Samobójstwa

w śród dzieci i młodzieży

Autor:

Justyna

POiR II Gr.D

Samobójstwo to świadome zachowanie jednostki, którego przynajmniej jednym z bezpośrednich celów jest pozbawienie siebie życia. Jest to najogólniejsza definicja, bowiem jest to problem bardzo złożony na, który składa się wiele różnorakich czynników. Wielu ludzi życzy sobie samym śmierci w pewnym momencie życia, a pomysł dokonania samobójstwa przy najmniej czasami pojawia się w ich świadomości. Przerażający jest fakt, że wzrasta liczba popełnianych samobójstw w śród dzieci i młodzieży. Około 2-4,5% dzieci do 16 roku życia podejmuje próby samobójcze. W śród młodzieży do 20 roku życia częstotliwość prób samobójczych wzrasta i wynosi od 2-10%. Dziewczęta podejmują próby samobójcze częściej niż chłopcy o jedną trzecią przypadków. Skala samobójstw zależy nie tylko od motywacji autodestruktywnej, ale także od pewnych społeczno – kulturowych wzorców zachowań suicydalnych (samobójczych). Np. w Stanach Zjednoczonych najczęstszym sposobem pozbawienia siebie życia jest zastrzelenie, w Polsce – powieszenie. Kobiety preferuję nieco inne formy pozbawienie siebie życia niż mężczyźni (zob. tabela 11).

Obserwując zmiany technik zamachów samobójczych na przestrzeni ostatnich 20lat, można stwierdzić, że obecnie samobójstwa rzadziej są popełniane przez otrucia gazem, częściej natomiast w wyniku zażycia środków psychoaktywnych, podcięcia sobie żył i rzucenia się z wysokości. Owe różnice są zapewne wynikiem zarówno pewnych zmian obyczajowych, jak i rozwoju technologii. Na przykład obecnie w większości mieszkań używany jest gaz, który grozi wybuchem, a nie otruciem, większa jest też odstępczość różnych wzorców zachowań autodestruktywnych.

Zajmijmy się jednak opisaniem i klasyfikacją przyczyn samobójstw. E. Durkheim (1979) rozróżnił cztery typy samobójstw, w zależności od tego co spowodowało akt samounicestwienia:

1. Samobójstwo anomiczne – powstaje na tle rozluźnienia lub zerwania więzi między jednostką a społeczeństwem. Dotyczy osób przywiązanych do istniejącego porządku społecznego i jest przejawem rozregulowania określonego ładu normatywnego. Czynnikami wyzwalającymi procesy anomiczne mogą być kryzysy gospodarcze lub systemowe, nagłe wzbogacenie, utrata pracy lub gwałtowny awans społeczny odrywający jednostkę od dotychczasowego środowiska.

2. Samobójstwo egoistyczne – ten typ motywacji dominuje u osób, które nigdy nie wytworzyły silnych więzi ze środowiskiem społecznym. Można by go nazwać konsekwentną manifestację woli jednostki, gdyby nie poczucie wyobcowania, jakie towarzyszy egoistycznym samobójcom. Wydaje się, że o ile samobójstwo anomiczne jest przejawem nieumiejętności sprostania wyzwaniom, jaki niesie życie, o tyle samobójstwo egoistyczne jest przejawem braku zainteresowania tymi wyzwaniami.

3. Samobójstwo altruistyczne – motywacja ta z kolei efektem przesocjalizowania. Wypływa z bardzo silnego przywiązania jednostki do norm społecznych. Często przejawia się w postaci heroicznej, np. poświęcenia się dla jakiejś idei, dla drugiego człowieka, np. śmierć w pożarze w celu ratowania kogoś.

4. Samobójstwo fatalistyczne – wywołane jest jakimś zdarzeniem losowym, z którym jednostka nie jest w stanie się pogodzić, np. uwięzieniem, kalectwem itp. Ten typ motywacji najsłabiej został opisany przez Durkheima i jego zwolenników. Nie bardzo wiadomo np., czym tak naprawdę różni się samobójstwo fatalistyczne od anomicznego. Do tej kategorii zalicza się także przypadki eutanazji.

Analiza podłoża samobójstw E. Durkheima ma charakter wybitnie socjologiczny. Psychologia dostarcza także bardzo ciekawych typologii samobójstw. Wystarczy chociażby wspomnieć o klasyfikacji Baechler’a. Na płaszczyźnie psychologicznej motywy dokonywania samobójstw różnią się i można je podzielić na 4 kategorie:

1. Samobójstwa “stanowiące ucieczkę” - są spowodowane pragnieniem ucieczki z sytuacji, której nie da się dłużej tolerować. Wydają się być najbardziej powszechne w krajach zachodnich. Samobójcy - uciekinierzy mogą doświadczyć znaczącej straty i odczuwać depresję, wstyd, poczucie winy, lęk i niepokój oraz bezwartościowość, a także widzieć przyszłość w czarnych barwach tj. jako stan beznadziejny;

2. Samobójstwa agresywne - są spowodowane zemstą, tj. aby wykreować u drugiej osoby poczucie żalu, skruchy oraz wyrzuty sumienia lub by nakłonić drugą osobę do śmierci;

3. Samobójstwa “polegające na poświęceniu siebie” - polegają na złożeniu siebie samego w ofierze. W tym typie samobójstw ludzie poświęcają swoje życie z wyższych pobudek takich jak: ideały religijne, honor i miłość do ojczyzny lub usiłują osiągnąć wyższy wymiar człowieczeństwa.

4. Samobójstwa absurdalne, przypadkowe - dotyczą tych samobójstw, które pojawiają w kontekście uczestnictwa w jakiejś grze lub teście, jak np. rosyjska ruletka, w której ryzyko utraty życia jest oznaką odwagi.

Duży wpływ na powiększenie liczby samobójstw w śród młodzieży ma Efekt Wertera. Okazuje się, że usłyszenie informacji o samobójstwie w mediach, w otoczeniu, obserwacja tego typu zdarzenia może w przypadku niektórych osób działać jak iskra zapalna uruchamiająca własne zachowanie. David Philips, autor pojęcia, nazywa to „społecznym dowodem słuszności”, co ma oznaczać, że naśladowanie zachowania osób znaczących, a przypuszczam, że także innych, jest wystarczającym uzasadnieniem własnego zachowania. Psychologowie społeczni natomiast określają ten proces jako torowanie poznawcze. Philips w 1974roku wprowadził to pojęcie, nawiązując do książki Goethego Cierpienia Młodego Wertera, której opublikowanie doprowadziło do masowych samobójstw. W niektórych krajach w związku z tym zakazano jej dystrybucji.

Istnieje kilka czynników mających wpływ na zwiększenie ryzyka naśladowania zamachu samobójczego:

• Status społeczny samobójcy obserwowanego (osoby sławne dość często są wzorcami dla tego typu zachowań)

• Możliwość identyfikacji z obserwowanym samobójcą

• Gotowość emocjonalna do tego typu rozwiązań (gniew, pragnienie odwetu, albo silny lęk, niepokój)

• Kryzys dotychczasowych strategii reagowania w sytuacjach trudnych.

Podobno istnieje udowodniony związek między nagłośnieniem w mediach faktu popełnienia samobójstwa a wzrostem liczby popełnianych samobójstw. Wzrost ten sięga średnio 1000% w przypadkach sławnych ludzi i kilkuset procent w przypadku mniej znanych osób. Jednak do danych tych należy podchodzić ostrożnie, ponieważ uwzględniają one również tzw. pozorowane wypadki samochodowe, których rzeczywiste powody mogą nie zawsze być właściwie odczytane.

W śród młodych ludzi największy procent samobójstw jest notowana z motywacji ucieczki. Na tą motywację wpływają takie czynniki jak izolacja społeczna i poczucie osamotnienia, stresy, bezcelowość, impulsywność. Postaram się pokrótce przybliżyć każde z tych czynników.

Izolacja społeczna i poczucie osamotnienia - gdy rozwód i separacja stają się chlebem powszednim i gdy członkowie rodziny coraz silniej dążą za swoim osobistym rozwojem, wtedy coraz więcej jednostek doświadcza samotności i braku poczucia bezpieczeństwa. Wśród młodzieży pochodzącej z rozbitych, zdezorganizowanych i brutalnych “domów” oraz u tych ludzi, którzy czują się odizolowani i wyobcowani ze społeczeństwa nawet najsłabsze bodźce mogą w większym stopniu niż u innych osób, doprowadzić do samobójstwa.

Stresy - Niektóre spośród tych samych stresów tłumaczą wysokie odsetki samobójstw wśród ludzi młodych. Fizjologiczne i anatomiczne zmiany wprowadzają w stan zmieszania, są frustrujące, a czasami nawet sprawiają ból i cierpienie. Mniejszość wśród młodzieży odczuwa dodatkowe napięcia z powodu bezsilności i dyskryminacji. Młodzież dojrzewająca legitymująca się prenatalnymi komplikacjami lub trudnym porodem znajduje się w grupie większego ryzyka niż inni. Być może wczesne doświadczanie stresów naraża na szwank ich zdolność do radzenia sobie z nim.

Bezcelowość - Brak celu w życiu jednostki ma znaczący wpływ na fakt dokonania samobójstwa. Młodzież dokonująca samobójstw mówi, że nie ma żadnego celu, do którego dąży i niczego, czemu można by poświęcić życie. W społeczeństwie zorientowanym na młodzież, wielu ludzi starszych czuje, że ich życie jest skończone i nic nie pozostało.

Impulsywność - samobójstwo można pojmować jako jeden i jedyny sposób rozwiązania swojego problemu. Jak można przypuszczać, ci którzy dokonują prób samobójczych są często impulsywni w reagowaniu na trudne (stanowiące wyzwanie) zadania umysłowe. Mówiąc dosadniej jest im trudno zaobserwować alternatywne rozwiązania swojego problemu. Fizjologiczny korelat impulsywności, niski poziom neuroprzekaźnika serotoniny, znaleziono w szpiku kostnym ofiar samobójstw, które zastosowały aktywne, gwałtowne metody samounicestwienia.

M.T Anthony dokładniej opisał sytuacje nastolatków popełniających ten ostateczny krok: „Dorastanie to okres ciągłych zmian. Utrudniają one ustabilizowanie poczucia własnej godności i odnalezienie celu swego istnienia. Szukanie akceptacji jest dla nastolatka ciągła walką ”. Słowa te najtrafniej określają, co się dzieje w psychice chłopca czy dziewczyny w okresie dojrzewania. Młody człowiek jest wtedy, podatny na sterowanie zewnętrzne , ukojenia szuka w używkach: narkotykach, alkoholu. Zwłaszcza ten ostatni środek jest przyczyną targnięć na życie. T.M. Anthony zauważył, że „większość osób popełniających samobójstwo nie jest w tym momencie sobą”, a samozniszczenie jest czynem popełnianym w stanie ”chwilowego stanu obłędu”. Osobom pod wpływem środków odurzających, czy z cierpiących na zaburzenia psychiczne, schizofrenię, znacznie łatwiej jest sięgnąć po ten desperacki krok. T.M. Anthony określa cztery dominujące czynniki, które charakteryzują osoby myślące o samounicestwieniu:

o Poczucie braku własnej wartości - znajdujące swoje źródło w atmosferze, jaka panuje w domu. Wpływają na nią ciepły stosunek rodziców do dziecka, docenianie go, wspólne wartości i realistyczne oczekiwania wobec wychowanka. Anthony dla ukazania jak ważna jest więź dziecko-rodzic podaje przykład nastolatka, który jest słabym sportowcem, ale czuje się doceniany przez rodziców, oraz wysportowanego i cieszącego się popularnością wśród kolegów chłopca, ale nie akceptowanego przez któregoś z rodziców. Okazuje się, ze zdrowszy emocjonalnie jest ten pierwszy. Wynika to z tego, iż pozytywny wpływ rodziców ma przewagę nad opinią społeczeństwa.

o Brak zakorzenienia - związany jest z więzią z rodziną, stałym miejscem zamieszkania itp. Rodzice powinni przekazywać dziecku zdrowe wartości, takie jak uczciwość, rozwaga, pracowitość, umiejętność współżycia w środowisku itp. Dziecko, które pochodzi z rodziny, niedającej tych pozytywnych wartości, może nie nabyć poczucia zakorzenienia i przynależności i stać się podatnym na wpływy przestępcze, niskie osiągnięcia a nawet samobójstwo. Podobnie jest w kwestii stałego otoczenia, jednego, niezmiennego miejsca, którym jest dom. Nastolatki często przeprowadzające się odczuwają lęk przed zawieraniem nowych znajomości, by nie doznać bólu, z jakim wiąże się rozstanie.

o Zaniedbanie i samotność - problem ten dotyka przeważnie tych nastolatków, którzy nie odczuwają akceptacji, aprobaty i uwagi rodziców, oraz tych młodych osób, które mają problemy z zawieraniem nowych znajomości lub nie pasują do żadnej konkretnej grupy w swoim otoczeniu. Przy dłuższym przebywaniu w samotności, taka osoba może czuć się gorsza i sama się odizolowuje.

o Presja - czyli nacisk, przymus, wywierany na nastolatków w celu odnoszenia ciągłego sukcesu i podejmowania decyzji w wyborze przyszłości. Dzieci doświadczają ogromnych presji z powodu nierealistycznych oczekiwań rodziców. Np. matka oczekuje świetnych wyników w dziedzinie, która nie ma nic wspólnego z zainteresowaniami dziecka. Młoda osoba, nie chcąc się sprzeciwiać, próbuje sprostać wymaganiom rodziców, co prowadzi głównie do stłamszenia w dziecku marzeń i aspiracji. Nastolatki czują presję także ze strony kolegów. Chcą dorównać lub czuć się lepszym poprzez modne ubrania, kosmetyki, wzbudzanie zainteresowania płci przeciwnej, dbanie o wygląd sylwetki,(co nierzadko prowadzi do anoreksji i bulimii u dziewczyn, a stosowaniem środków anabolicznych u chłopców). Taki nastolatek czuje się wiecznie niezadowolony z siebie, „żyje dla wszystkich, lecz nie dla siebie” .

Jak widać po przeczytaniu powyższego tekstu problem samobójstw w śród dzieci i młodzieży jest bardzo złożony i skomplikowany. Rzadko się zdarza by przyczyna popełnianego czynu była jednorodna, a myśli o samobójstwie nie gościły już wcześniej. Dlatego warto poznać jakie oznaki mogą wskazywać, że jednostka może chcieć popełnić samobójstwo, oraz co w takiej sytuacji można zrobić.

Niebezpieczne oznaki:

Bez wątpienia słyszałeś taki pogląd, że ludzie, którzy mówią o zamiarze dokonania samobójstwa, naprawdę tego nie zrobią. Przed popełnieniem samobójstwa, ludzie często mówią w sposób bezpośredni o swoim zamiarze zakończenia życia lub w sposób bardziej pośredni o tym, w jaki sposób oni zabiliby siebie lub, że ich przyjaciele i rodzina woleli by żeby ich nie było. Groźby samobójcze i podobne wypowiedzi powinny być zawsze traktowane poważnie. Ludzie, którzy dokonywali poprzednio prób samobójczych, nawet jeśli ich próby nie wydawały się być bardzo poważne, są także w grupie ryzyka. Jeśli nie udzieli się im w tym okresie pomocy, mogą ponownie spróbować się zabić, a następnym razem rezultat może być fatalny w skutkach. Cztery na pięć osób, które popełnia samobójstwo, dokonało przy najmniej jednej takiej próby poprzednio.

Być może ktoś kogo znasz, nagle zaczął postępować zupełnie inaczej albo wydaje się, że “ma całkiem nową osobowość”. Osoba nieśmiała staje się poszukiwaczem “dreszczyku”. Osoba towarzyska i otwarta, staje się nieprzyjazna, nie zainteresowana światem zewnętrznym, odizolowana od innych. Kiedy takie zmiany w zachowaniu mają miejsce bez żadnego wyraźnego powodu lub utrzymują się przez dłuższy okres czasu, może to być oznaką zamiaru popełnienia samobójstwa.

Załatwienie “wszystkich spraw do końca” jest jeszcze jednym wskaźnikiem samobójczego ryzyka. U młodych ludzi, takie załatwianie spraw, jest związane z rozdawaniem cenny osobistych rzeczy, takich jak ulubiona książką lub kolekcja płyt.

Co robić:

Jeśli ktoś zwierza się tobie, że myśli o samobójstwie lub ujawnia inne oznaki skłonności samobójczych, to nie obawiaj się pogadać z nim o tym.

Twoja chęć do przedyskutowania tej sprawy, uświadomi tej osobie, że nie oskarżasz jego lub jej za to, że ma takie odczucia. Zadawaj pytania jak ta osoba się czuje oraz zapytaj jakie są powody tych odczuć.

Zapytaj, czy została poddana pod rozwagę metoda dokonania samobójstwa, czy sporządzono jakieś specyficzne plany i czy przedsięwzięto jakieś kroki by takie plany wykonać, np. w jaki sposób tego dokonać.

Nie martw się, że twoja dyskusja zachęci tę osobę do wgłębienia się w istotę tego planu. Przeciwnie, dyskusja ta pomoże jemu lub jej przekonać się o tym, kto chce być jej przyjacielem. Może to ocalić jej życie.

Z drugiej strony, nie próbuj wyłączać się z dyskusji lub udzielać rad takich jak: “Pomyśl o ile jesteś lepszy niż większość ludzi”. Powinieneś docenić to jaki jesteś szczęściarz”. Takie komentarze jedynie sprawiają, że samobójca czuje się jeszcze bardziej winny, bezwartościowy i beznadziejny niż kiedykolwiek przedtem. Bądź uważnym i dobrym słuchaczem. Uspokój się. Przedyskutuj temat, tak jak każdy inny z przyjacielem lub przyjaciółką.

Szukanie pomocy:

Gdy sądzisz, że ktoś kogo znasz jest osobą z ryzyka popełnienia samobójstwa, zwróć się o pomoc. Zaproponuj żeby on lub ona zadzwoniła do ośrodka zapobiegania samobójstwom, ośrodka przeciwdziałania kryzysom lub jakiegokolwiek innego miejsca, w którym można uzyskać pomoc. Zaproponuj, żeby pogadali ze współczującym nauczycielem, psychologiem, księdzem, pastorem, lekarzem lub innym dorosłym, którego darzysz szacunkiem. Jeśli twój przyjaciel odmówi ci takiej rozmowy, weź to na siebie i pogadaj z kimś z wymienionych wyżej ludzi w celu zaradzenia tej sytuacji.

W niektórych wypadkach możesz znaleźć się w sytuacji konieczności uzyskania bezpośredniej pomocy, dla kogoś kto jest samobójcą i odmawia pójścia do poradni. Jeśli tak, uczyń to. Nie obawiaj się, że wyjdziesz na nielojalnego. Wielu ludzi, którzy są samobójcami stracili nadzieję. Nie wierzą już, że można im pomóc. Odczuwają bezcelowość takiego postępowania. Prawda jest taka, że można im pomóc. Z czasem, większości ludziom zagrożonym samobójstwem można przywrócić pełne znaczenie i sens życia oraz szczęście. Jednak kiedy oni czują się beznadziejnie, ich zdolność do właściwej samokrytyki jest zaburzona. Nie potrafią znaleźć powodu do kontynuowania życia. W takim wypadku, do Ciebie należy decyzja żeby wykorzystać swój osąd, by zobaczyć, że uzyskują pomoc, której potrzebują. Co czasem wydaje się być aktem nielojalności lub naruszeniem tajemnicy, zaufania może okazać się przysługą w życiu. Twoja odwaga i chęć do działania może ocalić życie.

Bibliografia:

Pospieszyl I. „Patologie społeczne”, PWN, Warszawa 2008, ISBN: 978-83-01-15327-4, Rozdz.5 Dewiacja samotnicza – samobójstwo;

http://pedagogikaspecjalna.tripod.com/notes/suicidal.htm;

http://pl.wikipedia.org/wiki/Samob%C3%B3jstwo;