Zaburzenia Obsesyjno- Kompulsywne

Zaburzenie obsesyjno-kompulsywne czyli nerwica natręctw, ( zespół anankastyczny) to choroba objawiająca się natrętnymi myślami (obsesjami) oraz czynnościami (kompulsjami), którym nieodłącznie towarzyszy lęk. W przebiegu natręctw pojawia się także depresja, derealizacja, czasem autoagresja. Współcześnie, według kryterium DSM-4, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne zaliczane są do zaburzeń lękowych i charakteryzują się one obecnością dwóch komponentów: (W międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD-10, ZOK umieszczono w kategorii zaburzeń nerwicowych związanych ze stresem i oznaczono symbolem F42. Charakteryzują się one stosunkowo jednolitym stylem objawów oraz niekorzystnym rokowaniem)  Obsesje (z greckiego obsessio - osaczony) to wyjątkowo uporczywe, natrętne myśli lub wyobrażenia, których nie sposób się pozbyć. Pojawiają się w najmniej pożądanym momencie i pomimo wysiłku woli nie chcą ustąpić. Można porównać je do fragmentów filmowych, które powracają w myślach, zmuszając do przypominania sobie tego, o czym chciałoby się już dawno zapomnieć. Ich treść jest daleka od uznawanych norm, dlatego często powodują poczucie winy. Te najczęściej opisywane to: Obsesyjne wątpliwości, np. ciągłe analizowanie wykonanych czynności prowadzące do kompulsywnego sprawdzania. Obsesje hipochondryczne, tzn. myśli wyrażające lęk przed chorobą, śmiercią. Obsesje religijne, czyli szczególnie dokuczliwe, natrętne myśli bądź wyobrażenia zakłócające spokój w czasie modlitwy, medytacji. Obsesje seksualne, czyli myśli i wyobrażenia o treści erotycznej. Mogą pojawiać się w sytuacjach intymnych, ale często stanowią treść obsesji religijnych. Obsesje kontrastowe, tj. nigdy nie realizowane agresywne zamiary wobec osób najbardziej kochanych, obdarzanych autorytetem. Czynności natrętne (kompulsje) – podobnie jak obsesje, są przez pacjenta przeżywane jako bezsensowne i krępujące czy żenujące, ale zarazem nieuniknione – trudno się im sprzeciwić. Mogą one mieć różną postać: natrętne sprawdzanie (drzwi, kurków z wodą, przedmiotów itp.) będące odpowiedzią na natrętną niepewność; nawracające czyszczenie, mycie (np. mycie rąk), układanie itp. – związane z niepewnością czy czynności te zostały przeprowadzone prawidłowo, zgodnie z narzuconą sobie procedurą i czy były efektywne; nawracające poprawianie, układanie, porządkowanie, związane z obsesyjnym dążeniem do porządku, symetrii, określonego układu przedmiotów; czynności złożone, przypominające dziwaczne rytuały, które pacjent musi wykonać, aby zapobiec narastającemu napięciu lub groźbie katastrofalnych, choć wysoce nieprawdopodobnych konsekwencji, pomimo że zdaje sobie sprawę z nonsensowności swojego działania i myślenia (np. „muszę, skacząc na jednej nodze, okrążyć dwa razy mój samochód na parkingu, bo inaczej coś złego może stać się mojej córce”); przymusowe zbieranie i gromadzenie przedmiotów. Charakterystyczne dla schorzenia jest to, że w niektórych momentach pacjent rozpoznaje, że obsesje lub kompulsje są przesadne i nieracjonalne. Obsesje lub kompulsje wywołują złe samopoczucie, pochłaniają dużo czasu (ponad godzinę dziennie) lub znacząco przeszkadzają w funkcjonowaniu zawodowym bądź w normalnych działaniach i kontaktach społecznych. Treść obsesji lub kompulsji nie ogranicza się do zaburzeń osi I. Zaburzenia te nie są bezpośrednim skutkiem procesów fizjologicznych ani działania pewnych substancji (np. nadużywania narkotyków lub leków) ani też choroby somatycznej. Rozpowszechnienie zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych w społeczeństwie można uznać za znaczne – sięga ono około 2,5% populacji. W przypadku, gdy zaburzenie to występuje w rodzinie, ryzyko jego rozwoju jest większe i sięga nawet 9–10%.

Teorie psychologiczne

Psychoanaliza

W koncepcji psychoanalitycznej zaburzenie to łączone jest z fiksacją lub masochistyczną. Powtarzanie pewnych czynności jest początkowo obroną psychiki przed lękiem, następnie przeradza się w czynność przymusową. Jednakże współcześnie wskazuje się na niewielką skuteczność metod psychoanalitycznych w terapii nerwicy natręctw.

Behawioryzm

Teoria uczenia się zakłada, że obsesje i kompulsje są próbą obniżenia poziomu lęku, a sposób neutralizacji lęku, jako skuteczny, ulega utrwaleniu. Zwrócono uwagę na specyficzne cechy wczesnodziecięcego przywiązania dzieci (typ lękowo-unikający), które jako dorośli cierpią na ZOK. Określone zachowania, polegające na dużej kontroli i emocje rodziców ujawniane podczas procesu wychowywania powodują, że dziecko dąży do wyzbycia się własnych emocji, fantazji i impulsów, a polega przede wszystkim na intelekcie i kontroli. (zobacz: siatka uczuć zastępczych)

Psychologia poznawcza

Zgodnie z charakterystyką schematów poznawczych, osoby z ZOK cechuje dążenie do bycia kompetentną, osiągającą sukces, by unikać dezaprobaty własnej i otoczenia oraz podnosić zaniżone poczucie własnej wartości. Nieuniknione błędy i niepowodzenia w osiąganiu ideałów prowadzą do samo karania i potępienia. Objawy rytuał-obsesja dają złudzenie zapobiegania niekorzystnym wydarzeniom.

Teorie biologiczne

Według badań przyczynami zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego mogą być nieprawidłowości
w funkcjonowaniu niektórych obszarów mózgu, a przede wszystkim: płata czołowego, przedniej części zakrętu obręczy oraz jąder podkorowych. Jest prawdopodobne, że zaburzenie bywa dziedziczone. W najbardziej skrajnych przypadkach leczy się je operacyjnie.