ŚREDNIOWIECZE – notatki Agi :3

Ad. 1.   Bogurodzica w kontekście poezji średniowiecznej.

-           cechy stylu romańskiego i gotyckiego

Styl romański:

• grube mury

• małe okna

• wrażenie przysadzistej budowli

• sklepienia kolebkowe i krzyżowe

• prostota, surowość, mało dekoracji

• proporcjonalność

• portal symbolizuje drogę ku wieczności

 Styl gotycki

• smukłość, strzelistość budowli

• sklepienie krzyżowo-żebrowe

• witraże w oknach

• rozeta

• harmonia, proporcjonalność

• wnętrza lepiej oświetlone

• trzy portale                               

-            uniwersalizm średniowiecza

Powszechność wzorców kulturowych . Te same motywy i style w całej chrześcijańskiej europie, ten sam sens i rozumienie symboli biblijnych, podporządkowane sprawą wiary.

-           cechy wiersza średniowiecznego na przykładzie „Bogurodzicy”.

-pieśń religijna

-wykonywana przy muzyce w czasie obrzędów religijnych

-meliczność - melodyjność tekstu

- budowa stroficzna

-liczne anafory i refreny

-tematy religijne

-           „Bogurodzica” jako zabytek językowy i arcydzieło poezji średniowiecznej.

• Zabytek językowy

-archaizmy fonetyczne ( przegłos polski sławiena - sławiona)

-archaizmy leksykalne (przekształcone słowa spuści - podaruj)

-archaizmy słowotwórcze (zrosty wyrazów Bogurodzica)

-archaizmy fleksyjne ( zmiana odmiany np spuści - spuść)

-archaizmy składniowe (zmiana szyku Bogiem sławiena - sławiona przez Boga)

• Typy przedstawiania Maryi

  • Typ Theotokos Matka Boża - dogmat o macierzyństwie, poważna madonna z synem przed sobą pokazuje na Niego.

  • Typ Marii przewodniczki przedstawiana w ruchu, w pół-kroku, trzymająca w rękach dzieciątko

  • Typ deesis pośredniczka próśb między Synem a ludźmi, przedstawienie Jezusa z modlącymi się przy Nim Marią i Janem Chrzcicielem. Zmniejszenie dystansu między ludźmi a Chrystusem.

-           Wzorce osobowe (parenetyczne) w literaturze średniowiecznej, przykłady, omówienia, np.

• rycerz  - Pieśń o Rolandzie, Tristan i Izolda,

  • bezgranicznie lojalny wobec władcy, wierny podjętym przysięgom i zobowiązaniom walczy sprawiedliwie, zachowuje szacunek do przeciwnika, ceni nadewszystko honor, zaszczytem umierać w walce, bronił słabszych, szerzył chrześcijaństwo, rozrywka - miłość dworska i turnieje rycerskie. hrabia Roland, Tristan, Król Marek

• święty – Legenda o św. Aleksym, Kwiatki św. Franciszka,

  • typ vita contemplativa - św Aleksy propaguje model życia konemplacyjnego, porzuca doczesne dobro ucieka w fuga mundi, asceta, dobrowolne ubóstwo

  • typ vita activa św Franciszek z Asyżu - afirmacja świata przyrody, wędrowny kaznodzieja wśród ubogich, pokora i radość życia, zasadą życia doskonałego - miłość

• władca –  np. Kronika Polska Galla Anonima, Tristan i Izolda,

  • mądry, pobożny, stary i długowłosy (w średniowieczu oznaka mądrosci) szerzy mieczem chrześcijaństwo wśród pogan, kocha swoich rycerzy, ma kontakt z sferą nadprzyrodzoną. Cesarz Karol, Król Marek

-           Motyw śmierci w literaturze i sztuce średniowiecza.

Danse Macabre motyw w średniowieczu - oznacza taniec śmierci. Groteskowe przedstawienie śmierci często jako kościotrupa z kosą, tańczącej z wszystkimi warstwami społecznymi. Takie przedstawienie i komicznie sportretowani przedstawiciele społeczeństwa budziło efekt komiczny. śmiech oswajał człowieka z myślami o śmierci.

Memento mori hasło średniowiecza - pamętaj o śmierci - przedstawienia śmierci jako strasznego kościotrupa miało przypominać ludziom o nieuchronnosci nadejścia śmierci a także o moralnym życiu które zagwarantuje zbawienie po śmierci.

-           pojęcia:

średniowiecze, - nazwa epoki trwającej od upadku cesarstwa zachodniorzymskiego 476r do 1492 - odkrycie ameryki. nazwa nadana w renesansie wyrażała pogardę dla "wieków przejściowych"

medium aevum (mediewistyka),  - wieki średnie, nauka o średniowieczu

scholastyka, - nauka uprawiana w szkołach i na uniwersytetach, reguł o rozumowaniu, polagająca na stosowaniu ścisłej procedury komentowanie dyskutowanie i wciąganie wniosków, szkoła myślenia spekulatywnego metafizycznego.

historiografia, dziejopisarstwo, nauka zajmująca się historią piśmiennictwa, poszczególnymi jej okresami lub szkołami, np. wybitnymi historykami.

hagiografia,   gatunek piśmiennictwa o biografiach świętych, mogą być pisane prozą lub wierszem. mają charakter moralizatorski i dydaktyczny

etos, zespól kryteriów ideałów charakteryzujacych społecznosć lub naród, będąca podstawą worców zachowania. Kształtuje światopoglad, i fundament moralny, podstawa identyfikacji społecznej

pareneza,  inaczej porada, napominanie, pouczenie. W poezji literatura parenetyczna - to twórczość mająca na celu propagowanie wzorów godnych naśladowania, pouczenie i wychowywanie czytelnika

alegoria, niedosłowne przedstawienie rzeczywistosci poprzez obrazy, mające sens ukryty przenośny, jednoznaczny.

żywot (legenda), w średniowieczu utwór czytany na głos zakonnikom przy jedzeniu. Żywoty świetych przedstawiały życie świętego eksponujące jego niezwykłe narodziny, często grzeszną młodość, moment nawrócenia, cuda za życia i po śmierci, potwierdzające jego swiętosć. Charakter moralizatorski dydaktyczny.

misterium, dramat dydaktyczny oparty na motywach zaczerpniętych z Biblii lub życia świętych

psałterz, zbiór 150 psalmów, stanowiących część ksiąg Starego Testamentu, służący jako modlitewnik. Najstarszy znany polski psałterz to trójjęzyczny (polsko-niemiecko-łaciński) Psałterz floriański z 2. połowy XIV w., Psałterz Zofii (tzw. Biblia królowej Zofii lub Biblia szaroszpatacka, następnie Psałterz puławski (2. połowa XV w.). 

moralitet, średniowieczny utwór dramatyczny o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, który w formie alegorycznej przypowieści o człowieku rozważa abstrakcyjne kwestie moralne. Bohaterami tych utworów były często upersonifikowane pojęcia: Zło, Dobro, Cnota, Występek itp., toczące spór o duszę ludzką. Główną postacią moralitetów był człowiek, każdy, reprezentant rodzaju ludzkiego.

asceza, dobrowolne wyrzeczenie się dóbr materialnych i ziemskich przyjemności. Asceta trenuje swoje ciało w znoszeniu trudów życia dzieki silnej woli opanowuje namiętnosci i dąży do zbawienia. środkiem ascezy była fuga mundi ucieczka od swiata - pustelnicy.

pasja, cykl scen obrazujących mękę Jezusa Chrystusa; oparty na opisie męki zawartym w 4 Ewangeliach lub w średniow. tzw. traktatach pasyjnych; pierwsze cykle pochodzą z IV w.; częsty temat przedstawień rel. w malarstwie i rzeźbie.

feudalizm,  ustrój społeczno-polityczny, ukształtowany w średniowieczu Wykształcił się jako system hierarchicznej zależności jednostek pomiędzy sobą na bazie ewolucji zależności dobrowolnej. Polegała na zależności senior - wasal.

teocentryzm, przekonanie o tym, że Bóg jest w centrum wszystkiego i wszystkie dziedziny życia, nauki sztuki są Mu podporzadkowane

teodycea - teologiczne uzasadnienie że Bóg jest dobry i wszechmocny, mimo istnenia bólu i cierpienia na świecie. Bóg jest stwórcą wszelkiego dobra, dlatego zło nie pochodzi od Boga, jest wynikiem działań człowieka ktróy podejmuje je przeciw Bogu.

Lament - plankt , gatunek obejmujący utwory o temacie męki Jezusa i współcierpienie Matki, forma monologu cierpiącej Maryi. ma na celu pobudzić uczucia wiernych, przeżywanie męki Pańskiej.

Warto przeczytać Bogurodzicę, Lament świętokrzyski i Rozmowę Mistrza Polikarpa.

Filozofia średniowiecza

1. Augustynizm:

   1. wiara, nadzieja, miłość - 3 aspekty potrzebne do życia ludzkiego

   2. Bóg stworzył świat z niczego (ex nihilo)

   3. Boski umysł zawiera wzorce wszystkiego co stworzył

   4. Bóg był przed czasem

   5. człowiek ma cząstkę boską

   6. wszystko nachylone ku Bogu

   7. Argumenty na istnienie Boga

      1. szczęście (Bóg je daje)

      2. prawda

      3. życie to ciągła pielgrzymka

      4. zło to brat dobra

   8. Kochaj i rób co chcesz

2. Tomizm

   1. Fides et Racio - wiara i rozum

   2. Argumenty za istnieniem Boga

      1. ruch świata - musi istnieć poruszyciel

      2. przyczynowość sprawcza

      3. przygodność rzeczy

      4. celowość - wszystko ma jakiś cel

3. Franciszkanizm

   1. afirmacja przyrody

   2. zwierzęta - bracia mniejsi

Hasła średniowiecza

• Ad maiorem Dei Gloria -

• Memento mori

• civitas Dei Civitas Terrana Civitas Diaboli

• Unde malum