Definicja rodziny

Dla F. Adamskiego struktura rodziny to stałe ramy, nie zawsze sformalizowane, wewnątrz których przebiega życie i zachowanie małżeńsko - rodzinne.

Z. Tyszka - strukturę rodziny określa liczba i jakość członków rodziny (liczba dzieci, liczba innych krewnych), układ ich pozycji i ról społecznych, przestrzenne ich usytuowanie, siła więzi instytucjonalnych i psychicznych łączących poszczególnych członków rodziny, świadcząca o większej lub mniejszej spójności rodziny, podział czynności oraz struktura wewnątrzrodzinnej władzy i autorytetów, łącząca się dość ściśle z układem pozycji, a także wewnątrzrodzinny rozkład miłości i względów.

Struktura rodziny ma ścisłe powiązania z funkcjami tej grupy i instytucji społecznej oraz ze stosunkami i interakcjami wewnątrzrodzinnymi. Pojęciem obejmującym całość tych kwestii jest system rodzinny, który oznacza stosunki jej poszczególnych członków, związki strukturalne i funkcjonalne oraz wzajemne zależności między strukturą a funkcją. Z. Tyszka spostrzega, że system rodzinny to mniej więcej tyle, co struktura rodziny w działaniu.

Rodzinę określa się jako małą grupę społeczną składającą się z rodziców, ich dzieci i krewnych. Różni autorzy usiłują zbudować własne definicje rodziny, mniej lub bardziej zadowalające.

Według J. Szczepańskiego rodzina to grupa złożona z osób, które łączy stosunek małżeński i rodzicielski.

B. Suchodolski określa rodzinę jako środowisko naturalne, do którego przynależność opiera się na podstawie urodzenia. Pojęcie rodziny często utożsamiane jest z pojęciem gospodarstwa domowego.

J. Piotrowski twierdzi, że w każdym społeczeństwie, od najbardziej pierwotnych i prostych do najbardziej rozwiniętych i złożonych, niezależnie od sposobów zdobywania środków do życia i form gospodarowania, a więc niezależnie od ustroju społecznego, rodzina jest komórka zaspokajającą podstawowe potrzeby swych członków.

W socjologicznych definicjach rodziny podkreśla się, że spełnia ona dwa zadania społeczeństwa, którymi są prokreacja i socjalizacja młodego pokolenia. Podstawowymi stosunkami istniejącymi w rodzinie są:

• małżeństwo;

• pokrewieństwo lub adopcja.

Rodzina jest oparta na stałych wzorach wzajemnych oddziaływań. Role członków rodziny określane są przez wzajemne zaangażowanie uczuciowe oraz przez zbiorowości (państwo, kościół, instytucje). Wzajemne stosunki między członkami rodziny są określone przez uczucia i postawy członków, przez tradycję przekazywaną wychowaniem przez prawo. Rodzina stwarza własne środowisko kulturalne, które kształtuje osobowość dzieci.

Funkcje Rodziny

Do głównych funkcji rodziny zalicza się:

funkcje prokreacyjne;

-przygotowanie dzieci do życia społecznego, ich wychowanie oraz zapewnienie im startu życiowego;

-prowadzenie gospodarstwa domowego,

-zaspokajającego potrzeby członków rodziny;

-sprawowanie opieki nad życiem członków rodziny, ich zachowaniem, kulturą, zdrowiem, trudnościami życiowymi.

Funkcje rodziny bardzo szczegółowo scharakteryzował Z. Tyszka. Odpowiadają one dziesięciu podstawowym typom więzi rodzinnej, którymi są więź ekonomiczna, opiekuńcza, krwi, seksualna, kontrolna, klasowa, socjalno - wychowawcza, kulturowa, towarzyska i emocjonalno - ekspresyjna.

Funkcje podzielił następująco:

materialno - ekonomiczna przejawia się w zaspokajaniu materialnych potrzeb członków rodziny i niektórych potrzeb społecznych;

Składnikami jej są cztery podfunkcje:

Produkcyjna ;zarobkowa; gospodarcza;

usługowo - konsumpcyjna

-opiekuńczo - zaspokajająca polegająca na materiałowym i fizycznym zapewnieniu członkom rodziny niezbędnych do życia środków oraz wspomaganiu osób niesprawnych wymagających opieki;

-prokreacyjna polega na zaspokajaniu emocjonalno - rodzicielskich potrzeb współmałżonków i

-reprodukcyjnych potrzeb społeczeństwa;

-seksualna jest powszechnie akceptowaną formą współżycia płciowego;

-legalizacyjno - kontrolna przejawia się w legalizacji niektórych typów zachowań człowieka i w sprawowaniu wzajemnej kontroli przez członków rodziny;

-socjalizacyjna jest konsekwencją funkcji prokreacyjnej. Funkcja ta jest realizowana na dwóch płaszczyznach jako przygotowanie dzieci do samodzielnego pełnienia podstawowych ról społecznych oraz jako wzajemne dostosowanie osobowości małżonków;

-klasowa polegająca na wstępnym nadawaniu dzieciom i niepracującemu współmałżonkowi pozycji w strukturze klasowo - warstwowej i zawodowej danego społeczeństwa oraz na socjalizacji potomstwa;

-kulturalna polega na zapoznaniu młodego pokolenia z kulturą danego społeczeństwa, wpajaniu odpowiednich norm i systemów wartości;

-rekreacyjno - towarzyska polegająca na nawiązywaniu kontaktów towarzyskich i zapewnieniu członkom odpoczynku;

-emocjonalno - ekspresyjna polegająca na zaspokajaniu potrzeb emocjonalnych i wyrażania swej osobowości.

Identyczność rodzajów funkcji i więzi ukazuje istnienie korelacji między grupowym a instytucjonalnym aspektem rodziny oraz między funkcjami rodziny a jej strukturą. Idealny model wzajemnych stosunków opiera się na społecznie określonych rolach członków rodziny, ale rzeczywiste stosunki w konkretnych rodzinach kształtują się natomiast mniej lub bardziej zgodnie czy też sprzecznie z tymi rolami.

Stosunki w rodzinie mogą mieć charakter tradycyjnego podporządkowania żony mężowi i dzieci rodzicom, zwłaszcza ojcu, czyli tzw. charakter autorytatywny albo mogą to być stosunki bliskości i równości, czyli stosunki tzw. demokratycznego stylu życia bądź liberalnego.

Stosunki między małżonkami w ostatnich dziesięcioleciach uległy zapewne największym przemianom. Określa się je mianem małżeństwa partnerskiego, bądź demokratyzacją stosunków wewnątrzrodzinnych. Obserwuje się przede wszystkim stały wzrost pozycji kobiety w społeczeństwie. Rozwój aktywizacji zawodowej kobiet prowadzi do zaniku typu rodziny, w której kobieta pełniąc rolę żony i matki była zorientowana wyłącznie na rodzinę i dom.

Dzięki oddzieleniu ekonomicznej funkcji rodziny od prokreacyjnej i pod tym względem sytuacja żony zbliża się do sytuacji męża. Przemiany te, wyzwalając żonę spod społecznej, ekonomicznej i innych form zależności od męża, umacniają rangę miłości i duchowego partnerstwa w małżeństwie.

Drugim rodzajem wewnątrzrodzinnych stosunków społecznych są stosunki pomiędzy rodzicami a dziećmi najlepiej dostrzegane w postawach rodziców wobec dzieci i w pozycji dziecka w rodzinie. Obecnie dziecko nie tylko nie wzbogaca potencjału produkcyjnego rodziny, ale przeciwnie, obciąża ja materialnie świadczeniami związanymi z kształceniem i zapewnieniem mu materialnych podstaw do założenia własnej rodziny. Z tego widzimy zasadność tezy głoszącej, że dziś rodzina jest dla dziecka, ze staje się ono celem i sensem rodzicielskiego życia. We współczesnym społeczeństwie dziecko zajmuje w rodzinie centralna pozycję, którą kiedyś zajmował główny żywiciel, a w czasach najdawniejszych najstarszy członek rodziny.

Trzecim rodzajem wewnątrzrodzinnych stosunków społecznych są stosunki między rodzeństwem. Integralnie łączą się one z pozycją dziecka w rodzinie. Pozycja wpływa znacząco na osobowość dziecka nawet w okresie pełnej dojrzałości psychospołecznej.

Najwłaściwszym środowiskiem rodzinno - domowym dla prawidłowej socjalizacji dziecka jest rodzina wielodzietna, w której wszystkie dzieci traktowane są jednakowo. Uzyskanie takiego stanu jest jednak trudne, gdyż dzieckiem najmłodszym rodzina zajmuje się najtroskliwiej. Prawie powszechnie rodzice wymagają, aby starsze rodzeństwo tłumiło swą wrogość wobec maleństwa i aby było dla niego opiekuńcze, troskliwe i czułe. W ten sposób kosztem dzieci starszych uszczęśliwia się młodsze dziecko, któremu wydłuża się dzieciństwo, tym samym skracając je pozostałym dzieciom. Problematyka stosunków między dziećmi jest bardziej skomplikowana. Nie zawsze prawie identyczna atmosfera wychowawcza w rodzinie kształtuje podobne typy osobowościowe. Socjalizacja i kształtowanie osobowości są procesami wyznaczanymi przez wiele czynników, które w dużej mierze zależą od typu małżeństwa i rodziny.

Dezorganizacja rodziny

Rodzina jest dla człowieka środowiskiem społecznym, w którym czuje się najbezpieczniej w sensie społecznym, psychicznym i najlepiej zaspokaja swoje psychospołeczne potrzeby. Jednak i w tym dla człowieka tak istotnym środowisku, dochodzi do najrozmaitszych zakłóceń wywołujących przejściowy lub trwały rozkład podstawowej komórki zwanej rodziną. Wówczas następuje jej dezorganizacja.

Dezorganizacja - ograniczenie lub zanik dotychczas wypełnianych funkcji i ról rodzinnych, zwłaszcza obowiązków małżonków wobec siebie i dzieci, a także dzieci wobec rodziców i ewentualnie między rodzeństwem.

Dezorganizację życia małżeńsko rodzinnego poprzedzają zwykle różne zaburzenia psychospołeczne, określane zjawiskami patologicznymi, które zaczynają się konfliktami i zdradami małżeńskimi, a kończą rozwodem. Konflikt utożsamia się z walką, wzajemnym wyrządzaniem sobie przykrości, utrudnianiem życia. Za drastyczną formę wyrażania uczuć nieprzyjaznych, wrogich uważa się kłótnie, awantury, rękoczyny.

Konflikt międzyosobniczy jest to starcie wywołane rozbieżnościami postaw, celów, sposobów działania wobec konkretnego przedmiotu czy sytuacji. W konflikcie jedna strona dąży do podporządkowania sobie drugiej, narzucenia jej swoich postaw czy sposobów działania.

Rodzaje konfliktów:

-Konflikty trwałe, nie rozładowane - mają one miejsce wówczas, gdy osoby, między którymi dochodzi do konfliktu, nie ujawniają chęci pójścia na ustępstwa, wyjaśnienia i usunięcia problemów spornych, jednocześnie nie ujawniają swoich postaw. Ta kumulacja napięć stwarza dla rodziny sytuacje najgroźniejsze dezorganizujące jej życie poprzez zaniedbywanie obowiązków jednego lub obu małżonków, alkoholizm, często wybuchające spory i kłótnie, zdrady małżeńskie i wreszcie rozbicie rodziny.

-Konflikty otwarte - nie są aż tak groźne jak poprzednie, ani tak ostre, mają charakter zatargów, sprzeczek, wymiany zdań. Jednak nie dzielą i nie wykluczają dalszego współżycia, współdziałania. Nie prowadzą do zerwania poczucia więzi, wspólnoty.

-Konflikty w zakresie wartości - mają występować zarówno wówczas, gdy małżonkowie mają je wspólne czyli współzawodnictwo w nauce, pracy itp. , jak i wtedy, gdy te wartości są różne (odmienność upodobań, zainteresowań, odmienność chęci spędzania wolnego czasu, urządzania mieszkania).

Konflikt wartości dotyczyć może także ocen (odmienny pogląd na moralność, ocenę czyjegoś postępowania, faktów historycznych, norm organizacji życia politycznego, społecznego, gospodarczego /konflikt przekonań/).

Wszystkie te konflikty mogą występować również w małżeństwie i w rodzinie. Nie znaczy to jednak, że muszą one doprowadzić do dezorganizacji i grozić rozbiciem.

Najefektywniejszym sposobem wg J. Szczepańskiego rozwiązania konfliktów jest zawsze uzgodnienie pomiędzy małżonkami, czy innymi stronami konfliktu, stanowisk i przyjęcie kompromisowych rozwiązań dla rozbieżnych dążeń.

Źródła konfliktów mogą mieć takie podłoże:

-brak przystosowania seksualnego;

-pełnienie przez małżonków poza rodzinnych ról, które dezaprobuje współmałżonek bądź członek rodziny.

We współczesnych rodzinach równie częste są konflikty międzypokoleniowe. Najczęstszym ich źródłem jest rozbieżność systemów wartości i różnic wzorów kulturowych. Zdaniem J. Szczepańskiego konflikty międzypokoleniowe występujące w rodzinie są trudniejsze do rozwiązania niż konflikty między małżonkami. Często wiodą do trwałych napięć, jeśli rodzice nie zamanifestują postaw tolerancyjnych. O wiele istotniejsze od poznania etiologii konfliktów jest wytwarzanie takich wzorów wypełniania wewnątrzrodzinnych ról, aby zapobiegały sytuacjom konfliktowym i napięciom w rodzinie.

Dla uniknięcia konfliktów międzypokoleniowych najbardziej skuteczne jest tolerancyjne i wyrozumiałe manipulowanie biopsychicznymi impulsami dzieci oraz niestosowanie brutalnej represji, napastliwości, agresji i przemocy. Zakłócenia w funkcjonowaniu rodziny i procesie realizacji to cechy zarówno rodzin rozbitych, jak i tych, w których są przejawiane patologiczne postawy i zachowania rodziców. Ta ostatnia kategoria rodzin jest najbardziej dysfunkcjonalna. Alkoholizm i przestępczość w rodzinie stwarzają z reguły sytuację patologiczną i patogenną.

Przejawy patologii rodziny

1. rozwody

2. rodziny niepełne

3. sieroctwo społeczne.

Badania etiologiczne niektórych przestępców wskazują, że pochodzą oni z rodzin zdezorganizowanych - w większości chodzi tu o rodziny rozbite i niepełne, w których dzieci wychowywane są pod opieka samotnych matek. Wynika z tego brak kontroli nad dzieckiem. Zakłócenia w funkcjonowaniu rodziny są złożone i wielostopniowe. Część z nich to rozwody, przestępczość, alkoholizm, samobójstwa członków rodziny.

Niekorzystne sytuacje dla funkcjonowania rodziny to:

• sytuacje konfliktowe w rodzinie

• złe warunki materialno - bytowe.

Rozwody

Rozbicie podstawowej struktury rodziny dokonuje się poprzez separację, rozwód lub śmierć jednego z członków rodziny - małżonka. Polska charakteryzuje się średnim w porównaniu z innymi państwami współczynnikiem rozwodów. Częste rozwody są wśród małżeństw (badania GUS) zawartych powyżej 20 roku życia. Liczba ich wzrasta. Od ponad 20 lat wzrosła 3 - krotnie. Najtrwalsze wydają się małżeństwa 20-29 lat mężczyźni oraz 50 i więcej lat. Kobiety w wieku 20 - 24 oraz 40 lat i więcej.

Rozwód w sensie formalno - prawnym nie jest zjawiskiem z dziedziny patologii społecznej, jest on prawnym usankcjonowaniem wcześniej zapoczątkowanego procesu rozbicia rodziny,. Rozwód jest pewna szansą wyjścia z niekorzystnego układu i zawarcia nowego, bardziej udanego związku małżeńskiego. Osoby rozwiedzione obojga płci stają się ponownie nowożeńcami kilkakrotnie częściej w mieście niż na wsi. Rozwód jest niekiedy forma ochrony przed osobnikiem społecznie zdegradowanym, wykolejonym, zwłaszcza przez alkoholizm. Alkoholizm stanowi jedną z głównych przyczyn rozwodu wspólnie z niewiernością małżeńską.

Rozwód może powodować:

osobista klęskę życiową; krzywdę; negatywną samoocenę.

Skutki rozwodu to:

nerwice; depresje trudności w wykonywaniu ról społecznych objawy psychiczne objawy somatyczne (choroba wrzodowa, zaburzenia akcji serca); samobójstwa.

Najgorsze są konsekwencje (rozbicia rodziny) u dzieci. Z wyników badań wynika, ż e najwięcej rozwodów występuje u osób posiadających 1 dziecko. Zmalały rozwody u małżeństw bezdzietnych. Prawdopodobieństwo rozwodu maleje ze względu na większą ilość dzieci.. Rozwody są zjawiskiem ewidentnie związanym z procesem industrializacji, urbanizacji i przestrzennej ruchliwości ludzkości.

Rodziny niepełne.

Bardzo niekorzystnie kształtują się warunki w rodzinach niepełnych, w których dzieci wychowywane są pod opieka samotnych matek. Dziecku potrzebny jest kontakt z obojgiem rodziców. Pozbawienie dziecka kontaktu z ojcem w okresie wczesnego dzieciństwa nie może zastąpić matka. Jest to hamującym, emocjonalnym, intelektualnym i społecznym rozwojem dziecka. Jan Szczepański pisze: Istota zjawiska izolacji społecznej, czyli osamotnienia, które z kolei musi prowadzić do zachwiania równowagi psychicznej jednostki.

Wykolejenie młodzieży to brak ojca w rodzinie, trudna sytuacja bytowa, opiekuńczo - wychowawcza. Samotne matki w środowiskach miejskich mają na utrzymaniu przeciętnie więcej dzieci niż matki w mieście. Liczba rodzin niepełnych w miastach dwukrotnie przewyższa liczbę rodzin na wsi. W związku z rozwodami około 35 tysięcy dzieci rocznie zostaje częściowo osieroconych, z tego 80% to dzieci zamieszkałe w miastach.

Samotne matki są zatem kategorią typową dla środowiska miejskiego, jakkolwiek należy podkreślić, iż daje się zauważyć jej rozprzestrzenienie się również i na wsi.

Sieroctwo społeczne

Jednym z najważniejszych czynników dezorganizacji rodziny jest sieroctwo społeczne. Z najbardziej wyrazistą sytuacją sieroctwa społecznego mamy do czynienia w przypadku dzieci umieszczonych w placówkach wychowawczo - opiekuńczych ze względu na nie wypełnienie przez rodziców podstawowych obowiązków rodzicielskich. Są to więc sieroty społeczne. Pojęcie sieroctwa społecznego występuje również w rodzinach, które nie wywiązują się z podstawowych obowiązków opiekuńczych wobec nich. Sieroctwo społeczne jest zjawiskiem rosnącym. Występuje 3-krotny wzrost populacji małoletnich, objętych nadzorem sądów opiekuńczych.

Istnieje istotne powiązanie narastającego zjawiska sieroctwa społecznego z procesami przemian społeczno - ekonomicznych rozwoju kraju. Narasta w rodzinie alkoholizm.

Patologia rodziny przejawia się również gdy:

• dzieci są rażąco zaniedbywane;

• atmosfera kłótni w rodzinie;

• atmosfera wrogości.

Obowiązek rodziny to nie tylko zapłodnienie i urodzenie, ale i wychowanie dzieci. Nakazy i zakazy związane z zapewnieniem opieki dzieciom należą do norm etycznych powszechnie akceptowanych, regulowanych przez prawo. Nie podporządkowanie się im stanowi wykroczenie przeciwko prawu. W społecznym odczuciu obowiązku leży opieka nad dzieckiem oraz łożenie na utrzymanie dziecka (alimenty). Za niepłacenie alimentów odpowiada 5,3% osób skazanych.

Rodzaj przestępstwa:

-przeciwko rodzinie - 10,5%

-znęcanie się nad członkami rodziny - 5,2%;

-rozpijanie nieletniego - 0,07%

-uchylanie się od alimentów - 5,2%

Sprawca ponosi odpowiedzialność karną za spowodowanie niedostatku w rodzinie. Przestępstwa niepłacenia alimentów są w większym procencie w miastach dużych. Przestępstwo niepłacenia alimentów popełniają mężczyźni w wieku produkcyjnym, starający się unikać płacenia alimentów przez niepodejmowanie pracy, nieustanną zmianę miejsca pracy, podejmowanie prac dorywczych lub przez ukrywanie się przed wymiarem sprawiedliwości. Łatwiej jest przestępcom „zgubić się w mieście”, stać się kimś anonimowym. W dużym miecie łatwiej jest pracę zmienić i znaleźć.

2

---