Mit założycielski Rzymu 753 r. p.n.e.; Rzym królewski do 509 r. p.n.e.- ostatni król Tarkwiniusz Pyszny wygnany z Rzymu, Rzym republiką; Społeczeństwo Rzymski: a) ludzie wolni: obywatele Rzymu posiadali prawa prywatne i publiczne, głosowali za zgromadzeniach sprawowali urzedy i godności kapłańskie mieli prawo zawierania waznego małżeństwa i nabywania na własność majatku; patrycjusze- członkowie bogatych rodow mających prawo zasiadania w senacie, nazwa od pater-ojciec byli właścicielami ziemi uprawnej początkowo grupa zamknieta i tylko dostep do urzędów; plebejusze- plebs lud, ludność wolna mozni i chłopi, początkowo pozbawiona praw obywatelskich i nie mogli sprawowac urzędów oraz utrudniony dostep do ziemi jednoczesnie podstawa armii rzymskiej w toku walk z Patrycjuszami, uzyskali dostep do urzędów najpierw trybuna ludowgo i kojnych a od III w. również konsula; proletariusze(proles)- potomstwo jedynym ich majatek to potomstwo żyjący na koszt panstwa rządajacy ,,chleba i igrzysk” posiadali prawa wyborcze ale poczatkowo nie służyli w armii; nobilowie-(nobiles szlachetny) właściciele latyfundiow piastowali godności senatorskie i urzedy ok. 25 rodzin wywodzących się z patrycjuszy i najbogatszych rodow plebejuszy; ekwici- (ekus Kon) arystokracja finansowa, jeźdźcy należący do centurii jazdy właściciele majątków ziemskich. Nobilowie i ekwici to arystokracja najbogatsza i wplywowa gupa; b)wyzwoleńcy- niewolnicy obdarowani wolnością przez pana lub wykupieni z niewoli, mieli ograniczone prawa obywatelskie; c) niewolnicy- II i I w. p.n.e. największy rozwoj niewolnictwa, glownie z jeńców wojennych pozbawieni praw traktowanie jak narzedzie ,,gadające rzeczy” ich los zależał od właścicieli, wykorzystywani do ciezkich prac w rolnictwie, kopalniach jako sluzba domowa, gladiatorzy. Powstania niewolnikow- Eunusa 136r na Sycylji i Spartakusa 73-71 w szkole gladiatorow, wojska niewolnicze pokonane przez Marka Krasusa, Spartakus zginał a 6-tys ukrzyżowano wzdłuż drogi Via Appia; c) cudzoziemcy- ludność podbita sprzymierzeńcy; Ustrój republiki rzymskiej: ukształtował się po upadku ostatniego krola Tarkwiniusza Pysznego, koniec królestwa ok. 509r i w toku walk miedzy patrycjuszami i plebejuszami; elementy ustroju: a) zgromadzenie ludowe obywateli rzymskich dzielilo się na centurialne i trybusowe w centurialnych udzial brali najbogatsi obywatele wybierano urzędników wyzszych decydowali o wojnie i pokoju. Zgromadzenia trybusowe(tribus dzielnica) czyli od miejsca zamieszkania, nie miala znaczenia zamorznosc obywateli wybierano urzędnikow niższych i trybuna ludowego. W zgromadzeniu każdy musial stawic się osobiście nikomu przekazac glosu nie dyskutowano glosowano za lub przeciw; b) urzednicy obowiązywala zasada kadencyjności( najczęściej 1 rok) i wspolnego decydowania, urzedy pelnione bezpłatnie uwazano za zaszczyt. W pelnieniu urzędów obowiązywał porządek. Urzednicy wyzszi- konsulowie 2 na rok sprawowali najwyzsza wladze poczatkowo tylko Patrycjusze dowodzili armia nadzorowali finanse panstwa, sadownictwo po skończonej kadencji zarzadzali najlepszymi prowincjami i sprawowali wladze jako prokonsulowie; Pretorzy 2 na rok przewodniczyli sadom zastepowali konsulow w czasie ich nieobecności w Rzymie po skończonej kadencji zarzadzali prowincjami; Cenzorzy 2 na 5 lat przeprowadzali spis majatku obywateli tzw. Cenzus dzieli obywateli na centurie i tribus czyli kolegia wyborcze ustalali ,,album” czyli liste członków senatu dbali o przestrzeganie zasad moralności; Dyktator powolany w wypadku zagrozenia panstwa penia władzy podlegali mu wszyscy urzednicy kodencja 6-miesiecy; c) urzędnicy niżsi: edylowie 2 na rok organizowali igrzyska dbali o porządek w miescie oraz prowadzili rozdawnictwo zboza; kwestorzy 4 na rok pomagali konsulom w sprawach finansowych; trybuni ludowi najpierw 2 potem 10 na rok nietykalni obroncy praw ludu mieli prawo Veta wobec uchwal zgromadzenia senatu praw laski wobec skazanych na śmierć nie mogli opuszczac miasta, ich dom zawsze otwarty; d) senat najpierw 300 od Juliusza Cezara 900 skladal się z bylych urzędników którzy byli na liscie cenzorow, wladza dozywotnia kierowali polityka zagraniczna decydowali w sprawach kultow religijnych, dysponowali ziemia, wybierali dyktatora doradzali urzednikom; 1Przyczyny podbojow rzymskich: do wojny popychala ich potrzeba ziemi nadajacej się pod uprawe i na pastwiska, pokonanym przeciwnikom zabierano grunt az do 2/3, zakladano nowe osady kolonie ziemie rozdawano chlopom pozostala tzw. publiczna wydzierżawiano zamorznym obywatelom; wygrana wojna to grabiez mienia, bydla, kosztowności, pieniędzy; możliwość zdobycia niewolnikow; możliwość rozladowania przeludnienia, czerpania zyskow z terenow; zasada uprzywilejowania wodzow przy podziale lupow oficerowie i zolnieze dlatego dazenie do wojny; wzbogacal się skarb panstwa, lupy na budowe świątyń, gmachow, igrzyska; możliwość zdobywania przez wodzow rozgłosu i prawa triumfu; 2 organizacja podbitych terenow- podboj Italii (od ok. V w. do 264r) wojny z samnitami, grekami, zwycięstwo obkupione wielkimi stratami; sprzymierzeńcy dostarczali pomocy zbrojnej ale również placili daniny, Rzym nie wtrącał się w wewnętrzne sprawy pilnując aby wladze sprawowali wirni mu politycy otrzymali obywatelstwo rzymskie w I w.; kolonie osady zakładane przez Rzym w miejscach strategicznych na szlakach komunikacyjnych o ma wybrzeżu pod względem administracyjnym i urbanistycznym; armia składała się z legionow, legion dzielil się na 30 manipułów każdy na 2 centurie, 3 manipuły tworzyly kohortę. Do służby powoływani obywatele którzy mieli majatek od 17 do 46lat. Na czele armii konsul legion podzielony na 3 szeregi najmłodsi, najmniej doświadczeni, najstarsi najbardziej doświadczeni. Legion liczyl od 4200-6000-tys ok. 3000 ciezko zbrojni 1200 lekko zbrojnych 300 jazdy, uzbrojenie na wlasny koszt; a)wojny punickie: I) 264-241 spor o Sycylie, zwycięstwo Rzymu Kartagina miala zapłacić kontrybucje ograniczyc flote i oddac Sycylie która stala się I prowincja Rzymu, podbicie przez Rzym Sardynii i Korsyki- prowincje; II) 218-201 marsz Hannibala z Hiszpanii przez Persje poludniowa Galie i Alpy efekt zaskoczenia. Zwycięstwo Hannibala 216r i wyprawa publisza Scypiona afrykańskiego na tereny Kartaginy kleska Hannibala pod zana 202. Pokoj 201r Kartagina utracila posiadłości w Hiszpanii i flote nie mogli rozpoczynac wojny bez zgody Rzymu; III) 149-146 zburzenie Kartaginy, sprzedanie do niewoli jej mieszkańców, opanowanie przez Rzym Afryki- prowincja; b) podboje w Hiszpanii zdobycie Grecji, Macedonii i Azji mniejszej oraz podbój Galii przez cezara 58-51; c) podboje cesarskie zajecie Egiptu przez Oktawiana 30r. p.n.e. ustanowienie granicy na Renie i Dunaju w 43r. n.e. za cesarza Klaudiusza zdobyto brytanie ; d) organizacja podbitych terenow- prowincje, tereny podbite przez Rzym poza Italią ludność musiała płacić podatki, daniny, brak własnej armii prowincjami zarządzali tzw. publikanie stosunek do prowincji określił cesarz Tyberiusz mówiąc ,, owce się strzyże a nie obdziera ze skróry