jest czymś nienormalnym lub „patologicznym”, lecz stanowi oczekiwany rezultat pewnych napięć w strukturach: społecznej i kulturowej. Wg niego zachowanie dewiacyjne jest normalne w tym sensie, że stanowi normalne tj. oczekiwane i poniekąd racjonalne działanie

Struktura społeczna - zorganizowany zespół społecznych zależności, w które uwikłani są w różny sposób członkowie społeczeństwa lub grupy

Struktura kultowa - zespół kierujących zachowaniem wartości normatywnych, wspólnych członkom określonego społeczeństwa czy grupy.

Element struktury kulturowej - kulturowo zdefiniowane cele (cele kulturowe są zazwyczaj powiązane i tworzą hierarchię wartości, cechuje je więc pewien stopień integracji. Owe rzeczy warte zabiegów to cele dominujące), usankcjonowane środki służące do realizacji kulturowo określonych celów (normy instytucjonalne; określają sposoby postępowania uznane za dopuszczalne w realizacji tych celów). We właściwie funkcjonującym społeczeństwie cele kulturowe i instytucjonalne środki służące do ich realizacji są harmonijnie ze sobą powiązane. Jednak równowaga może ulec zachwianiu dwa idealne, biegunowe typy społeczeństwa:

1. Społeczeństwo, w którym cele są ważniejsze niż wiodące do nich środki - społeczeństwo, w którym „wszystkie chwyty są dozwolone”, w którym cel kulturowy staje się tak ważny, że uświęca wszelkie sposoby (normy instytucjonalne) jego realizacji

2. Działania, które służyły realizacji zamierzeń, stają się celem samym w sobie, a konformizm staje się wartością podstawową. Innymi słowy cele kulturowe stają się nieistotne, wyparte ze świadomości zbiorowej czy zapomniane przez nią, liczy się natomiast ścisłe przestrzeganie rytuałów. Społeczeństwo takie można określić jako tradycyjne lub „święte”, ponieważ wachlarz kulturowo aprobowanych zachowań jest bardzo wąskie

Właściwie zintegrowana kultura - członkowie społeczeństwa czerpią satysfakcję zarówno z realizacji wymogów kulturowych, jak i z przestrzegania instytucjonalnych sposobów prowadzących do ich realizacji.

Struktura społeczeństwa - nie wszyscy mają równe szanse w rywalizacji. Jednostki usytuowane na wyższych szczeblach drabiny hierarchii społeczne są wyraźnie uprzywilejowane we współzawodnictwie, a jednostki zajmujące dolne szczeble mają znacznie mniejsze szanse zrealizowania celów wyznaczanych przez kulturę.

Cele usankcjonowane przez kulturę - najwyżej plasuje się sukces, osiągnięcia, wspinanie się po kolejnych szczeblach drabiny społecznej przez „robienie pieniędzy”, zdobywanie wykształcenia, zawodu, popularności (cele sukcesu - odwoływanie się do desygnatów materialnych)

Teoria anomii -brak równowagi między postrzeganą istotnością celów i środków kulturowych sprzyja „chodzeniu na skróty”, sięganiu po nie aprobowane, nieinstytucjonalne (np. nielegalne) środki.

Sukces - relatywizowanie pozycji osiągniętej przez jednostkę względem innych. 3 zasady : wszyscy powinni dążyć do tych samych celów, obecne, widoczne niepowodzenie jest tylko przystankiem na drodze do ostatecznego sukcesu, autentyczną porażką jest wyłącznie ograniczenie lub wyzbycie się ambicji

Anomia - załamanie zdarzające się w strukturze kulturowej, występujące zwłaszcza wtedy, kiedy istnieje silna rozbieżność pomiędzy normami i celami kulturowymi a społecznie ustrukturowanymi możliwościami działania członków grupy zgodnie z tymi normami

3. Typy adaptacji - charakterystyka i geneza wykształcenia się poszczególnych typów przystosowania

5 typów przystosowania się jednostek do sytuacji dysharmonii między elementami struktury kulturowej oraz między strukturą kulturową a strukturą społeczną. Odnoszą się te typy do ról społecznych pełnionych przez jednostki w różnorodnych sytuacjach, nie zaś do charakterów czy typów osobowości

Sposoby przystosowania	Cele kulturowe	Zinstytucjonalizowane środki
Konformizm	+	+
Innowacja	+	-
Rytualizm	-	+
Wycofanie	-	-
Bunt	±	±

Konformizm - akceptowanie zarówno celów kulturowych jak i zinstytucjonalizowanych środków służących do ich realizacji. Reakcje konformistyczne muszą być dominujące, by system społ. Mógł właściwie funkcjonować. Jednostki dążą do osiągnięcia kulturowo wyznaczonych celów przestrzegając jednocześnie norm określających sposoby ich realizacji. Czynny typ przystosowania, dostosowania się do społeczeństwa. Konformistę społeczeństwo lubi i szanuje. To dzięki jego wysiłkom wszystko toczy się tak, jak należy.

Innowacja - dążenie do osiągnięcia kulturowo usankcjonowanych celów, jednakże przy wykorzystywaniu nieinstytucjonalnych (tj. zabronionych, nieetycznych) środków. Dążą do realizacji tych samych celów-wartości co konformistyczni członkowie społeczeństwa, odrzucają jednak konformistyczne środki prowadzące do ich realizacji. Ten typ adaptacji oznacza, że jednostka została zsocjalizowana w sposób niepełny. Występuje we wszystkich warstwach społecznych np. w wyższych przejawia się głównie w przestępczości typu white-collar. Pojawia się wszędzie tam, gdzie struktura kulturowa kładzie nadmierny nacisk na jakikolwiek rodzaj sukcesu. Innowator bywa czasami doceniany za swą przebiegłość i spryt. Jest on przynajmniej aktywny, coś mu się chce, do czegoś dąży. Czynny typ

Rytualizm - odrzucenie celów wyznaczonych przez kulturę przy jednoczesnej akceptacji środków instytucjonalnych, czyli norm postępowania. Oznacza redukcję aspiracji, lub nawet całkowitą rezygnację z aspiracji do uzyskania sukcesu życiowego przy jednoczesnym niemal kompulsywnym trzymaniu się norm instytucjonalnych np. formalista, urzędas (epitety określające komponenty roli społecznej rytualisty). Jest to bierny typ przystosowania. Dla rytualisty bezpieczniejsze są małe ambicje, gdyż duże stwarzają poczucie zagrożenia i wywołują frustrację. Rytualista wyżej ceni bezpieczeństwo i spokój. Merton uważał, że rytualny typ przystosowania jest szczególnie częsty w tych społeczeństwach, w których status społeczny jednostki jest w dużej mierze uzależniony od jej własnych osiągnięć. Rytualista przynajmniej nie przeszkadza, jego zaś nadmierny konformizm bywa czasami pomocny w umacnianiu systemu. Dlaczego? - M. poszukiwał odpowiedzi w specyficznym typie socjalizacji, który charakteryzuje warstwy niższe-średnie. Odznacza się on dużym naciskiem na podporządkowanie, skrupulatność, odpowiedzialność i uległość. Jednostki cechuje swoiste przekonformizowanie, które sprawia, że ludzie poddani tak surowemu treningowi socjalizacyjnemu nie potrafią przełamać silnie zinternalizowanych zakazów naruszania norm instytucjonalnych. Aby zatem zredukować stan napięcia, rezygnują oni z aspiracji, skoro moralność nie pozwala sięgnąć po nonkonformistyczne środki, a usytuowanie warstw niższych-średnich w strukturze społecznej sprawia, że szansa realizacji podstawowych wymogów kulturowych w sposób konformistyczny są w nich niewiele większe niż w warstwach niższych.

Wycofanie - polega na odrzuceniu zarówno celów wyznaczanych przez kulturę, jak i instytucjonalnych środków służących do realizacji tych celów. Jednostki są członkami społeczeństwa jedynie formalnie - znajdują się w nim, lecz do niego nie należą, ponieważ nie podzielają systemu wartości tego społeczeństwa. Jest to najrzadszy i najbardziej potępiany rodzaj reakcji na stan anomii. Jednostki przystosowane przez wycofanie nie dość, że bezproduktywnie obciążają resztę społeczeństwa, które w swej przytłaczającej większości zmierza ku lepszej przyszłości, to na dodatek negują jego podstawowe wartości. Mówiąc o jednostkach, które się wycofują King Merton miał na uwadze takie kategorie ludzi jak: psychotycy, narkomani, alkoholicy, włóczędzy, hippisi. Najbardziej drastyczną formą wycofania jest samobójstwo. Reakcja wycofania jest prawdopodobna wówczas, gdy jednostka głęboko zinternalizowała zarówno cele kulturowe, jak i zinstytucjonalizowane środki służące do ich realizacji, jednakże jej pozycja w strukturze społecznej jest taka, że nie ma ona szans na realizację wymogów kulturowych. Internalizacja norm uniemożliwia tej jednostce sięgnięcie po środki nonkonformistyczne. Wówczas konflikt jest rozwiązywany przez jednoczesne odrzucenie obydwu elementów struktury kulturowej - celów i środków. Ucieczka jest całkowita, konflikt wyeliminowany i jednostka staje się człowiekiem odspołecznionym. Bierny typ

Bunt - odrzucenie zarówno dotychczasowych celów kulturowych, jak i zinstytucjonalizowanych środków służących do ich realizacji przy jednoczesnym dążeniu do wprowadzenia nowych celów kulturowych i nowych form instytucjonalnych. Wyprowadza ludzi na zewnątrz otaczającej struktury społecznej, aby tworzyli wizję i próbowali realizować strukturę nową, zupełnie przekształconą. Zakłada to wyobcowanie z panujących celów i wzorców, które uznawane są za czysto arbitralne. Ma grupowy, zorganizowany charakter. Do buntu dochodzi wówczas, gdy system instytucjonalny postrzegany jest jako przeszkoda w realizowaniu uznawanych społecznie celów. Jest charakterystyczny dla nowo wyłaniających się warstw lub klas społecznych, którym zastany system nie daje możliwości rozwoju adekwatnych do ich aspiracji.(Renegat - osobnik, który odrzuca panujące wartości, choć jemu samemu się powiodło, łamie on bowiem solidarność danej grupy czy klasy społecznej ostentacyjnie podważając jej ideały) czynny typ

Chicagowska szkoła ekologii społecznej

4. Twórca, podstawy teoretyczne

Teoria zróżnicowanych powiązań E.H. Sutherlanda jest uważana za ukoronowanie istotnego etapu rozwoju orientacji kulturowej - jest głęboko zakorzeniona w tradycji szkoły chicagowskiej. Wpływy szkoły uwidaczniają się również w teoriach podkultur. 2 zasadnicze źródła inspiracji teorii zróżnicowanych powiązań, która stanowi zwieńczenie dorobku szkoły chicagowskiej w dziedzinie dewiacji społecznej - prace chicagowskich ekologów społecznych, koncepcja konfliktu kultur Thorstena Sellina.

Darwinizm społeczny Parka - twórcą chicagowskiej szkoły ekologii społecznej był Robert E.Park. Uważał, że społeczności ludzie rządzą się tymi samymi prawami, co społeczności zwierząt czy roślin. Główne cechy społeczności: organizacja terytorialna, powiązanie z zajmowanym obszarem oraz trwałe więzy symbiotycznych zależności między jednostkami. Autor uważał, że walka o przestrzeń i dostęp do światła, którą obserwuje się w środowisku botanicznym, znajduje swe odpowiedniki w środowisku ludzkim, w szczególności w miastach. Walka, współpraca i konkurencja prowadzą do wytwarzania się w miastach specyficznej struktury przestrzennej, podobnie jak to ma miejsce w społecznościach zwierząt i roślin. Uważa, że osoby słabsze, mniej zaradne czy uzdolnione są spychane do najgorszych dzielnic, tak zwanych stref przejściowych, przylegających do centrum przemysłowo-handlowego. Tam najczęściej osiedlają się nowo przybyli emigranci, którzy z biegiem czasu przenoszą się do lepszych dzielnic, ulokowanych bliżej peryferii miasta czy wręcz na tereny podmiejskie. Proces ten nazywa się sukcesją.

5. Strefy Chicago (wg E. Burgessa) - kolejność, fazy tworzenia, charakterystyka

Ekologiczna analiza Chicago Burgessa. Badanie potwierdzające słuszność koncepcji Parka przeprowadził jego uczeń i współpracownik, Ernest W. Burgess. Stwierdził on istnienie na terenie Chicago 5 stref, czyli obszarów wyraźnie różniących się składem mieszkańców, a także charakterem zabudowy i pełnionych funkcji. Strefy te można porównać do kształtu fali powstającej na wodzie po wrzuceniu kamienia

Strefa I - wewnętrzna - centrum przemysłowo - handlowe

Strefa II - przejściowa - to obszar, który zmienia się z dzielnicy mieszkaniowej na przemysłowo-handlową w związku z rozrastaniem się centrum

Strefa III - obszar mieszkań robotniczych, który zamieszkują głównie ludzie opuszczający strefę przejściową

Strefa IV - zamieszkują ją przedstawiciele warstw średnich

Strefa V - strefa prywatnych rezydencji o wysokim standardzie (dzielnica willowa)

W analizie Burgessa centralną rolę odgrywa strefa przejściowa, której występowanie uważał on za nieuchronny skutek rozwoju metropolii i związanej z nim ekspansji przemysłu na tereny dzielnic przylegających do centrum. Strefa przejściowa to strefa zamieszkana przez ludzi, którzy z takich czy innych powodów przegrali walkę o byt i dostali się do niej niejako w drodze naturalnej selekcji.

8 Faz poszczególnych przekształceń stref

Faza I - faza własności domów jednorodzinnych o ścisłych więzach łączących społeczność

Faza II - faza najmu, w której następuje osłabienie wspólnoty sąsiedzkiej, opuszczanie domów i wynajmowanie

Faza III - faza inwazji biznesu - pojawiają się zakłady pracy, nowe sklepy, instytucje

Faza IV - faza pokoi do wynajęcia - wynajmuje się pokoje osobom, które podejmują pracę

Faza V - faza napływu grup rasowych i narodowościowych o niskim statusie kulturowym przypisanym

Faza VI - faza „wkraczania” przestępczości i występku

Faza VII - faza chaosu społecznego - skoro jest przestępczość, to pojawia się chaos

Faza VIII - faza w której biznes i przemysł „obejmują dzielnicę w całkowite posiadanie”

6. Wyniki badań strefy przejściowej zespołu C. Shawa oraz późniejsze wnioski Shawa i McKaya

Clifford R. Shaw - tak jak Burgess ustalił, że przestępczość w dzielnicach Chicago maleje wraz ze wzrostem ich od odległości od centrum. Największe nasilenie przestępczości, zarówno nieletnich, jak i dorosłych, zaobserwowano w strefie przejściowej, którą znamionował stan dezorganizacji społecznej oraz inne cechy, już wcześniej podkreślane przez Burgessa, m.in. duża gęstość zabudowy, przeludnienie, relatywne ubóstwo, niedostateczne wyposażenie sanitarne, brak urządzeń rekreacyjnych, mieszany skład ludności. Zespół kierowany przez Shawa stwierdził, że wysoki wskaźnik przestępczości w strefie przejściowej Chicago pozostawał bez zmian przez kilkadziesiąt lat mimo zasadniczych zmian składu etnicznego tych obszarów (odp. Czynnikach kulturowych)

Dwie orientacje:

I - reprezentowana przez Parka i Burgessa i współpracowników - czynniki ekologiczne uważali za różne od kulturowych i do tych I przykładali większą wagę. Czynniki ekologiczne (środowiska fizycznego), to m.in. zmiany sposobu mieszkania, zwiększanie się gęstości zaludnienia, ekspansja przemysłu. Uważali, że przestępczość jest wynikiem naturalnego procesu rozwoju miasta, a strefa przejściowa stanowi ostoję dla tych, którzy przegrali walkę o byt, nieuchronnie towarzyszącą rozwojowi wielkich miast

II - reprezentowana przez Shawa i jego współpracowników - obejmowała czynniki kulturowe -z jednej strony twierdził, że przestępczość nieletnich jest ściśle związana ze zjawiskami zachodzącymi w procesie rozwoju miasta, z drugiej strony przyczyn przestępczości w dzielnicach przejściowych upatrywał w osłabieniu kontroli społecznej, wynikającym z inwazji biznesu i przemysłu na te tereny.

Stwierdzono, że gdy przenoszono całe zbiorowości ze slumsów do innych dzielnic o znacznie wyższym standardzie, poziom dewiacji w tych dzielnicach gwałtownie wzrastał oraz pewne mniejszości etniczne, żyjące w dość hermetycznych gettach, cechowała niska przestępczość, mimo że mieszkały w strefie przejściowej (wśród Japończyków)

Wspólna praca Clifforda Shawa i Hery'ego D. McKaya

Transmisja kulturowa - dzieci żyjące w dzielnicach przestępczych są w większej mierze narażone na oddziaływanie różnorodnych, sprzecznych standardów i form zachowania. Ich podstawy i nawyki będą kształtowane w stopniu odpowiadającym zakresowi uczestnictwa w grupie o danym charakterze i identyfikacji z nią. Fakt utrzymywania się wysokiego poziomu przestępczości w dzielnicy przylegającej do przemysłowo-handlowego centrum Shaw i McKay także interpretowali w kategoriach transmisji kultury. Z map przedstawiających rozkład przestępców w kolejnych okresach wynika, że te same obszary charakteryzowała koncentracja tj. młodzi przestępcy z tych obszarów mają kontakt nie tylko z innymi przestępcami, którzy są ich rówieśnikami, lecz także z przestępcami w starszym wieku, którzy z kole mieli w dzieciństwie kontakt z przestępcami starszymi od nich itd. (przekazywane z pokolenia na pokolenie).

Shaw i McKay uważali, że choć w dzielnicach przestępczych także dominuje konformistyczny system wartości, to jednak funkcjonuje tam również dewiacyjny system wartości o dużej sile oddziaływania. Natomiast , w dzielnicach, w których przestępczość jest niska, takiego konkurencyjnego systemu wartości bądź w ogóle nie ma, bądź też nie jest on na tyle silny i rozpowszechniony, by móc wywrzeć istotny wpływ na zachowana młodzieży.

Krytyka szkoły Chicagowskiej - brak wspólnej koncepcji, ekologia społeczna nie skupiała się na problematyce stricte ekologicznej, nie sprecyzowano kierunku zależności między przestępczością a warunkami ekologicznymi.

Teoria konfliktu kultur Sellina

7. Zasadnicze dyrektywy metodologiczne Sellina

Norma zachowania - integralna część koncepcji Sellina stanowią postulaty metodologiczne. Sellin przeciwstawił się traktowaniu norm prawno karnych jako jedynej jednostki analizy w kryminologii (Ew. socjologii przestępczości). Stwierdził, że wszystko czego ustawodawstwo danego kraju w danej chwili zabrania, będzie dozwolone w jakimś czasie w przyszłości, jeśli nie założymy całkowitej stagnacji społecznej. Autor uważał przyjmowanie kodeksowych definicji przestępstw za jednostkę analizy socjologicznej za sprzeczne z „fundamentalnymi kryteriami nauki”. Uważał, że badacz problemów społecznych musi mieć pełną swobodę w zakreślaniu swego obszaru badawczego. Zdaniem Sellina podstawową jednostką analizy w socjologii przestępczości winna być norma zachowania. O istotności normy decydują sankcje - jej wysokość - im wyższa sankcja tym ważniejsza norma.

8. Społeczeństwo wg Sellina (konflikt kultur)

Ujmował społeczeństwo jako konglomerat różnorodnych kultur, grup i społeczności hołdujących odmiennym wartościom i przestrzegających innych norm postępowania.

Konflikt kultur - naturalny skutek zróżnicowania społecznego, a więc istnienia nieskończonej liczby grup społecznych, z których każda ma swoje własne definicje sytuacji życiowych, własne interpretacje zależności społecznych, własną nieznajomość wartości społ. Innych grup lub błędne rozumienie tych wartości. Zdaniem Sellina to, co w jednej grupie jest traktowane jako zachowanie dewiacyjne, w innej grupie o innej kulturze może być tolerowanym lub nawet zalecanym sposobem postępowania. W jego koncepcji społ. Składa się z samych podkultur: etnicznych, terytorialnych, warstwowych, pokoleniowych.

Konflikt norm - ma miejsce gdy odmienne reguły zachowania kierują różnymi sytuacjami życiowymi

Zdaniem Sellina nieuchronny konflikt wartości i norm postępowania wywołuje zachowania dewiacyjne.

Wewnętrzny konflikt kultur - rozgrywa się w psychice jednostki, ma miejsce, gdy jednostka przyswaja normy zachowań pochodzące z różnych źródeł, których wartości i normy zachowania pozostają ze sobą w sprzeczności

Zewnętrzny konflikt kultur - konflikt o charakterze grupowym, ma miejsce w sytuacji zderzenia się odmiennych „kodeksów kulturowych”. Zderzenie następuje w 3 typach sytuacji: 1) odmienne kodeksy kulturowe zderzają się na granicy sąsiadujących ze sobą obszarów kulturowych np. na terenie rolniczym zostanie usytuowany duży ośrodek przemysłowy, wokół którego osiedla się znaczna liczba ludności napływowej. 2) gdy zasady obowiązujące w jednej grupie kulturowej są przenoszone do innej grupy np. stosowanie ustawodawstwa europejskiego w koloniach, kiedy to tradycyjne normy zachowania ludności tubylczej staja w konflikcie z normami narzucanymi przez ustawodawstwo kolonizatorów. 3) gdy członkowie jednej grupy kulturowe migrują na obszar zamieszkany przez inną grupę. Wówczas także dochodzi do kolizji kodeksów kulturowych: przybyszów, którzy są zazwyczaj w mniejszości i z reguły są pozbawieni możliwości skutecznego egzekwowania swoich zasad postępowania, i tubylców.

Krytyka - odbiegający od rzeczywistości obraz społeczeństwa, bałagan pojęciowy np. utożsamianie z kulturą wszystkiego co jest społeczne, uważa, że konflikt kultur prowadzi do dewiacji a nie bo przyczyną zachowań dewiacyjnych jest konflikt związany z wartościami chronionymi przez prawo…

9. „potencjał oporu normy” - charakterystyka (czyli co rozumiesz pod pojęciem „potencjału oporu normy” oraz klasyfikacja subiektywnego postrzegania oporu grupy przeciwko naruszaniu normy zachowania

Norma zachowania - reguła poparta sankcja odzwierciedlającą wartość, jaką grupa normatywna wiąże z daną normą

Sankcja - tworzy barierę przeciwko naruszaniu normy. Jeżeli bariera jest słaba - grupa nie normatywna nie przejawia specjalnego oporu przeciwko naruszaniu normy. Jeżeli dana reguła jest poparta surową sankcją - opór grupy musi być szczególnie duży

Potencjał oporu - wewnętrzna energia, siła normy

Role, funkcje sankcji: selekcja i segregacja (informuje niejako, kto jest, kto zaś nie jest członkiem danej zbiorowości), integruje zbiorowość, akcentuje wagę norm i wartości, wokół których jest zorganizowana dana grupa (uświadamia lub przypomina członkom zbiorowości, czego należy się trzymać i jakich reguł postępowania należy przestrzegać, by zostać członkiem grupy), wyznacza przestrzenne granice danej zbiorowości

Klasyfikacja subiektywnego postrzegania oporu grupy przeciwko naruszaniu normy zachowania

1 - brak oporu ze strony grupy

1. Jeśli norma nie stanowi elementu osobowości jednostki, to nie odczuwa ona oporu ze strony grupy. Jest to możliwe gdy: jednostka nie jest w stanie właściwie odebrać znaczenia normy, jednostka zinternalizowała system normatywny, w którym nie występuje norma uznawana przez grupę oceniającą dane zachowanie; osobowość jednostki jest kształtowana przez grupę, która definiuje pewne sytuacje życiowe w odmienny sposób niż grupa oceniająca dane zachowanie

2. Jeśli jednostka narusza normę przypadkowo, to nie odczuwa oporu ze strony grupy.

2 - zredukowany opór ze strony grupy - jeśli konflikt norm stanowi element osobowości jednostki, to odczuwa ona zredukowany opór ze strony grupy tzn. wprawdzie jednostka zinternalizowała daną normę, lecz jednocześnie przyswoiła sobie inno normę, która odmiennie definiuje reakcję na dane zachowanie

3- całkowity opór ze strony grupy - jeśli jednostka przyswoiła sobie tylko jedną normę odnoszącą się do danej sytuacji, to naruszając ją odczuwa całkowity opór ze strony grupy

Teoria zróżnicowanych powiązań Sutherlanda

10. II wersja teorii - zasadnicze tezy 1947

1 zachowanie przestępcze jest zachowaniem wyuczonym - człowiek nie ma żadnych wrodzonych predyspozycji do zachowań nonkonformistycznych - zachowanie przestępcze nie jest jako takie wrodzone, a także jednostka nie wyszkolona w przestępczości nie może wymyślić zachowania przestępczego

2 procesy interakcyjne - uczenie się zachowania przestępczego następuje w toku interakcji z innymi osobami w procesie komunikowania się (a także komunikacja przez gesty)

3 grupy pierwotne - zasadnicza część procesu uczenia się zachowania przestępczego odbywa się w obrębie grup pierwotnych tzn. środki masowego przekazu odgrywają stosunkowo nieistotną rolę w tworzeniu zachowań przestępczych

4 czego się uczymy - uczenie się zachowania przestępczego obejmuje zarówno techniki popełniania przestępstw - czasami skomplikowane, czasami zaś bardzo proste - jak i konkretne kierunki motywacji, dążeń, racjonalizacji i postaw

5 definiowanie norm prawa - uczenie się konkretnych kierunków motywacji i dążeń jest wynikiem takiego sposobu definiowania norm prawnych, który sprzyja bądź nie sprzyja naruszaniu ich

6 nadwyżka - jednostka staje się przestępcą w skutek nadwyżki definicji sprzyjających naruszaniu prawa nad definicjami nie sprzyjającymi naruszaniu prawa

7 zmienne procesu zróżnicowanych powiązań - zróżnicowane powiązania mogą się różnić częstotliwością (im częstsze są kontakty z wzorami zachowań przestępczych, tym większe jest prawdopodobieństwo wykształcenia się nadwyżki tych wzorów), czasem trwania im dłuższe są kontakty z wzorami zachowań przestępczych , tym większe jest prawdopodobieństwo wykształcenia się nadwyżki tych wzorów), uprzedniością (im wcześniejsze …)i intensywnością (im bardziej intensywne…)

8 mechanizmy uczenia się - proces uczenia się zachowania przestępczego przez powiązania z wzorami zachowań przestępczych i nieprzestępczych obejmuje te same mechanizmy, co każde inne uczenie sie tzn. uczenie się zachowań przestępczych nie ogranicza się do naśladownictwa

9 potrzeby i wartości - chociaż zachowanie przestępcze jest wyrazem ogólnych potrzeb i wartości, nie można go nimi wyjaśnić, gdyż zachowanie nieprzestęcze jest wyrazem takich samych potrzeb i wartości. Złodzieje kradną głównie po to, by zdobyć pieniądze, lecz również uczciwi pracownicy pracują po to, by zdobyć pieniądze.

Teoria podkultur dewiacyjnych Cohena

11. Ogólna teoria podkultur - zasadnicze zagadnienia i kluczowe pojęcia (np. gesty eksploracyjne)

Podkultura wg Milton M. Gordon - podkultura jest to podział kultury narodowej obejmujący kombinację mierzalnych sytuacji społecznych, takich jak pozycja klasowa, pochodzenie etniczne, terytorialne, miejsce zamieszkania w mieście lub na wsi oraz przynależność religijna, tworzących w połączeniu funkcjonalną jedność wywierającą na jednostkę całościowy wpływ

W wąskim znaczeniu odnosi się do pewnych odmienności w wartościach, normach, postawach, stylach życia

Podkultura wg Donald Cressey i David Ward - podkultura to zespół norm zachowania powiązanych ze sobą w taki sposób, że można je wyodrębnić z szerszej kultury, której są częścią

Elementy, które spotyka się najczęściej w teoriach podkultur - odrębność pewnych wartości i odrębność pewnych norm postępowania

Teoria podkultur dewiacyjnych Alberta Cohena

Ogólna teoria podkultur (ogólna teoria podkultur i młodzieżowa teoria podkultur przestępczych)

1 działanie jako rozwiązywanie problemów - do czasu rozwiązania problemy wywołują stan napięcia, braku równowagi; stanowią wyzwanie. Większość problemów, z którymi ludzie mają na co dzień do czynienia, daje się z łatwością rozwiązać. Są jednak i takie, których rozwiązanie nastręcza trudności. Takim poważnym problemem będzie np. radzenie sobie z „normalnym” otoczeniem dla człowieka, który przejawia tendencje homoseksualne

2. sytuacje i ramy odniesienia - wszystkie problemy ludzi powstają i są rozwiązywane w ramach 2 kategorii determinant: ich ram odniesienia oraz sytuacji, w której działają. Rozwiązanie problemów polega na zmianie jednego z tych czynników lub obydwu na raz. Sytuacja wg Cohena - świat, w którym żyjemy, i miejsce, w którym w świecie tym jesteśmy usytuowani. Wg niego to co jest nagrodą, a co karą, zyskiem, stratą itd. Zależy od punktu odniesienia. Każda grupa inaczej definiuje swoje główne problemy i wyznacza odmienne sposoby ich rozwiązywania. A zatem ramy odniesienia przy rozwiązywaniu problemów są różne dla różnych ról społecznych

3 nacisk na konformizm - grupy odniesienia wywierają na jednostkę dużą presję w kierunku zachowań zgodnych ze standardami, które w grupach tych obowiązują. Nie każde rozwiązanie problemu jest dostępne jednostce, lecz tylko takie, które nie jest sprzeczne ze standardami (normami) obowiązującymi w grupie. Konformizm wobec oczekiwań grupy jest nagradzany akceptacją, dewiacja zaś jest karana odrzuceniem.

4 procesy interakcyjne - podstawowym warunkiem wyłonienia się nowych form podkulturowych jest interakcja jednostek, które mają podobne problemy w przystosowaniu. Procesy interakcyjne mogą zachodzić zarówno między poszczególnymi jednostkami, jak i między całymi grupami, które nie potrafią w zadowalający sposób rozwiązać swych problemów w dotychczasowych ramach odniesienia. Gesty eksploracyjne - wieloznaczne i niedookreślone zachowania stanowiące zachętę (znak, wskazówkę) do innowacji. Potencjalny innowator nie jest pewny, z jakim przyjęciem spotka się jego „oferta dewiacyjna”. Wykonuje zatem owe gesty eksploracyjne w celu wybadania reakcji innych potencjalnych innowatorów, bez konieczności jednoznacznego i wyraźnego deklarowania swych faktycznych intencji. Charakterystyczne dla zachowań zbiorowych

5 problem statusu - problem statusu to problem zdobycia uznania w oczach otoczenia. Jeżeli pewna grupa odczuwa, że nie może czy nie potrafi osiągnąć statusu zgodnie z obowiązującymi kulturowo określonymi kryteriami, będzie dążyć do wypracowania nowych wartości i norm, czyli nowych kryteriów statusu. Pojawienie się nowych kryteriów statusu oznacza powstanie nowej podkultury.

6 podkultura a kultura - podkultura jest kulturowa, ponieważ każdy jej uczestnik znajduje się pod wpływem innych, którzy uczestniczą w tym systemie normatywnym. Jest ona podkulturowa, ponieważ normy dotyczą tylko jednostek czerpiących z nich korzyść i znajdujących wśród innych sprzyjający klimat moralny, w którym normy te mogą się rozwijać i trwać. Podkultura trwa tak długo, jak długo zaspokaja potrzeby „następców” . Koszty nowej podkultury - utrata posiadanego statusu, brak pewności zasadności swego zachowania, uzależnienie od grupy (izolacja od reszty otoczenia), poczucie zewn. Zagrożenia

7 obronna prowokacja - polega na zachowywaniu się w sposób, który wywołuje gniew, oburzenie i potępienie społeczeństwa. Reakcje tego rodzaju świadczą bowiem o tym, że istotne społeczeństwo jako całość jest wrogo ustosunkowane do członków podkultury co prowadzi do zerwania ostatnich więzi łączących członków podkultury z szerszym społeczeństwem

12. Młodzieżowe podkultury dewiacyjne - kryteria statusu warstw średnich oraz cechy podkultur dewiacyjnych oraz ich charakterystyka

Kryteria statusu warstw średnich - wzory i praktyki socjalizacyjne w warstwach niższych są tego rodzaju, że młodzież z tych warstw nie jest w stanie skutecznie konkurować z młodzieżą z warstw średnich w walce o uzyskanie wyższej pozycji społecznej. W większości współ. Społeczeństw wyznaczniki statusu społecznego są określane zgodnie z hierarchia wartości warstw średnich. Spełnienie owych kryteriów wymaga posiadania wielu cech, właściwości i umiejętności, których brak młodzieży z warstw niższych.

Kryteria statusu zgodnych z hierarchią wartości warstw średnich:

1 ambicja - jest cnotą, jej brak ułomnością i oznaka nieprzystosowania, oznacza wysoki poziom aspiracji, zwłaszcza wobec celów trudno osiągalnych. Dążenie do bycia kimś, kształtowana w procesie socjalizacji

2 indywidualna odpowiedzialność - etyka warstw średnich to etyka indywidualnej odpowiedzialności. Główne cechy etyki indywidualnej odpowiedzialności to poleganie wyłącznie na sobie, niechęć do korzystania z pomocy i niechęć do udzielania jej

3 szacunek - w warstwach średnich bardzo wysoko ocenia się różnego rodzaju zdolności, umiejętności oraz osiągnięcia. Odnosi się to do wszelkich osiągnięć, jednak osiągnięcia szkolne i akademickie są ocenianie najwyżej

4 umiejętność rezygnowania z natychmiastowych gratyfikacji - w warstwach średnich kładzie się silny nacisk na umiejętność rezygnowania z bezpośrednich przyjemności i nieulegania pokusom w imię realizacji odleglejszych celów życiowych.

5 racjonalność - umiejętność przewidywania własnych działań, planowanie i gospodarowanie czasem i środkami w najbardziej skuteczny sposób

6 Świadome kształtowanie wyglądu zewnętrznego, uprzejmości i manier - umiejętność przestrzegania pewnych konwencji mowy i gestów (bycie uprzejmym) jest źródłem prestiżu i stanowi środek do osiągnięcia sukcesu, bardzo ważna jest także umiejętność zjednywania sobie przyjaciół i wpływania na ludzi lub nierobienie sobie wrogów

7 kontrola agresji fizycznej i niestosowanie przemocy - walory intelektualne w konkurencyjnym świecie mogą błyszczeć pełnym blaskiem wtedy, gdy zostanie wyeliminowany element agresji i przemocy fizycznej

8 pożyteczny wypoczynek - nie należy marnować wolnego czasu, zabawa powinna być pożyteczna, rozwijająca i kształcąca

9 poszanowanie własności - specyficzny zbiór postaw wobec własności i wobec natury prawa własności. Postawy te przejawiają się m.in. w głoszeniu prawa posiadacza do swobodnego rozporządzania swoją własnością i uznawaniu wyższości tego prawa nad ewentualnymi roszczeniami otoczenia.

Cechy podkultur dewiacyjnych (zachowania dewiacyjne jako reakcja pozorowana) - kultura amerykańska jest kulturą warstw średnich. Chłopcy z warstw niższych, poddani odmiennej socjalizacji, nie mogą skutecznie konkurować z młodzieżą z warstw średnich w walce o status. Nie wykształcili oni cech, właściwości i umiejętności potrzebnych do uzyskania statusu zgodnie z kryteriami warstw średnich. Braki te uwidaczniają się w szkole i pracy. Budzi to u młodzieży z warstw niższych poczucie frustracji statusowej, poczucie lęku, napięcia i niską samoocenę. Reakcja pozorowana przejawia się w zachowaniach będących antytezą norm zachowania obowiązujących w kulturze dominującej. Główne cechy: bezcelowość (większość kradzieży dokonywanych jest przez gangi młodzieżowe. Kradnie się dla draki, zabawy, ot tak sobie), złośliwość (przejawia się we wrogości zarówno wobec innych gangów jak i wobec rówieśników nie należących do grup tego rodzaju), negatywizm (wszystko jest bez sensu), wszechstronność i różnorodność działalności przestępczej (kradniemy co się da), hedonizm (nastawienie na przyjemność), nacisk na autonomię grupy (ważne są nasze zasady, te z zew. są nieistotne)

Koncepcja kultury warstw niższych Millera

13. Centralne punkty zainteresowania - wyjaśnij pojęcie i przedstaw poszczególne punkty wg stopnia ich istotności

Koncepcja Millera zrodziła się jako wyraz negacji teorii podkultur dewiacyjnych Cohena

Centralne punkty zainteresowania - dziedziny lub problemy zwracające na siebie szeroką i trwałą uwagę oraz wywołujące duże zaangażowanie emocjonalne

6 centralnych punktów zainteresowania warstw niższych wg stopnia ich istotności

1. Kłopoty - występują cały czas, należy pozbywać się ich bądź unikać. Kłopoty zwłaszcza z prawem są ocenianie wysoko. Szczególnie wówczas, gdy łączą się one z innymi centralnymi punktami zainteresowania kultury warstw niższych lub z nich wynikają

2. Twardość - obejmuje całą gamę cech, jakości i stanów np. siła fizyczna i psychiczna, męskość, odwaga, odporność na ból, brak skrupułów i sentymentów. Antyintelektualizm - bardziej lub mnie wyraźna obojętność, lekceważenie lub nawet pogarda dla sztuki, literatury itp.

3. Spryt - wymiar, który obejmuje całą klasę zachowań związanych z umiejętnością manipulowania innymi ludźmi i z dochodzeniem do wybranego celu przy minimalnym nakładzie energii. Obejmuje również specyficzne umiejętności werbalne tj. pyskowanie, wyrafinowane sposoby przeklinania

4. Emocje - poszukiwanie emocji, podniecających przeżyć, chęć zakosztowania życia. Komponentami są przede wszystkim picie alkoholu, gry hazardowe, podryw

5. Przeznaczenie - umożliwia angażowanie się w niebezpieczne, ryzykowne sytuacje bez poczucia, że ponosi się osobistą odpowiedzialność za skutki własnych działań. Ekstremalne skutki tego wymiaru to fart-niefart

6. Niezależność - nie będziesz mi mówił co mam robić - odcięcie od społeczeństwa, ale uzależnienie od swojej grupy

Centralne punkty zainteresowania młodzieży (matka dominuje w domu, wysoki stopień solidaryzmu z rówieśnikami)

a) przynależność - stałe weryfikowanie członków i ciągłe akcentowanie przynależności do grupy

b) status - uzyskują poprzez demonstrowanie cech wysoko cenionych w warstwach niższych (twardość, spryt, wyrażanie oporu wobec oficjalnych autorytetów, odwaga)

Teoria zróżnicowanych możliwości Clowarda i Ohlina

14. W jaki sposób kształtują się podkultury dewiacyjne - poszczególne etapy i kluczowe pojęcia (np. prawomocność i zasadność moralna norm, poczucie winy)

Cloward i Ohlin wychodzili z założenia, że wykształcenie się podkultur jest uzależnione od tego, czy jednostka, zgodnie z panującą ideologią sukcesu, przypisuje swe niedostatki bądź niepowodzenia własnym wadom lub ułomnościom charakteru, czy też postrzega, że to istniejący porządek społeczny uniemożliwia jej osiągnięcie kulturowo wyznaczonych celów.

Prawomocność i zasadność moralna norm - można być przekonanym o moralnej wyższości danego sposobu postępowania i jednocześnie uważać, że w konkretnej sytuacji nie znajduje on zastosowania ze względu na swą nieskuteczność czy nieużyteczność. Można odebrać prawomocność danemu sposobowi postępowania, nie negując jednocześnie jego zasadności moralnej (jednostki odbierają prawomocność obowiązującemu systemowi normatywnemu i nie czują się już związane normami, które uważają za niesprawiedliwe lub nieprzystające do danej sytuacji, choć mogą nadal uznawać te normy za słuszne z moralnego punktu widzenia). Odebranie prawomocności niesprawiedliwym lub nieprzystającym do sytuacji normom jest podstawowym warunkiem zaangażowania dewiacyjnego. Zostaje rozwiązany problem poczucia winy np. norma nie kradnij, przykładowo dalej jest uważana za moralnie zasadną, lecz jej naruszenie nie rodzi już poczucia winy, skoro jednostka przestała uważać tę normę za prawomocną

Poszukiwanie grupy - z chwilą odebrania prawomocności obowiązującym normom jednostka znajduje się w stanie gotowości psychicznej do dewiacji, lecz jednocześnie staje w opozycji wobec społeczeństwa, co powoduje stan napięcia, niepewności i lęku. Rodzi to tendencję do poszukiwania innych osób, które mają analogiczne problemy. W taki sposób dochodzi do rozwiązań podkulturowych

15. Jaki był sposób wyjaśniania dewiacyjnych, złośliwych i bezsensownych zachowań młodzieży (nawiązanie do Tannenbauma oraz polemika z Cohenem)

Tannenbaum uważał, że większość zachowań dewiacyjnych młodzieży z podkultur ma w istocie dość niewinny, zabawowy charakter. Są one sztucznie wyolbrzymiane przez reakcję społeczną. Dopiero podczas dramatyzowania zła czyni z rozrabiających nastolatków prawdziwych przestępców. Dlatego zdaniem Tannenbauma najlepszym sposobem postępowania z nieletnimi przestępcami jest po prostu zaniechanie działań. Cohen kładzie nacisk na irracjonalność i bezcelowość zachowań dewiacyjnych młodzieży z podkultur np. bezsensowne kradzieże. C i O uważają , że te pozornie bezsensowne kradzieże stanowią element ćwiczenia roli. Są elementem treningu, uczenia się techniki przyszłego fachu. C i O również inaczej tłumaczyli złośliwe zachowania młodzieży z grup przestępczych. Wg nich chłopcy z gangów młodzieżowych mają swoje grupy odniesienia - choć jeszcze do nich nie należą. Starają się udowodnić wszelkimi sposobami, że dorośli do tego by ich przyjęto.

16. Typologia podkultur - charakterystyka i zasadnicze pojęcia (np. „podwójnie przegrani”)

2 założenia, które modyfikowały teorię Mertona : 1) adaptacja do sytuacji rozdźwięku między kulturowo wyznaczonymi celami a możliwościami ich realizacji ma charakter grupowy nie zaś indywidualny 2)dostęp do środków konformistycznych umożliwiających realizację kulturowo wyznaczonych celów, jest dostęp do środków nonkonformistycznych.

2 elementy organizacji społecznej - integracja przestępców z różnych grup wiekowych oraz integracja dwóch systemów wartości konformistycznych i dewiacyjnych

Typologia

1 podkultury przestępcze - rozwijają się na obszarach, które zamieszkują przestępcy z różnych grup wiekowych, na którym dewiacyjne normy i wzory zachowania stanowią trwały element kultury środowiska. Młodzież z dzielnic przestępczych orientują się na nielegalne możliwości osiągania sukcesu. Normy są dostarczane przez dorosłych przestępców-profesjonalistów. W wyniku bezpośredniego kontaktu z wzorami zachowań przestępczych następuje proces uczenia się przez modelowanie oraz granie (zabawa w mamę). Młodzież z tych dzielnic uczy się roli społeczne zawodowego przestępcy: gangstera, pasera, organizatora gier hazardowych, właściciela domów publicznych.

2 podkultury konfliktowe - obszary, dzielnice miast czy miasta charakteryzujące się dużym stopniem ruchliwości pionowej i poziomej, o zmiennym składzie ludności, a więc obszary na których nie wytworzyły się trwałe więzi międzyludzkie. Społeczność zdezorganizowana nie jest w stanie zapewnić młodzieży dostępu do konformistycznych kanałów osiągania sukcesu, co zwiększa jej niezadowolenie z powodu braku szans życiowych a także ograniczone są możliwości nabywania wzorów zachowań przestępczych, ponieważ zdezorganizowane otoczenie nie integruje przestępców z różnych grup wiekowych. Młodzież jest w zasadzie pozbawiona zarówno konformistycznych jak i przestępczych możliwości. Jest słaba kontrola społeczna i te warunki prowadzą do pojawienia się podkultur konfliktowych. Ci młodzi ludzie są zmuszeni sami rozwiązywać swoje problemy przystosowawcze. Sytuacja ta rodzi tendencję do wyznaczania siły i agresji fizycznej jako kryterium statusu

3 podkultury wycofania - obszar jw. - aktywność jest zorganizowana przede wszystkim wokół konsumpcji narkotyków, wiąże się z wzmożoną ruchliwością poziomą, słabą kontrolą społeczną, dezorganizacją społeczną, najczęściej ujmowane jako reakcja indywidualistyczna i samotnicza. Struktury możliwości - konformistyczne lub nonkonformistyczne drogi do osiągania kulturowo usankcjonowanych celów. Podwójnie przegrani - osoby, którym się nie powiodło na drodze konformistycznej ani też nie osiągnęli sukcesu w dwóch pozostałych typach zbiorowej adaptacji nonkonformistycznej (przestępczej lub konfliktowej). I właśnie te grupy młodzieży z warstw niższych tworzą podkultury wycofania. Moment krytyczny - okres wkraczania w dorosłość

Teoria neutralizacji Sykesa i Matzy

17. Systemy wartości funkcjonujące w społeczeństwie

W społeczeństwie funkcjonują dwa systemy wartości:

1 wartości oficjalne - konformistyczne, związane z czasem pracy, nauki, z działalnością polityczną bądź społeczną

2 wartości nieoficjalne - podskórne, dewiacyjne, związane z czasem wolnym od pracy. Wartości podskórne charakteryzują zwroty językowe w rodzaju: używać życia ile wlezie, iść na całość, zaszaleć.

18. Techniki neutralizacji - ich zadanie, rodzaje i charakterystyka (przykłady)

Techniki neutralizacji osłabiają (neutralizują) moc obowiązywania normy, którą ma się zamiar naruszyć. Umożliwiają popełnienie zabronionego czynu bez poczucia lęku czy wyrzutów sumienia, które mogą się pojawić po jego dokonaniu. Pozwalają na dewiacyjne zaangażowanie bez jednoczesnej zmiany obrazu samego siebie jako konformistycznego członka społeczeństwa. Wykształcają się prze popełnieniem czynu, umożliwiający tym samym nieaprobowanie dominujących wartości społeczeństwa.

Techniki neutralizacji

1 kwestionowanie odpowiedzialności - służy do osłabienia normy przez przekonanie siebie, że pozostaje się w kręgu oddziaływań sił zewnętrznych, nad którymi się nie panuje, których się nie kontroluje. Najprostszą formą kwestionowania odpowiedzialności jest stwierdzenie, że zachowanie dewiacyjne jest wypadkiem albo że miało się ciężkie dzieciństwo, ze rodzice byli alkoholikami np. młodociany chuligan, który nazwie siebie jako świra, a już go ma to pobicie nieznajomego przechodnia na ulicy staje się usprawiedliwione. Ów świr sprawia, że nie może kontrolować agresji, nie ponosi odpowiedzialności za swoje postępowanie. Dewiant określa siebie jako kulę bilardową tj. jako jednostkę, która bywa wtłaczana bezwiednie w nowe sytuacje.

2 kwestionowanie szkody - nie zaprzecza się, że się dokonało czynu, ani też nie twierdzi się , że nie ponosi się zań odpowiedzialności. Neutralizacja normy dokonuje się przez pomniejszanie lub negowanie ewentualnej szkody np. kradzież samochodu zostanie zredefiniowana jako „pożyczka”

3 kwestionowanie ofiary - nie neguje się ani odpowiedzialności za czyn, ani tego, że zaistniała szkoda. Chodzi o zminimalizowanie roli ofiary lub nawet o zanegowanie istnienia ofiary. Dokonuje się tego przez redefiniowanie sytuacji w taki sposób, by zachowanie dewiacyjne ukazało się jako akt zemsty, rewanżu, odpłaty czy kary. W rezultacie dewiant przedstawia sobie siebie jako rzecznika i egzekutora wymiaru sprawiedliwości, przyszłą ofiarę zaś jako złoczyńcę, który zasługuje na sprawiedliwą karę np. ta osoba jest winna sama sobie, redefinicja osoby przyszłej ofiary towarzyszy kradzieżom ze sklepów nieuczciwych sprzedawców.

4 potępienie potępiających - moralne opory przed popełnieniem zabronionego czynu są osłabiane przez odbieranie prawa potencjalnym sędziom danego występku do wydawania sądów. Chodzi o przesunięcie uwagi zachowania dewiacyjnego na motywy i zachowania tych, którzy potępiają to zachowanie np. policjanci są skorumpowani, durni i brutalni, sędziowie przekupni, nauczyciele faworyzują innych itd.

5 odwołanie się do wyższych racji - potencjał oporu normy osłabiany jest przez przekonanie siebie o pozostawaniu w sytuacji konfliktowej między dwiema konkurencyjnymi normami: tą, którą zamierza się naruszyć, oraz tą, którą pragnie się uchronić. Działanie w stanie wyższej konieczności - konieczności poświęcenia jednego dobra dla ratowania innego dobra (zwłaszcza w sytuacji konfliktu zobowiązań, jakie jednostka ma z jednej strony wobec społeczeństwa, a z drugiej swoich grup przynależności.) . Np. wiem, że postępuję źle, ale nie mogę postąpić inaczej.

Kierunek kontroli społecznej

19. Podstawowe założenia kierunku kontroli społecznej

1 człowiek jest istotą niemoralną - ludzie zawsze mają uzasadnione powody, by popełniać przestępstwa, dlatego zachowanie dewiacyjne nie wymaga wyjaśnienia

2 należy wyjaśniać konformizm, a nie dewiację - skoro ludzie zawsze mają uzasadnione powody, by popełniać przestępstwa oraz naruszać inne ważne normy społeczne, skoro nonkonformizm jest „naturalnym” stanem człowieka, to przedmiotem wyjaśnienia powinny być raczej przyczyny konformizmu. Etiologia braku - teorie kontroli są etiologiczne w tym sensie, że przyjmuje się w nich, iż do naruszania norm społecznych dochodzi wówczas, gdy mechanizmy mające wymuszać konformizm nie działają właściwie.

3 brak jakichś specjalnych sił motywujących ludzi do zachowania dewiacyjnego: tendencje dewiacyjne są wszak naturalne. Rysem charakterystycznym jest pomijanie problematyki motywacyjnej. Przyczyną dewiacji jest po prostu osłabienie któregokolwiek ogniwa systemu kontroli społecznej.

4 założenie o jedności aksjonormatywnej społeczeństwa - istnieje tylko 1 uniwersalny system wartości, norm zachowania regulujących realizację tych wartości

20. Pogląd E. Durkheima na naturę człowieka

Durkheim traktował człowieka jako Homo Duplex. Człowiek jest rozdwojony, składa się z części społecznej i części zwierzęcej, które pozostają względem siebie w trwałym konflikcie. Owa dwoistość natury ludzkiej sprawia też, że człowiek targany jest sprzecznościami między swym wrodzonym egoizmem a wymogami życia zbiorowego. Model jednostki biologicznej jest bardzo negatywny - człowiek jest ze swej natury skrajnie egoistyczny, w swoim postępowaniu kieruje się popędami pierwotnymi, które z założenia są także indywidualistyczne, egoistyczne i w swej istocie antyspołeczne. Kontrola społeczna sprawia, że człowiek normalnie funkcjonuje.

21. Podstawowe warunki ładu społecznego wg E. Durkheima

Durkheim uważał, że tylko zbiorowość może ograniczyć antyspołeczne tendencje poszczególnych ludzi. Względny ład społeczny, mimo antyspołecznych tendencji jednostek jest możliwy, gdy społeczeństwo jest dobrze zintegrowane, co jest nieodzowne dla sprawowania skutecznej kontroli. W przeciwnym razie ludzie nie zgodziliby się ograniczać swych pragnień, gdyby czuli się uprawnieni do przekraczania wyznaczonej im granicy. Skoro w jednostce nie ma niczego, co mogłoby wyznaczyć im granicę, musi być ona wyznaczona przez siłę zewnętrzną wobec jednostki. Siłą tą była u Durkheima kontrola społeczna. Jednak stan równowagi nie jest trwały. W chwilach destabilizacji porządku społecznego, osłabienia integracji grupowej jednostki wymykają się spod społecznej kurateli i do głosu dochodzi prawdziwa natura m.in. niepohamowana żądza zysku, posiadania, gromadzenia dóbr. Kontrola społeczna nas ogranicza, wyznacza granice jak daleko możemy zajść. W okresach gwałtownych zmian, mamy do czynienia ze stanem anomii (chaos)

Bessa - duże spadki na giełdzie, dużo samobójstw, ograniczają się środki, ktoś coś dużo stracił

Hessa - dobra koniunktura , najmniejsza porażka potrafi dobić

22. Typy samobójstw wg E. Durkheima - charakterystyka

1 anomiczne - objaw zakłócenia więzi między jednostką a grupą

2 egoistyczne - nadmierne ujednostkowienie w chwili rozpadu grupy, jednostka nie uczestniczy w życiu społecznym, swoje cele stawia wyżej niż cele grupy. Im słabsza grupa tym silniejsza jednostka , im słabsza więź z grupą tym słabsza więź z życiem

3 altruistyczne - niedostateczne ujednostkowienie, zbity silna integracja z grupą, zbyt silne więzi, np. sekty, zamachy samobójcze

4 fatalistyczne - związane z trudną sytuacją jednostki np. bo stracił wszystko

23. Pogląd E. Durkheima na zjawisko przestępczości

Zasady metody socjologicznej - badać fakty społeczne jako rzeczy - należy założyć , że to są zjawiska o których nic nie wiemy, żeby pozbyć się opinii, zjawiska, które istnieją obiektywnie posiadają byt niezależny, badanie powinno odbywać się przez obserwację i eksperyment, skupienie na roli i funkcji jaką mają do odegrania np. przestępczość. Do analizy faktów społecznych posłużyło Durkheimowi zjawisko przestępczości. Nie zgadzał się, że przestępczość stanowi zjawisko chorobowe i patologiczne. Przestępstwo wg Durkheima występuje we wszystkich znanych społeczeństwach. Towarzyszy ludzkości od zarania dziejów, jest to zjawisko normalne, lecz także nieuchronne a nawet pożądane. Wg niego dewiacja stanowi nieodłączny i nieodzowny element życia zbiorowego. Uważał, że gdyby nawet wyeliminować wszystkie zachowania, które dana kultura uznaje za przestępstwa, ich miejsce zajęłyby natychmiast inne, dotychczas tolerowane, czyny, które zaczęto by traktować jak przestępstwa.

Pozytywne cechy przestępstw - dzięki temu, że wiemy co jest dewiacją wiemy również co nią nie jest, dewiacje zwiększają integrację grupową (reakcja negatywna na zachowanie odbiegające od powszechnie akceptowanych norm sprzyja umacnianiu więzi oraz utwierdza w przekonaniu, że sposób postępowania ogółu członków społeczeństwa jest właściwy), dzięki przestępczości społeczeństwo się rozwija (gdyby wszyscy postępowali tak samo, przemiany byłyby niemożliwe i społeczeństwo pozostawałoby w stagnacji)

Współczesne koncepcje kontroli społecznej

24. Koncepcja Reissa - rodzaje kontroli i ich znaczenie

Kontrola wewnętrzna - zdolność jednostki do powstrzymywania się od takiego sposobu realizowania potrzeb, który pozostaje w konflikcie z normami i regułami obowiązującymi w społeczeństwie

Kontrola zewnętrzna - zdolność grup społecznych lub instytucji do skutecznego egzekwowania zachowań zgodnych z normami i regułami

Znaczenie - zachowanie dewiacyjne jest rezultatem takiego osłabienia kontroli wewnętrznej i zewnętrzne, które powoduje, że te źródła kontroli nie mogą doprowadzić do zachowań zgodnych z normami obowiązującymi w społeczeństwie. Spośród zewnętrznych źródeł kontroli najistotniejsza jest kontrola sprawowana przez społeczność, w której żyje jednostka - sąsiadów, kościół, organizacje społeczne funkcjonujące w danej okolicy i instytucje, oraz kontrola sprawowana przez grupy pierwotne w tym zwłaszcza rodzinę. Rodzina dla Reissa stanowiła również zasadniczy czynnik kształtowania się kontroli wewnętrznej (to właśnie w rodzinie odbywa się proces przekazywania konformistycznych norm postępowania i kształtują się konformistyczne role społeczne). Uważał, że w przeciwdziałaniu zachowaniom dewiacyjnym większą rolę odgrywa kontrola wewnętrzna, w szczególności instytucjonalna. Kontrola wew. Działa skutecznie, jeśli jednostka wykształciła nieprzestępcze role społeczne oraz jeśli sprawuje adekwatną i elastyczną, racjonalną kontrolę nad swym postępowaniem.

Prawdopodobieństwo zachowania dewiacyjnego zwiększa się gdy:

1 Ulega osłabieniu zespół mechanizmów kontrolnych, dotychczas sprawnie funkcjonujących np. gdy rodzina ulega dezintegracji i nie może należycie pełnić swych funkcji kontrolnych

2 gdy brak jest klarownych reguł i norm postępowania w grupach odniesienia, do których jednostka dostosowuje swoje zachowanie, lub gdy normy poszczególnych grup odniesienia pozostają ze sobą w konflikcie

3 gdy jednostka nie przyswoiła sobie konformistycznych norm zachowania

25. Podstawowe zarzuty Nye'a odnoścnie koncepcji Reissa

Zdaniem Ney'a Reiss dokonał nieuprawnionej dychotomizacji elementów kontroli społecznej na wewnętrzne i zewnętrzne, ponieważ to, co dla Reissa było kontrolą wewnętrzną, jest w istocie również efektem kontroli społecznej sprawowanej z zewnątrz. (wg Ney'a kontrola wew. I zew. jest w rzeczywistości kontrolą społeczną sprawowaną za pomocą mechanizmów zew. w stosunku do jednostki. ) Nietrafne jest przeciwstawianie zdolności jednostki do zachowania konformistycznego ( kontrola wew. Wg Reissa) zdolności grup społecznych do skutecznego sprawowania tej kontroli (kontrola zew. wg Reissa)

26. Rodzaje kontroli wg Nye'a - ich charakterystyka i rola

Kontrola wewnętrzna - zinternalizowane normy tworzące sumienie jednostki. Zinternalizowane w postaci sumienia normy wywierają swój kontrolny wpływ już niejako samoczynnie i samoistnie. Dlatego kontrola wewnętrzna w postaci sumienia mogłaby być wystarczającym mechanizmem wymuszania zachowań zgodnych z normami grupy, gdyby była całkowicie skuteczna. Kontrola wewnętrzna jest niewystarczającą siłą wymuszającą konformizm i musi być uzupełniania przez inne czynniki kontrolne. Najistotniejszy wpływ ma rodzina ze względu na swoją funkcję socjalizacyjna

Kontrola pośrednia - jest związana z uczuciową identyfikacją z rodzicami oraz innymi osobami o nastawieniu konformistycznym. Liczenie się z opinią pozytywnych grup odniesienia samo przez się wymusza konformizm np. uczniowie twierdzą, że nie chcą sprawiać rodzicom przykrości przez popadanie w kłopoty. Kontrola pośrednia może być skuteczna tylko wówczas, gdy istnieje więź uczuciowa z konformistycznymi istotnymi innymi. Ważną funkcję pełni rodzina ale tylko gdy dziecko jest uczuciowo z rodzicami związane

Kontrola bezpośrednia - najbliższa obiegowemu rozumieniu zew. kontroli formalnej i niesformalizowanej, sprawowanej za pomocą rozmaitych bodźców negatywnych u Nye'a jest to ostracyzm, dezaprobata, ośmieszenie, sankcje stosowane przez przedstawicieli instytucji formalnej kontroli społecznej. Wg niego konformizm musi być wymuszany także w sposób bardziej bezpośredni, a nawet dotkliwy

Element quasi-kontrolny - zaspokajanie potrzeb

27. Teoria Hirschiego - zasadnicza teza oraz komponenty więzi jednostki ze społeczeństwem i ich charakterystyka (1969)

Jednostka może dokonywać czynów przestępczych, ponieważ jej więzi z porządkiem konformistycznym zostały w jakiś sposób zerwane.

4 komponenty więzi jednostki ze społeczeństwem

1 przywiązanie - emocjonalne związki jednostki z jej otoczeniem. Jeżeli człowiek jest przywiązany do otoczenia, jeżeli ceni i szanuje, jeżeli mu na nim zależy, to liczy się on niejako automatycznie z opinią „istotnych innych”, nie łamie norm, bo boi się, że grupa go odrzuci. Istota polega na tym, że ludzie wrażliwi na opinie wyrażane przez otoczenie muszą brać pod uwagę ewentualność jego negatywnych reakcji na fakt naruszenia normy, co powstrzymuje ich przed naruszeniem norm. Jeśli zaś poziom przywiązania ulega osłabieniu, jednostka przestaje się liczyć z opinią otoczenia, tym samym więc nie wywiera już ono dostatecznej presji w kierunku konformizmu. Odpowiedni sumienia superego

2 zaangażowanie - ludzie stosują się do reguł czasami po prostu z obawy przed konsekwencjami. Odpowiednik sumienia ego bądź zdrowego rozsądku. Idea - ludzie, którzy zainwestowali już w działalność konformistyczną, stając w obliczu ewentualności naruszenia normy rozważają zazwyczaj opłacalność takiego postępowania w kontekście poczynionych uprzednio inwestycji konformistycznych. Ów rachunek strat i zysków przemawia na ogół za konformizmem.

3 zaabsorbowanie - uważał, że ludzie postępują zgodnie z regułami obowiązującymi w społeczeństwie nie tylko dlatego, że czują się do tego moralnie zobligowani w wyniku przywiązania do konformistycznego otoczenia czy też dlatego, że w rezultacie zaangażowania się w działalność zgodną z normami koszty dewiacji uważają za zbyt wysokie. Przed zachowaniem dewiacyjnym chroni również brak czasu lub sposobności - wielu ludzi prowadzi cnotliwe życie z braku innych możliwości.

4 przekonanie - im jednostka jest mniej przekonana o konieczności przestrzegania norm, tym bardziej jest prawdopodobne, że będzie je naruszała. Im mniejsze przekonanie tym większe prawdopodobieństwo działań dewiacyjnych

Kierunek reakcji społecznej

28. Spotykane nazwy kierunku

Omawiana teoria bywa także nazywana teorią lub kierunkiem naznaczania społecznego, teorią lab elingu, perspektywą stygmatyzacji, teorią etykietowania

29. Koncepcja G.H. Meada- kluczowe pojęcia (gesty, charakter roli partnera)

Gesty nie znaczące - charakterystyczne głównie , choć nie wyłącznie, dla interakcji zwierząt, polegaj ja na natychmiastowej reakcji na bodziec są to np. odruchy bezwarunkowe

Gesty znaczące - cechuje interakcje między ludźmi, nie są bezpośrednimi reakcjami na bodźce , lecz reakcjami już uprzednio zinterpretowanymi, uświadomionymi i celowymi.

Charakter roli partnera - W procesie konwersacji gestów, których charakter jest symboliczny, dochodzi do uzgadniania znaczeń między uczestnikami reakcji. Chodzi bowiem o to, by w trakcie komunikowania się partnerzy mogli nie tylko przekazać swe własne znaczenia gestów, lecz także poprawnie odczytać znaczenia, jaki nadają gestom inni uczestnicy interakcji. Jeśli osoba stosująca jakiś gest zarówno przyjmuje postawę innej jednostki, jak i wywołuje ją. Sama ona jest w roli innej osoby, którą pobudza i na którą wywiera wpływ. Dzięki tej roli innego może ona powrócić do siebie i kierować swym własnym procesem komunikacji. Tak więc charakter roli partnera ma charakter antycypacyjny (przewidywanie) i modyfikacyjny (zmiana). Oczekujemy, że nasz partner zachowa się w określony sposób, i staramy się wywołać oczekiwane zachowanie, w rzeczywistości jednak może się ono nie pokrywać całkowicie z naszymi uprzednimi wyobrażeniami, w wyniku czego modyfikujemy nasze własne oczekiwania

30. Dyrektywy badawcze przy rozpatrywaniu dewiacji zaproponowane przez Kitsusego (kto jest dewiantem?)

Kitsue był zdania, że to nie samo zachowanie różnicuje porządnych ludzi i naruszycieli norm; kategoria odmieńców powstaje procesie reakcji społecznej, w wyniku którego pewne osoby zostają określone jako dewianci, inne zaś nie. Zaproponował następujące dyrektywy badawcze : Oto dewiację należy rozpatrywać jako proces, w trakcie którego członkowie grup, społeczności lub społeczeństwa:

1 interpretują zachowanie dewiacyjne

2 definiują jednostki zachowujące się w taki sposób jako dewiantów określonej kategorii

3 traktują ich w sposób uważany za stosowny wobec danej kategorii dewiantów

Kto jest dewiantem? - Kitsue był zdania, że określenie jakiejś osoby jako innej, dziwnej, odbiegającej od normy nie wystarcza jeszcze do tego, by osoba ta stała się dewiantem. Z określeniem takim muszą się bowiem łączyć konsekwencje w postaci sankcji. Jeśli więc uznaniu jednostki za niespełniającą pewnych oczekiwań normatywnych nie towarzyszą zmiany w dotychczasowym sposobie odnoszenia się do niej, nie jest ona dewiantem z socjologicznego punktu widzenia, mimo że jej odmienność została ujawniona

31. Podstawowe funkcje instytucji kontroli społecznej wg K. Eriksona

Zasadniczym celem instytucji formalnej kontroli społecznej nie jest całkowite wyeliminowanie zjawisk dewiacyjnych będących w orbicie ich zainteresowań. Uważał, że to nie wielkość aparatu kontroli dostosowuje się do danego poziomu dewiacji w społeczeństwie, lecz odwrotnie: to co w danej chwili jest uważane za dewiację, jest dostosowane do możliwości działania istniejącego aparatu. Podstawowymi celami jest zwalczanie dewiacji oraz utrzymywanie dewiacji na określonym poziomie. Aparat kontroli nie zmienia się to dewiacja dostosowuje się do aparatu kontroli

32. Relacje dewianta ze społeczeństwem - charakter społecznej roli dewiacyjnej wg K. Eriksona

Erikson był zdania, że dewiacyjna rola społeczna ma charakter przejściowy, powinna być więc zbliżona do innych ról społecznych o charakterze przejściowym (ucznia, studenta). Początkowi pełnienia wielu takich ról towarzyszą odpowiednie ceremonie, jednocześnie analogiczne ceremonie służą podkreśleniu faktu, że dana osoba przestała pełnić dotychczasową rolę. W wypadku ról dewiacyjnych sytuacja jest odmienna : społeczeństwo przewidując wiele wysoce zrytualizowanych i publicznych stadiów pozbawiania jednostki jej dotychczasowej tożsamości i stopniowego wtłaczania jej w rolę dewianta, nie stworzyło jednak analogicznych mechanizmów, które pozwoliłyby opinii publicznej dowiedzieć się, że oto dana osoba przestała pełnić swą dewiacyjną rolę np. opuszczeniu zakładu karnego nie towarzyszą dźwięki fanfar. Brak jednoznacznego potwierdzenia, że dewiant nie pełni już poprzedniej roli, sprawia, że otoczenie z trudem postrzega go zgodnie z rolą społeczną, jaką pełnił w okresie poprzedzającym wciągnięcie go w tryby machiny kontroli społecznej. W wyniku zinstytucjonalizowanych procedur. Za pomocą których sygnalizowano by zakończenie pełnienia roli dewianta, rola ta nabiera charakteru stałego

33. Typologia zachowań dewiacyjnych H. Beckera

Stajemy się dewiantem wtedy, kiedy jest reakcja społeczna

Zachowania:
	Zgodne z regułami	Sprzeczne z regułami
Postrzegane jako dewiacyjne	Błędnie ocenianie	Dewiacja czysta
Nie postrzegane jako dewiacyjne	konformistyczne	Dewiacja ukryta

Sekwencyjny model dewiacji : każdej sekwencji procesu dewiacji odpowiadają inne przyczyny.

Kariera dewiacyjna- w celu określenia pewnych sekwencji wydarzeń, których końcem może być całkowite zaakceptowanie przez nonkonformistę swego nowego statusu, całkowite wejście w rolę, przyjęcie nowej tożsamości i traktowanie dewiacji jako sposobu życia

I etap kariery dewiacyjnej - popełnienie nonkonformistycznego czynu, który stanowi naruszenie pewnego zbioru reguł

Rodzaje zachowań nonkonformistycznych:

Motywowane, celowe (intencjonalne) - większość ludzi często odczuwa chęć popełnienia czynu dewiacyjnego. Przyczyny: mają relatywnie mało do stracenia np. ludzie którzy nie mają pracy, której utraty powinni się obawiać. Ludzie, którzy są wprawdzie związani konformistycznym systemem wartości i norm, lecz osłabiają ich wpływ za pomocą technik neutralizacji. Osoby, które naruszają normy dążąc do realizacji konformistycznych celów np. dążyć do celów po trupach

Nieintencjonalne - może dojść w skutek niewiedzy o ich istnieniu lub w wyniku nieumiejętności stosowania ich w konkretnej sytuacji albo w stosunku do konkretnej osoby. Nieświadomość istnienia zakazu może wynikać z różnych przyczyn, lecz najczęściej jest uwarunkowana kulturowo.

34. Cechy statusu dewiacyjnego

Z wielu statusów jeden status jest najistotniejszym, niejako pierwszym symbolicznym identyfikatorem, stanowiąc jakby pryzmat, przez który postrzegani są ludzie w danej kulturze np. biały - nie biały (kolor skóry)

Status główny - coś w rodzaju znaku firmowego jednostki

Status dewiacyjny jest pierwszym symbolicznym identyfikatorem dewianta w trakcie interakcji. Najpierw określa się kogoś jako dewianta danej kategorii, a dopiero później wnioskuje się o tym, w jakie jeszcze statusy może być on wyposażony. Każdy status główny ma również zestaw cech posiłkowych.

35. Zjawisko „samospełniającego się proroctwa”

Osoba publicznie określona jako dewiant bywa w rezultacie takiej identyfikacji odcinana od uczestnictwa w grupach konformistycznych . osoba zaetykietowana zostaje nagle wyrwana z dotychczasowej rutyny codzienności, pozbawia się ją możliwości robienia wielu rzeczy, które robiła do tej pory. Odrzucenie dewianta przez społeczeństwo może także prowadzić do tego, ze zaczyna on naruszać również inne normy społeczne, których wcale nie zmierzał łamać . lecz zmuszony jest do tego okolicznościami. Np. osoba niezrównoważona psychicznie, którą wyrzucono z pracy , Noe mogąc znaleźć nowej pracy i pozostając bez środków do życia, może zacząć kraść, w wyniku czego proces dewiacji się nasili i niejako rozszerzy na inne strefy normatywne. Istotnym czynnikiem samo spełniającego się proroctwa są także zinstytucjonalizowane metody postępowania z dewiantami, które są zgodne z poglądami co do charakteru i przyczyn ich przypadłości. W wyniku negatywnych naznaczeń dokonywanych w procesie interakcji dewianta ze społeczeństwem zmienia się stopniowo jego obraz własny. Od naznaczonego dewianta oczekuje się złego zachowania i oczekiwania te często się spełniają. Mechanizm samospełniającego się proroctwa spycha naznaczonego dewianta na margines życia społecznego, w kierunku podkultury dewiacyjnej. Końcowym etapem kariery dewiacyjnej jest przystąpienie do zorganizowanej grupy dewiacyjnej.

Rodzaje dewiacji i typy naznaczeń

36. Dewiacja wg J.kwaśniewkiego i A. Kojdery - charakterystyka, przykłady

Dewiacja negatywna - zachowania, które w poszczególnych grupach środowiskowych czy społeczeństwach są traktowane jako złe, niepożądane, naganne, stanowią naruszenie zakazu, są nie aprobowane

J. Kwaśniewski i Kojder pisali o dewiacji pozytywnej - zachowania, które niezależnie od kontekstu i formy w jakiej są manifestowane określa się mianem: nonkonformizmu innowacyjnego (twórczego), konstruktywnego antagonizmu, moralnego perfekcjonizmu, twórczego niepokoju, prospołecznego heroizmu, prospołecznego zaangażowania, altruizmu, cywilizacyjnej nadnormalności, pozytywnego nieprzystosowania społecznego. Wg Kwaśniewskiego pozytywnymi dewiantami są m.in. honorowy krwiodawca, osoba ratująca komuś życie z narażeniem życia własnego, twórca-nonkonformista

Cechy dewiacji pozytywnej : 1 stanowią odchylenie od normy powinności 2 są wyrazem buntu wobec standardów przyjętych w danym środowisku czy w jakiejś sferze działalności 3 charakteryzuje je nieegoistyczny typ motywacji 4 ich skutkiem jest pozytywna dezorganizacja społeczna

Wady dewiacji pozytywnej : założenie co do charakteru norm społecznych - dewiacje pozytywne, dewiacja jest zła, zachowania różnią się typem motywacji, nie wszystkie normy mają 2 strony np. nie zabijaj

37. Typy norm wg J. Pawłowskiej

1 normy obowiązujące rygorystycznie - normy tego typu znajdują się poza obszarem tolerancji: ich nieprzestrzeganie powoduje sankcje negatywne, natomiast przestrzeganie nie powoduje sankcji pozytywnych (normy, którymi z reguły zajmują się w rozważaniach nad dewiacją)

2 normy z obszaru tolerancji - niespełnianie tych norm nie powoduje sankcji negatywnych, lecz z kolei ich spełnienie nie powoduje sankcji pozytywnych

3 normy należące do obszaru nie obowiązkowego maksymalizmu moralnego - spełnianie tych norm jest sankcjonowane dodatnio, natomiast niespełnianie ich nie powoduje sankcji ujemnych (dewiacja pozytywna wg Kwaśniewskiego i Kojdera)

38. Stygmaty wg E. Goffmana - rodzaje

„ kiedy spotykamy nieznajomego, może się w nas zrodzić wątpliwość, czy nie posiada on cechy, która odróżnia go od innych kategorii osób, i to cechy mniej pożądanej - w krańcowym przypadku, czy nie jest on osobą z gruntu złą, niebezpieczną lub słabą. Zostaje on w ten sposób zredukowany w naszych umysłach z osoby pełnej i normalnej do splugawionej i nieliczącej się. Cecha taka staje się stygmatem zwłaszcza wtedy, kiedy jej dyskredytująca właściwość ma poważne konsekwencje. Określa się ją także czasami jako słabość, niedostatek. Stygmat powoduje wyjątkowy rozziew miedzy oczekiwana społeczną tożsamością jednostki a jej tożsamością rzeczywistą.

Rodzaje tożsamości

1 tożsamość rzeczywista 2 tożsamość oczekiwana - wszystko to, czego oczekujemy lub wymagamy od człowieka, z którym mamy się zetknąć np. że będzie on w pełni sprawny fizycznie, że nie będzie niezrównoważony psychicznie ( czasami nie pokrywa się z cechami czy właściwościami, które jednostka ta faktycznie posiada)

Rodzaje stygmatów - wzbudzające niechęć ułomności ciała (różnorodne zniekształcenia fizyczne), postrzegane wady charakteru jednostki (słaba wola, despotyczność, nadmierna wybuchowość, niestałość i nieugiętość przekonań, nieuczciwość), plemienny (rasy, narodowości i religii, który może być przenoszony dziedzicznie i rozciągać się na wszystkich członków rodziny)

39. Właściwości dyskredytujące i zdyskredytowane

Właściwości zdyskredytowane - pewne odmienności jednostki w stosunku do jej otoczenia są natychmiast widoczne (deformacje twarzy, brak kończyn, karłowatość), lub jednostka naznaczona stygmatem zakłada, że otoczenie wie o ich istnieniu. Głównym problemem interakcji jest poradzenie sobie z tą niecodzienną u trudną dla stron interakcji sytuacją

Właściwości dyskredytujące - są to takie właściwości, co do których jednostka zakłada, że otoczenie w danej chwili nie ma o nich informacji, lub takie, które nie są widoczne gołym okiem np. głuchota, analfabetyzm, tendencje homoseksualne. Problemy : kontrola informacji, jaką ma chwilowo osoba posiadająca stygmat(ukazać czy nie ukazać, powiedzieć, czy nie powiedzieć)

40. Dewiacja przypisana i osiągnięta (Mankoff)

Dewiacja osiągnięta - istota polega na tym, że jest to status wynikający z działania, z jakiegoś zachowania, którego intencją jest naruszenie normy np. jednostki naruszające cudzą własność lub integralność cielesną (złodzieje, zabójcy(; jednostki dostarczające lub/i konsumujące nielegalne dobra bądź usługi (narkomani, handlarze narkotykami, prostytutki), jednostki, których zachowanie obraża poczucie przyzwoitości innych (nudyści, homoseksualiści); jednostki, których przekonania są sprzeczne z panującą ideologią (dysydenci polityczni, członkowie sekt religijnych)

Dewiacja przypisana - status dewianta uzyskuje się niejako niezależnie od działania czy intencji np. karły, ociemniali, głuchoniemi, ludzie pozbawieni kończyn lub w inny sposób niesprawni fizycznie, posiadający wady wymowy, upośledzeni umysłowo

Różnice: przypisana - brak jest intencji naruszania norm, występuje reakcja społeczna, naznaczamy daną osobę piętnem dewiacyjnym, jest niezależna od osoby, której cecha wykracza poza obszar normalności

41. Samonaznaczenie - charakterystyka, warunki niezbędne do spełnienia by do niego doszło, samonaznaczenie nonkonformistyczne

Judith Lorber - jako pierwsza użyła terminu samo naznaczenie - etykiety, które ludzie przyczepiają sobie sami niezależnie od tego, czy ich społeczne otoczenie posiada informację na temat ich odmienności czy naruszeń norm oraz tego, czy społeczna widownia faktycznie dokonuje naznaczenia.

Carol A.B Warren i John M. Johnson - samonaznaczenie = naznaczenie symboliczne - nie występuje tutaj element, któremu podporządkowany jest kierunek naznaczania; nie występuje tu reakcja społeczna (tj. ma ona miejsce ale ma inny, mniej dosłowny charakter)

Erdwin H. Pfuhl - aby doszło do naznaczenia symbolicznego, powinny być spełnione trzy warunki: świadomość istnienia reguł, świadomość, że postępuje się w nie aprobowany sposób, oraz świadomość, że tacy ludzie są nisko oceniani. Jeśli warunki te są spełnione, jednostka naruszająca normę może zacząć etykietować się zgodnie z znaczeniem, jakie kultura przypisuje danemu zachowaniu.

Samonaznaczenie nonkonformistyczne - ludzie, którzy świadomie pozostają w opozycji do świata konwenansów. Ich nową tożsamość rodzi poczucie buntu i negacji, świadome i celowe kwestionowanie zastanego porządku. Aby można było mówić dewiacji, ten typ postaw i zachowań musi się oczywiście spotkać z reakcją społeczną, oznacza ona bowiem, że nonkonformizm został dostrzeżony. Dla samonaznaczającego się dewianta- nonkonformisty brak reakcji może stanowić kłopot. Stawiałby pod znakiem zapytania cały wysiłek włożony w nonkonformistyczny styl bycia, który godzi w konwenans. Nonkonformizm istnieje tylko w takiej mierze, w jakiej jest za taki uważany. To społeczeństwo przystawia stempel na statusie dewiacyjnym dzięki negatywnej reakcji na dane zachowanie. Charakterystyczny dla podkultur młodzieżowych, czy ruchów kontestacyjnych tj. hippisów, punków.

42. Mechanizmy naznaczania - rodzaje i charakterystyka

1 Stereotypy dewiacyjne - aby sprawnie funkcjonować w otaczającym świecie, ludzie są zmuszeni kategoryzować, szufladkować rzeczywistość. Stereotypy odnoszą się do zjawisk, rzeczy, ludzi. Stereotypy ułatwiają interakcje w sytuacjach, w których nie wiemy, czego się spodziewać po nieznajomym partnerze. Klasyfikujemy go wówczas do jednej ze stereotypowych kategorii, co ułatwia kontakt, ponieważ nieznajomy zostaje zaklasyfikowany do znanego już nam rodzaju ludzi (nie wiemy czego możemy się spodziewać, ale wiemy lub wydaje nam się, że wiemy czego możemy oczekiwać.). Funkcjonują w przestrzeni kulturowej, dając podstawę do określonych oczekiwań w sytuacjach, w których przychodzi nam zetknąć się osobiście z dewiantem.

Konsekwencje wg Pfuhla - od dewiantów oczekujemy postępowania zgodnego z naszymi, często mylnymi wyobrażeniami o tym, jacy oni są lub jak się zachowują

1. Stereotypy są traktowane jako rzeczywiste zestawy cech lub zachowań poszczególnych dewiantów lub ich kategorii. W wyniku tego wyobrażenia o dewiantach bierze się za rzeczywistość

2. Tendencja do oczekiwania złego zachowania od dewianta oraz od interpretowania sytuacji niejednoznacznych jako przejawów dewiacji

3. W rezultacie istnienia stereotypów dochodzi do odrzucenia przez społeczną widownię osób odpowiadających stereotypom dewiacyjnym. Ujawnienie faktu pobytu w więzieniu może np. prowadzić do środowiskowego ostracyzmu

4. Stereotypy stanowią podstawę do prowadzenia selekcji jednostek, które mają być formalnie naznaczone piętnem dewiacyjnym

2 Ceremonie degradacji statusu - twórca Harold Garfinkel. Rozpatrywał ceremonie degradacji statusu w kontekście moralnego oburzenia, jakie wzbudza postępowanie. Moralne oburzenie znajduje swój wyraz w tzw. Publicznym oskarżeniu, w trakcie którego oskarżyciel stara się dowieść, że sprawca jest przedstawicielem innego i gorszego typu ludzi (od tego zależy skuteczność degradacji statusu). W ceremonii degradacji statusu chodzi o to, by:

1. Pozbawić człowieka jego dotychczasowej tożsamości i nadać mu całkowicie nową, gorszą tożsamość (zmiana tożsamości ma charakter totalny)

2. Powiązać konkretne złe zachowanie z szerszym podłożem motywacyjnym działania sprawcy oraz z jego pozostałymi cechami charakteru

3. Udowodnić, że sprawca jest typem człowieka, który mógłby się dopuścić inkryminowanego czynu.

Oskarżyciel - musi zaprezentować się świadkom w taki sposób, by nie ulegało wątpliwości, że nie działa jako osoba prywatna, lecz jako reprezentant interesu społecznego; musi przekonać świadków, że działając ma na względzie wartości nadrzędne; musi wykazać swoje prawo do występowania w imieniu tych wartości; winien zaakcentować swój dystans do osoby sprawcy oraz sprawić, by świadkowie również odczuwali ten dystans. Świadkowie winni być przekonani o prawie oskarżyciela do obrony tych wartości

W ceremonii statusu następuje zmiana dotychczasowego statusu na gorszy, a ponadto w trakcie tych ceremonii następuje symboliczna generalizacja z konkretnego zachowania, które społeczna widownia uznała za naganne, na całą osobę sprawcy

3 Retrospektywne interpretacje - pochodna 2, skoro dewiant został już uznany za nowego człowieka, reinterpretacji ulegają również fakty z jego byłego życia pod kątem nowej, dewiacyjnej tożsamości.. Wg Kitsuse - jest to proces, w trakcie którego rozpatruje się przyszłe zachowania jednostki w świetle nowych informacji dotyczących jej dewiacji. Retrospektywne interpretacje biorą się z tego, że społeczna widownia dąży do uzyskania poczucia zgodności nowej, dewiacyjnej tożsamości jednostki z jej postępowaniem w przeszłości. Zgodność ta jest zazwyczaj osiągana przez takie dobieranie faktów z życia dewianta, by pasowały do jego nowego statusu np. o prostytutce - ona zawsze się puszczała.

4 Uzgadnianie rzeczywistości - chodzi o to, że w trakcie interakcji dewianta ze społeczną widownią dochodzi do ustalenia treści i znaczenia zachowania (cechy, stanu) dewiacyjnego, do przyjęcia bądź odrzucenia dewiacyjnej etykietki. W procesie uzgadniania rzeczywistości może dojść do swoistego przetargu między przyszłym dewiantem a naznaczającymi osobami czy instytucjami. Może on skutecznie przekonać swych partnerów interakcji, że fakt naruszenia normy w ogóle nie miał miejsca, lub też może się starać tak przedstawić okoliczności towarzyszące, by przekonać społeczną widownię o swojej w istocie mniejszej niż przypisywana mu winie.

5 Normalizacja - Fred Davis - normalizacja dewiacji jest to proces, w wyniku którego jednostka zaczyna traktować jako normalne i moralnie akceptowalne to, co początkowo uderzało ją jako nienaturalne, zwariowane, dewiacyjne itd., niezależnie od tego, czy to pierwsze wrażenie było uzasadnione, usprawiedliwione i trafne. Davis wyodrębnił 3 fazy procesu normalizacji dewiacji:

1. Fikcyjna akceptacja - w tej fazie następuje pozorna, udawana akceptacja dewianta wynikająca z kurtuazji, uprzejmości. Partnerzy interakcji dewianta zdają sobie, przykładowo, sprawę, że brak mu nosa, ale zachowują się tak, jak gdyby faktu tego nie dostrzegali

2. Faza przejścia - dochodzi do wzajemnego przejmowania ról między dewiantem a otoczeniem. Zdaniem Davisa to stadium procesu normalizacji dewiacji zostaje osiągnięte, kiedy otoczenie zaczyna postrzegać dewianta przez pryzmat także innych jego cech, nie tylko dewiacyjnych np. partnerzy interakcji mogą dostrzegać , że homoseksualista, z którym się stykają, jest również inteligentnym człowiekiem obdarzonym dużym poczuciem humoru

3. w trzeciej fazie dochodzi do instytucjonalizacji znormalizowanych interakcji. Mechanizm ten polega na uznaniu dewiacji za fragment osobowości dewianta, za coś, co ten wprawdzie posiada. Lecz co nie przeszkadza w normalnych kontaktach z nim. Chodzi tu o prawdziwą akceptację takiej osoby pomimo jej odmienności. Dewiacja zostaje niejako włączona w obszar normalności interakcji.

---