Patologia społeczna

• Pathos – cierpienie

• Logos – nauka lub słowo

• Patologia – nauka o cierpieniu

Interdyscyplinarna dziedzina poznania, zajmująca się zjawiskami społecznie destrukcyjnymi

Kryminologia

• Krimen- przestępstwo, zbrodnia

• Logos – nauka lub słowo

• Kryminologia- nauka o przestępstwie

Nauka społeczna i empiryczna, której przedmiotem badan jest przestępstwo, przestępca

oraz przestępczość ujmowana, jako zjawisko społeczne

Wiąże się ona z naruszeniem norm prawnych

Cel – badanie i gromadzenie wiedzy na temat:

• Przestępstwa, jako formy zachowania dewiacyjnego

• Przestępczość, jako zjawisko społeczne

• Sprawcy przestępstwa

• Ofiary przestępstwa

• Instytucji kontroli społecznej i mechanizmów służących ograniczaniu przestępczości

Oddziały kryminologii:

• Kryminologia teoretyczna

  • Cel: badanie zjawisk kryminologicznych- opisywanie, analizowanie, wyjaśnianie

  • Działy:

    • Kraniografia i fenomenologia – struktura, dynamika, geografia przestępczości, sposób popełnienia przestępstw, organizacja przystępczosci, cechy społeczne sprawców przestępstw itp.

    • Historia zjawisk kryminalnych

    • Etiologia

• Kryminologia stosowana

  • Cel: zastosowanie wiedzy o zjawisku przestępczości w praktyce społecznej w celu ograniczenia jego skali (zapobieganie, przeciwdziałanie, zwalczanie)

  • Działy:

    • Polityka kryminalna (karna, legislacyjna, penitencjarna)

    • Kryminologia kliniczna

    • Prognoza kryminologiczna

• Profilaktyka

  • Kryminologiczna

  • Kryminalistyczna

  • Penitencjarna

  • Polityka karna

Dyscypliny naukowe o podobnym przedmiocie badan:

• Kryminalistyka (antropometria, daktyloskopia, balistyka, kryptografia i inne)

• Wiktymologia

• Penologia

• Penitencjarystyka

Stosunek kryminologii do innych nauk

• Prawo karne

• Psychologia

• Socjologia

• Nauki medyczne:

  • Neurologia

  • Psychiatria

  • Interna

• Biologia – genetyka

• Pedagogika

• Ekonomia

• Socjotechnika

• Statystyka

Występowanie na gruncie kryminologii określonych wzorców pracy badawczej opartych na odrębnych założeniach pojęciowych, metodologicznych i metafizycznych, zwanych nurtami lub paradygmatami. Obecnie, na podstawie zasad postępowania badawczego, poglądów dotyczących uwarunkowań ludzkiego zachowania i zakładanych wizji społeczeństwa wyszczególniane są cztery występujące równolegle nurty:

Kryminologia klasyczna: dominowała w XVIII i na początku XIX wieku; stosuje w zależności od ukierunkowania metodologię nauk przyrodniczych lub humanistycznych, silnie eksponuje potrzebę wartościowania zjawisk społecznych, zakłada istnienie wolnej woli, ale i pewną sterowalność jednostki oraz konsensualną wizję społeczeństwa. Jej początki związane są z wykształceniem się szkoły klasycznej prawa karnego i działalności postaci takich jak: Beccaria, Bentham, Kant, Hegel oraz Feuerbach. Koncepcje prawne i polityczne szkoły klasycznej opierają się na:

• Przeświadczeniu, że każdy człowiek, w tym także sprawca przestępstwa, jest przede wszystkim jednostką świadomie wybierającą pomiędzy różnymi alternatywami postępowania, a jednocześnie jednostką wyposażoną w wolną wolę, jest to, zatem indeterministyczna koncepcja człowieka oznaczająca, że przestępca to zupełnie normalna jednostka, która w świadomy i racjonalny sposób wybiera zachowanie przestępcze, przez co jest również odpowiedzialna za swe postępowanie, co prowadzi do absolutnej koncepcji kary

• Pesymistycznej wizji natury ludzkiej, czyli przekonaniu, że każdy człowiek jest nie tylko zdolny, ale i skłonny do czynienia zła, bez groźby ukarania zaś niemożliwe byłoby istnienie społeczeństwa; człowiek jest istotą, której zachowania mogą być manipulowane za pomocą obawy przed karą; kara ma powstrzymywać ukaranego i innych przed popełnianiem przestępstw

Kryminologia pozytywistyczna: jej pojawienie się łączy się z wykształceniem się w drugiej połowie XIX wieku szkoły pozytywnej pra­wa karnego, reprezentowanej przede wszystkim przez Lombroso, Ferriego i Garofalo. Posługuje się metodologią naturalistyczną, zakłada deterministyczne uwarunkowanie ludzkiego zachowania oraz konsensualną wizję społeczeństwa. Ponadto, nurt pozytywistyczny opiera się na:

• Deterministycznej koncepcji człowieka i sprawcy przestępstwa, zakładającej przyczynowość zachowań człowieka, w tym zachowań przestępczych; zachowaniami ludzi rządzą czynniki, nad którymi nie mają oni kontroli, zaś zadaniem kryminologii jest poszukiwanie tych przyczyn

• Koncentracji na osobie sprawcy przestępstwa, jako podstawowym przedmiocie badań, sprowadzającej się do poszukiwania odpowiedzi na pytanie, dlaczego jedni lu­dzie popełniają przestępstwa, a inni nie. Ustalając, czym różni się sprawca przestępstwa od wszystkich pozostałych ludzi ustalimy przyczyny przestępczości; indywidualizm ten dzieli się na dwa nurty:

  • Indywidualistyczny: wywodzi się bezpośrednio od Lombroso i upatruje przyczyn odmienności przestępcy w nim samym, jego uwarunkowaniach biologiczno-antropologicznych lub psychologicznych

  • Socjologiczny: zakłada, że przyczyny odmienności sprawcy tkwią poza nim, w jego otoczeniu, środowisku, społeczeństwie; przestępca został ukształtowany przez oddziaływanie określonych, niekorzystnych czynników środowiskowych;

• Korekcjonaliźmie, czyli przekonaniu, że najprostszym sposobem zlikwidowania zachowań przestępnych będących skutkiem odmienności jest likwidacja odmienno­ści; oznacza to, że środki stosowane wobec przestępcy nie mogą służyć odwetowi, lecz muszą sięgnąć do przyczyn prze­stępczości, zaś wpływ na rozmiary przestępczości uzyskamy, gdy nauczymy się redukować jej przyczyny.

• Konsensualiźmie społecznym, opartym na traktowaniu przestępcy, jako odmieńca stojącego na społecznym marginesie, zaś przestępstwa, jako zachowania właściwego pewnej szczególnej, niewielkiej mniejszości; prawo karne w tym ujęciu reprezentuje interesy olbrzymiej większości społeczeństwa i jest objęte powszechnym społecznym konsensem

Kryminologia antynaturalistyczna: pojawiła się w latach 60-tych XX wieku; opowiada się za metodologią nauk humanistycznych, zakłada konieczność odwoływania się do ocen i wartości, przyjmuje indeterministyczną wizję jednostki i konfliktową teorię społeczeństwa. Nurt antynaturalistyczny nie ogranicza się do kryminologii, lecz ogarnia całość nauk społecznych, przez co kryminologia antynaturalistyczna jest fragmentem szerszego niezgody we współczesnej socjologii. Podstawowe cechy tego paradygmatu to:

• Odrzucenie naturalizmu metodologicz­nego i przekonania o jedności nauk; odwołanie się do metod badawczych socjologii humanistycznej i rozumiejącej

• Konfliktowa wizja społeczeństwa i prawa karnego; przestępczość przestaje być traktowana, jako produkt indywi­dualnej patologii, staje się konsekwencją przebiegu procesów konfliktu społecznego, zaś procesy kryminalizacji związane są ze strukturami władzy i panowania w spo­łeczeństwie

• Interakcjonistyczna koncepcja przestępstwa, co oznacza, że żaden przedmiot czy zachowanie nie jest tym, czym jest tylko ze względu na swe obiektywne właściwości, lecz tym, czym jest ze względu na znaczenie, jakie jest mu nadawane w pro­cesie interakcji społecznych

• Teza, iż podstawowym przed­miotem badań kryminologicznych nie powinien być sprawca przestępstwa, lecz „au­dytorium społeczne"; antynaturalizm zadaje pytanie, dlaczego pewne zachowania są uznawane za przestępstwa i pewni ludzie są uznawani za przestępców, a inne nie;

• Zmiana sposobu patrzenia na prawo karne i wymiar sprawiedliwości oraz po­staw wobec tych instytucji oparta na krytycyzmie wobec instytucji kontroli społecznej, a zwłaszcza wobec in­stytucji kontroli formalnej aż do ich odrzucenia;

• Optymistyczna wizja człowieka, według któ­rej zło nie tkwi w samym człowieku, lecz w konflikcie społecznym we współczesnych społeczeństwach.

Kryminologia neoklasyczna: pojawiła się w latach 70 w Stanach Zjednoczonych. Przedstawiciele: m.in. Andrew von Hirsch, Ernest van den Haag. Nurt neoklasyczny zakłada, że:

• Polityka kryminalna oparta na pozytywizmie nie sprawdza się, gdyż nie prowadzi do redukcji nasilenia przestępczości mimo znacznego nakładu środków

• Zagrożenie karą i jego realizacja są jedynymi czynnikami, które ma do dyspozy­cji państwo w walce z przestępczością

• Przestępca jest wolną jednostką wybierającą racjonalnie pomiędzy różnymi alternatywami postępowania, podatną na bodźce, jakie stanowią zagrożenia karne

• Kluczowym problemem jest kwestia instytucji kontroli spo­łecznej i możliwości zwiększenia ich efektywności tak, aby stosunkowo najmniejszym kosztem osiągnąć możliwie największe efekty w postaci redukcji nasi­lenia przestępczości

Przestępczość

Jako podstawowy przedmiot badan kryminologicznych

Definicja przestępstwa:

• Formalna – czyn zabroniony przez ustawę pod groźbą kary

• Materialna – czyn społecznie niebezpieczny

Czyn oznacza:

• Działanie

• Zaniechanie

• Utrzymywanie pewnego stanu

Zależne od woli człowieka!!!

Kontratypy:

Okoliczności powodujące ze czyn zabroniony a wiec zachowanie człowieka o znamionach określonych w ustawie, przestaje być bezprawny a zatem nie jest przestępstwem.

Kontratypy podmiotowe:

Okoliczności wyłączające winę:

• Nieletniość

  • Do 18 roku wykazująca zachowania społeczno – nieakceptowane np. używanie alkoholu, używek, przemoc, uchylanie się od obowiązku szkolnego, przebywanie w środowiskach patologicznych, zdemoralizowanych, zbyt wczesne kontakty seksualne i inne (środki wychowawczo – poprawcze)

  • Od 13 do 17 które naruszyły normy prawne (środki wychowawcze)

  • Do 21 roku życia, wobec których stosowane są środki poprawcze

• Niepoczytalność

• Błąd, (co do faktu, lub co do prawa)

Kontratypy przedmiotowe kodeksowe:

Okoliczności wyłączające karę, bezprawność czynu:

• Obrona konieczna

• Stan wyższej konieczności

• Ryzyko nowatorstwa (eksperymentu)

• Rozwojowa krytyka

• Ostateczna potrzeba (wymuszenie posłuchu)

Kontratypy przedmiotowe pozakodeksowe:

• Działanie w granicach uprawnienia, obowiązków

• Prawo karcenia nieletnich (?)

• Ryzyko związane z grami sportowymi

• Zgoda pokrzywdzonego

• Czynności lecznicze

• Ochrona własności (dozwolona samopomoc)

• Zwyczaj (?)

Elementy definicji przestępstwa:

Do cech konstytutywnych przestępstwa należy to, że jest ono:

• Czynem zabronionym

• Czynem bezprawnym

• Zawinione

• Społecznie szkodliwe

Przestępczość:

Zbiór czynów zabronionych ustawowo pod groźbą kary popełnionych na obszarze danej jednostki terytorialnej bądź w jakiejś jednostce czasu.

Skala zjawiska przestępczości – określenie rozmiaru, w dużym stopniu pozostaje nieznana.

Ciemna liczba przestępczości – czyny, które zostały popełnione, ale nie zostały odkryte, wszystkie czyny, o których prawdopodobnie nigdy się nie dowiemy; 60/70% wszystkich przestępstw.

Geografia przestępczości – zajmuje się przestępczością na różnych terenach i obszarach, zależy od urbanizacji, wieku, umiejscowienie centr handlowych.

Dynamika przestępczości – dane pozwalają na wskazanie prawidłowości: czy przestępczość wzrasta czy spada, jakie czyny wskazują tendencje wzrostowa a jakie spadkowa; analizowanie statystyk

Struktura przestępczości – dotyczy, jakie kategorie przestępstw dominują; jaki mają charakter, rodzaj

Stawka dzienna – sąd analizuje zarobki jednostki i później wyznacza kare grzywny w stawkach dziennych

Statystyki:

• Policyjne – zawiera informacje o wszystkich zdarzeniach o cechach przestępstw; ile przestępstw zarejestrowała policja

• Policyjno – prokuratorskie – rejestrują przestępstwa, które zostały stwierdzone w postepowaniu przygotowawczym,

• Sądowe – rejestrują tylko sprawców, którzy zostali skazani prawomocnym wyrokiem

• Penitencjarne – zawierają informacje liczby osób przebywających kare pozbawienia wolności,

Klasyfikacje przestępstw:

• Czynów zabronionych:

  • Przestępstwa:

    • Zbrodnie – najbardziej niebezpieczne – czyn popełniony z winy umyślnej, zagrożony kara pozbawienia wolności od 3 lat,

    • Występki – karane łagodniej niż zbrodnie, ale surowiej niż wykroczenia, pozbawienie wolności od powyżej 1 miesiąca do 3 lat, ograniczenie wolności, kara grzywny powyżej 30 stawek dziennie

  • Wykroczenia – nie są przestępstwami ich szkodliwość jest zdecydowanie niższa; kary pozbawienia wolności do 1 miesiąca, kara grzywny – poniżej 30 stawek dziennie, ograniczenia wolności, wykroczeniami zajmują się sady grodzkie

• Ze względu na przedmiot przestępstwa

• Ze względu na podmiot/osobę:

  • Indywidualne – gdzie podmiotem może być osoba o pewnych właściwościach opisanych przez ustawę/kodeks karny

    • Właściwe – gdzie jedynie osoba o pewnych cechach indywidualnych może być pociągnięta do odpowiedzialności

    • Niewłaściwe – cechy jednostki i jej indywidualna właściwość wpływa na zaostrzenie lub złagodzenie odpowiedzialności

  • Powszechne – podmiotem przestępstwa może zostać każdy człowiek zdolny do odpowiedzialności karnej

• Ze względu na rodzaj winy:

  • Umyślnie popełnione w zamiarze:

    • Bezpośrednim – sprawca podejmuje decyzje, że naruszy prawo i swój zamiar realizuje

    • Ewentualnym – sprawca podejmuje działanie zgodne ze swoja motywacja, ale jego celem nie jest popełnienie czynu, chociaż dopuszcza on ewentualność

  • Nieumyślne popełnienie w postaci

    • Lekkomyślności – sprawca nie przewiduje skutków swego działania, chociaż takie skutki można przewidzieć

    • Niedbalstwa – sprawca narusza ważną zasadę np. przekroczenie prędkości

• Ze względu na formę uczestnictwa:

  • Sprawstwo

  • Współsprawstwo

  • Podżeganie – motywowanie do popełnienia przestępstwa

  • Pomocnictwo – wszelkie działania, które maja pomagać sprawcy w popełnieniu przestępstwa

  • Prowokacja – działanie, które powoduje ze inna osoba dopuszcza się przestępstwa

• Ze względu na wzajemny stosunek do siebie:

  • Zasadnicze (podstawowe) – typowe przestępstwo danego rodzaju opisane w ustawie

  • Kwalifikowane – występują okoliczności oskarżające sprawce powodujące, że jego stopień winy jest wyższy

  • Uprzywilejowane – wystąpienie pewnych okoliczności łagodzących dana kare

• Ze względu na sposób ścigania:

  • Ściganie z urzędu – sprawca jest ścigany i podlega odpowiedzialności karnej bez względu na zachowanie ofiary

  • Ściganie z urzędu na wniosek osoby pokrzywdzonej - gwałt, molestowanie

  • Ściganie z oskarżenia prywatnego – na wniosek ofiary

Stadia przestępstwa:

1. Zamiar – nie jest czynem, nie odpowiada karnie nikt za myśli

2. Przygotowanie – zachodzi tylko wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania, zbiera informację itd.

3. Usiłowanie – sprawca w zamiarze popełnienia przestępstwa swoim działaniem lub zaniechaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, ale celu tego nie osiąga.

   1. Usiłowanie udolne – osiągnięcie zamierzonego celu jest obiektywnie możliwe, lecz sprawcy staje coś na przeszkodzie(sprawca strzela do człowieka, ale nie trafia).

   2. Usiłowanie nieudolne –występuje wtedy, gdy sprawca nie uświadamia sobie, że w okolicznościach, w jakich działa, dokonanie czynu zabronionego jest niemożliwe(brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabronionego lub użycia środka nienadającego się do popełnienia czynu zabronionego.

4. Dokonanie – występuje wtedy, gdy działanie sprawcy, zmierzające bezpośrednio do zamierzonego celu zostanie uwieńczone powodzeniem.

Przemoc w rodzinie:

Jest zjawiskiem patologicznym, które staje się przyczyną innych zjawisk patologicznych. Jest to zjawisko stosunkowo od niedawna opisywane. 

Przemoc:

• Każdy akt, który godzi w godność osobistą jednostki. Człowieka zmusza się do zachowania, którego człowiek sam nie chce przejawiać.  Jeżeli godzi się w godność uderza się w jego podmiotowość. 

• Szeroka definicja nie pozwala ocenić przemocy na akceptowalna i nieakceptowalna 

• Rodzaje przemocy: 

  • Przemoc akceptowana społecznie (np. Policja podczas zatrzymania przestępcy czasami jest zmuszony do użycia przemocy, działania wojenne, działalność wychowawcza) 

  • Przemoc nieakceptowana 

Przemoc według Kądzieli to: takie wywieranie wpływu na ludzi, w którego wyniku ich aktualny poziom rozwoju somatycznego i duchowego jest mniejszy, niż potencjalny poziom tego rozwoju

Przemoc według Pospieszył to: wszelkie nieprzypadkowe akty godzące w osobistą wolność jednostki lub przyczyniające się do fizycznej, a także psychicznej szkody osoby wykraczające poza społeczne zasady wzajemnej relacji”. Przemoc jest często zachowaniem przestępczym. Są to zachowania niezgodne z istniejącymi normami prawnymi, moralnymi, obyczajowymi, zwyczajowymi.

Formy przemocy wyodrębnione z uwagi na motywy działania sprawcy:

• Przemoc instrumentalna – dość często; przemoc fizyczna; sprawca nie ma poczucia winy; sprawca uważa ze może stosować przemoc, bo ofiara zmusza go do tego; nie towarzyszą temu silne emocje; np. dziecko jest karane za to, że dostało złą ocenę, wystawiło język a to nie podoba się rodzicowi

• Przemoc ekspresywna – miejsca z dala od domu np. praca; kumulowane emocje musza znaleźć gdzieś swoje ujście; sprawca nie panuje nad swym zachowaniem; sprawca może mieć poczucie winy, ale jest ono szybko redukowane i przenoszone na ofiarę; sprawca musi rozładować swoje emocje; np. dziecko jest karane za to, że rodzic jest w złym nastroju i musi się wyładować

Formy przemocy fizycznej dziecka według A. Piekarskiej:

• Klapsy – 81,7%

• Bicie ręką – 66,8%

• Bicie pasem lub innym przedmiotem – 40,7%

• Szarpanie, potrząsanie, ciągnięcie za ucho – 30%

Formy przemocy psychicznej wobec dziecka według A. Piekarskiej:

• Groźby, ostrzeżenia, krzyk – 84 – 97%

• Ośmieszanie – 28,6%

• Przekleństwa, obelgi – 28%

• Wyszydzanie – 21%

• Wyzywanie – 18,1%

• Groźby wyrzucenia z domu, wysłania do poprawczaka – 3,5%

Typy przemocy seksualnej wobec dziecka:

• Bez kontaktu fizycznego (wypowiedzi, ekspozycja, oglądactwo)

• Pobudzanie intymnych części ciała (dotykanie, całowanie, ocieractwo, pobudzanie ręczne)

• Kontakty oralno – genitalne, stosunki udowe)

• Penetracja seksualna(palcem, z zastosowaniem narzędzi, genitalna, analna)

• Seksualne wyzyskiwanie dzieci (pornografia, prostytucja)

Czynniki etiologiczne przemocy w rodzinie:

• Uwarunkowania kulturowe:

  • Stereotypy społeczne dotyczące płci

  • Normy obyczajowe, obowiązujące w danym środowisku (subkultura przemocy)

  • Dyskryminacja zawodowa kobiet

  • Załamanie się tradycyjnego modelu pełnienia ról społecznych

  • Rodzina nuklearna wyobcowana społecznie

• Uwarunkowania społeczne:

  • Doświadczenia socjalizacyjne

  • Pozycja społeczna (poszukiwanie źródeł tzw. siły społeczne)

  • Stresy sytuacyjne

  • Depresja ról małżeńskich i rodzicielskich

Niebieska karta – służy do udokumentowania każdej interwencji policji w celu uzyskania dowodów do sądu. Policjant ma obowiązek posiadania takiej karty na interwencji. W razie odmowy założenia należy zwrócić się do jego przełożonego. 

• Art. 207 znęcanie się fizycznie lub psychicznie ( kara od 3 miesięcy  - do 3 lat) artykuł ten dotyczy zarówno dorosłych jak i dzieci. 

• Art. 208 dotyczy rozpijania dzieci, wykorzystywania seksualnego dzieci 

• Art. 200 dotyczy kontaktów seksualnych z małoletnimi ( małoletni poniżej 15 roku życia). Osoby przed 15 rokiem życia są pod szczególna ochroną. I bez względu na to, co robi osoba obcująca z małoletnim jest karane. 

• Zabronione są groźby bezprawne. Szantażowanie. 

• Relacje rodzinne opisuje kodeks rodzinny i opiekuńczy. 

• Władza rodzicielska – to nie prawo do przemocy.

Tradycyjny styl funkcjonowania rodziny, jako przyczyna przemocy:

• Stałe przebywanie razem

• Różne zainteresowania i poziomy aktywności

• Zbieżność kompetencji

• Nieadekwatne struktury psychiczne współmałżonków

• Różnice w poglądach na życie

• Nadmierna wzajemna kontrola partnerów

• Wyznaczanie ról w rodzinie zgodnie z tradycyjnymi wzorami a nie na podstawie kompetencji i upodobań

Cechy osobowościowe sprawcy:

• Osobowość autorytarna

• Nieadekwatna samoocena

• Zaburzone poczucie własnej wartości

• Nadmierna tendencja do kontrolowania otoczenia

• Nadmierna potrzeba przaewagi i dominacji

• Wysoki poziom agresywności

Dlaczego ofiary pozostają w związku z agresorem?

• Mit kobiecego masochizmu

• Wyuczona bezradność

• Powstawanie więzi traumatycznej

• Efekt psychologicznej pułapki

Typy ofiar:

• Ofiary, które nie ujawniają agresji (lub tylko w niewielkim stopniu) zachowujące się biernie (31,8%)

• Ofiary dokuczliwe, prowokujące spięcia w małżeństwie, nadużywające alkoholu (38,8%)

• Ofiary agresywne wywołujące konflikty. Traktują odgrywanie roli ofiary w sposób instrumentalny. Szukają podstaw do rozwodu, dążą do eksmisji męża itp. (29,4%)

Skutki przemocy:

• Bezpośrednie

  • Fizyczne

  • Psychiczne

• Pośrednie

  • Fizyczne

  • Psychiczne

Przemoc w szkole:

Halina Spionek twierdzi, że szkola może tworzyć trojaka role w genezie zjawisk patologicznych

• Może być pierwotna przyczyna zaburzonych zachowan uczniów

  • Sposób organizacji zycia szkolnego

  • Sposób funkcjonowania

Głównym celem szkoły jest przygotowanie dzieci do życia.

• Szkoła staje się jedynie miejscem, w którym pojawiają się zaburzone postawy pojawiające się w innych środowiskach

• Szkoła staje się ogniwem w procesie patologizacji jednostki – staje się jednym z wielu srodowisk które maja wpływ na zaburzony przebieg patologizacji człowieka