BALLADA „Z PIEŚNI GMINNEJ”
- dążenie do zerwania ze stylem poezji sentymentalnej
- w „Liliach” przedstawiono problem winy, w centrum stoi zdrajczyni
- zlekceważenie faktu zdrady miłosnej
- pełna świadomość zbrodni (wyrzuty sumienia w postaci niejasnych halucynacji)
- ukazanie nie tylko samego czynu, ale także atmosfery moralnej
- karę przywołuje sama winowajczyni, odczuwa ją jako wyrok własnego sumienia (zaczyna ją niepokoić od razu po dokonaniu zbrodni)
- pani nie rozumie głosu sumienia, to typ namiętnej, lekkomyślnej kobiety, głuchej na wyrzuty sumienia
Podwójne uzasadnienie elementu cudowności wymierzających karę tam, gdzie zawodzi sprawiedliwość:
Psychologiczne – „przywidzenia” winowajczyni nękanej wyrzutami sumienia
Religijno-etyczne – finałowe rozwiązanie wątku za pomocą upiora (nieżyjącego męża); moc nadprzyrodzonych wyroków boskich
PUSTELNIK:
- przedstawiciel „świata dziwów”
- motyw cieszący się upodobaniem w epice klasycystycznej, dumach sentymentalnych i filomackich balladach
- pojawia się z określonym zespołem otoczenia: w dole, w lesie, nad strumykiem, w samotnej chatce
- staje się ambasadorem nadprzyrodzonej siły rządzącej z ukrycia losami ludzi
- powiernik sumienia pani
- spokojny, wszystkowiedzący starzec
- umie dotrzeć do ukrytego wnętrza duszy ludzkiej, ma cudowną władzę wyzwalania zwierzeń ludzkich
- przez swoje spokojne podejście, brak upominań, pożałowanie i współczucie dla kobiety maluje się nad nim aura świętości
MOTYW DZIECI:
- przywołany jakby mimochodem, krótko, w 11 wierszach
- realistyczne zamknięcie epizodu – dzieci zapominają o ojcu
- silne uwypuklenie trudnej sytuacji pani
- budzą u niej wyrzuty sumienia, powodują zmieszanie przez ciągłe pytania o ojca (uświadomienie sobie ciężaru pytań, atmosfera kłamstwa)
- dzieci woła upiór, którego kobieta widzi nocą w rezultacie wyrzutów sumienia
- służebna rola motywu, jako epizodu, zastosowanego do późniejszego ukazania przeżyć wewnętrznych winowajczyni
NARRATOR:
- brak jakiejkolwiek osobowości narratora
- spokojna, beznamiętna relacja
- brak bezpośredniego sądzenia swych postaci i nie okazywanie im żadnego współczucia
DYNAMIKA BALLADY:
- mimo wielowierszowej rozległości nie jest wcale balladą rozwlekłą
- fabuła rozparcelowana na większą liczbę epizodów
- szybkie tempo zdarzeń, upodobanie do ukazywania postaci w działaniu, jakby wszystko się odbywało przed oczami czytelników = przedstawienie, a nie opisywanie fabuły
- orzeczenia w czasie teraźniejszym
- zestawienie obok siebie różnych form czasownikowych = podkreślenie efektu aktualnej sceniczności zdarzeń
- przewaga fragmentów dialogowych nad narracją
- odtwarzanie myśli lub przeżyć w formie mowy pozornie zależnej
- wyrzuty sumienia zbrodniarki ujęte w dramatyczne sceny wizji
UKSZTAŁTOWANI STYLOWE:
- lakoniczna, ściągnięta składnia zdań
- surowa oszczędność słów, pomijanie ich tam, gdzie mogą być opuszczone bez szkody dla sensu
- dominacja czasowników
- rytm krótki, urywany, w miejscach ważnych uderzający w męskie, silnie akcentowane zakończenia
- unikanie wszelkiej poetyckiej zdobności, rzadkie epitety i inwersje
- metafory i porównania tylko w postaci zwrotów utartych w mowie potocznej
- prymitywizacja sposobów wyrazu, celowa stylizacja na potoczną powszedniość
- świadome nawiązanie do ludowej sztuki poetyckiej
- śmiałe poszukiwanie nowego wyrazu za pomocą wzorów poezji obcej (onomatopeje) lub literatury ojczystej
LUDOWOŚĆ W „LILIACH”:
- zmniejszenie liczby zdrobnień
- duża liczba powtórzeń, np. okrzyków, onomatopeiczne nagromadzenia wyrazów
- wykorzystanie polisyndetonu – wzmaganie nastroju grozy i wzrastającego niepokoju oczekiwania na coś niezwykłego
- zastosowanie anafory również w celu liryczno-emocjonalnym, powiązanie jej z paralelizmem składniowym
- anaforyczne wiązania narracji w dwuwiersze = intonacyjna właściwość toku ballady na wzór monotonnej, urywanej pieśni czy recytacji przy melodii
- pod koniec okresu składniowego „podchwytywanie” przez początek następnego służy stylizacji na wzór tradycyjnych sposobów „pieśni gminnej”
- informowanie o czynnościach zapowiedzianych uprzednio przez postaci, powtarzając po nich elementy w układnie odwrotnym
- system nawracania raz po raz do tych samych lub analogicznych sformułowań – pojedyncze wiersze lub całe zespoły – podstawowy czynnik ukształtowania stylowego i jeden ze sposobów wznoszenia i wiązania ze sobą kompozycji = tak jak śpiewak powraca do wprowadzanych już raz formułek na oznaczenie tych samych lub podobnych czynności
MOTYW LILII:
- opiera się na nim trzykrotne powtórzenie czterowierszowego zespołu o kwiatach, na początku, w środku i na koniec
- jako jedyny świadek zbrodni stają się głównym motywem akcji
- świadek, dzięki któremu dokonuje się akt nieodwracalnej sprawiedliwości