Rozdział III
Ku klasycznemu umiarkowaniu
Dopracowanie w poprzednim okresie w epigrafii jednolitego pisma pozwala sądzić iż o jego wyborze i akceptacji zadecydowały szerokie kręgi intelektualne, masowy odbiór a także wykonawcy.
Epigrafika polska drugiej połowy XIV i pierwszej połowy XV wieku nie odbiegała od norm i wzorców Europy Zachodniej.
W Polsce w początkach XVI wieku dalej funkcjonują inskrypcje gotyckie
Od alfabetyzacji ku poszukiwaniom intelektualnym
Tekstura epigraficzna stosowana w drugiej połowie XIV i pierwsze XV wieku wyrosła z pisma kaligraficznego, uformowanego i przystosowanego do rękopisów o szczególnym znaczeniu. ( jako że większość z tych rękopisów było kodeksami liturgicznymi należy przyjąć iż powstawały one głownie w skryptoriach)
Zmiany polityczne i gospodarcze w tamtym okresie (np. rozwój miast i bogacenie się mieszczan) wpłynęło na wzrost liczby zabytków epigraficznych
Obok znanej i lubianej kaligraficznej tekstury pojawiają się nowe gatunki pisma
Jednym z nich jest majuskuła gotycka (dzwon z Dobrzechowa 1448 r. a cały cykl kończy się na dzwonie z Krzcięcic początek XVI w. ) nie jest to jednak ten sam rodzaj pisma, który istniał w XIV wieku chodź ma z nim wiele wspólnego
Pojawia się ona głownie na dzwonach powstałych dla kościołów w sąsiedztwie Krakowa
Ów majuskuła gotycka użyta została także na dwóch tablicach piaskowcowych (Chótel Czerowny i chrzcielnica z Jędrzejowa)
Charakterystyczny dla tej majuskuły jest dukat linii zewnętrznych liter, krzywizny są wyostrzone, zaś samo pismo jest wyposażone w piękne ornamenty roślinne i geometryczne.
Obok nowego pisma, stosowanego w całej inskrypcji, wprowadzono nowinki paleograficzne w poszczególnych literach (najwcześniej uległy im litery inicjalne (majuskulne) w teksturze epigraficzne)
W wieku XV nasiliło się wprowadzanie liter z innego rodzaju pisma ozdobionych jak majuskuła różnymi ornamentami
Nowinki te pojawiają się w dużych społecznościach miejskich Kraków, Wrocław, Toruń czy Gdańsk
Pierwsze użycie arabskich cyfr o dukacie gotyckim znane jest z inskrypcji umieszczonej na obrazie z Wrocławia z 1447 roku, kolejne na słupie w Biskupicach Radłowskich z 1450 roku.
W wyniku oddziaływania przybyszów z Włoch rozwój pisma bardziej zwraca się w kierunku renesansu.
Kapitała protorenesasnowa daje się wpisać w prostokąt, najwcześniej wprowadzona zostaje na terenie Śląsku (Strzegom), dzieli się ona na orientalną (bądź grecką) i gotycko-renesansową (da ją się wpisać w prostokąt)(kapitałę tą można potraktować jako etap przejściowy w rozwoju kapitały końca XV i początku XVI wieku w Polsce)
Na procesy zachodzące w epigrafice w Polsce oddziaływały kontakty z Włochami i sztuką niderlandzką, lub oba jednocześnie.
Bastarda gotycka była pismem gotyckim przesiąkniętym stylem renesansowym
Nowości wprowadzone pod wpływem poszukiwań intelektualnych jak i estetycznych nie były szybko akceptowane przez odbiorców
Spory wpływ na oporne wycofywanie tekstury gockiej z epigrafiki miało zastosowanie tego typu pisma w drukarstwie
Modyfikacja starego pisma jak i wprowadzenie nowego pisma zainspirowało twórców i zleceniodawców do poszukiwań nowych możliwości przekazu informacji zawieranych w inskrypcjach
Pismo epigraficzne jako dzieło sztuki stało się nośnikiem nowych renesansowych form
Wielkość gatunków pisma w poszukiwaniu prostych środków komunikatu
Pismo jak i inne znaki są nośnikiem komunikatu pomiędzy nadawcą i odbiorcą, w epigrafice mamy do czynienia z odbiorcą grupowym
Środki intelektualne zawsze dążyły do wprowadzenia wszelkich nowości – były motorem napędowym
Wpływy renesansu zauważalne są najwcześniej w cyfrach arabskich
Kapitałę humanistyczna najwcześniej spotykamy w Krakowie (następuje ona po protorenesanswoje)
Krakowie jak i sąsiednich okolicach najdłużej zachowała się gotycka tekstura epigraficzna zaś na innych terenach Polski został ona wyparta przez kapitała protorenesansowego
Kapitałę humanistyczną najwcześniej zastosowano na nagrobku Jana Olbrachta
Cechą charakterystyczną dla niej są zróżnicowanie szerokości poszczególnych laseczek i łączących je beleczek, łagodne trójkątne szczytowe zakończenie lasek, litery te da się wpisać w kwadrat
Symbioza gotyku z humanizmem
Wypracowanie doskonałego gotyckiego pisma epigraficznego i jego rozkwitu w pierwszej połowie XV w. przyniosły podział między literą inskrypcji a litera dokumentu czy pisma
Pismo epigraficzne i książki luksusowej „stylu płomienistego” odznacza się przewagą ornamentyki nad tym co jest podstawą funkcji pisma
Pismo epigraficzne zatracało cechy indywidualne im bardziej doskonalono jego formę estetyczną
Poszukiwania nowych form przekazu w epigrafice nie są odosobnione podobne procesy zachodziły w piśmie kancelaryjnym i książkowym
W końcu XV w. i początku wieku XVI w epigrafice rozgrywała się swoistej walka między pismem gotyckim, postgostyckim i humanistycznym
O wyborze pisma decydowały kontakty zleceniodawców, fundatorów i ich otoczenia, także polityczne i gospodarcze.
Gdańsk np. przez związek z miastami hanzeatyckimi przynależał do ośrodka północnoeuropejskiej sfery artystycznej.
W pozostałej części kraju mocno przeważył kontakty Polaków z Rzyme, włoskimi ośrodkami kulturalnymi i uniwersytetami (małżeństwo króla Zygmunta Starego z Bony)
Pisma protorenesansowi i humanistyczne były związane z nowym i prądami w nauce architekturze i modzie jednak jako nowości nie były od razu akceptowane dlatego tez początkowo istniały wraz z pismem gotyckim (pewnej symbiozie)
Pismo gotyckie funkcjonowało w Polsce do roku 1585 ( tak długi okres jej funkcjonowania w epigrafii jest wynikiem pewnego prowincjonalizmu a także kontaktem z sąsiadującym Spiszem
O zupełnym wyparciu pisma gotyckiego zadecydowało upowszechnienie się tablic z kapitała protorenesansowi w dużych miastach i przejmowanie tego modelu przez inne mniejsze ośrodki