UNIWERSYTET MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ

w Lublinie

Wydział: Pedagogiki i Psychologii

Kierunek: Psychologia

Struktura procesu badawczego w psychologii

wg Jerzego Brzezińskiego

Ida Styrcz gr. VI

wtorek godz. 9.45 – 11.15

Praca zaliczeniowa z przedmiotu:

Wprowadzenie do psychologii

Prowadzący: dr Marta Taracha

Lublin, styczeń 2010

Według słów nestora polskiej psychologii, jest ona nauką o najwyżej zorganizowanym, czyli celowym zachowaniu się człowieka, które ma na celu osiągnięcie określonego rezultatu. Psycholodzy zajmują się badaniem natury i zespołów obserwowalnych reakcji ludzkich. W jakim celu są prowadzone takie badania? Jak wygląda ich schemat, etapy postępowania, struktura?...

1. Cele poznania naukowego

Aby poznanie uznać za naukowe, musi spełniać pewne cele. Dzielimy je na:

1. wewnętrzne (to cele jakie stawia sobie badacz w swojej pracy poznawczej – czyli zazwyczaj poznanie prawdy i zaspokojenie ciekawości);

2. zewnętrzne (rola poznania naukowego w życiu społecznym – stosowane do rozwiązywania zadań teoretycznych i praktycznych przez społeczeństwo).

Prawda, która interesuje badacza ma pięć wzajemnie uwarunkowanych i ściśle powiązanych ze sobą cech:

1. Cele wewnętrzne (podporządkowane celom zewnętrznym – są to środki ich realizacji).

Informatywna zawartość – warunkuje bezpośrednio stopień sprawdzalności wiedzy (im więcej hipoteza mówi o rzeczywistości, tym łatwiej jest ją sprawdzić).

Ogólność – im bardziej hipoteza ogólna, tym więcej wniosków można z niej wyprowadzić.

Ścisłość – matematyczne ujęcie twierdzeń nadaje im matematyczną ścisłość.

Prostota – wyróżniamy dwa rodzaje prostoty: matematyczną i logiczną. Są ze sobą ujemnie skorelowane – im większa prostota logiczna tym mniejsza prostota matematyczna (im większa zawartość informatywna teorii, tym trudniejszym aparatem matematycznym będziemy się posługiwać, by wyprowadzić wnioski); rozwój nauki kieruje się ku tworzeniu coraz prostszych hipotez.

Pewność – istnieją trzy rodzaje pewności wiedzy:

• psychologiczna – stopień pewności o prawdziwości danej hipotezy;

• epistemologiczna – stopień potwierdzenia hipotezy przez dane empiryczne;

• logiczna – niezawodność w teorii prawdopodobieństwa (zakłada się, że stopień pewności logicznej w nauce jest niski, nie wiąże się ona ze ścisłością i ogólnością wiedzy – dlatego w schemacie Sucha umieszczonego powyżej należy brać pod uwagę jedynie pewność epistemologiczną i psychologiczną).

  1. Cele zewnętrzne (funkcje, jakie nauka pełni w społeczeństwie):

Cel praktyczny – umożliwienie człowiekowi jak najbardziej efektywnego działania, poprawy jakości życia poprzez koordynację środków (umiejętności) oraz celów, które sobie stawiamy; bezpośrednią funkcją praktyczną jest przewidywanie zachowań człowieka, niezbędne do koordynacji.

Wyjaśnianie – poznanie procesów psychicznych, które warunkują zachowanie (Kozielecki, s. 25-26), wykrywanie związków między zbiorami reakcji i ich wpływ na zachowanie.

1. Korelacja celów wewnętrznych i zewnętrznych

Rzeczywistość jest analizowana przez badacza, w celu jej wyjaśnienia oraz aby można było przewidzieć skutki pewnych stanów rzeczy, co prowadzi do racjonalnego ujmowania i przekształcania tej rzeczywistości.

Zatem za główne cele psychologii (w tym badań psychologicznych) – nauki empirycznej, społecznej - możemy uznać:

• opisywanie zachowania,

• wyjaśnianie zachowania,

• przewidywanie zachowania,

• sterowanie zachowaniem,

• poprawę jakości życia człowieka.

1. Schemat poznania naukowego

dedukcja

Świat konstrukcji budowanie sprawdzanie

teoretycznych teorii

Świat faktów

empirycznych

W świecie konstrukcji teoretycznych badacz to teoretyk, natomiast w świecie faktów empirycznych jest eksperymentatorem. Punktem wyjścia są fakty – na podstawie dostępnych faktów badacz buduje nowe teorie, a następnie na drodze dedukcji wyprowadza przewidywania. Swoją teorie sprawdza porównując przewidywania z faktami ustalonymi poprzez przeprowadzenie eksperymentu, obserwacji.

1. Etapy postępowania badawczego w psychologii

1. Sformułowanie problemu badawczego oraz hipotezy badawczej – problem badawczy, czyli pytanie, rodzi się w wyniku niepełnej wiedzy na dany temat, wątpliwości wobec twierdzeń prezentowanych w literaturze przedmiotu. Na „narodziny” ciekawych pytań wpływa intuicja, znajomość literatury dotyczącej zagadnienia, dyskusje z innymi osobami posiadającymi wiedzę i poglądy na temat danego zjawiska oraz wytrwałość w dążeniu do celu. Hipoteza to próba odpowiedzi na pytanie badawcze.

2. Określenie obrazu przestrzeni zmiennych niezależnych istotnych dla zmiennej zależnej oraz obrazu przestrzeni zmiennej zależnej – określenie, jakie zmienne niezależne są istotne dla zmiennej zależnej – zbiór zmiennych niezależnych uznanych za badacza jako istotnych dla zmiennej zależnej tworzy obraz przestrzeni (czyli ustalenia badacza – niekoniecznie trafne) zmiennych niezależnych istotnych dla zmiennej zależnej.

   • Definiując hipotezę 1. badacz może się mylić, ponieważ mógł podać za mało lub za dużo zmiennych niezależnych istotnych dla zmiennej zależnej.

   • Hipoteza istotnościowa 2. zakłada, że zmienne niezależne istotne dla zmiennej zależnej, uporządkowane są według tej właśnie istotności, tzn. „bycia bardziej istotną dla zmiennej zależnej niż…”; hipoteza ta wprowadza do obrazu przestrzeni porządek istotnościowy i tym samym tworzy obraz przestrzeni zmiennej zależnej.

Zmienne wchodzące w skład obrazu przestrzeni zmiennej zależnej mogą oddziaływać na zmienną zależną nie wpływając na siebie (obraz izolowanej struktury przestrzeni zmiennej zależnej) lub wchodzić ze sobą w interakcję (obraz interakcyjnej struktury przestrzeni zmiennej zależnej), np. inteligencja człowieka kształtuje się w wyniku integralnego działania dwóch czynników: genotypu i środowiska (Seligman, 1995).

• Hipoteza istotnościowa 3. polega na określeniu obrazu struktury przestrzeni zmiennej zależnej – czy jest to obraz izolowanej struktury przestrzeni, czy też interakcyjnej.

1. Operacjonalizacja zmiennych – dokonany zostaje przekład z języka teoretycznego na język obserwacyjny (Carnap 1959, s. 38), czyli nadanie zmiennym teoretycznym sensu empirycznego; wymaga zastosowania narzędzi pomiarowych takich jak np.: aparatura laboratoryjna, testy psychologiczne.

2. Wybór modelu badawczego – aby sprawdzić hipotezę za pomocą badania empirycznego, badacz musi ustosunkować się do jakiegoś modelu: modelu eksperymentalnego, w którym manipulowana jest zmienna niezależna, lub modelu korelacyjnego, który nie zakłada manipulacji zmiennymi, natomiast bada związek pomiędzy nimi.

3. Dobór próby z populacji – na próbie przeprowadzana jest procedura sprawdzania hipotez wyprowadzona z modelu; jest pobierana z populacji w sposób losowy.

4. Wybór modelu statystycznego – po zakończeniu badań empirycznych, badacz dokonuje ich prezentacji (graficznej, za pomącą tabeli itd.); musi dokonać wyboru modelu statystycznego:

   • modelowi eksperymentalnemu odpowiadają:

     • model testu t studenta (służą do porównania ze sobą dwóch grup),

     • model ANOVA (metoda ta wyjaśnia, z jakim prawdopodobieństwem wyodrębnione czynniki mogą być powodem różnic między obserwowanymi średnimi grupowymi, wpływ każdego czynnika jest rozpatrywany oddzielnie),

     • model MANOVA (wpływ różnych czynników jest rozpatrywany łącznie);

   • modelowi korelacyjnemu odpowiada model statystyczny wielokrotnej regresji/korelacji.

5. Akceptacja lub odrzucenie hipotezy – badacz dokonuje decyzji, czy postawioną hipotezę można uznać za potwierdzoną, czy też nie potwierdzoną.

6. Ocena, interpretacja i generalizacja rezultatu badawczego – badacz musi ocenić jakość metodologiczną eksperymentu, który przeprowadził; określa znaczenie psychologiczne otrzymanego rezultatu w celu rozszerzenia danej teorii psychologicznej oraz dla praktyki psychologicznej; uogólnia wnioski (czyli np. nakłada wyniki badania na całą populację).

W rzeczywistości trudno oddzielić od siebie poszczególne etapy badania, określić gdzie dokładnie się zaczynają i gdzie się kończą kolejne kroki.

Bibliografia

1. Brzeziński, J.(1999). Metodologia badań psychologicznych. Warszawa: PWN (s. 29-47)

2. Zimbardo, P. H., Ruch, F.L. (1994) Psychologia i życie. Warszawa PWN (s. 23-33)

3. Dostęp z dn. 17.01.2010 [na:] http://pl.wikipedia.org/wiki/Analiza_wariancji

4. Dostęp z dn. 17.01.2010 [na:] http://www.pomocstatystyczna.pl/tstudent.php