PEDAGOGIKA TERAPEUTYCZNA

to pedagogika osób przewlekle chorych i niepełnosprawnych ruchowo, przebywających w placówkach leczniczych oraz placówkach integracyjnych dla dzieci i młodzieży, a także w specjalistycznych ośrodkach rehabilitacyjnych i opieki paliatywnej.

Choroba przewlekła to „przewlekły – chroniczny czynnik lub choroba o długotrwałym przebiegu i najczęściej słabym nasileniu objawów. Choroba trwającą miesiącami lub latami”.

(T. Różniatowski Mała Encyklopedia Medycyny)

„Chorobę przewlekłą definiuje się jako proces patologiczny trwający ponad 4 tygodnie, cechujący się brakiem nasilonych objawów chorobowych”.

(A.Nierubiec Rodzinna Encyklopedia Zdrowia)

Do chorób przewlekłych należą:

- astma

- mózgowe porażenie dziecięce

- dysfunkcja narządów ruchu

- stan po przepuklinie oponowo-rdzeniowej

- cukrzyca

- padaczka

- anoreksja i bulimia

- przewlekła niewydolność nerek

Cele i zadania pedagogiki terapeutycznej

-zajmuje się jednostkami wyizolowanymi z naturalnego środowiska,

-ochrona jednostki przed ujemnymi skutkami psychicznymi spowodowanymi długotrwałym pobytem w zakładzie leczniczym,

-współdziałanie w terapii medycznej,

-mobilizowanie do polepszenia sytuacji własnej,

-współdziałanie w zapewnieniu jednostce podstawowych potrzeb psycho-społecznych i biologicznych,

-organizowanie procesu szkolenia (rewalidacja i rehabilitacja),

-udzielanie pomocy po opuszczeniu zakładu leczniczego.

Pedagogika lecznicza zajmuje się nauczaniem i wychowaniem jednostek niepełnosprawnych z zaburzeniami lokomocji, przewlekle chorych:

• zaburzenia funkcji motorycznych,

• uszkodzenia narządu ruchu,

• choroba reumatyczna,

• przewlekłe schorzenia somatyczne,

• schorzenia sprzężone.

Zajmuje się ludźmi, którzy muszą się na nowo przystosować. Mamy tu do czynienia z ograniczeniem zaspokajania potrzeb. Jest to stan pewnego niedoboru, który jednostka chce uzupełnić. Zaspokajanie potrzeb jest warunkiem zdrowia. Gdy potrzeby nie są zaspokajane prawidłowo to powoduje to zaburzenie w zachowaniu człowieka, co powoduje mechanizmy obronne i wyzwala konflikty społeczne.

Janina Doroszewska współtwórczyni pedagogiki specjalnej zajmowała się przede wszystkim działem dzieci przewlekle chorych. Określiła dwa naczelne cele pedagogiki leczniczej.

1. Mobilizowanie centralnego układu nerwowego do walki z chorobą (niepełnosprawnością) drogą podtrzymywania, wzmacniania, stosując odpowiednie rodzaje terapii pedagogicznej.

2. Działalność psycho-pedagogiczna ukierunkowana w readaptacji (re-przywrócenie)- mając na uwadze taki zbiór systemowych i systematycznych oddziaływań na jednostkę, które przygotowują ją i najbliższe środowisko do powrotu do domu i szkoły macierzystej.

Zadania pedagoga terapeuty

wobec jednostek w ośrodkach specjalistycznych dzielimy na lecznicze i pedagogiczne

Zdania lecznicze:

- zapobieganie tęsknicie dziecka

- rozładowanie lęku przed chorobą, jej skutkami, zabiegami (procesem leczenia) przed nową sytuacją, która jest najczęściej dla dziecka sytuacją trudną

- uczenie dziecka świadomego udziału w przezwyciężaniu choroby, jej skutków

- kształtowanie realnego obrazu własnej osoby i choroby

- tworzenie jednolitego systemu oddziaływań na dziecko przez wszystkich pracowników ośrodka

- stosowanie empatii i uczenie jej dziecka

Zadania pedagogiczne:

- diagnoza dziecka oraz wypracowanie rozdziału czynności diagnostycznych pomiędzy psychologiem, nauczycielem i wychowawcą

- zapewnienie form specjalistycznej pomocy psycho-pedagogicznej

- zaznajomienie dziecka z najbliższym i dalszym otoczeniem

- uzupełnianie braków w wiadomościach drogą atrakcyjnych metod

- przekazywanie wiadomości i uczenia kompetencji w zależności od poziomów wydolności wysiłkowej i szczebla nauczania

- uczenie umiejętności samoobsługi i zaradności życiowej

- uczenie współżycia w grupie

- rozumienie i stosowanie promocji zdrowia własnego i innych

- współpraca z rodzicami i środowiskiem szkoły macierzystej

Zadania pedagoga specjalnego (wspierającego, wspomagającego, nauczyciela ze specjalnym przygotowaniem pedagogicznym) w klasie integracyjnej

a – zadania edukacyjne

związane ze zdobywaniem wiedzy przez ucznia niepełnosprawnego, z jego pracą na zajęciach lekcyjnych i zajęciach rewalidacyjnych:

* dokonanie diagnozy "roboczej" tak, by proces diagnostyczny dał początek sformułowaniu oddziaływań dydaktycznych. Pedagog specjalny powinien realizować i czuwać nad realizacją przez ucznia niepełnosprawnego kolejnych zadań, kolejnych elementów opracowanego dla niego programu edukacyjno - terapeutycznego;

* udzielanie pomocy uczniom z niepełnosprawnościami tak, by nie zaniżać wymagań dydaktycznych wobec nich oraz kryteriów ich oceny. Pedagogika specjalna jest
pedagogiką wymagań dostosowanych do możliwości i potrzeb dziecka, każdy uczeń ma
pracować na swoim maksymalnym poziomie. Należy wykorzystywać w pracy specjalne metody i specjalnie dostosowane pomoce dydaktyczne;

* opracowanie, wraz z nauczycielem wiodącym strategii lekcji tak, by nauczanie wszystkich uczniów było skuteczne i uwieńczone sukcesami. Należy szczególnie zwracać uwagę na uatrakcyjnianie zajęć poprzez: nadawanie sensu wspólnej nauce, stosowanie ekspresyjnych metod nauczania (ruch, muzyka, drama), wykorzystywanie elementów nauczania otwartego, odpowiednie gospodarowanie dwoma zasobami: czasem i zdrowymi rówieśnikami, organizowanie pracy uczniom w małych grupach zadaniowych, wykorzystywanie metody projektów w łączeniu treści międzyprzedmiotowych.

b – zadania integrujące

związane z integracją dzieci, rodziców i nauczycieli szkoły:

* czuwanie i wspieranie integracji pomiędzy dziećmi jednej klasy a także całej szkoły tak, by uniknąć tzw. integracji pozornej. Szczególnie tyczy to wszystkich przerw i zajęć pozalekcyjnych, spotkań dzieci w szkolnej świetlicy, udziału w szkolnych imprezach i uroczystościach;

* czuwanie i budowanie integracji pomiędzy rodzicami dzieci pełnosprawnych i niepełnosprawnych. Sprzyjają temu tzw. lekcje otwarte, wspólne wycieczki (całych rodzin), spotkania z rodzicami organizowane w formie atrakcyjnych, miłych chwil spędzanych wspólnie przez wychowawcę, rodziców i dzieci z jednej klasy;

* budowanie integracji pomiędzy nim samym a nauczycielem wiodącym. Należy opracować formy współpracy na lekcjach, umieć dobrze wzajemnie komunikować się, stwarzać sobie możliwości i mieć poczucie własnej realizacji i satysfakcji zawodowej.

c – zadania wychowawcze

* związane z pełnieniem funkcji wychowawczej i pomocniczej względem rodziców dzieci niepełnosprawnych i wszystkich uczniów klasy integracyjnej;
* wspieranie rodziców dzieci niepełnosprawnych poprzez: kształtowanie prawidłowej
postawy rodzicielskiej wobec własnego dziecka, informowanie na bieżąco o pracy ucznia
na zajęciach, udzielanie codziennych instruktaży dotyczących odrabiania przez dziecko
pracy domowej, udzielanie porad związanych z koniecznością skorzystania z dodatkowej
pomocy innych specjalistów czy instytucji społecznych (i wskazywanie ich);

* bycie wychowawcą całej klasy integracyjnej. Wychowywanie stanowi działalność każdego
nauczyciela i każdy nauczyciel w ramach swojego przedmiotu przekazuje, w różnorodny
sposób, najważniejsze wartości zgodne ze szkolnym planem wychowawczym, potrzebny jest więc taki pedagog "łącznik", który koordynowałby tematykę wychowawczą realizowaną przez innych nauczycieli i prowadził "integrujące" godziny wychowawcze.

II. Terapia pedagogiczna

Janina Doroszewska wyróżnia dwa rodzaje terapii:

1. Terapia odciążająca (spoczynkowa)

2. Terapia obciążająca (czynnościowa)

Formy terapii odciążeniowej: terapia za pomocą hamowania sennego, terapia najniższego poziomu czynnościowego, terapia zmniejszonych obarczeń, terapia za pomocą zmiany bodźców uprzednio obciążających na inne, terapia za pomocą uchyleń przykrych skojarzeń, terapia za pomocą zwolnienia długotrwałych napięć i hamowań

Formy terapii obciążeniowej:

terapia zabawą, terapia ruchowa, terapia zajęciowa.

Rodzaje terapii zajęciowej:

1. Muzykoterapia

2. Choreoterapia

3. Biblioterapia

4. Aromaterapia

5. Dogoterapia

6. Hipoterapia

7. Chromaterapia

8. Arteterapia

MUZYKOTERAPIA

Termin „muzykoterapia” pojawił się w literaturze światowej stosunkowo późno- dopiero około 1950 roku. Pochodzi od słowa ”muzyka” –miusica(łac.), mousike(gr.)-oznaczającego sztukę, zwłaszcza śpiewu i gry na instrumentach” oraz od słowa „terapia” therapeuein (gr.), które w szerszym kontekście oznacza leczenie. Muzykoterapia ściśle wiąże się z medycyną, psychiatrią i psychologią.

Obecnie muzykoterapia definiowana jest jako ”forma psychoterapii, która wykorzystuje muzykę i jej elementy jako środki stymulacji oraz ekspresji emocjonalnej i komunikacji niewerbalnej w procesie diagnozy, leczenia i rozwoju osobowości człowieka”

Nadrzędnym celem muzykoterapii jest pomaganie klientowi w aktualizowaniu pełnego potencjału ludzkiego, a nie rozwijanie muzycznych sprawności. Jest to proces leczenia muzyką, aby żyć.

MUZYKOTERAPIĘ WYKORZYSTUJE SIĘ W CELU:

· Ujawnienia i rozładowania zablokowanych emocji i napięć
· Osiągnięcia integracji w grupie, poprawy komunikacji
· Nauki odpoczynku i relaksacji
· Usprawnienia funkcji percepcyjno - motorycznych
· Uwrażliwienia na muzykę i przyrodę
· Wzmocnienia i ułatwienia rehabilitacji, procesu leczenia
· Poprawienia kondycji psychofizycznej, wzrostu pozytywnego nastawienia do życia i sił witalnych

WSKAZANIA :

Dzieci z trudnościami w nauce czytania i pisania (dyslektycy)

Dzieci nadpobudliwe, lękowe z niską koordynacją ruchową, niepełnosprawni ruchowo

Niedorozwoje, zahamowania, wycofania, mózgowe porażenie dziecięce

W pracy z osobami upośledzonymi umysłowo z zaburzeniami sprzężonymi, z dziećmi z zaburzeniami w zachowaniu wykorzystuje się różne formy i metody muzykoterapii; np.

1. muzykoterapię C. Orffa, która jest terapią wielosensoryczną.

Środki muzyczne, takie jak: fonetyczno-rytmiczna mowa, swobodny i uporządkowany rytm, ruch, melodia mowy i śpiewu oraz ręczne instrumenty są tak wykorzystywane, aby odpowiadały wszystkim zmysłom. Dzięki tym wielosensorycznym impulsom możliwe jest także stwierdzenie, gdzie ważny organ zmysłowy „wypada" lub jest uszkodzony. W spontaniczno-kreatywnej współpracy dziecko może i powinno swobodnie formułować swój sposób wyrażania się i wykorzystywać to w relacjach społecznych.

2) muzykoterapię według E. Hillman Boxill.

Muzykę wykorzystuje ona jako narzędzie do pobudzenia, zwiększenia i rozszerzenia świadomości skierowanej na poznanie własnej osoby, jak również otaczających osób i przedmiotów. Autorka metody wykreowała trzy główne strategie w relacjach terapeutycznych: odzwierciedlenie (zwierciadło muzyczne), identyfikację oraz piosenkę wzajemnego kontaktu.

Jak podaje Wójcik-Standio, muzykoterapię można podzielić na kilka rodzajów, uwzględniając przy tym jej sposób jej wykorzystywania.

-muzykoterapia kliniczno-diagnostyczna, w zakres której wchodzą działania podejmowane przez specjalistów z dziedziny medycyny

-muzykoterapia spontaniczna, będąca wyrazem przeżywanych emocji

-muzykoterapia naturalna, gdzie podstawowym materiałem muzycznym są dźwięki natury, np.; szum morza, czy śpiew ptaków

-muzykoterapia adoptowana, wykorzystująca przypadkowy materiał muzyczny(np.: muzykę płynącą z radia)w celu uspokojenia

-muzykoterapia profilaktyczna, stosowana w celu zapobiegawczym, wykorzystująca odpowiedni materiał muzyczny w celu zaktywizowania lub uspokojenia pacjenta

-muzykoterapia socjoterapeutyczna, której głównym celem jest eliminowanie nieprawidłowych wzorców zachowań i do nauki zachowań społecznie pożądanych

-meloterapia, bazująca na terapeutycznych walorach śpiewu.

Muzykoterapia może być prowadzona indywidualnie jak i w grupie - w zespole od 6 do 12 osób).

Wybór zależy od diagnozy, objawów, celu terapii i okresu leczenia.

CHOREOTERAPIA

Człowieku ucz się tańczyć, bo cóż z tobą robić będą aniołowie w niebie św. Augustyn

Choreoterapia, muzykoterapia aktywna, arteterapia muzyczno-ruchowa – leczenie poprzez taniec w grupie.

Obejmuje taniec, ćwiczenia muzyczno-ruchowe, improwizacje ruchowe do wybranej muzyki. Wartości lecznicze tańca, które zdecydowały o jego coraz szerszym zastosowaniu w psychoterapii, to przede wszystkim: społeczny charakter tańca, różnorodność i atrakcyjność form tanecznych oraz możliwość oddziaływania na psychikę poprzez ruch, muzykę i kontakt psychiczny z ludźmi.

Choreoterapię można stosować w pracy z pacjentami cierpiącymi na zaburzenia psychomotoryczne, zaburzenia psychiczne, trudności w kontaktach z ludźmi.

Choreoterapia  to aktywna praca z ciałem poprzez taniec i ruch w towarzystwie różnorodnej muzyki, ale zawsze o pozytywnych wibracjach. Ruch wypływający z ciała w połączeniu z rytmem muzyki pomagają zharmonizować ciało, umysł i duszę.
Terapia tańcem bazuje na twórczej ekspresji ruchowej i improwizacji tanecznej.

Korzyści płynące z uczestnictwa na warsztatach to m.in.:

- odprężenie odczuwalne w ciele i psychice,
- wzrost energii i siły życiowej,
- pozwolenie sobie na spontaniczność i odczuwanie prawdziwej radości,
- akceptacja ciała i jego wyglądu,
- odkrywanie kobiecości i męskości,
- rozpoznanie i bezpieczne wyrażanie uczuć,
- wzrost poczucia własnej wartości,
- wzrost pewności siebie,
- łatwość nawiązywania kontaktów bądź zerwanie toksycznych więzi,
- wzrost szacunku do siebie,
- docenienie własnej osoby,
- umiejętność stawiania zdrowych granic w relacjach z ludźmi,
- rozbudzenie kreatywnej postawy do życia,
- integracja psychofizyczna.

Dzięki uczestnictwu na zajęciach z terapii tańcem zachodzi w nas zmiana właśnie dzięki otwarciu się na siebie i wsłuchaniu w swoje potrzeby i marzenia.

Czasem potrzeba dużo czasu, czasem potrzeba go mniej. Ale na tych zajęciach nie ma presji, napięcia czy stresu. Wszystko, co wydarza się podczas sesji jest w takim tempie, w jakim chcemy by się działo. To czas przeznaczony tylko dla nas.

Pracujemy nad sobą z dużą atencją na siebie w poczuciu bezpieczeństwa i swobody tak by robiąc cokolwiek wypływało to z naszej potrzeby i chęci.

Nie ma oceniania, krytyki czy porównywania. A ruch nie jest dobry czy zły, jest po prostu nasz. Jest informacją o nas samych. Wszystko, co się wydarza na zajęciach jest właściwe, bo wypływa z naszego wnętrza.

BIBLIOTERAPIA

Polega na dobrym doborze książki do celów terapeutycznych lub ogólnorozwojowych, umiejętnym prowadzeniu jej percepcji i dyskusji nad problemami w niej zawartymi. Wymaga to od prowadzącego intuicji, umiejętności wczuwania się w przeżycia pacjenta, rozumienia jego problemów. Jest to sztuka, którą powinien posiadać każdy dobry wychowawca.

Wyróżniamy następujące rodzaje biblioterapii:

• instytucjonalną, która stosuje literaturę dydaktyczną dla potrzeb indywidualnego pacjenta;

• kliniczną, która stosuje literaturę w grupach pacjentów głównie z problemami emocjonalnymi. Zajęcia prowadzą lekarze wspólnie z bibliotekarzami. Celem tej terapii jest leczenie zaburzeń. Uczestnikami są ludzie niepełnosprawni, chorzy, pacjenci.

• wychowawczą – rozwojową, w której stosuje się książki wyobrażeniowe i dydaktyczne. Celem jest tutaj korygowanie postaw , kompensacja , samorealizacja. Uczestnikami w tym procesie są uczniowie, studenci, osoby niedostosowane społecznie.

Od czytelnictwa rożni się biblioterapia systematycznym i zorganizowanym planem, organizacją specjalnych spotkań, prowadzeniem dyskusji zmierzającej do określonego celu. Spotkania muszą być cykliczne. Program terapeutyczny powinien być dobrany dla każdego uczestnika, gdyż każdy wymaga indywidualnego podejścia do swoich problemów. Należy też indywidualnie dobrać lekturę. Na dobór programu ma wpływ fizyczna i psychiczna kondycja chorych i niepełnosprawnych, od ich postaw wobec choroby i niepełnosprawności oraz od sytuacji i problemów w jakiej się znajdują.

Dobór literatury zależy od wieku, płci i kondycji psychicznej uczestnika terapii.

Proponuje się następujący podział książek przeznaczonych do celów biblioterapeutycznych:

- materiały uspokajające – książki przygodowe, baśnie, fantastyka, oraz literatura humorystyczna;

- materiały pobudzające : książki o tematyce awanturniczo- przygodowej, wojenne ,podróżnicze i popularnonaukowe

- materiały refleksyjne – powieści obyczajowe, biograficzne, romanse, psychologiczne i socjologiczne, religijne;

Osoby dotknięte wskutek choroby czy wypadków często nie przyjmują do wiadomości utraty zdrowia, są w stanie silnego stresu, często popadają w depresję, reagują apatią, agresją. Z wieloma problemami, nie tylko natury fizycznej, ale i psychicznej borykają się osoby, które utraciły wzrok czy słuch lub mają go mocno osłabiony.

Istotnym celem jest również eliminowanie stanu frustracji i sytuacji stresowej, a szczególnie do zaakceptowania własnej osoby, takiej jaką ona jest oraz wskazanie im innych możliwości. Jest to zadanie bardzo trudne, gdyż osoby te mają świadomość ograniczenia swoich perspektyw życiowych, społecznych i zawodowych. Często towarzyszy im osamotnienie.

Biblioterapia stosowana w resocjalizacji ma na celu wygaszenie szkodliwie społecznych odruchów warunkowych, eliminowanie zachowań agresywnych. Wytworzenie w ich miejsce nowych społecznie akceptowanych zachowań. Odpowiednio dobrana książka wskazuje sposoby radzenia sobie z problemami nurtującymi młodzież. Wskazuje pozytywne wzorce do naśladowania, pozwala na identyfikowanie się z bohaterem. Zajęcia dobrze jest prowadzić w ramach zespołów zainteresowań. Można je wzbogacić o elementy dramy.

Pracę z książką prowadzi się też wśród osób upośledzonych umysłowo.

Osoby te w większości są bezradne wobec sytuacji społecznych i socjalnych. Program rehabilitacji osób upośledzonych umysłowo zależy od stopnia ich upośledzenia. Im wyższy poziom frustracji, tym większa możliwość zachwiania równowagi psychosomatycznej i zaburzeń psychicznych. Im lepsze zaspokojenie potrzeb, tym lepsze funkcjonowanie jednostki. Dlatego właśnie w szkołach specjalnych tak dużą uwagę przywiązuje się do książki jako środka terapeutycznego.

Praca biblioterapeutyczna polega na czytaniu, słuchaniu lub oglądaniu odpowiednio dobranych książek, fragmentów utworów, oglądaniu i słuchaniu adaptacji utworów literackich. Pozwala to na identyfikowanie się z bohaterami literackimi, uaktywnienie lub wyciszenie osoby objętej terapią, prowadzi do zmian zachowań i akceptacji siebie oraz otoczenia.

Dla uatrakcyjnienia zajęć można zastosować dramę ,techniki plastyczne i muzykoterapię, ćwiczenia relaksacyjne. Zajęcia prowadzone z dziećmi upośledzonymi powinny być krótkie i bardziej urozmaicone. Dziecko upośledzone nie potrafi się skoncentrować, zbyt szybko się rozprasza.Wskazane jest aby zajęcia kończyły się rysunkiem, zabawą ruchową i śpiewem. Należy też zachęcać dzieci do dzielenia się wrażeniami z przeczytanej lektury.

Ważne jest objęcie terapią młodzieży już od najwcześniejszych lat, co pozwoli na uzyskanie w przyszłości lepszych efektów.

      W obydwu typach biblioterapii dadzą się wyodrębnić następujące etapy procesu biblioterapeutycznego:

• Identyfikacja, kiedy uczestnik biblioterapii identyfikuje się z bohaterem książki lub filmu. Pod pozorem mówienia o bohaterze może on mówić o swoich problemach.

• Projekcja, kiedy użytkownik narzuca bohaterowi własną "teorię życia", chce wpłynąć na bieg wydarzeń, czy narzucać sens moralny.

• Odreagowanie i katharsis (oczyszczanie uczuć, wzruszanie, zachwyt), co może być rozpatrywane zarówno w kategoriach przeżycia estetycznego i moralnego, jak i terapeutycznego (doznanie ulgi).

• Wgląd, czyli włączanie nowych wartości do własnego systemu, zrozumienie siebie i innych, a czasem nawet zmiana postawy.

Znaczenie tej metody w pedagogice specjalnej jest ogromne: kształtowanie właściwych postaw u osób niepełnosprawnych, pomoc w akceptacji swojej osoby, eliminowanie postawy roszczeniowej wobec otoczenia, eliminowanie zachowań agresywnych, odkrycie siebie i obdarowywanie otoczenia własnymi bardzo często wielkimi wartościami, oddziaływanie na postawy społeczne względem osób niepełnosprawnych. Ponadto biblioterapia rozwija osobowość twórczą poprzez prezentowanie literackich wzorców osobowych godnych naśladowania. Wzbogaca wiedzę, język, zdolność rozumienia pojęć moralnych i rozwój uczuć.

Biblioterapia nie jest dziedziną nową. Terapeutyczne znaczenie literatury w życiu człowieka doceniano już w czasach starożytnych. Już za czasów Ramzesa II bibliotekę traktowano jako „lecznicę dusz”. w 1272 roku w kairskim szpitalu chorym czytano Koran. Najstarsze informacje dotyczące kierowanego czytelnictwa chorych pochodzą z XVII wieku, kiedy to jezuici zalecali swoim chorym czytanie książek religijnych.

AROMATERAPIA

• Aromaterapia - termin ten stworzył chemik francuski Rene-Maurice Gatefosse, badacz olejków eterycznych, których właściwości opisał w książce pod tym właśnie tytułem.

• Historycznie "aromaterapia" towarzyszyła człowiekowi od zarania, a najwcześniejsze wzmianki o używaniu zapachów pochodzą z czasów sumeryjskich (ok. 3000 p.n.e.) i dotyczą receptur mieszanek roślinnych.

Inhalacje aromaterapeutyczne polegają na wdychaniu oparów lotnych olejków podgrzewanych w kominku aromaterapeutycznym. Ciepło świeczki podgrzewa miseczkę z mieszanką olejku i wody, co powoduje odparowanie olejku i jego rozproszenie się w pomieszczeniu. Metoda ta jest bardzo skuteczne w leczeniu infekcji górnych dróg oddechowych i bólach głowy.

Kąpiele aromaterapeutyczne polegają na ciepłej kąpieli z dodatkiem olejku. Kąpiele korzystnie wpływają na dolegliwości fizyczne i psychiczne. Metoda ta jest skuteczna m.in. przy stresie, bezsenności, zmęczeniu, infekcjach dróg oddechowych, bólach mięśniowych i chorobach skóry. W czasie kąpieli aromaterapeutycznej nie należy używać środków myjących ani płynów do kąpieli.

Masaż aromaterapeutyczny polega na masowaniu całego ciała lub tych jego części, w których odczuwane są dolegliwości oliwą roślinną z dodatkiem olejków eterycznych. Masaż oddziaływuje zarówno bezpośrednio na skórę jaki i poprzez wdychanie oparów, dlatego można go stosować zarówno przy chorobach skóry, chorobach wewnętrznych i problemach psychologicznych. Masaż miejscowy skutecznie usuwa napięcie mięśni, zwiększa poziom endorfin, które znoszą ból.

Kremy, balsamy, kompresy, toniki, okłady stosuje się przy wszelkich schorzeniach skórnych. Zimne okłady stosuje sie przy zwichnięciach, skręceniach, obrzękach i przy bólach głowy natomiast gorące okłady skutecznie łagodzą bóle mięśniowe, zapalenia nerwów, nerwobóle, zapalenie pęcherza i podrażnienia skóry. Kompresy są polecane m.in. przy problemach dermatologicznych.

Często wykorzystywane są mieszanki olejków, jednak specjaliści uważają, że w takiej mieszance nie powinno być więcej niż 5 olejków.

DOGOTERAPIA

W historii człowieka jest istota, która jak żadna inna związała z nim swój los. Jest nią PIES.

Nie mówią tym samym językiem, a jednak wzajemnie się rozumieją i wspierają. Im bardziej człowiek rozwija technikę, tym bardziej, o dziwo, potrzebuje psa.

Pomoc tego stworzenia nie zawsze musi być konkretna. On po prostu jest i to dla człowieka jest bardzo ważne. Pies zaakceptuje każdego i zawsze będzie mu wierny. Rozpędza samotność, rozwesela, pociesza w trudnych chwilach, redukuje stres, obniża ciśnienie krwi... Jest lekarzem, chociaż nie nosi białego fartucha. Pomaga ludziom niepełnosprawnym, niewidomym, głuchym, chorym psychicznie.

Dzięki psu bardzo poprawia się samoocena osoby niepełnosprawnej i jej samopoczucie. Zwierzęta pomagają w nawiązywaniu kontaktów międzyludzkich. W przeciwieństwie do ludzi akceptują innych bez wyznaczania im norm. Nie oceniają ludzi po wyglądzie i sposobie wysławiania się.

Osoba niepełnosprawna, której towarzyszy pies jest bardziej samodzielna. Niepełnosprawny czuje się odpowiedzialny za zwierzaka. Zdaje sobie sprawę, że czyjeś zdrowie i życie zależy od niego. Obowiązki związane z psem, takie jak: karmienie, pielęgnacja, spacery, zabawa, stają się bardzo ważnymi czynnościami. Pozwalają na odsunięcie własnych słabości. To właśnie właściciel staje się dla psa prawdziwym, jedynym przyjacielem i całym światem. Pies odpłaca miłością, oddaniem, wiernością, prawdziwą, bezinteresowną przyjaźnią, pomocą w trudnościach. Te dwie istoty po pewnym czasie stanowią jedność. Pies pomaga w stanach smutku, depresji, rezygnacji. Łatwiej przechodzą takie nastroje, są one krótsze i mniej intensywne niż w przypadku ludzi niepełnosprawnych nie posiadających czworonożnego przyjaciela. Wiele osób podkreśla, że nie wyobraża sobie życia bez psa.

Psy dla osób niepełnosprawnych są uczone różnych umiejętności w zależności od potrzeb, stopnia i rodzaju niepełnosprawności. Do podstawowych należą:

- pomoc przy poruszaniu się i utrzymywaniu równowagi,
- prowadzenie osób z uszkodzeniem wzroku,
- ostrzeganie osób niewidomych o zagrożeniach i barierach,
- podnoszenie i podawanie wszelkich przedmiotów,
- zamykanie i otwieranie drzwi,
- pomoc przy rozbieraniu i ubieraniu się,
- wzywanie pomocy,
- powiadamianie swojego nie słyszącego opiekuna o alarmie, płaczu dziecka, innej osobie, dzwonku u drzwi.

HIPOTERAPIA

Hipoterapia to działanie mające na celu przywracanie zdrowia i sprawności przy pomocy konia i jazdy konnej. Daje ona wiele możliwości terapeutycznych, dlatego jest jedną z metod o największym zasięgu pod względem różnorodności korzystających z niej pacjentów.

Słowo Hipoterapia (od gr. hippos - koń) w Niemczech i krajach anglosaskich oznacza tylko i wyłącznie fizjoterapie na koniu, gimnastykę leczniczą na koniu , tymczasem w Polsce termin ten przyjął się już w szerszym znaczeniu i dotyczy ogółu działań terapeutycznych związanych z koniem i jazdą konną. Hipoterapia w polskim tego słowa znaczeniu najbliższa jest terminowi jeździectwo terapeutyczne (Therapeutisches Reiten). Obejmuje wszelkie działania mające na celu przywrócenie zdrowia i sprawności poprzez wykorzystanie jazdy konnej i kontaktu z koniem.

Z  Hipoterapii mogą korzystać osoby:

• po przebytych chorobach zostawiających trwałe ślady w sprawności fizycznej i/lub psychice,
• upośledzone umysłowo,
• zaburzeniami rozwoju,
• z uszkodzeniem analizatorów (wzrok, słuch),
• niedostosowanie społecznie.

Celem hipoterapii jest przywrócenie tym osobom sprawności fizycznej i psychicznej w możliwym do osiągnięcia zakresie. Hipoterapia stanowi jeden z elementów rehabilitacji leczniczej i jako taka jest prowadzona przez specjalistę, na zlecenie lekarza.

Wyodrębnione są następujące działania hipoterapeutyczne:
1. Fizjoterapia na koniu – przywracanie sprawności fizycznej poprzez odpowiednią gimnastykę leczniczą wykonaną na koniu poruszającym się stępem, zalecana i nadzorowana przez lekarza, prowadzona przez fizjoterapeutę. Jest uzupełnieniem klasycznej fizjoterapii.
2. Psychopedagogiczna jazda konna – zespół działań podejmowanych w celu usprawnienia     intelektualnego, poznawczego, emocjonalnego i fizycznego. Podczas jazdy konnej i czynności z nią     związanych stosowane są działania edukacyjne, pedagogiczne, elementy psychoterapii, terapii     zajęciowej i logopedii. Zajęcia prowadzone są przez pedagogów i psychologów.
3. Terapia z koniem – to umożliwienie pacjentowi poznania zwierzęcia i nawiązania z nim kontaktu. Efektem     terapeutycznym jest poprawienie komunikacji pacjenta ze światem zewnętrznym. Sama jazda konna może, ale nie musi, być jednym z elementów tej formy terapii. Zajęcia prowadzone są przez  pedagogów, psychologów i psychiatrów.

Cele działań hipoterapeutycznych:

1.  Stymulacja rozwoju psychoruchowego dziecka:
    • poprawa koordynacji wzrokowo – ruchowej, orientacji przestrzennej oraz rozeznania w schemacie
własnego ciała,
    • zwiększenie możliwości koncentracji uwagi i utrzymania zorganizowanej aktywności,
    • zwiększenie motywacji do wykonywania ćwiczeń,
    • rozwijanie samodzielności;
2.  Zmniejszenie zaburzeń równowagi i poprawa reakcji obronnych;
3.  Zwiększenie możliwości lokomocyjnych;
4.  Zwiększenie poczucia własnej wartości;
5.  Relaksacja i osłabienie reakcji nerwicowych;
6.  Zapewnienie kontaktu ze zwierzęciem i przyrodą.

Jazda konna dla osób niepełnosprawnych – sport i rekreacja – nie stanowi części hipoterapii, ale jest z nią ściśle związana i ma aspekt terapeutyczny. Umożliwia aktywność sportową osobom niepełnosprawnym, wyrabia w nich nawyk i potrzebę aktywnego spędzenia wolnego czasu w otoczeniu przyrody. Zajęcia prowadzone są przez specjalnie przygotowanych instruktorów jazdy konnej i instruktorów hipoterapii.

METODA KNILLA

Programy aktywności – Świadomość Ciała, Kontakt i Komunikacja opracowane przez Mariannę Knill i Christophera Knilla.Programy mogą być skutecznie stosowane w pracy z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi o różnych poziomach rozwoju intelektualnego i z różnymi rodzajami niesprawności fizycznej.

Proponowane programy stanowią ramy, dzięki którym rozwija się kontakt społeczny, ruch i zabawa. Programy mogą być stosowane przez każdą osobę, która ma regularny kontakt z dzieckiem. Można je wykonywać codziennie i jeśli to możliwe o tej samej porze dnia. Podstawą jest to, że dziecku jest dane inne niż do tej pory zaplanowane i systematyczne, doświadczenie ruchów takich jak: naciskanie i kulanie przedmiotów, obracanie ich, pocieranie ich, przekładanie różnych rzeczy z ręki do ręki itp. Dziecko musi być świadome wykorzystywania swoich rąk, nóg, ust, ramion, stóp i całego swojego ciała podczas używania ich w tak prostych czynnościach jak jedzenie i ubieranie oraz podczas zabawy i w komunikacji z innymi.

Dziecku pomaga to, że terapeuta używa głosu, śpiewa lub mówi wyraźnie i melodyjnie, akompaniuje każdej aktywności. Każdy ruch dziecka jest wspierany przez specjalny akompaniament muzyczny, będący sygnałem konkretnej aktywności. Dzięki słuchaniu specjalnego tonu na początku i na końcu każdego programu dziecko stopniowo uczy się rozpoznawać sytuację, a to przygotowuje do łączenia jej z określoną aktywnością.

Są cztery programy oraz program wprowadzający i specjalny program SPH (dla dzieci niepełnosprawnych fizycznie).

Aktywności zawarte w każdym programie następują kolejno po sobie. Mogą być wykorzystane do pracy z dziećmi fizycznie upośledzonymi, niesłyszącymi , niewidomymi, oraz dziećmi z którymi trudno jest nawiązać kontakt (z cechami autystycznymi lub psychotycznymi).

Program wprowadzający – 8 minut.

• Kołysanie

• Wymachiwanie rękoma

• Pocieranie dłoni

• Klaskanie

• Głaskanie głowy

• Głaskanie brzucha

• Relaksacja

Ten program potrzebny jest po to, aby móc określić ramy programowe dla tych dzieci, które są hiperaktywne, bardzo małe albo mają niewystarczającą koncentrację uwagi aby uczestniczyć w programie pierwszym lub drugim. Przeznaczony jest również do pracy z dziećmi autystycznymi lub psychotycznymi.

CHROMOTERAPIA

Chromoterapia to inaczej leczenie kolorem.
Cztery tysiące lat temu odkryto, że barwy wpływają na nasze życie i zdrowie.
Chromoterapia, była znana i praktykowana już w starożytności. Przez wieki używano wiedzę o kolorach, do przywracania nimi równowagi i harmonii w organizmie człowieka i otoczeniu.

Z fizycznego punktu widzenia.

Barwa to nic innego jak energia, która jest postrzegana dzięki komórkom światłoczułym w siatkówce oka zwanymi pręcikami i czopkami. Oko ludzkie wykazuje różny stopień wrażliwości na określoną barwę, co jest uwarunkowane liczbą czopków wrażliwych na określoną długość fal świetlnych. Za widzenie barwy niebieskiej odpowiada ok. 4% czopków, za zieloną – 32%, za czerwoną – 64%. Wszystkie kolory pochodzą z rozszczepienia światła białego.

Z biologicznego punktu widzenia

Fakt, że widzimy jakiś kolor, jest odnotowywany przez nasz mózg. W odpowiedzi wysyła on do określonego gruczołu dokrewnego (a więc na przykład do tarczycy, jąder, jajników czy trzustki) sygnał w postaci odpowiedniego neuroprzekaźnika. Służy to wywołaniu reakcji hormonalnej. Poprzez krwioobieg hormony oddziałują na narządy wewnętrzne. Gruczoły wydzielnicze reagują na daną barwę stosownie do interpretacji dokonanej przez mózg. Czerwony jest przez mózg uznawany za pobudzający, działa więc również pobudzająco na nadnercza.

Chromoterapia może wspomagać medycynę konwencjonalną. Z pewnością nie powinna być stosowana zamiast niej. Kolor nie jest lekiem na wszystko, aczkolwiek właściwie dobrany na pewno wpływa choćby na nasze psychiczne samopoczucie, a to także droga do poprawy zdrowia.

Terapeuci leczący kolorem i światłem opracowali szczegółową tabelę barw, przypisując poszczególnym kolorom określony wpływ na emocje.

1. Magenta (głęboki róż) - to uwolnienie. Stosuje się ją tam, gdzie konieczna jest zmiana, np. trzeba się pozbyć złych wspomnień

2. Fioletowy - to godność. Przywraca poczucie własnej wartości oraz szacunek do samego siebie.
3. Niebieski - to odprężenie, korzystny jest dla osób niecierpliwych, żyjących w ciągłym pośpiechu, niepotrafiących zebrać myśli.
4. Turkusowy - to odporność, dobry dla tych, którzy czują się zdominowani przez innych, brak im wiary we własne siły.
5. Zielony - to równowaga. Idealny dla rozkojarzonych, mających trudności z koncentracją w pracy oraz nauce.
6. Żółty - to odseparowanie. Pomaga w osiągnięciu niezależności i skupieniu się na istotnych dla nas sprawach lub myślach.
7. Pomarańczowy - to radość. Wskazany dla osób, które nie potrafią się niczym cieszyć, popadają w depresje, czują niechęć do życia, brak im energii.
8. Czerwony - to energia. Korzystny dla ludzi o temperamencie "szachisty", które zawsze na wszystko "mają czas" i nie potrafią się w nic zaangażować. Czerwony przynosi ożywienie.

Chromoterapia może polegać na:

• bezpośrednim naświetlaniu poprzez ekran w odpowiednim kolorze,

• przebywaniu w otoczeniu danych kolorów,

• piciu nasłonecznionej wody i jedzeniu wybranych produktów,

• wdychaniu promieni słonecznych przez kolorową tkaninę,

• kąpielach w kolorowej wodzie,

• piciu napromieniowanej danym kolorem wody - w tym celu szklankę z zimną wodą należy trzymać lewą ręką, a prawą skierowaną palcami w dół trzymać nad szklanką, następnie skoncentrować się nad danym kolorem, a po pięciu minutach wypić wodę małymi łyczkami)

Chromoterapia dzieci upośledzonych

W terapii osób upośledzonych najczęściej stosuje się naświetlanie kolorem części albo całego ciała. Najlepiej posłużyć się lampami halogenowymi, bo emitują światło niewiele odbiegające od białego, oraz odpowiednimi filtrami. Regulując natężenie światła poszczególnych lamp, terapeuta uzyskuje poszczególne barwy widma. Przeważnie wybiera się filtry żółty, niebieski, czerwony i zielony.

Czas naświetlania to średnio 5-20 minut (cykle są krótsze niż u osób znajdujących się w normie intelektualnej). Niepokojące objawy (mdłości, rozdrażnienie, zmęczenie) to wskazanie do natychmiastowego przerwania sesji. Lepszy wariant to za mało zabiegów niż spowodowanie urazu czy przebodźcowanie.

Istotny jest właściwy indywidualny dobór barw, trzeba jednak dodatkowo obserwować zachowanie upośledzonego dziecka.

Pod wpływem koloroterapii dostrojeniu ulega energetyczny poziom funkcjonowania dziecka - nadpobudliwe nieco się uspokajają, a te ospałe, bez kontaktu stają się bardziej otwarte, aktywne.

• zielony - można nim naświetlać bez ograniczeń, to jedyny taki kolor.

• czerwony - uwaga! Nadmiar tej barwy w krótkim czasie wprowadza w stan poirytowania, rozdrażnienia. Źle znoszące czerwień osoby poddaje się czasem działaniu pomarańczowego.

• fiolet - również zalecana ostrożność. Część chromoterapeutów uważa, że nie jest to kolor do naświetlania osób upośledzonych.

Polecane są barwy mieszane, np. pomarańczowy (żółty + czerwony), bo wykazują terapeutyczne działanie barw, z których powstają.

ARTETERAPIA

Nadrzędnym celem arteterapii jest zwalczanie skutków choroby oraz pomoc w jej przezwyciężaniu.

Ogromną rolę odegrali francuscy psychiatrzy A. Tardieu i M. Simon, którzy pod koniec XIX w. opublikowali prace na temat znaczenia dzieł plastycznych osób chorych psychicznie. Naukowe określenie zaproponował w 1942 r w Wielkiej Brytanii Adrian Hill. Pierwsze próby stosowania odnotowano w latach 30 XX wieku w Stanach Zjednoczonych. Pierwsze stowarzyszenie zawodowych arteterapeutów powstało w USA w latach 60.

Arteterapia w wąskim znaczeniu obejmuje terapię z użyciem sztuk plastycznych, w szerokim obejmuje muzykoterapię, biblioterapię oraz działania terapeutyczne z wykorzystaniem teatru, filmu, malarstwa, rzeźby, grafiki i innych sztuk plastycznych. Trzecia koncepcja arteterapii polega na traktowaniu arteterapii jako odmiany kulturoterapii, czyli działania skierowanego na człowieka i jego środowisko, podejmowanego w celu przywrócenia lub utrzymania zdrowia oraz zmierzającego do poprawy jakości życia.

Arteterapia daje możliwość symbolicznego wyrazu trudnych przeżyć, doświadczeń i emocji w bezpiecznych warunkach, w formie wypowiadania się "nie wprost".

Arteterapia wyzwala aktywność twórczą, wyrównuje braki i ograniczenia psychofizyczne, a jednocześnie obniża napięcie i pomaga nazwać problem. Pozwala na akceptację siebie i innych. Nadaje sens i wzbogaca życie ludzi niepełnosprawnych. Ważny jest sam akt twórczy, a nie efekt końcowy wykonanej pracy.

Oddziaływanie arteterapii

Podczas zajęć z arteterapii zmienia się sposób odbioru świata. Uczestnicy spotkań nabierają przekonania, że każda emocja, nawet najbardziej przykra, nie trwa wiecznie - przemija. Zaczynają więc nabierać dystansu do swoich uczuć i przeżyć, stają się dojrzalsi,uspokojeni i wyciszeni. Terapia sztuką pozwala kształtować takie umiejętności jak np.: rozpoznawanie i wyrażanie własnych emocji, wyrażanie ich w sposób akceptowany przez otoczenie.

• W wyniku procesu twórczego u osoby tworzącej:

• Zostają uwolnione i odreagowane nagromadzone emocje;

• Zmniejsza się poziom napięcia;

• Zostaje uaktywniona sfera komunikacji niewerbalnej;

• Wzmacnia się poczucie bezpieczeństwa;

• Wzmaga się świadomość motywów własnych działań i zachowań;

• Uaktywnia się ekspresja samego siebie i spontaniczność.

Arteterapia pozwala na:

• Rozwijanie własnych działań twórczych;

• Pozawerbalne porozumiewanie się;

• Uzewnętrznianie świata własnych przeżyć i odczuć;

• Zaspokajanie potrzeb: akceptacji, bezpieczeństwa, współuczestnictwa, bycia rozumianym i docenianym;

• Zrozumienie własnych pragnień i potrzeb;

• Pobudzenie sensoryczne - wielozmysłowe postrzeganie świata;

• Poznawanie innych - zmiana punktu widzenia swoich problemów;

• Akceptacja siebie i innych;

• Kreowanie przestrzeni, poznawanie dystansu i granic;

• Relaks, przyjemność i odpoczynek.

III. Diagnoza i rewalidacja

Diagnoza- to opis aktualnego stanu danej jednostki tzn. stwierdzenie występujących objawów i zakwalifikowanie ich do odpowiedniej klasy zjawisk.

Funkcje diagnozy:

- diagnostyczno- orzecznicza

- terapeutyczno- korekcyjna

- dydaktyczno-wychowawcza

• profilaktyczna

Diagnoza powinna obejmować wszystkie sfery funkcjonowania dziecka!

Rewalidacja – oznacza przywrócenie człowiekowi pełnej sprawności. Jest procesem wychowawczym, z zaplanowanymi celami, uwzględniającym działanie skierowane na osobę niepełnosprawną. Usprawnianie zaburzonych funkcji rozwojowych i intelektualnych. W obecnych czasach rewalidacja w swym zakresie obejmuje szereg oddziaływań natury pedagogicznej i społecznej mających za cel przywrócenie w miarę możliwości jednostce niepełnosprawnej możliwości funkcjonowania w społeczeństwie.

Kierunki działań rewalidacyjnych:

1. Maksymalne rozwijanie tych sił biologicznych, zadatków i cech, które są najmniej uszkodzone.

2. Wzmacnianie i usprawnianie uszkodzonych sfer psychicznych lub fizycznych.

3. Wyrównywanie (kompensacja) i zastępowanie (substytucja) deficytów biologicznych i rozwojowych.

Podstawowe zagadnienia rewalidacji:

1. Cel pracy i wynikające z niego zadania

2. Zasady pracy (reguły postępowania pedagogicznego)

3. Metody (sposoby oddziaływania na wychowanka)

4. Formy, środki oddziaływania (organizacja zajęć, materiały, za pomocą których pedagog, terapeuta będzie realizować założony program, czas i terminy prowadzenia poszczególnych zajęć)

5. Osoby realizujące program

Termin „rewalidacja” oznacza długotrwałą działalność terapeutyczno-pedagogiczną, której zadaniem jest:

1. Zapobieganie pogłębianiu się istniejącego już niedorozwoju lub powstawaniu innych dodatkowych upośledzeń;

2. Leczenie i usprawnianie elementów chorych lub zaburzonych oraz wzmacnianie osłabionych;

3. Stymulowanie i dynamizowanie ogólnego rozwoju przy wykorzystaniu własnych sił organizmu oraz korzystnych czynników środowiskowych;

4. Wychowanie i nauczanie specjalne (ogólne i zawodowe), dostosowane do wieku, sprawności fizycznych i umysłowych rewalidowanego oraz zapotrzebowania społecznego;

5. Kompensowanie istniejących braków i trwałych uszkodzeń organicznych w celu podniesienia ogólnej sprawności psychomotorycznej.

Przez działalność rewalidacyjną należy rozumieć bardzo szeroką i zróżnicowaną formę usprawniania, która wymaga ścisłej współpracy wielu specjalistów oraz pomocy całego społeczeństwa. Dobrze prowadzone leczenie sprzyja procesowi nauczania, a prawidłowy przebieg nauczania procesowi leczenia.

Wśród metod o charakterze rewalidacyjnym wyróżniamy m.in.

Kinezjologia edukacyjna Dennisona

Wyraz kinezjologia wywodzi się od greckiego rdzenia "kinesis" oznaczającego ruch. Kinezjologia zajmuje się badaniem ruchu ciała ludzkiego.

Kinezjologia Edukacyjna jest systemem umożliwiającym uczniom w dowolnym wieku rozwinięcie ich potencjalnych możliwości zablokowanych w ciele. Mózg nie jest narządem symetrycznym - każda z półkul ma nieco inne zadania. Problem tkwi w tym, że w mózgu wypracowane zostają pewne ścieżki - to one są używane najczęściej - nawet gdy są niezbyt dobre i utrudniają uczenie się... Ćwiczenia "gimnastyka mózgu" mają na celu przywrócenie zablokowanych na skutek stresu, oraz wypracowanie nowych połączeń nerwowych, po których biegną impulsy do kory mózgowej, gdzie odbywa się właściwy proces uczenia się.

Dr Paul Dennison opracował proste ruchy, które przynoszą korzyść każdemu uczącemu się. Ćwiczenia te przynoszą efekty w postaci poprawy koncentracji na zadaniach, poprawy koordynacji wzrokowo-ruchowej, poprawy różnych umiejętności szkolnych , zwiększania zdolności manualnych, uaktywniania lewej półkuli mózgu, synchronizacji współpracy obu półkul mózgowych. Ćwiczenia te usuwają zmęczenie, energetyzują, odprężają i relaksują.

Koncepcja Marii Montessori

ZAŁOŻENIA KONCEPCJI PEDAGOGICZNEJ MARII MONTESSORI

1. Punktem centralnym metody M. Montessori jest dziecko i jego rozwój

2. Dziecko posiada plan budowy całej swojej osoby - jest budowniczym samego siebie

3. Dziecko posiada wrodzoną gotowość do opanowania umiejętności i sprawności typowo ludzkich zwaną „nebule”

4. Indywidualnym rozwojem każdego dziecka rządzą tzw. fazy wrażliwe – szczególne momenty w rozwoju dziecka, będące odpowiedzią na impulsy z otoczenia.

5. Czynnikami świadomego rozwoju dziecka, które są związane z jego aktywnością, są: „polaryzacja uwagi” oraz „normalizacja”

6. Samokontrola ważniejsza niż zewnętrzny przymus

7. Nauczyciel wspomaga naturalny rozwój dziecka- jest przewodnikiem

8. Pomoce rozwojowe rozwijają aktywność dziecka

9. Nauczyciel jak i pomoce rozwojowe stanowią integralną część odpowiednio przygotowanego otoczenia

Zadania pedagogiki Montessori:
- uczenie przez działanie: dzieci zdobywają wiedzę i praktyczne umiejętności poprzez własną aktywność, w przemyślanym środowisku pedagogicznym, przy współpracy z nauczycielami
- samodzielność: dzieci swobodnie wybierają rodzaj, miejsce, czas i formę pracy (indywidualną lub z partnerem) przy zachowaniu reguł społecznych. Rozwijają indywidualne uzdolnienia i uczą się realnej oceny swoich umiejętności.
- koncentracja: dzieci ćwiczą dokładność i wytrwałość przy wykonywaniu konkretnych zadań.
- lekcje ciszy: dzieci uczą się współpracować w cichych zajęciach indywidualnych i grupowych.
- porządek: dzieci zdobywają umiejętność przestrzegania zasad porządku w otoczeniu i swoim działaniu.
- społeczne reguły: dzieci zróżnicowane wiekowo (trzy roczniki) są łączone w grupy, sprzyja to wymianie wzajemnych zdolności i umiejętności. Dzieci uczą się przestrzegać reguł: nie rań, nie niszcz, nie przeszkadzaj.
- obserwacja: jest kluczem dorosłych do poznania świata dziecka. Nauczyciel z szacunkiem i uwagą obserwuje postępy i trudności dziecka, jest jego przewodnikiem.
- indywidualny tok rozwoju każdego dziecka: dziecko jest serdecznie przyjęte, znajduje uwagę i indywidualną opiekę nauczyciela. Pracuje według własnego tempa i możliwości, podejmując zadania, do których jest już gotowe.

MATERIAŁY MONTESSORI

Ważną częścią Pedagogiki Montessori jest oryginalny zestaw pomocy dydaktycznych zwany Materiałem Montessori. Jego cechy to:

- prostota, precyzja i estetyka wykonania,

- uwzględnienie zasady stopniowania trudności,

- dostosowany do potrzeb rozwojowych dziecka,

- logiczna spójność ogniw ciągów tematycznych,

- konstrukcja umożliwiająca samodzielną kontrolę błędów,

- ograniczenie - dany rodzaj występuje tylko raz, w jednym egzemplarzu.

Można go podzielić na pięć kategorii:

- materiał do ćwiczeń z praktycznego życia - związany z samoobsługą, troską o środowisko, zwyczajami i normami społecznymi.
- materiał sensoryczny - rozwijający poznanie zmysłowe, służy pobudzaniu aktywności umysłowej.
- materiały do nauki języka, matematyki, kultury i innych dziedzin wiedzy.
- materiały artystyczne związane z ekspresją muzyczną, plastyczną i zręcznościową dziecka.
- materiały religijne, np. przedstawiające przypowieści biblijne.

Koncepcja Celestyna Freineta

ZAŁOŻENIA KONCEPCJI CELESTYNA FREINETA :

− uczeń ma znajdować się w centrum działań pedagogicznych,

− rozbudzanie twórczej aktywności dziecka przez kontakt ze środowiskiem,

− tworzenie warunków sprzyjających harmonijnemu kształtowaniu wszystkich sfer rozwoju dziecka,

− umiejętności i wiedza zdobyte przez „metody naturalne” są trwalsze,

− włączanie w proces dydaktyczny form swobodnej ekspresji,

− zasada indywidualizacji, ale jednoczesne promowanie postaw typu społecznego,

− wychowanie przez pracę dobrze zorganizowaną.

CELE KONCEPCJI CELESTYNA FREINETA

Nadrzędny cel działań pedagogicznych: „Dążenie do maksymalnego rozwoju osobowości dziecka w obrębie wspólnoty, której służy i z której usług nawzajem korzysta” C.Freinet

- poznaję siebie

- komunikuję się z innymi (rozwijam kontakty społeczne)

- rozwijam swoją motywację

- potrafię wyrażać siebie w aktywności twórczej

- kształtuję kreatywność intelektualną i artystyczną

- korzystam z różnych źródeł informacji

- zdobywam umiejętność samokształcenia i samooceny

- staję się odpowiedzialny i tolerancyjny

- wdrażam się do pracy samodzielnej oraz grupowej

- czynnie rozwijam język ojczysty

Technika „Fiszek”

Fiszka jest to pisemny lub graficzny środek dydaktyczny. Fiszka (z francuskiego) oznacza kartę. Fiszka powinna być przygotowana na kartce wielkości A5 lub większej. Można je umieścić w ozdobionym i oznaczonym pudełku np. po butach.

Cele pracy z fiszkami są następujące: − aktywne zdobywanie i utrwalanie posiadanej wiedzy;

− wyrobienie samodzielności w pracy;

− kształcenie sumienności i poczucia odpowiedzialności;

− przyzwyczajanie do samokontroli, samooceny i dokonywania korekty;

− kształcenie uwagi dowolnej i wyobraźni;

− kształcenie pamięci wzrokowej i ruchowej;

− przygotowanie do samodzielnej pracy na szczeblu nauczania blokowego;

Karta pracy nie jest fiszką, ale znajduje się tutaj ze względu na podobną budowę do fiszek. Karta pracy zawiera pewną liczbę poleceń związanych z podjętym tematem, a także wykaz materiałów źródłowych, z których można uzyskać informacje, czy wskazówki do wykonania zadania. Karta pracy może być indywidualna lub grupowa, na kartce jest napisane imię i nazwisko osoby odpowiedzialnej za wykonanie zadania oraz czas na jego realizację(np. 3 dni, tydzień itp.) Stosując tego typu kartę uczymy dziecko sposobu szukania informacji, weryfikacji pewnych treści, stosowania teorii w praktyce. Karty wdrażają uczniów do samokształcenia, do podejmowania prób rozwiązywania problemów nie tylko dydaktycznych.

Technika „Doświadczeń poszukujących” - Cele:

- wyzwalanie aktywności celowej

- samodzielne zdobywanie wiedzy przez ucznia

- analizowanie i porządkowanie materiałów zdobytych przez dzieci

Według Freineta przez naturalne „doświadczenie poszukujące” dziecko rozwija własną aktywność i ekspresje w sposób twórczy. Dlatego tak duże znaczenie przywiązywał do tej techniki. Dla ukierunkowania pracy samodzielnej uczniów stosuje się tzw. Kary pracy, (które są dostosowane do wymagań programu).

Technika „Swobodnego tekstu”

Swobodny tekst jako technika pracy szkolnej, polegająca, miedzy innymi na organizowaniu uczniom warunków i życzliwej atmosfery, sprzyja wypowiadaniu się, w mowie i piśmie, w sposób bezpośredni i szerszy, na tematy zaczerpnięte z własnych doświadczeń, spostrzeżeń i przeżyć. W czasie stosowania tekstu szczególną uwagę przywiązuje się do włączenia uczniów w życie najbliższego środowiska i na tej podstawie uruchamia się aktywną twórczość w postaci ekspresji słownej, której rezultatem jest tekst mówiony i pisany. Swobodne wypowiedzi uczniów przyczyniają się do rozwiązania i doskonalenia żywej mowy dzieci i kształtowania motywacji uczenia się.

Zasady wprowadzania techniki swobodnego tekstu:

- zasada swobody, oznacza ona, że tekst, który może ewentualnie powstać musi być naprawdę swobodny, to znaczy jeśli powstanie wtedy, gdy dziecko będzie miało naprawdę ochotę wyrażania swoich emocji

- bezwzględne tworzenie uczniom warunków do swobodnych wypowiedzi,

- zasada naturalnej motywacji ( gazetka klasowa, korespondencja miedzy szkolna , kronika klasy, szkoły, zbiory utworów)

Technika „gazetki wychowawczej”

Cele:

- umożliwia wyrażanie przeżywanych uczuć.

- uczy odpowiedzialności za swoje postępowanie.

Technika ta może przybierać różne formy: gazetki ściennej, zeszytu, kopert, kieszeni, w których dzieci umieszczają swoje uwagi. W technice tej uczniowie swobodnie wyrażają swoje opinie sądy i życzenia dotyczące spraw związanych z życiem klasy.

Gazetka wychowawcza posiada stałe rubryki:

- „dziękujemy”

- „gratulujemy”

- „krytykujemy”

- „życzymy sobie”

- „proponujemy”

Pod odpowiednim hasłem dzieci umieszczają karteczki ze swoją adnotacją ( na temat tego, komu dziękuję, gratulujemy, jakie zachowanie krytykujemy, co życzyłby sobie i co jest w stanie zaproponować) podpisane imieniem i nazwiskiem. Dzięki podpisywaniu swoich wypowiedzi uczniowie uczą się odpowiedzialności za swoje czyny. Szczególną uwagę należy zwrócić na dział „krytykujemy”, aby nie zamienił się on w krytykanctwo i donosicielstwo. Na gazetce swoje adnotacje powinien zamieszczać również wychowawca klasy jako członek grupy.

Technika „korespondencji międzyszkolnej”

Cele:

- rozwój kontaktów społecznych

- rozwijanie zainteresowań i wymiana doświadczeń

- doskonalenie redagowania pism użytkowych

- nabywanie umiejętności analizy wiadomości

Korespondencja między szkolna jest ściśle związana z innymi technikami (swobodnego tekstu, doświadczeń poszukujących) Jako podstawę korespondencji można przyjąć gazetkę szkolną, do której dołączony jest list redagowany przez dzieci, albumy tematyczne, okolicznościowe, zdjęcia.

Technika „Gazetki szkolnej”

Cele:

- umożliwia komunikacje z innymi

- inspiruje do twórczego działania

- uwrażliwia na problemy innych.

Gazetka szkolna jest dziełem uczniów. Jest ona zbiorem oprawionych swobodnych tekstów pisanych lub drukowanych w zależności od możliwości szkoły. Gazetka składająca się z tekstów pisanych powoduje to, iż uczeń tworząc swój „artykuł” ćwiczy czytelne pismo. Gazetka drukowana powoduje to, iż uczniowie poznają drukarnie oraz sposoby druku. Uczniowie powinni wybrać tytuł gazetki oraz stałe rubryki. Również redakcja gazetki składać powinna się z dzieci tak, aby one decydowały o tym, jakie prace zostaną umieszczone w gazetce. Gazetka powinna informować o wydarzeniach ważnych z życia szkoły, uroczystościach. Zadaniem tej techniki jest również wypowiadanie myśli, poglądów, uczuć, doznań przez uczniów. Może ona zawierać również łamigłówki umysłowe. Rola nauczyciela polega na doradzaniu i byciu podporą dla twórczego i samodzielnego działania dzieci.

Książka życia klasy

Cele:

- kształtuje umiejętność opisywania ważnych wydarzeń i doświadczeń

- umiejętność pracy w grupie

- rozwija kreatywność i twórczość dzieci

Książka życia klasy jest pewnego rodzaju kroniką, która zawiera historie jednej klasy w ciągu paru lat. Znajdują się w niej:

• codzienne życie klasy

- wydarzenia i przeżycia z nimi związane Książkę prowadzą sami uczniowie umieszczają oni w niej swoje swobodne teksty, ilustracje, rysunki, fotografie, listy. Książka życia klasy powinna być dostępna zawsze dla uczniów, ale też dla rodziców, aby wiedzieli, co przeżywają ich dzieci.

Technika „Żywego teatru”

Cele:

- umiejętność pracy w grupie

- rozwijanie empatii

- kształtowanie empatii uczniów

- zdobywanie umiejętności wyrażania stanów psychicznych

- rozwijanie wyobraźni

- zdobywanie umiejętności koncentracji i panowania nad emocjami

Technika „ żywego teatru” polega na inscenizowaniu sytuacji przez dzieci.

Inscenizacja ta ma charakter samorodny. Dzięki tej technice uczniowie bawiąc się poznają wiadomości o teatrze.

Posługiwanie się tą techniką może być inspirowane przez spotkania ze sławnymi osobami, których praca związana jest z teatrem, wyjściami do teatru.

Technika „Dyplomów sprawności”

Cele:

- aktywizowanie uczniów

- rozwijanie zainteresowana uczniów

- dawanie możliwości osiągnięcia sukcesu.

Dyplomy sprawności są to odznaki lub dyplomy otrzymywane za osiągnięcie konkretniej sprawności intelektualnej lub ruchowej. Zdobywanie sprawności może odbywać się indywidualnie i grupowo. Na daną sprawność dla każdego stopnia szkoły podstawowej sporządzono pewnie normy umiejętności i biegłości. Uczeń wie, w jaki sposób może osiągnąć dyplom danej sprawności gdyż jest to powiedziane w regulaminie, który jest dostępny każdemu uczniowi

Metoda Dobrego Startu

To system ćwiczeń oddziałujących na procesy instrumentalne: percepcyjne i motoryczne. Zasadniczą rolę odgrywają w tej metodzie trzy elementy: wzrokowy (wzory graficzne), słuchowy (piosenka) i motoryczne (wykonywanie ruchów zorganizowanych w czasie i przestrzeni, odtwarzanie wzorów graficznych, zharmonizowanych z rytmem piosenki).

Celem metody jest jednoczesne usprawnienie czynności analizatorów: wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno-ruchowego, kształcenie lateralizacji, orientacji w schemacie ciała i przestrzeni.

W jej założeniach leży usprawnienie i koordynacja, czyli integrowanie funkcji wzrokowo-słuchowo-ruchowych, a także harmonizowanie wszystkich funkcji psychomotorycznych. Dzięki tej integracji dochodzi do wykształcenia prawidłowej orientacji czasowo-przestrzennej, możliwości wykonywania ruchów dowolnych, coraz lepiej zorganizowanych, zlokalizowanych w określonej przestrzeni i czasie.

Metoda dobrego startu oprócz rozwijania percepcji, motoryki i integracji percepcyjno-motorycznej kształci też zdolność rozumienia i operowania symbolami abstrakcyjnymi, co ma szczególne znaczenie dla dzieci rozpoczynających naukę szkolną. Zespołowa forma prowadzenia zajęć ułatwia nawiązanie kontaktów społecznych i uczy współdziałania dzieci mające trudności w przystosowaniu się lub zaburzone emocjonalnie.

W każdym seansie występują:

1. Zajęcia wprowadzające.

2. Zajęcia właściwe:

- ćwiczenia ruchowe,

- ćwiczenia ruchowo-słuchowe,

- ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe.

3. Zajęcia końcowe.

FILARY DZIAŁAŃ PROFILKATYCZNYCH

1. Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka przez diagnozę i terapię interdyscyplinarną i wieloaspektową

2. Uczenie sztuki komunikowania się

3. Wprowadzenie programów stymulujących wczesny rozwój dziecka

4. Określenie indywidualnych stylów uczenia się

5. Kształtowanie cech osobowości nad prymatem wiadomości

6. Uczenie, jak się uczyć i twórczo działać

7. Nauczać i uczyć przez działanie i przeżywanie

IV. Ortodydaktyka

      Działalność pedagogiki specjalnej opiera się na zasadach ortodydaktyki, która jest częścią dydaktyki ogólnej. Dydaktyka ogólna zajmuje się „celami, treścią, procesem, metodami, środkami i organizacją nauczania” (w. Okoń, 1970, cyt. za O. Lipkowski, 1981, s. 46). W stosunku do osób o specjalnych potrzebach edukacyjnych stosowane są zasady ortodydaktyki, której celem jest, w ujęciu O. Lipkowskiego (1981, s.46) dostosowanie procesu nauczania do specjalnych potrzeb i psychofizycznych właściwości jednostek odchylonych od normy. Założenia ortodydaktyki nie są sprzeczne z zasadami dydaktyki ogólnej, ale dotyczą szczegółowych wskazówek do pracy z osobami wymagającymi szczególnych działań pedagogicznych.
           

Wyróżnia się sześć zasad ortodydaktyki:

1) zasadę życzliwej pomocy;
2) zasadę kształtowania pozytywnej atmosfery pracy;
3) zasadę aktywności w nauce;
4) zasadę dominacji wychowania;
5) zasadę indywidualizacji;
6) zasadę treści kształcących.