T Peiper
Komizm, dowcip, metafora
Wstęp
Bodźcem napisania artykułu poświęconego w. w. zagadnieniom staje się książka Irzykowskiego, którego teorie zwarte w poszczególnych rozdziałach „Walki o treść” stały się punktem wyjścia rozważań T. Peipera.
Walka o treść staje się przeglądem wszystkich idei literackich dziesięciolecia. Irzykowski klasyfikuje w przedmowie do swej ksiązki pewne miejsca jako „człony pośrednie” (fragmenty prywatne, których znaczenia trudno się domyślić). Nie koniecznie człony pośrednie lecz miejsca w których „poziom myśli opada poniżej tolerowanej wysokości” pozwalają wyłożyć Peiperowi jego własne idee.
II Rozwinięcie
Przedmiotem rozważań jest „Zdobnictwo w poezji' Irzykowskiego i jego ujęcie komizmu i śmieszności.
Na wstępie Peiper przywołuje teorie Lippsa ( o mechanice zajść psychicznych związanych ze śmiechem) , Lippsowi chodziło sprowadzenie przyczyn zewnętrznych do bodźców ilościowych. Peiper rozszerza tą teorię i poświęca się rozważaniom nad wielopostaciową naturą przyczyn zewnętrznych, zaznaczając jednocześnie że dociekania Lippsa nie mogą być interesujące z punktu widzenia literackiego
Kolejną teorią przywołaną przez Irzykowskiego jest teoria samego Peipera ( która wyjaśnia że śmieszność graniczy ze smutnością ) a jako argumenty podaje fakty psychologiczne
Nieszczęścia wywołują w człowieku śmiech bo wyzwalają w człowieku pierwotność
Śmiech jest reakcją pierwotniejszą niż współczucie
Próba przeprowadzenia eksperymentu: czy nieszczęście komediowe można uczynić źródłem wzruszeń
Idea Irzykowskiego o pokrewieństwie między metaforą i dowcipem( metaforze i dowcipie działają takie same sprężyny - mechanizmy psychiczne)
Zdanie o panu Iksińskim zostaje użyte w celu zobrazowania zagadnienia - nierealność połączenia i wynikająca z niego niedorzeczność może być już dowcipem
Zdanie to jest również metaforą ( zgodnie z wcześniejszym ujęciem metafory przez Peipera jako samowolne spokrewnianie pojęć i tworzenie związków pojęciowych którym w realnym świecie nic nie odpowiada)
Podsumowaniem staje się stwierdzenie Peipera że dowcip i metafora mają cechy wspólne jakimi są niezgodność ze światem realnym, z realnym przebiegiem spraw)
Początek metafory poetyckiej w pierwotnych wierzeniach
Ilustracja na przykładzie Iliady Homera ( Gniew Achillesa strącił wiele dusz do Hadesu) - metafora powstała z wiary pierwotnej w realne przenoszenie.(wierzenia religijne)
Słowa Mickiewicza (wierzenia rodzinne)
Stwierdzenie że metafora to „wierzenie przyjęte przez poezję dla jej celów”, które ma swoje pochodzenie w wierze religijnej i w wierze rodzinnej.
Nierealność będąca częścią zarówno dowcipu jak i metafory ma inne pochodzenia i inne działanie - zdanie podsumowujące
z każdej nierealności powinno dać się utworzyć zarówno dowcip jak i przenośnie
jako przykład zostaje podana nierealność matematyczna (1+1 = 3) z której możemy stworzyć i dowcip i metaforę
Podsumowanie I części artykułu stwierdzeniem że koncepcja potraktowana przez Irzykowskiego z taką nonszalancją potwierdziła się sama
2) Rozważania poświęcone zagadnieniom zamieszczonym w Metaphoritis ( rozdział „Wali o treść) uznany przez Peipera za „poroniony”
a) Utworzenie przez Irzykowskiego skali dla wartościowania metafor (dodawał on do słowa milczenie różne przymiotniki i zbudował skale w oparciu o trafność powstałych połączeń)
przeprowadzenie eksperymentu przez Peipera mającego na celu wykazać niedorzeczność koncepcji Irzykowskiego ( Peiper użył zwrotu milczenie tyfusoidalne uznane przez Irzykowskiego za nonsens)
kreując odpowiednią sytuację do w. w. wyrażenia udowadnia swoją tezę „że nie ma takich 2 słów które by nie miały jakiejś sytuacji mogącej uzasadnić ich metaforyczne połączenie
nie można mówić o skali metafor bowiem istnieje coś takiego jak „chwilowość metafory”
b)Funkcje metafory i sposoby jej tworzenia
Metafora jest dla niektórych tylko dodatkiem, upiększeniem (tworzą utwór tak by powstały w nich dziurki na metafory)
Metaforyzacja zaś według Peipera to ciąg mowy
Zestawienie metafory i metaforyzacji mające na celu ukazanie różnic
Teza Peipera iż metaforyzacja to przetwarzanie przedmiotu w słowie
Błąd Irzykowskiego polega na tym ze on w „Metaphoritis” uważa metaforę za opisowy sposób poetycki, a przecież metafora nie jest nazwą więc nie może prowadzić do opisu
c) Następstwa jakie w wyobraźni czytelnika wywołuje różnica między mową metaforyczną a nie metaforyczna
Mowa metaforyczna wywołuje w wyobraźni „widzenie”
Fragment wiersza „Nogi” jest przykładem i zarazem potwierdzeniem założeń Peipera
Mowa metaforyczna powoduje że w wyobraźni czytelnika zarysowuje się obraz mamy też do czynienia ze „zrastaniem” się widzeń
d) Idea o „zrostach” i całościach koresponduje z ideami poetyckimi Peipera jak między innymi „układ rozkwitania” ( utwór powstaje właśnie ze „zrostów” z myśli po sobie następujących zrastających się ze sobą i tworzących jedną całość)
Utwór Peipera „Chorał robotników” zostaje tu użyty jako zobrazowanie owej tezy (utwór powstawał stopniowo właśnie na zasadzie zrastania się myśli autora w jedna całość)
Wniosek: Poemat rozkwitający stosuje się do psychologicznych kategorii poznania i podobne zjawisko zachodzi przy metaforyzacji, bowiem metaforyzacja też odpowiada pewnym procesom umysłowy tak jak odpowiada poemat rozkwitający
e) Metaforyzacja charakteryzuje poetę, mówi o jego sposobie patrzenia na rzeczy, o jego skłonnościach i upodobaniach (metaforyzacja jest sposobem wyrażania)
Irzykowski twierdzi że metaforyzacja jest popełnianiem tautologii
Peiper wskazuje że taki pogląd (zawarty właśnie w „Metaphoritis”) nie pozwala Irzykowskiemu zrozumieć nie tylko autora ale nawet działa
Jako przykład błędnego myślenia Irzykowskiego wskazuje jego tezę o Hamletowskiej metaforze będącej „urojeniem o skojarzeniach niepożądanych”
Peiper udowadnia że owa metafora Hamleta („sztylety w ustach mieć ale nie w sercu”) jest celowym zabiegiem Hamleta mającym mu ułatwić wyrażenie siebie i w istocie metafora ta pozwala nam sytuację Hamleta zrozumieć, nie może być więc mowy „urojeniu”
III Podsumowanie:
Błędy popełniane przez Irzykowskiego są wynikiem niedbałości, Peiper stwierdza że jeśli ta niedbałość jest wynikiem niedostatecznego zainteresowania dla rzeczy (metafora), to najwięcej na tym traci sama myśl autora.