Sztuka mykeńska (architektura grobowa)

Historię Półwyspu Bałkańskiego między XVII i XII w. p. n.e. wyznaczają Mykeny. Dążenia zjednoczeniowe, dominacja nad ościennymi osadami oraz wojownicza sława tych miast – z początku XVII w. p. n. e. pochodzą groby szybowe mykeńskiego okręgu B – ugruntowały na prawie dwa stulecia ich hegemonię na lądzie i na morzu. Od czasu aktywności sejsmicznej na Krecie (1630-1550 p.n.e.), tzn. okresu, z którego pochodzi okręg grobowy A w Mykenach, mykeńczycy z powodzeniem podejmują rywalizację polityczną i handlową z Kreteńczykami, podbijając wyspę i ustanawiając tam władzę Achajów. Mykeńskie państwa- miasta stają się lądowymi i morskimi ośrodkami wymiany i zjednoczenia cywilizacyjnego, przesuwając (XIV-XIII w. p.n.e.) środek ciężkości cywilizacji śródziemnomorskiej w kierunku Półwyspu Bałkańskiego, pogranicza Azji Mniejszej i Imperium Hetytów. Na wyspach wyrastały mykeńskie twierdze wyposażone w potężne umocnienia i bramy. Wewnątrz, na tarasach, budowano obiekty publiczne (spichlerze, zbiorniki wody pitnej, magazyny, świątynie i miejsce kultu) i prywatne (domy mieszkalne kupców i patrycjuszy), które otaczały najwyższy punkt- akropol z siedzibą królewską. Była ona obsługiwana komunikacyjnie za pomocą ramp (wielkie schody pałacu w Mykenach).

Pałac (Tyryns, Pylas, Mykeny) był asymetrycznym zespołem budynków z charakterystycznym osiowym rozplanowaniem elementów centralnych – propylei wejściowych, dziedzińca, megaronu (centralnego korpusu mieszkalnego z funkcjami sali tronowej) oraz dwóch korpusów bocznych, zawierających pomieszczenia mieszkalne i administracyjne na użytek króla i jego świty. Pałac w Tyrynsie (XIII w. p.n.e.) najbardziej złożony układ przestrzenny. Płaskie przekrycia są wsparte na drewnianych podporach i kolumnach.

Jeden z typów kolumn (minojski z echinusem) jest przedstawiony na płaskorzeźbie z lwami słynnej Bramy Mykeńskiej. Płyta kamienna zamyka trójkątny otwór odciązający nadproże bramy, od nacisku muru znajdującego się nad otworem.

Brama Lwów

Najważniejszym elementem rozwoju było pobudowanie obronnych twierdz zwanych obecnie cytadelami. Ściany cytadeli w Mykenach i Tirynsu ozdobione były freskami wykonanymi w tej samej technice, co malowidła odkryte w Knossos, podobna jest paleta barw i stroje kobiet, jednak tematyka jest inna. Sceny przedstawiają polowania, wymarsz oddziałów wojsk.

Liczne przejścia, chodniki i wnęki w obronnych murach cyklopowych (ze względu na wymiaru bloków kamiennych oraz siłę potrzebną do ich podniesienia, mury Tyrynsu i Myken są, wg mitu, dziełem Cyklopów, budowniczych z Likii, zatrudnionych do ich budowy przez herosów- założycieli tych miast) są wykonane z zastosowaniem ostrołuku powstałego przez wspornikowe nasuwanie na siebie kolejnych warstw kamieni. Ta sama zasada jest zastosowana w kamiennych konstrukcjach murowych wykonanych z regularnych ciosów kamiennych w dziewięciu komorowych grobach królewskich w Mykenach(XVI-XIII w. p.n.e.)

Komory grobowe (tolos) i korytarzowe dojścia (dromos) dowodzą wielkiej zręczności budowniczych achajskich. Dotyczy to zarówno monumentalności budowli, jak i dokładności ich wykonania.

Grobowce monumentalne, przeznaczone były na miejsce spoczynku władców mykeńskich i ich bliskich. Początkowo zmarłych palono, a prochy chowano w glinianych naczyniach, dopiero później rozpowszechnił się zwyczaj ich grzebania. Wraz z rozwojem społeczeństwa i umacnianiem się władzy królewskiej pojawiły się i monumentalne pochówki, podczas gdy reszta ludności pozostawała przy dawnych obyczajach. 

Przełom w rozwoju mykeńskiej architektury grobowej nastąpił w XVII-XVI w. p.n.e. Jednym z jego objawów są tak zwane groby szybowe. W ziemi kopano szyby do 1-5 m głębokości, o rozmiarach od 2,13 x 3,05 do 4,10 x 6,55 m. Ich boczne ściany obudowywano kamieniami, a w partiach położonych wyżej - suszonymi cegłami. Na grobach stawiano kamienne pomniki (stela). Cały okręg owych grobów otaczał owalny mur, wyznaczający jego granicę. Typowym przykładem takich grobów są okręgi grobowe A i B znalezione na terenie cytadeli w Mykenach. 

okręg grobowy A

W XVI w. p.n.e. pojawiają się pierwsze groby kopułowe(tolosowe), głównie będące miejscami pochówków władców. Znaleziono je w różnych miejscach Grecji, jednak najważniejszy jest zespół 9 grobów z Myken. Grób kopułowy jest z reguły budowlą podziemną, wykutą w zboczu pagórka. Składa się z trzech części: dromosu, przedsionka i okrągłej komory. Wykuwano ją w skale, od szczytu pagórka, i przykrywano kopułą pozorną. Z zewnątrz zasypywano "kopułę" ziemią i rumowiskiem, a przestrzeń między murem a skałą pagórka szczelnie wypełniano gliną uniemożliwiającą przenikanie wody. Nad szczytem komory stawiano stelę. Po każdym pogrzebie dromos wypełniano ziemią, a wejście zamykano kamieniami. Szczyt rozwoju architektury grobowej w Mykenach przypada na XIII w. p.n.e. Powstały wtedy dwa najbardziej znane grobowce: Agamemnona (zwany też skarbcem Atreusza )i Klitajmestry. 

grób Agamemnona