Teoretyczne ujęcie osoby nauczyciela ( 5 ) PSYCHOLOGICZNE - nauczyciel jako struktura idealnych cech. ujmowanie nauczyciela jak wzór wszelkich cnót, ideał, człowiek z misją i w służbie dziecku wg. J. Dawida, zły człowiek nie może być dobrym nauczycielem. Są takie rzeczy których nie można się nauczyć, nauczyciel musi nim być z powołania, z przeświadczenia o tym, iż jest dobrą osobą na danym miejscu TECHNOLOGICZNE- kwalifikacje zawodowe jak struktura kompetencji. zdolność i gotowość podmiotu do wykonywania zadań na oczekiwanym poziomie. Starano się dokonać specyfikacji czynności zawodowych nauczyciela, które wskazują na jego kompetencje zawodowe. HUMANISTYCZNE : prymat indywidualności nauczyciela. wiąże się z: odmienne rozumienie człowieka jest on autonomiczną, niepowtarzalną całością, która realizuje się koncentruje na drugim człowieku , poznana wiedza wyrasta z doświadczenia osobistego podmiotu odmienny stosunek do kształtowania to forma komunikacji interpersonalnej. Dobry nauczyciel dobry człowiek życzliwy ludziom o niepowtarzalnej osobowości, co sprawia, że jest osobą, znaczącą, ważną dla ucznia,umie budzić ciekawość świata i ludzi , prowadzić dialogi , łagodzić spory SOCJOLOGICZNE- wyznaczone rolą zawodową.Rola Społeczna jest : faktem zastałym,(ktoś kto się w nia wcieli) , faktem zewnętrznym- (osoba Sama jej nie tworzy), wyznacza postępowanie ,jest rezultatem uczenia się,( należy ją przyswoić).Role są różnie pełnione, w zależności od predyspozycji ludzi. PEDAGOGIKI KRYTYCZNEJ- nauczyciel „transformaty wnoś intelektualna” Trans formatywność -aktywność nauczyciela na rzecz dokonywanych zmian w edukacji, a także w środowisku społecznym. Współczesne orientacje(3) : Or.technologiczna: psychologia behawioralna: ujmowanie człowieka jako układu reaktywnego , zasada determinizmu sytuacyjnego – osobowość człowieka jest wynikiem struktury wzmocnień ,poznanie jest obiektywie, poza przedmiotowe . Wyznaczniki orientacji :niedocenione wykształcenie teoretyczne, Zaniechanie kształcenia aksjologicznego. ( regulatorem ludzkich zachowań jest środowisko nie system wartości , Jednostronny instrumentalizm . (próbuje się tworzyć „technologię kształcenia” na podobieństwo technologii wytwarzania. ) Daleko idąca sterowność kształcenia nauczycieli. ( wyćwiczenie określonych umiejętności) Or. humanistyczna: zasada komunikacji ;natura człowieka jest niepowtarzalna, pomoc człowiekowi w jego samorealizacji i harmonijnym rozwoju ,czynnikiem sprawczym rozwoju są siły wewnętrzne, tkwiące w człowieku, a nie poza nim; siłą pobudzającą rozwój jest wewnętrzne dążenie do samorealizacji Wyznaczniki orientacji : pomoc nauczycielowi w odkrywaniu własnej indywidualności. nauczenie kandydatów na nauczycieli, jak dobrze „używać” siebie a nie jak uczyć i wychowywać innych; wiedza specjalistyczna ,Ważna jest wiedza pedagogiczno – metodyczna, (tworzenie własnego systemu metodycznego.) działanie praktyczne są warunkiem odkrycia osobistego znaczenia teorii Or. funkcjonalna psychologia poznawcza: procesy psychiczne i zewnętrzne zachowania człowieka zależą od informacji ;człowiek przyjmuje, przetwarza i wytwarza informacje. Skuteczne działanie człowieka zależy od funkcjonowania ; strefy orientacyjnej ( wiedza o świecie i o sobie) ,systemu wartości- 9jaką wartość ma to, do czego człowiek dąży)I programów działania, które umożliwiają realizację założonych celów Wyznaczniki orientacji : różnorodne formy działania (w sytuacjach rzeczywistych i symulowanych); Aby swobodnie posługiwać się zdobytą wiedzą, należy uprzednio dysponować nią w nadmiarze w stosunku do potrzeb praktyki; świadomość źródeł i sposobów odkrywania wiedzy. Im wyższy poziom samoakceptacji tym wyższa aktywność człowieka, tym lepsze przystosowanie się do sytuacji społecznych , poziom samoakceptacji wpływa na trafność i słonnosc samooceny. Uwzględnienie problematyki aksjologicznej Osobiste teorie nauczycieli Definicje teorii osobowych np. praktyczne teorie nauczycieli, osobista wiedza praktyczna, subiektywna teoria edukacyjna, osobista teoria działania praktyka- „Osobistą teorię pedagogiczną można traktować jako część osobistej teorii rzeczywistości (świata i siebie samego), która stanowi organizację doświadczeń jednostki umożliwiającą jej funkcjonowanie społeczne. Na poziomie przeżyciowym można mówić o ukrytej teorii wychowania, która jest powiązana bezpośrednio z działaniem wychowawczym. racjonalny system pojęciowy cechuje się większą abstrakcyjnością i oderwaniem od bezpośredniego doświadczenia. teorie indywidualne kierują uwagę na osobowy wymiar pracy nauczyciela, na refleksyjny namysł nad rozumieniem procesu kształcenia i wychowania, nad uwarunkowaniami ich przebiegu oraz nad tym, jak nauczyciel rozumie swoje zadania zawodowe, Subiektywna wiedza nauczyciela o rzeczywistości edukacyjnej i umiejętność jej użycia wpływa na to, co dzieje się w klasie szkolnej - Teoria akademicka nie „obsługuje” wszystkich sytuacji pracy nauczyciela. nauczyciel musi rozwiązywać nie tylko sytuacje stereotypowe, powtarzalne, lecz także te nietypowe. Teoria naukowa tu bezradna. - Wiedza najłatwiej aktualizuje się w sytuacjach, w których była zdobywana, bądź w podobnych (powinno być zbliżone do warsztatu pracy nauczyciela)Geneza teorii indywidualnych 1. Dotychczasowe doświadczenia zawodowe nauczyciela, obejmujące procesy nauczania i wychowania oraz jego działalność prospołeczną. 2. Bieżąca praktyka nauczyciela, refleksja nad własnym działaniem i obserwacja cudzej praktyki w celu analiz porównawczych i ogólnego namysłu. 3. Wiedza pedagogiczna zdobywana przez nauczyciela w toku kształcenia zawodowego. Struktura teorii indywidualnych Wyznacza: zawodowe doświadczenie, zgromadzona w strukturach poznawczych, wiedza (zewnętrzna przekazana i samodzielnie wytworzona), wartosci. Teoria osobista jest praktyczna, gdyż służy działaniu, rozwiązywaniu konkretnych problemów. Ma charakter instrumentalny Nie jest ona konstruktem myślowym służącym do wyjaśniania, interpretacji czy przewidywania zdarzeń. Z kolei indywidualność teorii osobistej wskazuje na jej unikatowy, podmiotowy charakter, będący funkcją specyficznego jednostkowego odbioru rzeczywistości. - Podstawowym elementem teorii osobistych jest indywidualne doświadczenie. - wiedza naukowa (studia) wiedza praktyczna (rozmowy, dyskusje) -system aksjologiczno-normatywny studenta czy nauczyciela (poczucie odpowiedzialności za rozwój dziecka) Funkcje teorii osobistych -Teorie osobiste pełnią te funkcje, których teorie akademickie, jako naukowe, pełnić nie mogą, są teoriami poszczególnych przypadków, zachodzących w konkretnych sytuacjach edukacyjnych. Nauczyciel rozwiązuje i problemy powtarzalne, i problemy rzadko spotykane. konkretnie reagować, gdyż są to zdarzenia wymagające natychmiastowej interwencji. Musi sięgać wtedy po teorię osobistą. - Każdy adept dysponuje niemałą wiedzą i umiejętnościami pedagogicznymi. Wiedza ta na ogół jest nieuświadomiona, jednak w sytuacji dyskusji czy konieczności działania może być ujawniona. -fakt uświadomienia, że obok teorii akademickiej dysponujemy teorią osobistą, jest czynnikiem rozwoju zawodowego nauczycieli. Tworzywem teorii osobistej jest doświadczenie jednostki (badania własnej praktyki, doskonalenie refleksji, jako drogi poznawania własnego warsztatu pracy) Taka wiedza nie może być efektem przekazu. - Teoria osobista weryfikuje tradycyjne myślenie, że nauczyciel w swej pracy odwołuje się bezpośrednio do wiedzy naukowej i, wykorzystuje ją w formie naukowej, a więc niezmienionej. Pułapki Pułapki związane z kwestią nauczycielskiego autorytetu Nauczyciele utożsamiają autorytet z funkcją nadrzędności powodowanej posiadaną wiedzą i posiadaną władzą. Mają przekazać wiedzę i wyćwiczyć sprawności, wprowadzić uczniów w świat wartości. Sam fakt pełnienia tych funkcji stanowi główne źródło. Czasami nauczyciel zapomina o autorytecie ucznia, z którym powinien się liczyć. Autorytet odnoszony jedynie do obszaru szkoły (klasy szkolnej) Niestety, w codziennej pracy szkoły dominuje model „uproszczonego nauczycielstwa”, gdzie zjawiska się komplikują, gdzie potoczne myślenie nie wystarcza, nie ma często miejsca w salach lekcyjnych. 2.Współczesny człowiek musi być świadomy że nie sposób nauczyć się żyć ani zdobywać wiedzę bez pewnego przymusu, bez wysiłku i dyscypliny, bez autorytetu. Traci na znaczeniu odpowiedzialność społeczna, a zyskuje indywidualna Edukacja, która ujednoznacznia i redukuje problematyczność edukacja prowadząca do ujednoznacznienia zjawisk wychowania przez ich postrzeganie i opis w kategoriach oczywistości. Takiemu podejściu sprzyjają upowszechnione mity o łatwości wykonywania pracy, łatwości studiów. Do kształtowania wizerunku własnej profesji przyczyniają się także nauczyciele szkolni. Zagrożenie wynikające z idealizacji roli zawodowej - Istotnym zagrożeniem dla pracy nauczyciela jest przysposabianie nauczyciela do funkcjonowania w odrealnionej rzeczywistości szkolnej: harmonijnej, pozbawionej sporów, w której nauczyciel bez konfliktów może realizować prace-UTOPIA - Nauczyciel nie jest przygotowany do działania w sytuacji nieakceptowania własnej osoby przez grupę uczniowską. Trudności często wynikają z nieumiejętności porozumienia się z dziećmi. Porozumienie jest możliwe, gdy uczniowie postrzegają jako osobę życzliwą i mającą wobec dzieci konkretne zmiany. -Występowanie problemów wcześniej czy później naruszy idealizację zawodu i skłoni do spojrzenia na niego, jako zajęcie w sposób naturalny uwikłane w ambiwalencję (warunek radzenia sobie z trudnościami roli zawodowej) Prymat racjonalności poznania - Racjonalność, likwiduje indywidualność. Uczeń jest traktowany, jako obiekt intelektualnych operacji. Liczy się jego racjonalność, a nie emocjonalność. - Uczeń i nauczyciel muszą być otwarci na zjawiska, na dynamiczność, spontaniczność. - Prymat racjonalności w postawie nauczyciela jest niewystarczający, często mało konstruktywny, czasem powoduje negatywne skutki. Uwięzieni w różnych jaskiniach Zagrożeniem współczesnej edukacji jest pogłębiający się dualizm świata nauczyciela i świata ucznia. Metafora platońskiej jaskini. Nauczyciel ma wyprowadzić tego, który „nie wie”, z ciemności jaskini w jasność wiedzy, której źródłem – w rozumieniu nauczyciela – jest on sam. Wyprowadzany powinien być wdzięczny za tę usługę. Dziś celem edukacji staje się nie tyle pozbawianie świata problematyczności, ile sprzyjanie myśleniu; nie udzielanie odpowiedzi na pytania, ale przygotowanie człowieka do stawiania własnych pytań. Trudność pracy nauczyciela związana z oporem, jaki nauczyciel musi pokonać. Opór ten wynika z: nadmiaru informacji, które nauczyciel powinien zdobyć, z nieuwagi, obojętności i przekory uczniów, rodziców, nauczycieli Opór może przerodzić się w sytuacje, w której nauczyciel nie podejmuje działań na rzecz złagodzenia oporu, a uczniom to pasuje. Nośnikiem oporu są też warunki w jakich musi pracować: hałas, presja, potrzeba wielorakiej dyspozycyjności. Zawód nauczyciela nie jest w dalszym ciągu poddany odpowiednim badaniom, te, które zostały przeprowadzone wykazują, że jest to zawód obciążający psychicznie, przytłaczający i jakosc pracy nauczyciela Swoistość działania pedagogicznego Komunikacyjny charakter pracy nauczyciela: zawód ten nie kojarzy się z wysiłkiem intelektualnym, ale z powtarzaniem schematów. Techniczne ujęcie czynności nauczyciela jest powszechne, ale w rzeczywistości oddziaływanie edukacyjne dokonuje się w toku dziań komunikacyjnych. Psychospołeczny kontekst pracy nauczyciela: uwidacznia się duża problematyczność, gdyż nie ma on opanowanej wiedzy co do przebiegu i reagowania w danej sytuacji i każdorazowo musi podejmować decyzje na bieżąco. Mądrość reagowania to wynik rozumienia tego, co dzieje się w klasie szkolnej Intelektualny charakter czynności zawodowych nauczyciela Nauczyciele dążą w swojej pracy do instrumentalizacji swojego wykształcenia, aby czerpać z niego źródło wiedzy służącej rozwiązaniu napotykanych problemów, nauczyciel ma poczucie, że musi być”pewnym”. umiejętności praktyczne mają charakter teoretyczny. Podmiotowość, indywidualność Osoba nauczyciela jest podstawowym źródłem mobilizacji dla niego samego. musi godzić oddziaływanie środowiska zewnetrznego i byc na nie otwary oraz odporny na jego działanie. Nauczyciel musi być niezależny, wykazując swoja indywidualność. Kompetncje nauczycieli: -Pragmatyczne-umiejętności organizujące proces uczenia się w nawiązaniu do doświadczenia. -Komunikacyjno-Interpretacyjne- kontaktowanie się z innymi ludzmi. -Technologiczne-sytuacyjne gospdarowanie skutecznego realizowania zadań szkolnych oraz innych dotyczących funkcjonowania szkoly w srodowisku. -Organizacyjne i kierownicze- kompetencja wspoldzialania( dochodzenie do właściwego zakładania i współdziałania własnych zasobów pracy i innych) -Kreacyjne i twórcze- sprowadzają się do naturalnego celowego udzialu w tworzeniu nowych wartości. -Informacyjno-medialne- świadczą o nowoczesnym sposobie życia we wspolczesnym swiecie. -Poznawcza- wyrażają sie nieustanna dążnością do poszerzenia uzyskanych kwalifikacji i kompetencji. Rozwój Zawodu Nauczyciela *Kształcenie rozumiane jako wyposażenie kandydatów na nauczycieli w pełne kwalifikacje zawodowe *Dokształcanie: jako uzupełnienie tych kwalifikacji prowadzących do pełnego przygotowania zawodowego. *Doskonalenie jako dostarczenie nauczycielom takiej wiedzy i takich umiejętności, które pozwalają i wykroczyć poza nie .Kompetencje wg R. Kwaśnicy Rozwój zawodowy nauczycieli polega na równoległej i powiązanej ze sobą ewolucji kompetencji praktyczno-moralnych i technicznych, Kierunek ewolucji tych kompetencji (zgodnie ze współczesnymi teoriami rozwoju Piaget, Kohlberg i Erikson) wyznacza tendencje do wzrastającej niezależności człowieka od presji zewnętrznego oczekiwania. Stadia Rozwoju wg L Kohlberga: 1 przedkonwencjonalne tj. wchodzenie w rolę zawodową. Nauczyciel odtwarza pewną konwencję poprzez naśladowanie tych wzorów zachowań, które uchodzą za typowe w otoczeniu nauczyciela. Nie towarzyszy tam pełne rozumienie powielanych sposobów zachowań. 2 konwencjonalne czyli pełna adaptacja w roli zawodowej. Pełna akceptacja w roli zawodowej polega na tym, że akceptuje się przepis tej roli, tzn., wyznaczona przez nią cele działania. Powinności, reguły pełnienia roli zawodowej. 3 postkonwencjonalne tj., faza twórczego przekroczenia roli zawodowej wyraża się : krytycznym posługiwaniu się wiedzą , twórcze wykorzystanie wiedzy Przygotowanie zawodowe nauczyciela: Ze względu na obecne wymagania stawiane nauczycielowi, przed kandydatem do tego zawodu jest jedna droga: odpowiednie studia. Najlepiej trafić do jednej ze szkół (akademii) pedagogicznych, które wyspecjalizowały się wkształceniu nauczycieli. kończąc studia np. na uniwersytecie czy politechnice , nie jest się pozbawionym szans na uprawianie tego zawodu, ponieważ oprócz kwalifikacji pedagogicznych liczą się tu bardzo kwalifikacje merytoryczne. Kandydat na nauczyciela rozpoczyna więc studia na kierunku, którym jest zainteresowany, pod warunkiem, że posiada on specjalność nauczycielską. W tym zawodzie kluczowe są predyspozycje interpersonalne i społeczne. Praca nauczyciela wymaga duzego zaangażowania , większego niż w innych zaowdach Chwiejność, brak zdecydowania, brak umiejętności zdobywania przywództwa w grupie oraz nieokreślony system wartości - wróżą kandydatowi na nauczyciela jak najgorzej.