Rak gruczołu krokowego (prostaty) – choroba nowotworowa gruczołu krokowego, występująca u 11% mężczyzn z rozpoznanym nowotworem i będąca przyczyną 9% zgonów z powodu chorób nowotworowych u mężczyzn.

Histologicznie najczęściej jest gruczolakorakiem (powyżej 75% przypadków) i częstość jej występowania zwiększa się z wiekiem, i tak u mężczyzn po 75 roku życia stwierdza się go w badaniach sekcyjnych w 80–90% przypadków, w większości jednak są to przypadki tak zwanego raka utajonego, który nie powoduje poważnych implikacji klinicznych i nie jest przyczyną zgonu. W zdecydowanej większości przypadków jest to rak silnie hormonozależny, jego wzrost pobudzają androgeny (ściślej testosteron i 5α-Dihydrotestosteron).

Czynnikami rozwoju raka gruczołu krokowego są:

• Predyspozycje dziedziczne: wystąpienie choroby u jednego krewnego I stopnia zwiększa ryzyko zachorowania dwukrotnie, wystąpienie raka u dwóch i więcej krewnych zwiększa to ryzyko nawet 10-krotnie^{[potrzebne źródło]}. Raki o podłożu dziedzicznym rozwijają się wcześnie, nawet przed 55 rokiem życia.

• Czynniki rasowe: najczęściej chorują osoby rasy czarnej, najrzadziej przedstawiciele rasy żółtej w Azji południowo-wschodniej^[1][2].

• Dieta z dużą ilością nasyconych tłuszczów, białka, cholesterolu, natomiast z niską ilością selenu, witaminy E i witaminy D sprzyja rozwojowi raka gruczołu krokowego. Działanie ochronne przypisuje się diecie z dużą zawartością warzyw i owoców, produktów zbożowych (ogólnie dieta niskotłuszczowa), soi czysiemienia lnianego poprzez fitoestrogeny. Spożycie 30 g zmielonego siemienia dziennie spowodowało po miesiącu spadek o połowę tempa podziałów komórek nowotworowych^[3].

Znaczenie w rozwoju raka prostaty może mieć prawdopodobnie wirus XMRV. Ekspresję jego białek wykazano w 23% raków prostaty u ludzi^[4].

Początkowo przez wiele lat rak rozwija się bezobjawowo. Uważa się, że w 3/4 przypadków jego rozwój rozpoczyna się w strefie obwodowej gruczołu krokowego (jest ona dostępna w trakcie badania per rectum). W miarę powiększania swojej objętości, powoduje objawy uciskowe sugerujące objawy łagodnego rozrostu gruczołu krokowego, takie jak częstomocz, utrudnienie oddawania moczu i słaby strumień moczu, nagłe uczucie parcia na mocz i konieczność pilnego jego oddania. U mężczyzn poniżej 55 roku życia rak może się rozwijać bez ewidentnych cech przerostu gruczołu, czyli praktycznie bezobjawowo. W dalszym rozwoju przekracza barierę torebki narządu naciekając otaczające tkanki: pęcherzyki nasienne, moczowody oraz tkanki miękkie i kości miednicy małej.

Rak gruczołu krokowego daje przerzuty drogą:

• naczyń krwionośnych — głównie do kości: kręgosłupa, miednicy, mostka, żeber, górne części kości udowych; rzadziej daje przerzuty do narządów miąższowych (wątroba, płuco, mózg);

• drogą naczyń chłonnych do otaczających węzłów chłonnych (zasłonowych biodrowych i w późniejszym stadium zaawansowania — okołoaortalnych i pachwinowych).

W diagnostyce raka gruczołu krokowego można wymienić podstawową triadę diagnostyczną:

• badanie per rectum — które w 75% przypadków pozwala na stwierdzenie twardych guzków zlokalizowanych w obrębie prostaty (w późniejszych okresach stwierdza się "deskowato" twardą prostatę w obrębie jednego lub obu płatów);

• PSA — swoisty antygen sterczowy, którego poziom w surowicy krwi, przekraczając 4 ng/l, może sugerować obecność raka (u młodszych mężczyzn poniżej 65 roku życia wartości powyżej 2 ng/l powinny być przyczyną dalszej diagnostyki^[5]);

• transrektalna ultrasonografia z biopsją gruczołu krokowego z następczą oceną pobranego materiału według skali Gleasona oceniającej cechy architektoniki uzyskanych komórek; rozróżnia się 10 stopni skali Gleasona, gdzie stopnie 2–4 odpowiadają komórkom dobrze zróżnicowanym, 5–7 średnio zróżnicowanym, 8–10 komórkom źle zróżnicowanym; im wyższy stopień skali Gleasona, tym rokowanie gorsze;

oraz badania uzupełniające: tomografia komputerowa, NMR, PET, limfadenectomia zaotrzewnowa pozwalają na ocenę zaawansowania procesu i kwalifikację do skali TNM określającej stopień zaawansowania raka i warunkującą wybór metody leczenia.

• T — guz pierwotny

  • Tx — nie można wypowiedzieć się co do guza pierwotnego

  • T0 — brak guza pierwotnego

  • T1 — guz niewyczuwalny per rectum i niewidoczny w badaniach obrazowych

    • T1a — stwierdzony przypadkowo w badaniach histopatologicznych i zajmuje mniej niż 5% ocenianej tkanki

    • T1b — jak wyżej, ale zajmuje ponad 5% ocenianej tkanki

    • T1c — stwierdzony w biopsji z powodu podwyższenia PSA

  • T2 — guz ograniczony do gruczołu krokowego

    • T2a — zajmuje mniej niż połowę 1 płata

    • T2b — zajmuje więcej niż połowę jednego płata

    • T2c — zajmuje oba płaty

  • T3 — guz naciekający poza torebkę gruczołu krokowego

    • T3a — guz nacieka poza torebkę gruczołu krokowego po jednej lub obu stronach

    • T3b — guz nacieka pęcherzyki nasienne

  • T4 — guz nieruchomy, naciekający inne narządy niż pęcherzyki nasienne (szyja pęcherza moczowego, odbytnica, mięśnie dźwigacze odbytu, ściana miednicy)

• N — regionalne węzły chłonne

  • Nx — niemożliwa ocena węzłów chłonnych

  • N0 — brak przerzutów do regionalnych węzłów chłonnych

  • N1 — obecne przerzuty w regionalnych węzłach chłonnych

• M — obecność odległych (poza węzły chłonne regionalne) przerzutów

  • Mx — niemożliwa ocena odległych przerzutów

  • M0 — nie ma odległych przerzutów

  • M1 — obecne odległe przerzuty

    • M1a — przerzuty do węzłów chłonnych innych niż regionalne

    • M1b — przerzuty do kości

    • M1c — inna lokalizacja przerzutów

• stadium T1–T2

  • Prostatektomia radykalna, czyli zabieg całkowitego wycięcia gruczołu krokowego i pęcherzyków nasiennych z dostępu nadłonowego, kroczowego lub laparoskopowo.

Ten typ leczenia proponuje się u osób z przewidywanym co najmniej 10-letnim okresem przeżycia, czyli zwykle poniżej 75 roku życia.

Powikłaniem tej metody jest:

• • praktycznie w 50% zaburzenia erekcji wskutek uszkodzenia naczyń i nerwów;

  • nietrzymanie moczu (5-8%);

  • zwężenie zespolenia pęcherzowo-cewkowego (7%);

  • przetoka moczowa;

  • śródoperacyjna utrata krwi.

• stadium T3

  • Jako uzupełnienie leczenia operacyjnego (lub u osób z przewidywanym krótkim czasem przeżycia, lub po wznowie po leczeniu operacyjnym) stosowana jest radioterapia.

Powikłania:

• zapalenie pęcherza moczowego;

• zwężenie dróg moczowych;

• nietrzymanie moczu;

• zapalenie odbytnicy;

• przewlekła biegunka;

• zaburzenia erekcji (rzadziej niż w przypadku leczenia operacyjnego).

• stadium T4

  • Leczenie hormonalne polegające na wytworzeniu blokady androgenowej, czyli zablokowaniu wpływu androgenów na komórki raka gruczołu krokowego, co hamuje ich proliferację i przyspiesza ich apoptozę. Jest to typowy przykład leczenia paliatywnego, które nie ma wpływu na długość przeżycia, zmniejsza jedynie objawy zaawansowanej choroby i poprawia komfort życia.

Blokadę hormonalną można uzyskać dwoma sposobami:

• kastracja – obecnie metoda rzadko stosowana;

• stosowanie analogów ganadoliberyn czyli agonistów LHRH.

Działania niepożądane tej metody:

• • impotencja;

  • osteoporoza;

  • ginekomastia;

  • depresja;

  • uderzenia gorąca, wypadanie włosów, zwiększenie ilości tkanki tłuszczowej;

  • niedokrwistość.

• stadium T4M1

• Chemioterapia - w przypadku zaawansowanej choroby z przerzutami oraz w trakcie progresji choroby pomimo stosowanej hormonoterapii (tzw. stadium hormonooporności) jest zalecane u pacjentów w dobrym stanie ogólnym leczenie docetakselem z premedykacja prednizonem. Leczenie takie wg badań klinicznych pozwoliło średnio wydłużyć przeżycie pacjenta o około 3 miesiące oraz znacząco poprawić jakość życia (zmniejszenie nasilenia bólu, poprawienie stanu sprawności). Oczywiście jak każda chemioterapia wiąże się z możliwością wystąpienia działań niepożądanych. Od niedawna pojawiła się też możliwość leczenia pacjentów u których leczenie docetakselem nie było skuteczne lub też efekt jego stosowania był krótkotrwały - dostępny w leczeniu 2 linii hormonoopornego raka prostaty z przerzutami po niepowodzeniu leczenia docetakselem jest cabazitaxel, który wg badania klinicznego pozwolił średnio przedłużyć życie w tej grupie chorych o około 2,4 miesiąca oraz zmniejszyć nasilenie bólu. Pojawiły się tez doniesienia mówiące o tym, że po zastosowaniu chemioterapii u części pacjentów widać efekty ponownego stosowania leczenia hormonalnego (powrót hormonowrażliwości).

Szczególne postępowanie [edytuj]

• Brachyterapia z zastosowaniem izotopu jodu-125 i palladu-103 jako źródła promieniowania. Szczególnie polecana w następującym stadium zaawansowania:

  • T1c – T2a, skala Gleasona < 7, PSA < 10, objętość gruczołu krokowego poniżej 50 cm³.

• "Watchful waiting", czyli baczna obserwacja polegająca na wnikliwej obserwacji, powtarzaniu oznaczeń PSA oraz powtórnych biopsji u pacjentów z niskim zaawansowaniu nowotworu (T1c–T2a, Gleason < 6, PSA < 10) i wdrożeniu leczenia dopiero w przypadku progresji choroby. Umożliwia to uniknięcie ujemnych następstw radykalnych metod leczniczych.

• metody eksperymentalne

  • krioterapia, czyli zamrażanie miejscowe do temp. –40,0 °C

  • leczenie skupioną wiązką ultradźwiękową o wysokiej intensywności stosowanej przez sondę doodbytniczą

Metody leczenia [edytuj]

Uzupełnieniem metod stosowanych dotychczas standardowo w terapii raka prostaty jest – zdobywająca rosnące uznanie wśród towarzystw urologicznych na całym świecie – metoda HIFU (High-Intensity Focused Ultrasound^[6] – metoda wysokoskoncentrowanych ultradźwięków), stosowana w terapii raka stercza od połowy lat 90-tych. Ponad 30 krajów zaaprobowało HIFU jako jedną z alternatywnych metod leczenia raka prostaty.

Działanie metody HIFU opiera się na wykorzystaniu fal ultradźwiękowych (takich samych jak w aparatach USG) do niszczenia tkanki nowotworowej. W trakcie zabiegu sonda, składająca się z głowicy obrazującej oraz głowicy terapeutycznej, jest umieszczona w odbycie pacjenta. Dzięki skupieniu wiązki ultradźwięków na punktowym obszarze guza w określonym miejscu dochodzi do zniszczenia tkanki nowotworowej. HIFU powoduje martwicę tkanki w wyniku ablacji (efekt cieplny powoduje koagulację tkanki) oraz poprzez działanie mechaniczne (pęcherzyki gazu wewnątrz komórki powodują wzrost ciśnienia w jej wnętrzu).

Proces planowania zabiegu oraz sam zabieg są wysoce skomputeryzowane, co niweluje ryzyko błędu ludzkiego i gwarantuje dużą precyzję postępowania. Pozwala to również na dużą personalizację leczenia. Zabieg z wykorzystaniem ultradźwięków trwa ok. 2-3 godzin, a długość pobytu w szpitalu nie przekracza zazwyczaj 3 dni. Zabieg jest minimalnie inwazyjny, co umożliwia pacjentowi szybki powrót do normalnego trybu życia.

Niezaprzeczalną zaletą technologii HIFU jest łagodny profil powikłań oraz stosunkowo nieduże ryzyko ich wystąpienia - jak pokazują najnowsze doniesienia naukowe, wykorzystanie HIFU w terapii raka stercza daje możliwość znaczącej redukcji liczby powikłań^[7]. Zastosowanie ultradźwięków w terapii raka prostaty daje również istotną szansę na zachowanie dotychczasowej jakości życia, w tym funkcji seksualnej, po leczeniu. Istnieje możliwość powtórzenia zabiegu w przypadku nawrotu choroby.

Metoda HIFU jest z powodzeniem stosowana w wielu centrach medycznych na całym świecie, również w Polsce (Grodzisk Mazowiecki). Wyniki odległe (obserwacja 10-letnia) pokazują wysoki odsetek przeżyć całkowitych (80%), przeżyć specyficznych dla raka prostaty (98%) oraz przeżyć wolnych od przerzutów (94%)^[8].

Kwasy tłuszczowe omega-6 (obecne zwłaszcza w oleju roślinnym z soi, kukurydzy, słonecznika i innych olejach z nasion, w margarynie), np. kwas linolowy, stymulują wzrost nowotworów prostaty, przyśpieszają postęp histopatologiczny i zmniejszają przeżywalność pacjentów z rakiem prostaty przy niedostatku tłuszczów wielonienasyconych omega 3, podczas gdy tłuszcze wielonienasycone omega 3 (w oleju rybnym, ale również w lnianym i rzepakowym) mają odwrotne, pozytywne działanie^[9].

Rak jajnika – nowotwór złośliwy kobiet występujący głównie w okresie około- i pomenopauzalnym. Wywodzi się z komórek nabłonka pokrywającegojajnik. Często daje objawy dopiero w późnych stadiach^[1].

Zapadalność na raka jajnika wynosi 11,2/100 000. Rocznie w Polsce notuje się ponad 3000 nowych zachorowań^[2]. Rak jajnika zajmuje drugie miejsce co do częstości występowania wśród nowotworów narządu rodnego (po raku szyjki macicy). Wzrost zachorowalności rośnie gwałtownie w 5. dekadzie życia i sukcesywnie wzrasta do 8. dekady^[3]. Szczególnie narażone są kobiety w okresie pomenopauzalnym.

Ryzyko wystąpienia raka jajnika zależy od ilości i częstości owulacji w życiu kobiety. Związane z owulacją przerwanie ciągłości nabłonka jajnika oraz drażniący wpływ zawierającego estrogenypłynu pęcherzykowego zwiększają ryzyko wystąpienia raka jajnika. Czynnikami ryzyka rozwoju raka jajnika są:

• brak ciąż

• niepłodność

• stymulacja owulacji

• hiperestrogenizm

• hiperandrogenizm

• nakłucia powierzchni jajnika przy pobieraniu oocytów

• endometrioza

• przebyta choroba nowotworowa

• stan po radioterapii miednicy mniejszej z powodu innych nowotworów

• mutacje w genach BRCA1 i BRCA2

• zespół Lynch II

• wiek - na ryzyko rozwoju raka jajnika bardziej narażone są starsze kobiety

• otyłość

• nikotynizm

• przebyta świnka

• działanie talku

Do czynników ochronnych zalicza się:

• długotrwałe stosowanie antykoncepcji hormonalnej

• liczne ciąże

• karmienie piersią

• podwiązanie jajowodów

Antykoncepcja hormonalna jest stosowana jako profilaktyka raka jajnika u osób z genetycznymi predyspozycjami do wystąpienia tego nowotworu.^{[potrzebne źródło]}

Początkowy okres rozwoju nowotworu przebiega bezobjawowo. Ponieważ objawy pojawiają się zwykle, gdy guz przekracza 7 cm, nowotwór jest zwykle wykrywany w późnym stadium. Pacjentki zgłaszają najczęściej:

• ból w podbrzuszu

• zwiększenie obwodu brzucha

• objawy ucisku na narządy sąsiednie (drogi moczowe, układ pokarmowy)

• krwawienia z pochwy

Stopień	Opis
I	guz ograniczony do jajników
	IA
	IB
	IC
II	guzy jednego lub obu jajników z zajęciem narządów miednicy mniejszej
	IIA
	IIB
	IIC
III	guz jednego lub obu jajników przerzuty wewnątrzotrzewnowe poza miednicą mniejszą przerzuty do węzłów pozaotrzewnowych
IV	guz jednego lub obu jajników przerzuty odległe

Nie istnieją badania przesiewowe w kierunku raka jajnika (z wyjątkiem postaci dziedzicznych). Badanie ginekologiczne oraz badanie USG pozwala na wykrycie tego nowotworu dopiero w późnych stadiach (kiedy jego średnica przekracza 5 cm). Doskonałym badaniem diagnostycznym w przypadku podejrzenia raka jajnika lub określenia rozległości procesu nowotworowego jestPET-CT.

We krwi często można wykryć podwyższony poziom markerów nowotworowych - CA-125 i Ca 19-9.

Kobiety o podwyższonym ryzyku wystąpienia tego nowotworu (wcześniejsze przypadki występowania tego nowotworu w rodzinie) powinny poddać się badaniu genetycznemu na mutacje genówBRCA1 i BRCA2.

Ostateczna diagnoza jest stawiana wyłącznie w badaniu histopatologicznym materiału uzyskanego w czasie zabiegu operacyjnego.

Cykl miesiączkowy, cykl menstruacyjny (łac. cyclus menstrualis) – powtarzające się regularnie zmiany w organizmie kobiety, zachodzące w ustalonym rytmie biologicznym pod wpływem współdziałania układu nerwowo-hormonalnego.

Cykl zwykle dzieli się na trzy etapy: fazę folikularną, owulację i fazę lutealną. Inny podział bazujący na zmianach w macicy obejmuje: menstruację, fazę pęcherzykową oraz fazę sekrecyjną^[1]. Długość cyklu liczy się od pierwszego dnia krwawienia miesiączkowego do ostatniego dnia przed następną miesiączką. Miesiączka jest najłatwiej zauważalnym objawem przebiegu cyklu i stąd została uwzględniona w jego nazwie, chociaż najważniejszym jego przejawem jest regularnejajeczkowanie. W czasie cyklu zmiany zachodzą nie tylko w układzie rozrodczym, i dotyczy także innych układów (np. mastodynia (ból piersi), czy zmiany nastroju). W trakcie trwania cyklu miesiączkowego, w układzie płciowym zachodzą zmiany, umożliwiające dojrzewanie komórki jajowej, jajeczkowanie i przygotowanie błony śluzowej macicy na przyjęcie zapłodnionego jajeczka. W przypadku gdy nie dojdzie do zapłodnienia dochodzi do zmian zanikowych śluzówki macicy i jej złuszczania się, co objawia się krwawieniem. Długość cyklu miesiączkowego, a zatem i jego poszczególnych faz jest różna dla różnych kobiet i często różnych cykli u jednej kobiety. Najczęściej cykl trwa 28 dni, a owulacja następuje w połowie cyklu – w 14. dniu^[3].

Pierwsza miesiączka kobiety, zwana menarche pojawia się zwykle między 12., a 13. rokiem życia. Koniec okresu płodności kobiety, zwany jest menopauzą, i występuje zwykle pomiędzy 45. a 55. rokiem życia.

Pod względem hormonalnym: W przeciętnym, 28-dniowym cyklu czas trwania i przebieg poszczególnych faz kształtuje się następująco:

Nazwa	Czas trwania	Temperatura ciała
menstruacja	4 dni	ok. 36,4–36,623 °C
faza folikularna	9 dni	ok. 36,4–36,6 °C, pod koniec może nieznacznie spadać
owulacja	1 dzień	nagły wzrost o ok. 0,5 °C
faza lutealna^[3]	14 dni	36,9–37,1 °C

Wartości temperatury w poszczególnych fazach są różne u różnych kobiet, jednak zawsze gdy następuje owulacja, temperatura w drugiej fazie cyklu wzrasta w stosunku do temperatury z pierwszej fazy o ok. 0,5 °C.

lub^[8]:

• faza pęcherzykowa wczesna – początkowa część cyklu, aż do momentu wzbudzenia dojrzewania dominującego pęcherzyka jajnikowego;

• faza pęcherzykowa późna – czas dojrzewania dominującego, czyli przedowulacyjnego pęcherzyka jajnikowego;

• faza ciałka żółtego (lutealna) – czas istnienia ciałka żółtego w jajniku.

Pod względem płodności owulacyjny cykl miesiączkowy dzieli się na trzy fazy:

• faza przedowulacyjnej niepłodności względnej (w skrócie nazywana fazą niepłodności przedowulacyjnej); jest ona dłuższa w długich cyklach, a w cyklach bardzo krótkich może w ogóle nie wystąpić; przypada na menstruację i fazę folikularną – do ok. 3 dni przed jej końcem;

• faza okołoowulacyjna płodności (w skrócie nazywana fazą płodności); składa się na nią kilka dni przed i po owulacji; trwa zwykle 6–9 dni;

• faza poowulacyjnej niepłodności bezwzględnej (w skrócie nazywana fazą niepłodności poowulacyjnej); trwa ona od wyznaczonego końca fazy płodności do ostatniego dnia cyklu; odpowiada fazie lutealnej, od ok. 3 dnia jej trwania.

Trzeba w tym miejscu zauważyć, że nie u każdej kobiety można wyodrębnić fazę niepłodności przedowulacyjnej, gdyż jej długość zależy od osobniczych właściwości kobiety. Okres poowulacyjny jest względnie stały, natomiast czas przed owulacją jest zmienny, przez co rozstrzyga on o długości danego cyklu miesiączkowego.

Przebieg cyklu miesiączkowego [edytuj]

W fazie folikularnej poziom estrogenu w organizmie kobiety stopniowo wzrasta. Stymuluje to błonę śluzową macicy do rozrostu. Jednocześnie, pod wpływem hormonu folikulotropowego (FSH) wjajnikach zaczynają się rozwijać pęcherzyki zawierające komórki jajowe. Po kilku dniach jeden z pęcherzyków zaczyna dominować i w dalszym etapie rozwoju pęka, uwalniając komórkę jajową. Uwolnienie komórki jajowej z pęcherzyka nazywa się owulacją. Pozostałości po pęcherzyku Graafa przekształcają się w ciałko żółte, odpowiedzialne za produkcję progesteronu. Pod wpływem progesteronu i estrogenów błona śluzowa macicy przygotowuje się do przyjęcia zapłodnionego jajeczka (implantacji), i nadal się rozrasta. Jeśli po kilku dniach od owulacji zapłodnienie nie nastąpi (lub zapłodniona zygota nie zagnieździ się w ścianie macicy) ciałko żółte stopniowo zanika, powodując po kilkunastu (przeciętnie 14) dniach nagły spadek poziomu progesteronu i estrogenu. Spadek poziomu hormonów płciowych jest sygnałem do usunięcia niepotrzebnego nadmiaru błony śluzowej z macicy. Endometrium zaczyna się złuszczać i rozpoczyna się krwawienie miesiączkowe.

Menstruacja [edytuj]

Krwawienie miesięczne jest pierwszym etapem cyklu miesiączkowego. Jest spowodowane złuszczaniem się nabrzmiałej i rozrośniętej w ostatniej fazie cyklu (fazie lutealnej), błony śluzowej macicy (endometrium). Płyn wydostający się w tym okresie z pochwy składa się w dużej mierze z krwi i tkanki błony śluzowej^[9]. W trakcie miesiączki kobieta traci ok. 35 ml krwi (za normalną jest uważana strata do 80 ml krwi)^[10].
Miesiączka trwa zwykle od 3 do 5 dni, choć krwawienia trwające od 2 do 7 dni są uważane za normalne^[11]. Krew wydalana w trakcie miesiączki nie krzepnie, dzięki dużej zawartościplazminy^[12].

Menstruacji często towarzyszą bolesne skurcze w podbrzuszu, ból pleców i ud. Zazwyczaj występuje też zespół napięcia przedmiesiączkowego, objawiający się zwiększoną drażliwością, huśtawką nastrojów i zwiększoną wrażliwością piersi^[9].

Faza folikularna [edytuj]

Faza folikularna, zwana też fazą proliferacyjną, to czas w którym intensywnie narasta, dopiero co złuszczony w menstruacji, nabłonek błony śluzowej macicy. Zwiększony poziom FSH iestrogenów wpływa na jajniki, pobudzając kilka pęcherzyków Graffa do dojrzewania^[3]. Pęcherzyki te, obecne w jajniku od urodzenia^[3], konkurują ze sobą, aż jeden z nich zyska pozycję dominującą i tylko ten osiąga dojrzałość. Reszta pobudzonych pęcherzyków przestaje się rozwijać. Następnie dojrzały pęcherzyk pęka i uwalnia komórkę jajową (w fazie owulacji).

Dojrzewający pęcherzyk wydziela coraz większe ilości estradiolu i estrogenu, które pobudzają komórki macicy do proliferacji (namnażania się i wzrostu). Wpływają również na produkcję charakterystycznego śluzu w szyjce macicy. Obserwacja tego śluzu może być przydatna w ustalaniu aktualnie trwającej fazy cyklu miesiączkowego.

Owulacja [edytuj]

Jajnik uwalniający oocyt Osobny artykuł: Owulacja.

Gdy pęcherzyk Graffa jest prawie dojrzały (między 12. a 16. dniem licząc od końca cyklu), poziom estrogenu jest na tyle wysoki, że wpływając naprzysadkę mózgową, wywołuje szybkie uwolnienie dużych ilości LH^[3]. Wysoki poziom LH stymuluje niedojrzałą komórkę jajową (oocyt II rzędu) oraz osłabia ściany otaczającego ją pęcherzyka. Również w tym okresie oocyt II rzędu uwalnia się z pęcherzyka. Uwolnienie to jest nazywane owulacją i zachodzi w jajniku. Zaraz po tym, oocyt jest wyłapywany przez jajowód. Tam dojrzewa, przekształcając się w dojrzałą komórkę jajową o średnicy ok. 0,2 mm^[16]. Po około jednym dniu przebywania w jajowodzie, jajeczko obumiera, jeśli nie zostało zapłodnione.

Oocyt uwalnia się raz z prawego, raz z lewego jajnika. Zgodnie z obecną wiedzą, jajniki nie są ze sobą w żaden sposób skoordynowane, a mimo to, w czasie jednego cyklu, uwalnia się na ogół tylko jedno jajeczko, z jednego z jajników^[17]. Może jednak zdarzyć się, że oba jajniki uwolnią w jednym cyklu komórkę jajową^[17]. Jeśli oba jajeczka zostaną zapłodnione, rozwiną się dwa osobne zarodki i urodzą bliźnięta dwujajowe.

U niektórych kobiet, jajeczkowaniu (owulacji) towarzyszy ból owulacyjny. Nagłe zmiany stężenia hormonów w tym czasie, mogą również powodować niewielkie krwawienia z dróg rodnych (krwawienia międzymiesiączkowe)^[18]. Jeśli w pobliżu jajeczka, przebywającego w jajowodzie, znajdą sięplemniki, może dojść do zapłodnienia, czyli połączenia tych dwóch komórek. Powstaje wtedy zygota i rozpoczyna się embriogeneza.

Faza lutealna [edytuj]

Resztki pęcherzyka Graafa, pozostałe w jajniku po owulacji, przekształcają się pod wpływem FSH i LH w ciałko żółte. Ciałko żółte pełni funkcję gruczołu dokrewnego i wydziela estrogeny oraz znaczne ilości progesteronu^[3]. Progesteron odgrywa kluczową rolę w przygotowaniu endometrium doimplantacjii zarodka oraz jest niezbędny do utrzymania ciąży. Hormon ten, powoduje również wzrost temperatury ciała^[19], co może być przydatne w ustalaniu aktualnie trwającej fazy cyklu.

Hormony produkowane przez ciałko żółte powodują, na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego, spadek wydzielania FSH i LH przez przysadkę mózgową. Jeśli komórka jajowa nie zostanie zapłodniona, obniżanie się poziomu LH powoduje stopniowe zanikanie ciałka żółtego i obniżanie poziomu produkowanych przez nie hormonów (głównie progesteronu). Spadek stężenia progesteronu, ok. 28 dnia cyklu, wywołuje złuszczanie się niepotrzebnej już błony śluzowej, czyli menstruację.

Od owulacji do menstruacji mija przeciętnie 14 dni (za normalny jest uważany czas od 10 do 16 dni). Czas trwania fazy lutealnej (w przeciwieństwie do fazy folikularnej) jest na ogół stały w różnych cyklach tej samej kobiety, nawet jeśli cykle te mają różną długość^[20].

Jeśli komórka jajowa zostanie zapłodniona, powstała zygota podejmuje produkcję gonadotropiny kosmówkowej (hCG), która działając podobnie do LH, podtrzymuje życie ciałka żółtego. Poziom progesteronu w takiej sytuacji nie obniża się, a zatem nie dochodzi do krwawienia miesiączkowego i ciąża może być utrzymana.

Gonadotropina kosmówkowa jest wydzielana tylko przez zarodek, w związku z tym jej obecność w organizmie kobiety jest dowodem na zajście w ciążę. Większość testów ciążowych wykrywa obecność właśnie tego hormonu^[3].

Oddziaływanie cyklu na inne układy [edytuj]

Część kobiet z problemami neurologicznymi doświadcza wzmożenia objawów w mniej więcej tym samym czasie podczas każdego cyklu miesiączkowego. Na przykład, spadek poziomu estrogenu może powodować migrenę^[21], zwłaszcza, gdy kobieta cierpiąca na migrenę przyjmuje tabletki antykoncepcyjne. Wiele kobiet cierpiących na padaczkę ma większą częstotliwość napadów w rytmie miesiączki. Jest to tak zwana epilepsja miesięczkowa (ang. catamenial epilepsy)^[22].

Poziom estrogenu może wpływać na działanie tarczycy^[23]. Świadczy o tym fakt, że w czasie fazy lutealnej (kiedy poziom estrogenu jest niski), prędkość przepływu krwi przez tarczycę jest mniejszy niż w fazie folikularnej (kiedy poziom estrogenu jest wyższy)^[24].

Badania wykazały, że prawdopodobieństwo popełnienia samobójstwa zwiększa się o 1.68 w czasie menstruacji^[25].

Długość cyklu [edytuj]

Powszechnie uważa się, że średni cykl menstruacyjny trwa 28 dni. Jednakże badania nad 30 000 cyklami u ponad 2300 kobiet pokazały, że w rzeczywistości średnia długość wynosi 29,1 dni zodchyleniem standardowym 7,5 dnia^[26]. Długości cyklu kobiet biorących udział w badaniu wahały się od 15 do 45 dni. W innym badaniu przeprowadzonym na mniejszą skalę na grupie 140 kobiet w 2006 roku, średnia długość cyklu wyniosła 28,9 dnia^[27].

Najbardziej zmienna długość cyklu występuje u kobiet poniżej 25 roku życia. Z kolei najbardziej regularne cykle mają kobiety w wieku od 35 do 39 lat^[28]. Następnie zmienność ta wzrasta, zwłaszcza u kobiet od 40 do 44 roku życia^[28]. Z umiarkowanymi zaburzeniami miesiączkowania mamy do czynienia, kiedy różnica w długości cykli wynosi od 8 do 20 dni, a różnica powyżej 21 dni oznacza bardzo nieregularny cykl^[29].

Przez długi czas uważano, że długość cyklu miesiączkowego jest powiązana z fazami księżyca. W 1979 roku przeprowadzono badanie na 305 kobietach, w którym okazało się, że około jedna trzecia badanych miała księżycowe cykle miesiączkowe tj. wynoszące średnio 29,5 dnia, plus minus 1 dzień. U prawie dwóch trzecich badanych kobiet cykl miesiączkowy rozpoczynał się, kiedy Księżyc był w swoich jasnych fazach^[30]. Z kolei inne badanie pokazało, że statystycznie, menstruacje występują o wiele częściej podczas nowiu, niż w jakimkolwiek innym czasie^[31].