Rodzina wg Szczepańskiego: zalicza rodzinę do instytucji wychowawczych i kulturowych istniejących dla utrzymywania, rozwijania dziedzictwa kulturalnego zbiorowości, dla przekazywania mu dziedzictwa kulturalnego i kształcenia go na obywateli.
wg Bożeny Matyjas: Rodzina jest środowiskiem życie niemal każdego człowieka. Stanowi integralną część każdego społeczeństwa, a zarazem jego najmniejszą i podstawową komórką. Jest najważniejszą grupą społeczną, w której człowiek przychodzi na świat, i z którą wiążą go wielorakie związki do końca życia. Dla dzieci stanowi ona podstawowe i naturalne środowisko wychowawcze.
wg Bogusława Śliwerskiego i Bogusława Milerskiego :Rodzina jest prymarną instytucją wychowania. Stanowi pierwsze źródło przekazu symbolicznego. W niej małe dziecko uczy się wyrażania uczuć i myśli, a także odpowiednich reakcji i zachowań, w niej spotyka się też z wartościowaniem.
wg Stanisława Kawuli
Jest to naturalna grupa społeczna o charakterze otwartym, złożona z osób, które łączy stosunek małżeński i rodzicielski oraz silna więź interosobnicza. Rodzina składa się z mężczyzny i kobiety złączonych małżeństwem, i ich potomstwa (własnego lub adoptowanego) oraz w niektórych przypadkach osób innych, najczęściej najbliższych krewnych (babcia, dziadek), zamieszkujących pod jednym dachem, we wspólnym gospodarstwie domowym.
Środowisko wychowawcze wg A. Kamińskiego, to te elementy otaczającej struktury przyrodniczej, społecznej i kulturalnej, które działają na jednostkę stale lub przez dłuższy czas, albo krótko lecz ze znaczną siłą jako samotny lub zorganizowany system kształtujących ją podniet.
FUNKCJE RODZINY To wyspecjalizowane oraz permanentne działania współdziałania członków rodziny, wynikające z bardziej lub mniej uświadamianych sobie przez nich zadań, podejmowanych w ramach wyznaczonych przez obowiązujące normy i wzory, a prowadzące do określonych efektów głównych i pobocznych.
A. WEDŁUG KAWULI:
- biologiczno-opiekuńcza – małżeństwo to podstawa współpracy rodziny. Do jej zadań należy ciągłość biologiczna narodu, a następnie zapewnienie opieki dziecku
- kulturalno-towarzyska – rodzina to miejsce życia kulturowego, zadania: organizacja wypoczynku i spędzania czasu wolnego
- ekonomiczna – rodzina dostarcza środki do życia, stanowi wspólną jedność ekonomiczną,
Aby wszytki funkcje prawidłowo funkcjonowały ważne jest życie emocjonalne, bowiem rola emocjonalna nadaje dynamiki wszystkim funkcjom, a zwłaszcza funkcji wychowawczej.
- wychowawcza- rodzina to instytucja wychowawcza. Wdrąża młode pokolenie w życie społeczne. Wychowanie może być celowe. Planowanie może być refleksyjne, bądź samorzutne.
B. WG MARII ZIEMSKIEJ:
♦prokreacyjna- w tej funkcji rodzina postrzegana jest jako swego rodzaju zespół osób, tworzących swoisty typ społeczności. Poprzez procesy biologiczne przyczynia się do zasilania tej społeczności przez nowonarodzone osoby. Należą one zarówno do mniejszej jego cząstki, jaką jest rodzina, jak i do ogółu społeczeństwa. Dzięki procesom biologicznym w tym samym czasie następuje zasilenie grupy nowymi osobami, jak i zapewnienie twórcom, czyli mężowi i żonie zaspokojenia popędu seksualnego;
♦produkcyjna-nowonarodzeni członkowie społeczeństwa, po dorośnięciu stają się nową siłą roboczą, posiadając różnorakie uzdolnienia dążą do ich rozwoju, jak i tym samym do kształtowania rozwijania się różnych dziedzin gospodarki. Takie działanie daje możliwość zatrudniania nowych osób, a więc i zarobkowania w różnych zakładach pracy. Dzięki temu uzyskują środki pieniężne, których używając zapewniają sobie dogodne życie (zaspakajanie potrzeb ekonomicznych);
♦usługowo-opiekuńcza-zaspokaja potrzeby pojawiające się w życiu codziennym, czyli głodu, pragnienia, czystości, "dachu nad głową", czy odzieży, itp., jak również dzięki niej członkowie rodziny, którzy nie potrafią działać samodzielnie, czego przyczyną jest np. wiek, choroba, kalectwo itp. mogą liczyć na zadbanie o nich i ich potrzeby. W prawidłowo funkcjonującej rodzinie, członkowie powinni się czuć dobrze, ze względu na zaspokojenie ich wszelkich potrzeb, m.in. bytowych, opiekuńczych, troski, opieki, bycia potrzebnym- ogólnie bycia spełnionym;
♦socjalizacyjna- przy jej wykorzystaniu, młode osoby poznają, uczą się postaw jakimi otaczają ich najbliżsi. Dzieci stają się jakby odzwierciedleniem swoich rodziców, którzy żyją w danym społeczeństwie. Pomad to rodzice pokazują swoim potomkom aspekty socjalizacyjne, czyli język, wzory zachowania występujące w danym otoczeniu, obyczaje, zasady moralne i kulturę. Zatem nowi członkowie dzięki tej funkcji poznają zwyczaje i normy, które obowiązują w danym społeczeństwie, czy środowisku;
♦psychohigieniczna- zapewnia członkom rodziny odpowiedni rozwój psychiczny, jak również wszystkie podstawowe aspekty higieniczne, czyli m.in. poczucie bezpieczeństwa. Dzięki niej można poczuć się spełnionym, a uczucie leku i obawy przed niepowodzeniem będzie nam obce. Jeśli założyciele rodziny dbają o prawidłową realizację tej funkcji, jednocześnie przyczyniają się do budowania wysokiego poczucia wartości, spełnienia siebie, czy harmonii, w psychice u potomka. Często funkcja ta określana jest mianem funkcji, dzięki której następuje otwarte wyrażanie uczyć, swoich emocji, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych. Instytucja rodziny pomaga społeczeństwu w tworzeniu, rozkrzewianiu i zachowaniu atmosfery, która sprzyjałaby zdrowiu psychicznemu. Każdy członek może spełnić swoje pragnienia w zakresie emocjonalności. Są to m.in. miłość, uznanie, szacunek, przynależność itp.
C. WG TYSZKI:
1. Materialno-ekonomiczna funkcja rodziny przejawia się w zaspokajaniu materialnych potrzeb członków rodziny, a pośrednio i niektórych potrzeb społecznych. Składnikami jej są cztery podfunkcje:
-produkcyjna, -zarobkowa, - gospodarcza i -usługowo-konsumpcyjna,
które nie zawsze występują równocześnie i w jednakowym rozmiarze. Ich zasięg i poziom realizacji zależy od stadium rodziny, a zwłaszcza od głównego jej źródła utrzymania.
2. Funkcja opiekuńczo-zabezpieczająca polega na materialnym i fizycznym zabezpieczeniu członków rodziny w niezbędne do życia środki oraz wspomaganie osób niesprawnych i innych wymagających czasowej lub stałej opieki. Pozarodzinne formy zabezpieczenia osób niesamodzielnych, jak żłobki, przedszkola, szpitale, sanatoria oraz renty i emerytury, znacznie wspomagają rodzinę w wypełnianiu tej dawniej bardzo ważnej funkcji-
3. Prokreacyjna funkcja rodziny jest formą zaspokajania emocjonalno–rodzicielskich potrzeb współmałżonków i reprodukcyjnych potrzeb społeczeństwa. Dzieciom potrzebna jest rodzina.
4. Seksualna funkcja rodziny jest społecznie powszechnie akceptowaną formą współżycia płciowego. Dawniej utożsamiano ją z funkcją prokreacyjną, co nadal podtrzymują niektórzy badacze tej podstawowej dla każdego człowieka grupy odniesienia.
5. Legalizacyjno-kontrolna funkcja rodziny przejawia się w legalizacji niektórych typów zachowań człowieka i w sprawowaniu wzajemnej kontroli członków rodziny. Niektóre z zachowań, jak współżycie seksualne małżonków czy posiadanie dzieci, poza rodziną są społecznie deza-probowane. Naruszenie pewnych wzorów zachowań uznanych za we-wnątrzrodzinne jest represjonowane przez pozostałych członków rodziny, szersze otoczenie społeczne, kościół, a także system prawny.
6. Socjalizacyjna funkcja rodziny jest konsekwencją funkcji prokreacyjnej i tak samo podstawowa, jak i ona. Funkcja ta jest realizowana dwupłaszczyznowo: jako przygotowanie dzieci do samodzielnego pełnienia podstawowych ról społecznych oraz jako wzajemne dostosowanie osobowości małżonków. Świadoma i intencjonalna socjalizacja nazywa się wychowaniem wewnątrzrodzinnym, które realizuje rodzina jako grupa, zwana też środowiskiem wychowawczym. Spontaniczną socjalizację J. Chałasiński nazywa, zapewne słusznie, „wychowaniem przez życie”. Socjalizacyjna funkcja rodziny jest bardzo doniosła dla społeczeństwa i dla jednostek objętych tym psychospołecznym procesem, w którym rodzina jest ważną, ale jedną z wielu instytucji aktywnie w nim uczestniczących.
7. Mniej widoczna dla pobieżnego obserwatora życia rodzinno-małżeńskiego jest klasowa funkcja rodziny. Istota jej polega na wstępnym nadawaniu dzieciom i nie pracującemu współmałżonkowi pozycji w strukturze klasowo-warstwowej i zawodowej danego społeczeństwa oraz na socjalizacji potomstwa, nasyconej subkulturą i ideologią danej klasy społecznej.
8. Kulturalna funkcja rodziny zazębia się z analizowaną już funkcją socjalizacyjną i niektórymi innymi. Polega ona na zapoznawaniu młodego pokolenia z kulturą danego społeczeństwa, wpajaniu odpowiednich norm i systemów wartości, przekazywaniu dziedzictwa kulturowego i organizowaniu w gronie rodzinnym najrozmaitszych zajęć, dostarczających domownikom przeżyć estetycznych. Ponadto poszczególni członkowie rodziny poza nią uczestniczą w różnych formach życia kulturalnego.
9. Z kulturalną funkcją rodziny blisko jest spokrewniona również funkcja rekreacyjno-towarzyska. Dom rodzinny jest między innymi miejscem wypoczynku i nawiązywania niezbędnych dla człowieka kontaktów towarzyskich, które są zaspokajaniem „potrzeby oddźwięku społecznego”,
o czym pisał F. Znaniecki. Kontakty te utrzymywane są w ramach zarówno małej, jak i szerszej rodziny, a także z osobami zaprzyjaźnionymi, które odwiedzają daną rodzinę bądź poszczególnych jej członków. Dom rodzinny, jego atmosfera i wyłączność służą do rozładowywania napięć psychicznych powstałych poza nim. Niektórzy badacze rodziny mówią chyba zasadnie o jej funkcji psychohigienicznej.
10. Ostatnią z wyodrębnionych przez Z. Tyszkę funkcji rodziny jest funkcja emocjonalno—ekspresyjna. W gronie rodzinnym najczęściej człowiek zaspokaja znaczną część potrzeb emocjonalnych i potrzeb wyrażania swej osobowości. Potrzeby te zaspokajane i uzewnętrzniane są
poza kręgiem rodzinno-familijnym, zwykle w gronie zaprzyjaźnionych osób. Emocjonalno-ekspresyjna funkcja rodziny w wielu okolicznościach
realizowana jest wśród małżonków i zakochanych par będących w licznych przypadkach w pierwszym stadium życia małżeńsko-rodzinnego.
Scharakteryzowane funkcje odpowiadają dziesięciu podstawowym typom więzi rodzinnej, którymi są: więź ekonomiczna, opiekuńcza, krwi, seksualna, kontrolna, klasowa, socjalizacyjno-wychowawcza, kulturalna, towarzyska i emocjonalno-ekspresyjna. Zbieżność, a nawet identyczność rodzajów funkcji i więzi ukazuje istnienie korelacji między grupowym a insytucjonalnym aspektem rodziny, o czym mówiliśmy w pierwszej części niniejszego rozdziału, oraz między funkcjami rodziny a jej strukturą.
wg Adamskiego:
ze względu na analizę rodziny jako grupy i instytucji społecznej:
instytucjonalne – dotyczące rodziny i małżeństwa jako instytucji społecznej
prokreacyjna (biologiczna) ma podtrzymywać ciągłość społeczną;
ekonomiczna – dostarczanie dóbr materialnych;
opiekuńcza – zabezp członków rodziny w określ sytuacjach życiowych, gdy sami nie są w stanie sobie poradzić;
socjalizacyjna – wprowadzenie członków rodziny w życie społeczne;
stratyfikacyjna – gwarantująca członkom rodziny określony status życiowy;
integracyjna – funkcja społecznej kontroli zachowań członków rodziny;
osobowe - dotyczą rodziny jako grupy społecznej:
małżeńska – zaspokajająca potrzeby życia intymnego małżonków
rodzicielska– zaspokajająca potrzeby uczuciowe rodziców i dzieci;
braterska – zaspokajająca potrzeby uczuciowe braci i sióstr;
funkcje rozważane z punktu widzenia ich trwałości i zmienności:
istotne (pierwszorzędne): prokreacja / socjalizacja / miłości
akcydentalne (drugorzędne): ekonomiczna / opiekuńcza / stratyfikacyjna / rekreacyjna / religijna
Model współczesnej rodziny
zamknięta, odizolowana od najbliższego otoczenia społecznego;
anonimowość jednostki i rodziny w społecznościach lokalnych
indywidualizm i wolność osobista członków rodziny;
upowszechnione kontakty przedmałżeńskie i pozamałżeńskie;
rozpad dużych (wielopokoleniowych) rodzin na rzecz rodzin małych (dwupokoleniowych);
późne rodzicielstwo i ograniczenie liczby dzieci (zazwyczaj do 2)
rzadko występująca wielodzietność;
wielodzietność jako konsekwencja zjawisk patologicznych w rodzinie;
dominacja więzi intelektualnych i emocjonalnych
Kierunki przemian rodzin współczesnych
urbanizacja, industrializacja, wzmożona ruchliwość społeczna wpłynęły na życie rodzinne
zmiany w strukturze rodziny
zmiany wzorców i modeli wewnątrzrodzinnych (w relacjach między małżonkami i rodzicami a dziećmi)
demokratyzacja stosunków wewnątrzrodzinnych i indywidualizacja poszczególnych członków rodziny
internalizacja norm i wartości odnoszących się do życia małżeńsko- rodzinnego
przejście od rodziny patriarchalnej do egalitarnej
zmniejszenie się roli autorytetu i władzy ojca w rodzinie przy jednoczesnym wzroście pozycji społecznej żony i matki oraz dzieci
podział czynności i ról między małżonkami
zmiana w zakresie roli dziecka (uwolnienie się spod arbitralnej władzy rodziców, przestaje być traktowane jako podpora materialna rodziców i zabezpieczenie na starość, a staje się wartością sama w sobie)
wzrost zainteresowania rodziców przyszłością dzieci
wpływ zjawisk społeczno- ekonomicznych (np.bezrobocia)
KIERUNKI PRZEMIAN STRUKTURY RODZINY WSPÓŁCZESNEJ: 4 zjawiska (Tyszka):
µ Autonomizacja członków rodziny – indywidualizacja daje znaczną wolność członkom rodziny w wielu rodzinach. Rozróżnia się przy tym strukturę rodziny. Ważne jest aby indywidualizacja nie przekraczała granic egoizmu, tzn. aby realizacje własnych interesów i dążeń nie odbywały się w sposób bezwzględny, kosztem dobra innych członków rodziny na zasadzie nie liczenia się z nikim i z niczym.
µ ich egalitaryzacja – egalitaryzacja czyni zadość poczuciu godności i niezależności ich członków. Zmienia układ ich wewnątrzrodzinnych pozycji, zmieniając tym samym wyraźnie ich strukturę.
µ malejąca spójność i dezintegracja (rozpad) rodziny – maleje spójność rodziny co ułatwia jej dezintegracje i jej dezorganizację czego następstwem a zarazem i dowodem jest narastająca l. rozwodów.
µ patologizacja społeczna i psychospoł jednostek mające istotne reperkusje w życiu rodzinnym – cywilizacja współczesna sprzyja patologii społ jedn, a spatologizowane jednostki czynią spustoszenie w rodzinie. Z kolei spatologizowane rodziny wyniszczają swoich członków. Patologia indywid i rodzinna generują się, wzmacniają nawzajem, a z czasem mogą uczynić chorym i całe społ, o ile procesy patologiz nie zostaną zatrzymane.
RODZINA W PROCESIE PRZEMIAN WG. ANNY KWAK:
Rodzina okresu industrializacji i urbanizacji ulega procesowi głębokich przeobrażeń polegających na utracie bądź zmniejszeniu zakresu poszczególnych funkcji oraz zmianie ról poszczególnych członków rodziny – głównie męża i żony. Obserwuje się wzrost ruchliwości rodzin, anonimowość jednostki i rodziny w rozszerzającej się społeczności lokalnej. Rodzina staje się coraz bardziej zamknięta, odizolowana od najbliższego otoczenia. Następuje wzrost indywidualizmu i wolności osobistej członków rodziny. Upowszechniają się kontakty seksualne przedmałżeńskie i pozamałżeńskie. Liberalizują poglądy dotyczące pracy zawodowej kobiet – mężatek. Przemiany dokonujące się w rodzinie dotyczą: poglądów na znaczenie i charakter związku małżeńskiego, struktury rodziny, funkcji rodziny.
Przemiany w sferze poglądów na związek małżeński i rodzinny ujawniają się głównie w:
odchodzeniu od sakralnej koncepcji małżeństwa,
pojawianiu się nowych oczekiwań pod adresem partnera i małżeństwa,
uznania rozwiązywalności małżeństwa.
Zmiany w strukturze rodziny obejmują zmiany:
w jej składzie,
wzorów i modeli stosunków między członkami rodziny.
Zmiany w realizacji funkcji rodziny: Wyrazem przemian funkcji rodziny jest też oddzielenie funkcji seksualnej od prokreacyjnej. Osłabieniu uległa też rola w przekazie ogólnej postawy wobec norm i wartości – przejęły ją inne grupy społeczne, media czy instytucje oświatowe.
PSYCHOLOGICZNE UJĘCIE PRZEMIAN RODZINY:
1. Przemiany biologicznych i materialnych podstaw życia rodzinnego:
- wzrost opieki medycznej i higieny osobistej zmniejsza śmiertelność dzieci oraz przedłuża wiek życia rodziców, w związku czym maleje procent rodzin zdezorganizowanych przez śmierć,
- wynikający z postępu technicznego lepszy jest przeciętny standard mieszkaniowy, co stwarza korzystniejsze warunki zdrowotne członkom rodziny,
- Uprzemysłowienie daje mężczyźnie pracę poza domem, zwiększając procent rodzin nieprodukcyjnych w stosunku do produkcyjnych,
- rozwój przemysłu upowszechnia pracę zawodową kobiet poza domem, zwiększa się znacznie liczba pracujących mężatek,
- zmniejsza się liczba małżeństw zawieranych z przyczyn ekonomicznych.
2. Kulturowe i kulturalne podstawy życia rodzinnego:
- industrializacja przyczynia się do rozwoju miast, co wtórnie wpływa na kulturalne podstawy egzystencji rodziny,
- uwidacznia się zanik szczegółowych, drobiazgowych norm obyczajowych,
- rozwój techniki umożliwia nasycenie domów rodzinnych urządzeniami technicznymi oraz wytworami służącymi do przechowywania informacji oraz treści kulturowych.
3. Szeroko pojęta struktura rodzin:
- zmiana ról w rodzinie
- rozpowszechnia się kontrola urodzin i zmniejszają się rozmiary rodzin,
- zwiększa się procent rodzin dwupokoleniowych kosztem tzw. rodzin dużych,
- stopniowo zanika zróżnicowanie zadań członków rodziny z tytułu płci,
- zmienia się autorytet oraz zakres władzy męża i ojca w rodzinie przy jednoczesnym wzroście pozycji społecznej żony i matki, wieksze partnerstwo, inna rola dziecka: mniejsza kontrola, wiecej praw, wpływ mediów na wychowywanie dzieci w rodzinie
4. Miejsce rodziny w mikrostrukturze społecznej i społeczności lokalnej:
- wzrost autonomiczności jednostki i rodziny,
- rozluźnia się więź sąsiedzka,
- zwiększa się ruchliwość przestrzenna rodzin,
- rośnie intymność rodziny
KATEGORIE RODZINY
A. według Kawuli:
1.Normalna rodzina posiadająca jak najwięcej cech grup, które występują ……………….. Stwarza warunki odpowiednie do prawidłowego rozwoju psychicznego i fizycznego. Współgra z innymi instytucjami wychowawczymi np. szkoła i kościół. Jest to rodzina zintegrowana, poszczególne czynniki współdziałają ze sobą bez zakłóceń.
2.Wzorowa stwarza dzieciom najlepsze warunki wychowawcze w porównaniu do innych rodzin, charakteryzuje się tym, że ciągle dąży do podniesienia poziomu wychowania.
3.Wydolna cechuje się tym, że warunki wychowawcze bywają………………. dorywczo występują uchylenia w działalności wychowawczej, istnieje jednak u rodziców poczucie odpowiedzialności za dziecko, istnieją problemy jednak sama rodzina próbuje je rozwiązać bez interwencji innych instytucji.
4.Niewydolna zakłócenia i niepowodzenia życiowe człowieka, brak celów i aspiracji życiowych, niewłaściwe funkcjonowanie wiąże się z brakiem porozumienia ze szkołą, rodziny niekompletne z trudnymi warunkami materialnymi, margines społeczny.
5.Patologiczna członkowie mają problemy z prawem, prawie wszystkie elementy działań wychowawczych odbiegają od normy, brak stałych podstaw ekonomicznych, więzi rodzicielskie bądź małżeńskie są zazwyczaj zerwane.
B. 4 główne typy rodzin wg Jacka Piekarskiego:
środowiskowo wzorcowe – obejmuje ono wyłącznie wzorcowe cechy,
środowiskowo przeciętne – obejmuje zestawienie cech dominujących w danej zbiorowości o niejednoznacznej z
punktu widzenia pedagogicznego wartości wszystkich przyjętych kryteriów,
środowiskowo niekorzystne wychowawczo – obejmuje wyłącznie cechy negatywne,
środowiskowo dysharmonijne – wzorce współwystępują z konfiguracjami czynników określonych jako negatywne.
SYSTEMOWE UJĘCIE RODZINY
Ujęcie systemowe traktuje rodzinę jako podsystem społeczny podporządkowany systemowi całościowemu. W ramach tego podsystemu analizuje się rolę każdego członka rodziny, układ tych ról umożliwiający funkcjonowanie rodziny i systemu całościowego. Społeczeństwo oczekuje od rodziny zazwyczaj reprodukcji oraz konformizmu wobec norm społecznych, tzn. socjalizacji jej członków zgodnie z istniejącymi ustaleniami społecznymi, czyli systemem norm i wartości oraz pracy. Rodzina natomiast ofiarowuje swoim członkom formowanie osobowości, zdobywanie statusu i wsparcie emocjonalne. Teoria systemowa postrzega rodzinę jako aktywny system zdolny do wytwarzania nowego środowiska poprzez inicjowanie przez swoich członków nowych zachowań.
Wydaje się, że podejście systemowe ilustruje rodzinę najpełniej, ponieważ w kilku wymiarach: społecznym, moralnym i osobistym.
Każdemu członkowi rodziny stwarza możliwość spostrzeżenia swej rodziny w kontekście środowiskowym. Dzięki temu wskazuje role i znaczenie szkoły, przedszkola dziecka czy miejsca pracy współmałżonków dla całokształtu funkcjonowania rodziny.
Spojrzenie na rodzinę w wymiarze moralno-filozoficznym akcentuje podejście do życia jako zadania, zarówno z punktu widzenia jednostki, jak i całego systemu rodzinnego. Zadaniem jest bowiem gotowość do zmiany, do poszukiwania nowych dróg rozwiązań problemu. Wreszcie, z punktu widzenia osobistego każdy z członków rodziny w ujęciu systemowym ma możliwość doznania osobistego samorozwoju w imię osiągnięcia większej satysfakcji całej rodziny.
Podejście systemowe ujmuje problem, z którym zgłasza się rodzina, nie w kategoriach jednostki lecz w kategoriach całościowej dynamicznej struktury, którą tworzą wszyscy członkowie rodziny. Rodzinę ujmuje jako „system” , a słowo to pochodzi od greckiego „systema” i oznacza złożoną rzecz. Pisze o tym I. Namysłowska (2000). System jest całością, który bynajmniej nie jest sumą wszystkich elementów, w tym przypadku wszystkich członków rodziny. Poznanie poszczególnych członków rodziny jest niewystarczające dla poznania całego systemu rodzinnego. Dzieje się tak dlatego, ponieważ owa całość, czyli rodzina, stanowi integralną, niezależną strukturę, która posiada określone właściwości i indywidualny dynamizm. Omówił to R. Praszkier (1992).
RODZINA JAKO GRUPA SPOŁECZNA
Grupa społeczna, czyli zbiór ludzi połączonych ze sobą dążeniem do wspólnego celu, stanowiącą odrębną całość. Analizie podlegać wówczas będą: rola społeczna, pozycja społeczna, oraz spójność (interakcja społeczna).
Ziemska: Jest grupą formalną ponieważ ma formalną strukturę, która jest wyznaczona przez układ ról społecznych, funkcje (zadania spełniane na rzecz jej członków)
Opiera się na wzorach przekazywanych przez obyczaj i tradycję, a małżeństwa współcześnie tworzone dobierają się na zasadzie wzajemnej atrakcyjności i upodobań partnerów.
Grupa społeczna wg. Sztompki; â��zbiór jednostek, w którym wspólnota pewnych istotnych społecznie cech wyraża się w tożsamości zbiorowej i towarzyszą temu kontakty, interakcje i stosunki społeczne w jej obrębie częstsze i bardziej intensywne niż z osobami z zewnątrz. Inaczej: zbiorowość ludzi, pomiędzy którymi występuje więź obiektywna, subiektywna i behawioralneâ��
Rodzina jako grupa społeczna
â�˘ Grupą społeczną nazywany jest zbiór co najmniej trzech osób, współpracujących ze sobą na zasadzie odrębności od innych, w celu zaspokojenia własnych potrzeb charakteryzujący się trwałą strukturą i względnie jednolitym systemem norm i wartości.
â�˘ Wg Z. Tyszki rodzinę tworzy zbiorowość krewnych, zarówno osobnicy mieszkający pod jednym dachem, jak i ci, którzy są rozproszeni. Grupa krewnych ma poczucie swej odrębności w stosunku do niekrewnych, ma własne zadania, cele życiowe (szczególnie, jeśli chodzi o krewnych tworzących wspólny dom rodzinny), układ stałych międzyosobniczych stosunków, określoną strukturę. Występują w takiej małej grupie kontakty bezpośrednie, stosunki międzyosobnicze są bliskie, intymne, nasycone emocjami, interakcja i związek osobowości przeważa nad organizacją i związkiem ról społecznych. Rodzina należy do kategorii grup pierwotnych, powstających przeważnie spontanicznie, z osobistych nieformalnych pobudek. Społeczeństwo stawia wobec niej jednak formalne wymagania (jak zawarcie związku małżeńskiego).
â�˘ S. Kawula stwierdził, że stosunki pomiędzy poszczególnymi członkami rodziny prowadzą z reguły do trwałej, i raczej niespotykanej w innych grupach więzi społecznej, zespalającej tę grupę w zwartą całość. Rodzina jest grupą o przewadze więzi osobistych, dlatego określa się ją jako grupę pierwotną (grupy społeczne oparte na związkach o przewadze więzi rzeczowej nazywa się grupami wtórnymi). Rodzina odznacza się trwałością więzi większą niż jedno pokolenie, jest grupą małą, jest też grupą o członkostwie autonomicznym i w zasadzie nierozerwalnym.
â�˘ Rodzinę nazywa się podstawową grupą społeczną.
RODZINA JAKO INSTYTUCJA SPOŁECZNA
Instytucja społeczna, czyli kulturowo uwarunkowany regulator zachowań ludzkich zaspakajający istotne potrzeby jednostki i społeczeństwa przy wykorzystaniu zintegrowanych wzorów zachowań i działań członków rodziny realizujących określone funkcje.
Adamski: Rodzina pełni podstawowe funkcje wobec społeczeństwa. Rodzina ma określony status społeczno – prawny a procesy w niej zachodzące podlegają rejestrowaniu i regulacji przez normy prawne.
Rodzina jako instytucja społeczna
â�˘ Rodzinę określa się ją jako instytucję wychowania naturalnego,
w której wychowuje się poprzez uczestnictwo w różnych sytuacjach życiowych. Mimo że występuje tu przewaga wychowania naturalnego, to trzeba zaznaczyć, że znajduje się także elementy wychowania zamierzonego, planowego i celowego.
â�˘ Pogląd o instytucjonalności rodziny E. Trempały: â��rodzina może być nie tylko instytucją wychowania naturalnego i spontanicznego, ale także intencjonalnegoâ��. Ale przede wszystkim stanowi ona: â��pierwszą i podstawową instytucję opieki, wychowania i kształcenia jednostkiâ��
â�˘ Zdaniem L. Dyczewskiego instytucjonalny charakter rodziny przejawia się w tym, że jest ona oparta na instytucji małżeństwa, jest jednostką prawną, gospodarczą i społeczną. Ma określone zadania do spełnienia np. ekonomiczne, prokreacyjne (przyczyniając się w ten sposób do zachowania ciągłości biologicznej narodu), w szczególności edukacyjne. Jako instytucja wychowawcza rozwija doniosłą działalność opiekuńczo-wychowawczą, wprowadzającą swoich członków (szczególnie dzieci i młodzież) do życia społecznego, kulturalnego i zawodowego - we współpracy z innymi instytucjami.
Wspólne cele i dążenia podejmowane dobrowolnie z poczuciem wewnętrznej konieczności podejmowania wspólnych dążeń i realizowania celów. Rządzi się miłością a nie prawem. Prawo stanowi obronę konieczną, na zasadzie ochrony.
Ma za zadanie uspołecznienie i daje możliwość rezygnacji ze swobody indywidualnej na rzecz więzi rodzinnej.
Posiada określoną strukturę prawną przez co określony jest formalny charakter stosunków z innymi grupami czy instytucjami.
Posiada własną organizację wewnętrzną określającą prawa i obowiązki rodziców i dzieci, męża i żony.
Realizuje wiele celów drugorzędnych nadając im odpowiednią rangę w stosunku do celu podstawowego.
TYPOLOGIA RODZINY
Wg Kawuli
Typologia rodziny wg Kawuli
Ważne są 3 czynniki środowiska rodzinnego by ustalić poziom wychowania w konkretnej rodzinie. Są to czynniki:
1. Ekonomiczno â�� społeczne
a) Wielość rodziny i jej struktura
b) Źródła utrzymania rodziny
c) Opieka matki nad dziećmi
d) Podział prac i ról w rodzinie
2. Kulturalne
a) Wykształcenie rodziców i zdobywanie kwalifikacji
b) Kultura językowa rodziców
c) Sposoby spędzania wolnego czasu
d) Stosunek rodziny do tradycji, nowości i obyczajów
3. Psychospołeczne
a) Rodzaj i siła więzi społecznych i emocjonalnych
b) Uznawane wzorce
c) Stosunek członków rodziny do zjawisk patogennych
d) Ogólna atmosfera panująca w środowisku rodzinnym
e) Charakter kontroli rodziców nad potomstwem
f) Opinie o rodzinie w miejscu zamieszkania