. METODA NAGRADZANIA (WZMOCNIENIA POZYTYWNEGO)
Promowanie zachowań pożądanych z wychowawczego punktu widzenia za pomocą udzielania pochwał lub przyznawania nagród.
Bardziej skuteczna przy stosowaniu zgodnie z upragnionymi przez dzieci i młodzież rodzajami wzmocnień pozytywnych.
Ważne jest ustalenie rodzaju gratyfikacji. (materialna/niematerialna)
Spełnia przeważnie dwie funkcje: wychowanek dowiaduje się o zgodnym z oczekiwaniami dorosłych wykonaniu określonych poleceń i nagrody motywują do działań społecznie i moralnie pożądanych.
Zasady nagradzania wychowawczego – wg Wlkera i Shea’a
1) Wzmacniaj jedynie zachowania pożądane celowo i świadomie unikaj wzmocnień zachowań destruktywnych.
2) Wzmacniaj pożądane zachowanie bezpośrednio po jego wystąpieniu nie jest wskazane nagradzanie dopiero po upływie jakiegoś czasu, ponieważ istnieje zagrożenie, że między zachowaniem pożądanym, a próbą wzmocnienia nastąpi inne zachowanie niegodne wzmocnienia, a wzmocnione zostanie.
3) Podczas wstępnych wzmocnień określonych zachowań wzmacniaj je za każdym razem, gdy tylko się pojawią.
4) Gdy wzmacniane zachowanie pojawia się coraz częściej i w stopniu zadowalającym – wzmacniaj w sposób przerywany a nie ciągły.
5) Wzmacnianie materialne łącz ze wzmacnianiem w formie różnego rodzaju pochwał chodzi o to, byś z biegiem czasu mógł zrezygnować z nagradzania materialnego na rzecz wzmocnień wyłącznie w postaci pochwał.
Użyteczność metody nagradzania:
Metoda powszechnie uznawana przez pedagogów i wychowawców.
Badania empiryczne, skuteczna w uczeniu altruizmu.
Szczególna rola dla dzieci z zaburzeniami w nauce i zachowaniu.
Następstwa metody nagradzania: zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia zachowania, pozytywnie motywuje, wpływa na aktywność i kreatywność, umacnia poczucie własnej godności i wartości.
Słabe strony:
Przy zbyt częstym nagradzaniu dziecko może przyjąć postawę roszczeniową.
Uczy się zachowań interesownych, oczekuje gratyfikacji.
Stosuje się ją wybiórczo dla różnych grup np. unika się jej stosowania wobec dzieci niedostosowanych i nieprzystosowanych.
Zdarza się że najwięcej pochwał otrzymują Ci którzy najmniej ich potrzebują. – Osłabienie wspaniałomyślności i bezinteresowności.
Gratyfikacja nie zawsze jest trafnie dobrana do wychowanków.
Niedosyt systematycznego lub nadgorliwego stosowania.
Często stosowana w zależności od „widzi mi się” wychowawcy.
Nie gwarantuje natychmiastowego sukcesu pedagogicznego.
Szczególnie przydatna jest dla małych dzieci i tych z trudnościami, wymaga konsekwentnego stosowania i rezygnacji z niej w miarę upływu czasu.
Jedną ze słabych stron metody nagradzania jest również jej pochopne stosowanie. Często udzielane pochwały i przyznawane nagrody nie wywierają żadnego wpływu wychowawczego na wychowanków. Nie pełnią one funkcji zadośćuczynienia za określone zachowanie. W odczuciu dzieci i młodzieży nie zaspokajają potrzeby uznania i szacunku, jaką wiążą z nimi rodzice, wychowawcy, nauczyciele. Inną ujemną stroną metody nagradzania jest pewien niedosyt jej systematycznego lub nadgorliwego stosowania. W pierwszym przypadku uważa się, że jednorazowa lub okazjonalna pochwała lub nagroda w mniejszym stopniu motywuje dzieci i młodzież do zachowań pożądanych z wychowawczego punktu widzenia niż w sytuacji systematycznego stosowania wzmocnień pozytywnych. W drugim przypadku natomiast może pojawić się niebezpieczeństwo uniewrażliwienia się na udzielane przez dłuższy czas pochwały i nagrody albo do przejawiania postawy roszczeniowej. Metodę nagradzania stosuje się niekiedy nie w zależności od zaistniałej sytuacji wychowawczej, ale np. w zależności od humoru rodzica, nauczyciela czy wychowawcy. Jest to jeden z powodów, dla których nagradza się dzieci i młodzież nie bezpośrednio po ich zasługującym na pochwałe zachowaniu, ale dopiero po upływie dłuższego czasu od chwili jego zaistnienia. Jeszcze jedną słabą stroną metody nagradzania jest to, że nie gwarantuje ona natychmiastowego sukcesu pedagogicznego. Jej korzystny wpływ widoczny jest dopiero po jakimś czasie.
Pomimo słabych stron metody nagradzania, często okazuje się ona jedynym skutecznym sposobem oddziaływania wychowawczego.
Metoda nagradzania (wzmacniania pozytywnego) jest drugą pod względem częstotliwości i skuteczności wykorzystywaną metodą wychowawczą. Metoda owa polega w głównej mierze na promowaniu zachowań pożądanych przy pomocy udzielania pochwał oraz gratyfikacji. Pochwały można udzielać na różne sposoby i w różnych formach np. ustnej, pisemnej lub też za pomocą mimiki wyrażającej akceptację dla określonych pozytywnych zachowań wychowanków. Nagrody za odpowiednie zachowanie występują równie często w postaci materialnej np. podwyżka kieszonkowego jak i niematerialnej np. możliwość dłuższego oglądania telewizji.
.
Zastosowanie owej metody wykazuje tym wyższą skuteczność, im częściej jako nagrody motywacyjne stosowane są upragnione przez wychowanków wzmocnienia pozytywne. Należy jednak odpowiednio rozróżnić, któremu dziecku potrzebne są nagrody materialne, a któremu wystarczą jedynie słowne pochwały.
Metoda nagradzania pełni dwa istotne zadania. Pierwsze z nich: to na skutek jej zastosowania podopieczni dostają informację o zgodnym z oczekiwaniami opiekunów wykonaniu poszczególnych zadań. Drugie natomiast to takie, iż udzielenie nagrody lub też pochwały jest czynnikiem zachęcającym do zachowań społecznie oraz moralnie poprawnych.
Prawidłowe zastosowanie metody nagradzania obliguje do przestrzegania kilku zasad wynagradzania pozytywnego, czyli inaczej mówiąc tzw. nagradzania wychowawczego. Zgodnie z ideą Jamesa E. Walkera i Thomasa M. Shea`a owe zasady wyrażamy w następujący sposób:
-objawy zachowań pożądanych należy umacniać, natomiast objawy zachowań o podłożu destrukcyjnym należy zwalczać,
-zachowania wymagane pod względem moralno-społecznym potrzebują wzmocnień bezpośrednio zaraz po zaprezentowaniu ich przez podopiecznych,
-początkowe wzmocnienia danego zachowania powinno się umacniać każdorazowo, gdy tylko znajdzie się ono w polu widzenia dorosłego wychowawcy,
-kiedy wzmacnianie zachowań występuję nazbyt często trzeba je zastosować z uwzględnieniem korzystnych przerw a nie w sposób ciągły lub też systematyczny,
-wzmocnienia materialne, aby odniosły zakładany skutek powinny występować przemiennie z pochwałami słownymi. Trzeba więc doprowadzić do tego aby ciągłe wzmacnianie materialne odpuścić po części na korzyść tego niematerialnego.
Odpowiednio zastosowana metoda nagradzania pozytywnych zachowań ma duże uznanie zarówno w pedagogice jak i przez rodziców i różnej maści wychowawców.
Stosowanie owej metody:
*znacznie podnosi prawdopodobieństwo uzyskania zakładanego przez podopiecznych sposobu, w jaki zamierzają oni postępować,
*daje im pozytywną zachętę do zachowań społecznie i etycznie wymaganych
*korzystnie oddziałuje na kreatywność dzieci obu płci,
*stabilizuje w nich poczucie pozytywnych wartości oraz godności osobistej
Niestety ze stosowania owej metody mogą wyniknąć również negatywne kwestie, gdy np. nadużywa się jej i popełnia błędy w jej zastosowaniu może ona wpłynąć na prezentowanie przez dziecko postawy roszczeniowej. W konsekwencji tego wychowanek prezentowanie zamian za prezentowanie zachowań zgodnych z ogólnie przyjętym standardami oczekuję często materialnego wynagrodzenia. Gdy go nie otrzymuję zaczyna zaniedbywać swoje obowiązki by poprzez to wpłynąć na rodziców
Metodę nagradzania należy stosować równomiernie do każdego z wychowanków by nie zaniedbać jednego kosztem drugiego Nie można przy tym zapominać o dzieciach i młodzieży mającej problemy ze społecznym przystosowaniem się, ponieważ to właśnie takie jednostki szczególnie potrzebują mieć poczucie, że postępują należycie, co dorośli powinni okazywać w postaci nagród i pochwał.
Przy stosowanie tej metody nie można jednak pomijać jednostek teoretycznie najmniej potrzebujących gdyż może doprowadzić to do wytworzenia się niezdrowej konkurencji w środowiskach, z których one się wywodzą..
Metoda nagradzania może być również niekorzystnie zastosowana przy udzielaniu pochwał i przyznawaniu nagród, ponieważ nie mają one znaczącego wpływu na wychowanie poszczególnych podopiecznych toteż nie są rzeczywistym zadośćuczynieniem za pozytywne zachowanie w poszczególnych sytuacjach (oddziałują niejako w próżni).
Kolejną negatywną stroną owej metody jest niedosyt regularnego lub też nadgorliwego jej wdrażania.
Metoda nagradzania stosowana jest nierzadko ze względu na zaistniałą sytuację wychowawczą a często na zasadzie tzw. "widzi mi się" czy też humoru wychowawcy. Taka praktyka jest głównym argumentem, dla którego wychowankowie nagradzani są po upływie dłuższego czasu od zaistnienia poszczególnych pozytywnych zachowań a nie bezpośrednio po nich np. po zakończeniu semestru szkolnego
Wyżej wymieniona metoda nie jest gwarantem osiągnięcia błyskawicznego celu pedagogicznego. Jej niewątpliwie pozytywny wpływ na wychowania zauważalny jest dopiero po upływie pewnego czasu.
Metoda karania, nazywana również metodą wzmocnień negatywnych jest na ogólnie rzecz biorąc najbardziej rozpoznaną i stosowaną z największą częstotliwością spośród wszystkich metod wychowawczych. "Jest też jednym z najmniej skutecznych sposobów modyfikacji niepożądanych społecznie i moralnie zachowań dzieci i młodzieży".
Znane są wszelako różne formy pojmowania metody karania. Jedna z nich zakłada, że jest ona sposobem wpływu wychowawczego przy pomocy świadomego aplikowania kar w zależności od popełnionych czynów, z założenia będąca próbą zapobiegnięcia notorycznemu powtórzeniu przez podopiecznych zachowań będących w niezgodzie z przyjętymi w życiu wzorcami i wartościami.
Nazywamy również metodą kary "każdą działalność wychowawczą polegającą na tworzeniu awersyjnych dla wychowanka zdarzeń pozostających w czasowym związku z jego określonym zachowaniem się". Przy czym wyżej wymienione zdarzenia awersyjne, czyli tzw. kary są zgodne z czynnikami stricte awersyjnymi lub także z możliwością skorzystania z atrakcji, co może wyrażać się w np. poprzez całkowite lub częściowe odebranie pewnych przywilejów lub prerogatyw.
Metodę kary można przyrównywać do spowodowaniem u podopiecznych zwiększonego napięcia psychicznego na skutek udaremnienia ich motywów lub zawiedzenie ich oczekiwań. W jej zasięgu znajdują się także awersyjne działania oraz bodźce, tzn. "wyrażanie formalnej dezaprobaty w formie upomnienia lub nagany, wykluczenie z udziału w zabawie czy w innych formach życia zbiorowego, zawężanie marginesu swobód, w tym także ograniczenie lub pozbawienie uprawnień, przywilejów funkcji albo odebranie jakiejś rzeczy pożytecznej lub przyjemnej". Bywa jednak, że przyjmują one formę ograniczającą możliwość korzystania z wszelakich atrakcji i wygód a także izolacji od najbliższego otoczenia np. kolegów z podwórka, jak i również zastosowania wobec wychowanków kar cielesnych.
Metoda karania jak każda inna posiada zarówno wady, jak i zalety. Najczęściej jednak powoduje ona chwilową rezygnację z niewłaściwych zachowań, a nie całkowitą, poprzez co czasowe lub ostateczne zaprzestanie stosowania kar powoduje nawrót zachowań niekorzystnych społecznie.
Zbytnia gorliwość w nakładaniu kar może prowadzić natomiast u wychowanka do oszustw, uprzedzeń, dogmatyzmu oraz wybuchów agresji. Jednak częściej zdarza się, że wywołuje strach, niepewność, niską samoocenę oraz kształtuje uczucie nienawiści wobec karającego, nierzadko również zamiast zneutralizować to wzmaga zachowania negatywne.
Istnieje także diagnoza, że owa metoda nie dość, że jest mało skuteczne to do tego szkodliwa, natomiast inni uważają, że przynosi ona oczekiwane skutki polegające na poprawie zachowania wychowanka tylko wtedy, gdy przybiera ona formę tzw. wygaszania negatywnych zachowań. Działanie jej polega na drastycznym ograniczeniu spodziewanego przez podopiecznych wynagrodzenia czy też innych wzmocnień pozytywnych.
Niektórzy w metodzie karania zauważają funkcje kierowania postępowaniem małoletniego człowieka poprzez uświadamianie mu o niekorzystnych konsekwencjach negatywnych zarówno społecznie jak i moralnie zachowań.
Na szczególną uwagę zasługuje Francuz Jean Jacques Rousseau, który stwierdza, że wyjątkową skuteczność mają tzw. kary naturalne, będące bezpośrednią konsekwencją negatywnego zachowania. Kary owe są następstwem wynikającym z rzeczywistego ładu i porządku świata w odróżnieniu od kar z góry narzucanych przez wychowawców,
Jeżeli mowa o karach cielesnych to wzbudzają one poważane kontrowersje. W szczególności gdy stosowane są one z premedytacją a nie jako spontaniczna reakcja na negatywne zachowanie wychowanka to wtedy przynosi efekt odwrotny do pożądanego np. uderza w godność osobistą dziecka, budzi uprzedzenia i wzmaga agresję wobec dorosłych a także wpaja dzieciom negatywne wzorce które mogą być przez nie wykorzystane w przyszłości w odniesieniu do ich własnych pociech.
Metoda opierająca się na stosowaniu kar cielesnych może także doprowadzić do trwałego uszkodzenia ciała i wszelakich tego następstw. Również dzieci, wobec których stosowana jest przemoc fizyczna mają skłonność do agresywnych zachowań wobec rówieśników. Negatywne efekty powoduje również niesprawiedliwe i niekonsekwentne karanie, które wzbudza chęć zemsty i jest stosowane w stanie zdenerwowania w celu uciszenia własnego niezadowolenia lub frustracji.
Efektywność metody karania jest zależna od tego, w jakim stopniu zostaną spełnione odpowiednie uwarunkowania Fundamentalnym uwarunkowaniem jest pozytywna relacja pomiędzy karanym a karzącym, skuteczność kar ma wpływ na zwiększenie akceptacji przez ukaranego norm, za których naruszenie został on uprzednio ukarany.
Przy metodzie karania powinno się zachować kilka istotnych zasad przede wszystkim aby owe karanie nie uderzało w godność osobistą karanego, aby nie odbywało się pod wpływem chwilowych emocji rodzica lub pedagoga, aby uprzednio wyjaśnić wychowankowi za co konkretnie jest karany a także na czym polegała szkodliwość jego zachowania. Należy je stosować także po uprzednim uświadomieniu dziecku że postąpiło nieodpowiednio czym zasłużyło sobie na karę które powinno nastąpić bezpośrednio po złym uczynku aby dziecko miało "możliwość dania z siebie rekompensaty za wyrządzone zło".
Skuteczność metody karania zależne jest również od dyskretnego stosowania wzmocnień negatywnych i aplikowanie ich w możliwie jak najbardziej przyjaznej atmosferze. Przy stosowaniu kar należy również wziąć pod uwagę stopień odporności podopiecznych na gniew, ich wrażliwość i wysokość samooceny. Należy więc wypośrodkować ciężar kar aby nie były zbyt mocne ani zbyt łagodne.
Ogrom nauczycieli twierdzi, że bardzo istotnym warunkiem efektywności metody karania jest otaczanie miłością osoby karanej, którą żywi wobec niej np. rodzic. Równocześnie uważa się, że "wychowawca, który nie karze z miłości, pozbawia karę możliwości konstruktywnego wpływania na dzieci i młodzież. Poza tym degraduje ją w ten sposób do aktu zemsty czy odwetu i czyni z niej pewnego rodzaju widowisko, zamiast wykorzystywać ją wyłącznie dla celów wychowawczych".
Reasumując metodę modelowania oraz metodę kar i nagród możemy stwierdzić dochodzimy do wniosku, iż obie te metody mają bezpośredni wpływa na wychowanie. Podejmują one próbę kształtowania w podopiecznych pozytywnych postaw i zachowań. Ich działanie jest zazwyczaj długoterminowe. Owe metody są ogólnie znane, dostępne i nie rzadko mają zastosowanie stosowane w praktyce pedagogicznej.