RYNKI KAPITAŁOWE I PIENIĘŻNE
Segmenty rynku finansowego:
1. Rynek pieniężny:
Funkcja: obejmujący obroty krótkoterminowe, głównie rynek operacji międzybankowych.
Cel: gospodarowanie płynnością poprzez wykorzystanie nadwyżek i uzupełnianie niedoborów.
Kryterium formalne: w bilansie krótkoterminowe pozycje.
2. Rynek kapitałowy:
Funkcja: dotyczący walorów średnio i długoterminowych powyżej roku.
Cel: osiąganie zysku pokrywającego koszt kapitału.
Kryterium formalne: w bilansie długoterminowe pozycje.
Pozostałe segmenty rynków finansowych:
-Rynek kredytowy i rynek papierów wartościowych,
- Rynek międzybankowy i pozabankowy,
- Rynek operacji bazowych i pochodnych,
- Rynek pierwotny - (pod kontrolą emitenta).
- Rynek wtórny – (poza kontrolą emitenta).
- Rynek spot i rynek terminowy.
- Rynek walutowy.
- Rynek giełdowy i pozagiełdowy,
- Rynek krajowy i międzynarodowy.
Definicja rynku finansowego - mechanizm wzajemnego oddziaływania podmiotów reprezentujących potencjalny popyt i podaż na określoną kategorię produktów (usług, instrumentów) finansowych.
- Miejsce, obszar oddziaływania, - Ogół podmiotów,- Warunki zawierania transakcji,
Podstawą do funkcjonowania mechanizmu jest motywacja, każdy chciałby najdrożej sprzedać i najtaniej kupić.
Funkcje rynku kapitałowego:
-mobilizowanie kapitału na działalność inwestycyjną i rozwojową przez podmioty gospodarcze poprzez emisję papierów wartościowych akcji i obligacji,
-pozyskiwanie kapitału przez instytucje publiczne, rządowe, samorządowe na finansowanie długu publicznego, programów i inwestycji publicznych, (działalność publiczna, czyli w interesie publicznym, przez orany publiczne, na podstawie przepisów prawa winna posiadać podstawy ustawowe),
-osiąganie zysku z tytułu inwestycji kapitałowych na rynku pierwotnym i wtórnym w formie dywidendy lub oprocentowania obligacji i depozytów,
-osiąganie zysków z obrotu papierami wartościowymi z tytułu różnic w kursach kupna i sprzedaży, czyli tzw. działalności spekulacyjnej,
-osiąganie zysku na operacjach terminowych, z tytułu zmiany wartości kapitału w czasie.
-zabezpieczanie wartości kapitałowych poprzez odpowiednią politykę lokacyjną (portfolio management) mającą zapewnić oczekiwany poziom wartości kapitału, zysków, płynności i ryzyka.
Mechanizm rynkowy:
1. Rynek generuje cenę kupowanych i sprzedawanych produktów finansowych.
2. Cena ofertowa jest weryfikowana przez rynek (odrzucana lub akceptowana).
3. Pod wpływem popytu i podaży cena wyznacza równowagę ilościową zrealizowanego popytu i podaży
4. Cena zmierza do określonej kwoty pieniężnej wyrażającej wartość rynkową.
5. Rynek jest efektywny:
-gdy dobrze odzwierciedla wartość rynkową tzn. dobrze odzwierciedlający popyt i podaż,
- sprowadzający cenę do wartości, - w konsekwencji – przewidywalny,- obarczony niskim ryzykiem.
Mechanizm rynkowy - to proces gromadzenia środków tam, gdzie jest nadpłynność i
dostarczania tym, którzy te środki finansowe chcieliby bardziej efektywnie wykorzystać.
Elementy rynków finansowych:
1. Podmioty rynków finansowych:
- czyli uczestnicy po stronie popytu i podaży,
- jako jednostki potrzebujące środków finansowych lub dysponujące nadwyżką i chcący je zainwestować na określony czas,
- pośrednicy.
2. Produkty (instrumenty) finansowe
- czyli przedmiot obrotu, zobowiązanie pieniężne, jak:
- produkty kredytowe, - papiery wartościowe udziałowe- akcje, jednostki uczestnictwa,- papiery wierzytelnościowe- obligacje skarbowe, samorządowe i komercyjne, bony skarbowe, - instrumenty pochodne jak operacje terminowe, opcje, gwarancje bankowe, kontrakty zamienne,
- instrumenty rozliczeniowe,- międzynarodowe transfery.
3. Instytucje rynku - jako urządzenia, pośrednicy, jak giełda, banki, biura maklerskie, doradcy inwestycyjni, wpływają na sprawne funkcjonowanie.
4. Regulatory rynku:
- stopa procentowa, - cena instrumentów tj. kursy akcji , walut itd.. -
mechanizm zawierania transakcji i ich notowania,
- przepisy prawne i administracyjne, m.in. dotyczące swobody obrotu i transferu instrumentów finansowych, w tym transferu środków kapitałowych i środków pieniężnych za granicę i z zagranicy. - nadzór państwa,- regulacje samorządowe na rynku (na giełdzie), - zwyczaje.
Podmioty rynków finansowych:
a) ze względu na charakter prawny:
- instytucje państwowe i samorządowe, przedsiębiorstwa, banki, instytucje finansowe (bank centralny i banki komercyjne krajowe i zagraniczne), osoby prywatne,
b) -ze względu na role na rynku:
- inwestorów (reprezentanci podaży pieniądza, czyli podmioty gospodarcze i osoby prywatne), emitentów (reprezentanci popytu na pieniądz), pośredników (giełda, fundusze inwestycyjne, powiernicze, ubezpieczeniowe, firmy leasingowe, biura maklerskie, doradcze i inne).
Zasięg geograficzny rynków finansowych:
1.Rynki lokalne, czyli w miejscu zamieszkania:
- kreują popyt i podaż kapitału lokalnie, - wokół ośrodków samorządu lokalnego (gminy), - są mniej lub bardziej rozwinięte, - zależą od potencjału gospodarczego w skali lokalnej,- w Polsce jeszcze nie posiadają wyraźnej tożsamości, są zależne od rynków regionalnych i krajowych, - działają w ramach przez państwo określonych, - nie posiadają własnych regulacji, - sprzyjają im programy finansowania rozwoju lokalnego.
Czynniki rozwoju rynku lokalnego:
- rozwój samorządu lokalnego, - fundusze pomocowe, - instytucje promocji przedsiębiorczości, - i small biznesu,
- aktywność wspólnot mieszkańców,- izby przemysłowo- handlowe,
- lobby gospodarcze.
2.Rynki regionalne:
- Obszary o większym znaczeniu.
- (UE to „Europa Makroregionów”): są często wyodrębnione geograficznie, historycznie, etnicznie i kulturowo, np. Region Pomorza Gdańskiego z Elblągiem, Śląsk, Benelux
- zależą od tradycji współpracy regionalnej i komplementarności struktur,
- powstają wokół ośrodków przemysłowych, portów, giełd towarowych lub kapitałowych,
- także na obszarach zacofanych pobudzanych do rozwoju,
- posiadają własną infrastrukturę bankowo-usługową.
3. Rynki ogólnokrajowe:
-
względnie wydzielone z rynku światowego i procesów globalnych,
- większe od rynków regionalnych obejmują terytorium całego kraju,
- ograniczone pod względem popytu i podaży na kapitał, ale jednocześnie,
- zależne od koniunktury światowej i oddziaływania zagranicy.
Funkcjonowanie rynku krajowego opiera się o:
1. obowiązywanie wspólnych przepisów i regulacji prawnych,
2. wspólną walutę,
3. współzależność procesów koniunkturalnych, inwestycyjnych i inflacyjnych,
4.oddziaływanie interwencyjne i nadzór państwa w zakresie:
- standardów prawnych, jakościowych, sanitarnych,
- działalności podmiotów zagranicznych,
- przepływu kapitału i transferu zysków.
4. Rynki międzynarodowe lub rynek światowy, globalny:
- bynajmniej nie jest jednolity,
- jest współzależny, - podlega globalnym tendencjom wpływu silnych, - zjawiskom koncentracji i przenikania kapitału. - słabsi odczuwają ten wpływ często negatywnie. - składa się z wielu regionalnych segmentów rynku, w tym, dominujących i peryferyjnych.
Podmiotami rynku międzynarod są:
- korporacje międzynarodowe, - duże banki i instytucje finansowe, - państwa,
- władze samorządowe i - organizacje międzynarodowe.
Warunki uczestnictwa w rynku międzynarodowym:
- swoboda przepływu kapitału, usług finansowych, - funkcjonowanie walut międzynarodowych oraz - wymienialność waluty wewnętrznej
- liberalizacja transferu kapitału,-
akceptowalny poziom ryzyka politycznego i ekonomicznego.
Rynki finansowe w gospodarce to obszar relacji o charakterze cywilnoprawnym podmiotów ze sfery finansów publicznych i prywatnych.
Rynki finansowe w gospodarce narodowej
- rynek finansowy jest względnie wydzielony z gospodarki, ale pozostaje we wzajemnym związku z procesami ogólnogospodarczymi.
Oznacza to że stan gospodarki oddziałuje na rynki finansowe i odwrotnie.
Siła oddziaływania zależy od:
a)Koniunktura gospodarcza (wzrost gospodarczy lub recesja) oznacza dynamikę procesów gospodarczych mierzonych:
1. przyrostem produkcji PKB, 2. stopą procentową, stopą inwestycji i oszczędności, inflacją, 3. przyrostem zatrudnienia i spadkiem bezrobocia 4. dynamiką i strukturą bilansu handlu zagranicznego, deficytem i długiem publicznym, 5. poziomem kursu waluty i pozytywną strukturą bilansu płatniczego. 6. dynamiką konsumpcji (wydatków) ludności.
b)Właściwości rynków finansowych w Polsce czyli:
1. struktura podmiotowa rynku, 2. charakter obrotów i skala transakcji 3. relacje do zagranicznych rynków, poziom organizacji rynku.
c) Właściwości polskiego rynku kapitałowego:
1. Wielkość rynku jako kapitalizacja giełdy (40 mld. USD),
a) Proporcje rynku giełdowego i pozagiełdowego 10% – 90% ,
b) Wielkość dziennych obrotów giełdowych (od kilkanastu mln. zł.).
- Kapitalizacja giełdy do PKB (około 20%),
rozkład wielkości kapitału spółek,
- Liczba instrumentów notowanych na giełdzie - powyżej 260 (rynek młody), dominują transakcje bazowe, mało form pochodnych, szereg instytucji tworzy się dopiero, nie jest wkomponowana w całość gospodarki. W Polsce, kraju o GDP per capita $7500, rynek odbiera silnie sygnały zewnętrzne.
d)Właściwości rynku peryferyjnego ( wielkie arterie i cienkie stróżki)
A. Tendencje światowe wpływają na wahania kursów (Euro i dolara),
B. Występuje efekt naśladownictwa, co można wykorzystywać.
C. Wszystko dzieje się z opóźnieniem, co można wykorzystywać,
D. Charakter konkurencji, wysoka koncentracja akcji, zmowy, szara i czarna strefa, nieuczciwa konkurencja.
E. Dominacja przepisów, restrykcji, reglamentacji nad zwyczajami i wewnętrznymi regulacjami samorządu.
Wszystko to kwalifikuje polski rynek jako rynek wzrastający (niedojrzały).
Definicje stopy procentowej – 1.stosunek kosztów obsługi do wielkości pożyczonego lub zainwestowanego kapitału (kategoria ekonomiczna), 2.Cena dysponowania pożyczonym kapitałem finansowym skalkulowana
za okres jednego roku (kategoria rynkowa),
3. Stopa zwrotu funduszów pożyczkowych jako wynagrodzenie
za czasową rezygnację z władania kapitałem (efekt dochodowy), 4. Koszt dla pożyczających środki pieniężne za wynagrodzeniem (efekt kosztowy), 5. Wydatek pieniężny, jaki muszą ponieść pożyczkobiorcy
na rzecz wierzycieli (efekt finansowy), 6.
Barometr sytuacji na rynku finansowym (funkcja informacyjna).
- ustalanie wysokości stóp procentowych jest najważniejszym narzędziem Rady Polityki Pieniężnej i NBP jako Banku Centralnego. Polega to na obniżaniu lub podwyższaniu ich procentowych wysokości oraz wzajemnych relacji. Obejmuje:
B. Stopy rezerwy obowiązkowej
1. Stopa referencyjna to stopa operacji otwartego rynku NBP, wyznacza minimalną rentowność 7- dniowych bonów pieniężnych, aktualnie 4,50% (1 września 2005r.).
2. Stopa redyskontowa NBP (inaczej informacyjna),
określana jako cena pieniądza. jest podstawą dyskontowania weksli banków komercyjnych w BC, aktualnie 4.75 %. Jest to:
- najniższa stopa uzyskania kredytu NBP,
- ryzyko ogranicza się zastawem weksli.
3.Stopa kredytu lombardowego NBP jest podstawą udzielania krótkoterminowych kredytów bankom komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych (6.00 %). Jest ona ustalana na podstawie stopy redyskontowej i jest od niej wyższa.
4. Stopa depozytowa NBP określa oprocentowanie lokat banków komercyjnych w NBP (3.00%).
Mechanizm stopy procentowej -
stopa procentowa jako cena pieniądza i kapitału podlega mechanizmowi popytu i podaży. Jest to założenie modelowe. Przyczyny wahań stóp procentowych wyjaśniają dwie teorie:
1.Teoria funduszy pożyczkowych
-
osoby fizyczne i podmioty gospodarcze mają odmienne preferencje, co do czasu wydatkowania zasobów pieniężnych:
- niektórzy, jako potencjalni pożyczkobiorcy preferują szybkie wydawanie dochodów i pieniędzy pożyczonych,
- inni, opóźniają wydatki, gromadzą środki pieniężne na przyszłość licząc na ich powiększanie się, są zorientowani na oszczędzanie.
Według tej teorii rynkowa stopa procentowa jest ceną równowagi między popytem na kredyt ze strony tych, którzy chcą nabyć dobra na kredyt już teraz, a podażą funduszy pożyczkowych kształtowaną przez osoby oszczędzające, preferujące wyższe dochody w przyszłości.
2.Teoria preferencji płynności -
wyjaśnia wahania stóp procentowych jako efekt dwóch zasadniczych czynników, mianowicie:
- podaży pieniądza, która jako efekt makroekonomiczny jest zależna od mikroekonomicznej skłonności do utrzymywania rezerw pieniężnych, czyli preferencji płynności przez podmioty gospodarcze.
Administrowanie stopą procentową - w gospodarce takiej jak polska gospodarka, stopa procentowa w dużej mierze jest sterowana przez państwo, bank centralny i banki komercyjne.
Stopę procentową można także analizować(administrować)
z punktu widzenia interesu podmiotów:
1. Pożyczkodawca udziela pożyczki lub lokuje środki pieniężne za wynagrodzeniem, zaś inwestor lub wierzyciel, jako właściciel kapitału rezygnuje z bieżącej konsumpcji na rzecz pomnożenia majątku i wzrostu bogactwa.
2.
W banku (u pożyczkodawcy) dochód z oprocentowania udzielonych kredytów jest źródłem zysku, natomiast oprocentowanie depozytów tam złożonych jest najważniejszym źródłem kosztów.
3. Inwestorzy - należy odróżnić inwestowanie kapitału w formie lokat, gdy strony umawiają się na określone stałe oprocentowanie, od udziału kapitałowego, gdy inwestor jest nadal właścicielem kapitału i ponosi ryzyko rentowności inwestycji, nie jest pewny zysków ani utrzymania wartości kapitału.
a. stopa oszczędności jako podstawa podaży kapitału,
b. stopa inwestycji, jako podstawa popytu na kapitał,
c. ryzyko inwestycyjne,
d. rentowność kapitału uzyskiwana przez pożyczkobiorców,
e. konkurencja różnych form lokat i inwestycji (struktura popytu),
f. stopy procentowe za granicą
g. sprzężenia zwrotne w obszarze bilansu handlowego, kursu walutowego i transferu kapitałów,
h. polityka interwencyjna rządu i banku centralnego.
Stopa procentowa a ryzyko:
1.Ryzyko to prawdopodobieństwo zdarzeń niekorzystnych.
2.Ryzyko po stronie pożyczkobiorcy:
- ryzyko polityczne, rynkowe i indywidualne - ryzyko operacyjne - ryzyko finansowe lub ryzyko zadłużenia
3.Ryzyko po stronie wierzyciela:
- ryzyko kredytowe- ryzyko inwestycyjne- ryzyko niewypłacalności.
Skłonność do ryzyka to konieczność zapłaty wyższej stopy procentowej
czyli premii za ryzyko.
Podaż pieniądza a stopa procentowa
- i
m społeczeństwo jest bogatsze, tym większą część swoich dochodów może zaoszczędzić. Z zasady, im wyższa jest podaż pieniądza, tym niższe stopy procentowe. I odwrotnie, im niższa jest podaż pieniądza, tym wyższe są stopy procentowe. Gdy podaż wzrasta, to stopa procentowa spada do pewnej ceny równowagi.
Stopa oszczędności a stopa procentowa - wskutek wzrostu dochodów
rosną oszczędności, spada stopa procentowa.
gdy zaś rosną inwestycje – rośnie stopa procentowa.
Stopa inwestycji a stopa procentowa
- stopy procentowe są związane z koniunkturą gospodarczą. Wzrost koniunktury sprzyja popytowi na kapitał i zatem pobudza ogólnie wzrost oprocentowania depozytów. Poziom inwestycji wyraża popyt na kapitał. Popyt na pieniądz i stopa procentowa są współzależne. Oddziaływanie jest odwrotnie proporcjonalne.
Wzrost stóp procentowych hamuje koniunkturę i pobudza bezrobocie.
Stopa inwestycji może być miarą koniunktury - wpływ koniunktury na stopę procentową.
Konkurencja różnych form lokat i możliwości inwestowania
-
zależy wielu czynników, na przykład:
- podmiotów gospodarczych, ich wielkości i sytuacji finansowej,
- zwyczajów ludności określających to, czy chętniej inwestujemy w papiery wartościowe na giełdzie, w obligacje, czy deponujemy środki pieniężne na lokatach bankowych
- aby zainteresować inwestorów inwestycjami długookresowymi, dla inwestycji długookresowych oferuje się wyższe odsetki.
- jeżeli oczekujemy spadku stóp procentowych, wówczas rośnie zainteresowanie inwestycjami długookresowymi.
- Jeżeli stopa procentowa papierów wierzytelnościowych jest wyższa niż rentowność inwestycji bezpośrednich, które mają wyższe ryzyko, to kapitał będzie uciekał z gospodarki do sektora finansowego.
- Notowania rządowych papierów wartościowych o stałym oprocentowaniu zmieniają się odwrotnie do zmian rynkowych stóp procentowych.
- W przypadku wysokich cen stóp procentowych maleje cena weksli jako aktywów finansowych i spada skłonność do posiadania gotówki.
Odwrotnie dzieje się z popytem na weksle skarbowe, gdy stopa rynkowa maleje.
-
W przypadku niskich stóp procentowych rośnie cena aktywów finansowych o stałym oprocentowaniu oraz spada skłonność do oszczędzania, do czasu aż tendencja w poziomie stóp procentowych odwróci się.
Realna stopa procentowa - wyraża rzeczywistą nadwyżkę ponad poziom deprecjacji pieniądza, jaką otrzymują inwestorzy z tytułu zainwestowanych środków pieniężnych.
Stopa nominalna - jest to kwota procentowa, jaką należy zwrócić łącznie z uwzględnieniem stopy deprecjacji pieniądza inflacji.
Rynek pieniężny - ogół transakcji depozytowych i kredytowych w krótkim okresie
w celu utrzymania płynności finansowej podmiotów, tj. zagwarantowania ciągłości realizowanych płatności.
Uczestnicy rynku pieniężnego - składają depozyty i zapotrzebowanie na kredyt często na bardzo duże sumy i krótki okres (operacje overnight). Uczestnicy:
instytucje finansowe, publiczne (państwowe i samorządowe) i prywatne, banki, ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne, powiernicze, inwestycyjne i przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe i obywatele.
Do finansowania płynności służą INSTRUMENTY RYNKU PIENIĘŻNEGO:
a) kredyty krótkoterminowe, b) bony skarbowe i komercyjne, c) polisy i gwarancje,
d) papiery handlowe, w tym: - czeki, weksle handlowe,- akredytywy, faktoring i forfaiting.
Do finansowania zadłużenia długookresowego służą INSTRUMENTY wierzytelnościowe RYNKU KAPITAŁOWEGO:
a) kredyty bankowe (rynek kredytowy)b) obligacje,c) kredyty hipoteczne, gwarancje bankowe,d) (weksle, czeki, akredytywy itp.),e) leasing.
Rynek kapitałowy – obejmuje obrót instrumentów finansowych o co najmniej rocznym okresie trwania, w tym również o nieokreślonym z góry terminie ważności.
Strumienie podaży kapitału:
a) mają różną strukturę w poszczególnych krajach zależnie od najważniejszych źródeł:- oszczędności ludności, jako źródeł pierwotnych,- funduszy emerytalno-rentowych, - funduszy inwestycyjnych,
- firm ubezpieczeniowych i regwarancyjnych,
- zasobów kapitałowych banków.
Strumienie popytu na kapitał tworzą:
a)
inwestujące przedsiębiorstwa,
b) pośrednicy inwestycyjni,c) instytucje rządowe i samorządowe,
d) banki.
e) Państwo występuje tu w potrójnej roli:
- twórcy norm prawnych, ale nie w każdym kraju w równym stopniu,- regulatora funkcjonowania i rozwoju rynku,
- głównego klienta jako emitenta papierów skarbowych finansującego
dług publiczny.
Teoria podaży pieniądza bankowego -
w dwustopniowym systemie bankowym złożonym z banku centralnego i banków komercyjnych krążą dwa rodzaje pieniądza:
- pieniądz banku centralnego, - pieniądz banków komercyjnych - inaczej pieniądz depozytowy, wkładowy lub bankowy.
- jest zobowiązaniem banku centralnego wobec jego posiadaczy.
- to pieniądz gotówkowy obejmuje banknoty i bilon.
W prowadzeniu rozliczeń wykorzystanie gotówki bywa niewygodne a nawet nie zawsze możliwe. Dlatego upowszechniła się bezgotówkowa forma rozliczeń za pośrednictwem banku komercyjnego.
w banku komercyjnym, tzw. wkład pierwotny jest sposobem zamiany na pieniądz bezgotówkowy.
Bank komercyjny
nie trzyma pieniędzy bezużytecznie w skarbcu,
lecz obraca nimi dążąc do wypracowania zysku,
jest mało prawdopodobne, że jego wszyscy klienci
równocześnie zażądają wypłaty gotówki.
Podstawowe formy pieniądza - w obiegu historycznie przybierały postać:
a) pieniądza pełnowartościowego
– kruszcowego (towarowego),- złotego i srebrnego
Wartość wymienna pokrywała się z wartością użytkową. Ilość w obiegu wpływała na jego cenę.
b) niepełnowartościowej formy pieniądza
- papierowego, - elektronicznego.- pieniądz symboliczny, prawnie obowiązujący, - ilość regulowana potrzebami obiegu i finansowania
Pieniądz to: szczególny towar, powszechny ekwiwalent (ekonomia),
prawny środek płatniczy (prawo), to znaczy, że: -zapłata należności przez dłużnika nie może nie być przyjęta, towar na rynku finansowym(gospodarka), podstawowy instrument obok stopy procentowej (polityka gospodarcza).
Dobro spełniające funkcje pieniądza przez dłuższy czas i posiadające akceptację społeczną jako pieniądz.
Funkcje pieniądza -
spełniane w różnym stopniu (ułomnym), zależnie od jego jakości:
1. Miernik wartości - pieniądz jest wspólnym mianownikiem dla porównywania wartości. Służy do tego podział jednostki
2. Środek cyrkulacji - wymiany tj. akceptowany przez sprzedawcę i nabywcę ,
3. Środek płatniczy - gdy sprzedaż towarów jest oddzielona w czasie od przekazania równowartości pieniądza np. przy spłacie kredytów,
4. Środek oszczędności, akumulacji i tezauryzacji, czasowo wycofany z obiegu jako skarb, kapitał lub odłożony popyt.
5. Pieniądz światowy - reguluje zobowiązania międzynarodowe, dzięki wymienialności wewnętrznej i zewnętrznej.
Cechy pieniądza dobrego:
- akceptowalność, - trwałość,- podzielność, (monety najczęściej są droższe niż ich wartość nominalna);- stabilność,- jednolitość, przenośność.
Formy pieniądza w obiegu:
- gotówkowa (banknoty i monety),
- bezgotówkowa (depozyty, rachunki, weksle czeki, kredyty) - zapis na rachunku bankowym kwoty, której dysponentem jest właściciel pieniądza. Bank dokonuje operacji na polecenie dysponenta rachunku:
- na żądanie (a vista), celem bieżących rozliczeń,
- rachunek terminowy,- rachunek debetowy.
- pogotowie kasowe - pewna rezerwa gotówki niezbędna dla utrzymania płynności operacji w każdym banku i przedsiębiorstwie, także przy operacjach bezgotówkowych.
Formy rozliczeń bezgotówkowych:
a) czek bankowy, tj. dokument, na którym wystawca daje polecenie swojemu bankowi wypłacenia określonej sumy okazicielowi czeku.
b) polecenie przelewu, czyli pisemna dyspozycja obciążenia rachunku dysponenta i przelania określonej kwoty środków na inny rachunek, jest zastąpione przez:
- wypłatę w bankomatach,
- w miejscu zakupu towaru, poprzez kasy – terminale bankowe,
- poprzez home banking.
System pieniężny
to przyjęty przez państwo system obiegu pieniądza, określający jednostkę pieniężną, jej podział, znaki pieniężne, siłę nabywczą, kurs do innych walut, oraz zdolność płatniczą, w tym zakres wewnętrznej i zewnętrznej wymienialności, możliwość (limity) wywozu za granicę, zabezpieczenie lub gwarancje rządowe, zasady emisji, pokrycie wartości pieniądza w skarbie państwa, limity deficytu budżetowego i długu publicznego.
Dwa poglądy dotyczące ilości pieniądza :
1.
Szkoła bankowa (liberalna) – zależy od rozmiarów produkcji i handlu, a nie odwrotnie, gdyż wzrost koniunktury pobudza emisję weksli a te zdyskontowane w bankach, emisję pieniądza kredytowego,
2. Szkoła kruszcowa – emisja nie powinna zależeć od produkcji i handlu. postuluje się reglamentację i kontrolę emisji, co może to prowadzić do nadmiernej emisji poprzez finansowanie wydatków państwa bez pokrycia w dochodach i wzrostu długu publicznego, gdyż pieniądz raz wprowadzony do obiegu nie jest wycofywany.
Polityka monetarna obejmuje mechanizm kreacji (emisji) i funkcjonowania obiegu
i kontroli ilości pieniądza na terenie danego kraju.
Teoria podaży pieniądza bankowego -
w dwustopniowym systemie bankowym złożonym z banku centralnego i banków komercyjnych krążą dwa rodzaje pieniądza:
- pieniądz banku centralnego, - pieniądz banków komercyjnych - inaczej pieniądz depozytowy, wkładowy lub bankowy.
to część kwoty depozytów pełniąca funkcję pogotowia kasowego, wystarczającego do realizacji operacji bankowych, czyli zapewniającego płynność banku.
Wynika stąd możliwość przeznaczenia na rezerwę kasową całej kwoty depozytów celem bieżącej obsługi kredytów.
to instrument utrzymania płynności w systemie bankowym przez kontrolę poziomu gotówki w bankach komercyjnych. Za pomocą matematycznego wzoru można obliczyć maksymalną kwotę emisji pieniądza bankowego przez wszystkie banki z danego depozytu gotówkowego przy obowiązującym wskaźniku rezerwy obowiązkowej.
Baza monetarna określa łączną podstawę emisji pieniądza bankowego w gospodarce i obejmuje rezerwy obowiązkowe banków komercyjnych jako depozyty na żądanie w banku centralnym + gotówkę w systemie bankowym, czyli p
ieniądz banku centralnego to:
- suma gotówki poza systemem bankowym,
- suma rezerw gotówkowych w bankach komercyjnych i
- suma depozytów banków komercyjnych w banku centralnym.
Koncepcja M -1 obejmująca oprócz bazy monetarnej także:
- wkłady na żądanie w bankach prywatnych,- wkłady na rachunkach czekowych (z limitem salda debetowego), - rachunki oszczędnościowo – rozliczeniowe, - rachunki transferów automatycznych,- czeki podróżne.
Koncepcja M-2 obejmuje inne płynne aktywa traktowane jako „prawie pieniądz”, w tym :
- depozyty terminowe i oszczędnościowe na niewielkie sumy, - jednodniowe transakcje odkupu walorów między bankami komercyjnymi, - jednodniowe wkłady eurodolarowe,
- depozyty na rynku pieniężnym.
Mnożnik bazy monetarnej jest stosunkiem całkowitej podaży pieniądza znajdującego się w rękach społeczeństwa (w gospodarce) do bazy monetarnej, czyli do pieniądza banku centralnego.
Rezerwy banków komercyjnych -
banki oprócz rezerw obowiązkowych utrzymują również inne rezerwy. Rezerwy pomniejszają wartość mnożnika bazy monetarnej. Inne rezerwy to:
1. Rezerwy nadobowiązkowe Rn - na pokrycie ryzyka banków z tytułu różnych okoliczności pogorszenia płynności (należności poniżej standardu, kredyty przeterminowane, kredyty utracone itp.).
2.Rezerwy pożyczone - Rp. - banki komercyjne mogą ograniczać rezerwy własne obowiązkowe i nadobowiązkowe poprzez zaciąganie kredytu w banku centralnym, który jest traktowany jako rezerwy pożyczone.
Definicja GIEŁDY PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH:
a) zespół osób i środków technicznych zorganizowanych w celu kojarzenia ofert sprzedaży i zakupu papierów wartościowych.
b) Zakłada się, że wszyscy uczestnicy rynku mają jednakowy dostęp do informacji w tym samym czasie i jednakowe warunki nabywania i zbywania walorów.
c) Nie wszystkie podmioty zachowują się jednakowo:
- gdyż dysponują różnymi zasobami kapitału ;- mają indywidualną skłonność do ryzyka.
Role GIEŁDY PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH:
- pośrednictwo usługowe w obrocie kapitałem,
-
podmiot i firma, jako spółka publiczna,
-
miejsce zawierania transakcji kupna sprzedaży papierów wartościowych. -
mechanizm działania, jako zorganizowany rynek,
- źródło informacji o koniunkturze.
Funkcje giełdy:
1. Informacja o koniunkturze na podstawie bieżącej struktury podaży i popytu,2. Wycena kapitału,3. Alokacja kapitału,
4. Zapewnienie płynności (gotówki) nabywcom kapitału,
5. Bezpieczeństwo transakcji inwestowania długookresowego,6. Źródło zysku z tytułu inwestowania oszczędności ludzi i firm, także z działalności spekulacyjnej,
7. Dostarczanie funduszy dla rządu z obrotu papierami skarbowymi.
Przedmiotem obrotu na GIEŁDZIE PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH są:
a)papiery wartościowe, skarbowe i prywatne (lub komercyjne):
- akcje jako jednostki uczestnictwa w publicznych spółkach akcyjnych, - świadectwa udziałowe w towarzystwach inwestycyjnych, - jednostki uczestnictwa w funduszach emerytalnych itp. - obligacje skarbowe, samorządowe i komercyjne jako papiery dłużne.
b)instrumenty pochodne czyli derywaty:
- waranty, jako przyrzeczenia sprzedaży papierów wartościowych, - transakcje terminowe i opcyjne,- kontrakty na indeksy giełdowe.
Podstawowy cel GPW:
- organizowanie transakcji giełdowych, czyli transfer kapitału od tych, którzy reprezentują podaż do zgłaszających popyt na kapitał.
- Kapitał jest tam oferowany i konfrontowany z popytem,
wskutek czego następuje wycena i alokacja kapitału.
Determinanty rozwoju giełdy:
- Popyt i podaż kapitału,- Koniunktura gospodarcza, - Wolność przepływu kapitału – globalizacja,- Zgromadzone bogactwo społeczne,- Zwyczaje i profesjonalizm obrotu,
- Elektroniczne wspomaganie transakcji,
- Rozwój telekomunikacji.
Przebieg sesji giełdowej (dnia giełdowego):
1.
Pierwsza faza sesji, przed fixingiem:
a) Obserwuje się aktywność inwestorów składających zlecenia. Na podstawie napływu na bieżąco zleceń publikuje się na monitorach: - teoretyczne wartości instrumentów,
- teoretyczne poziomy indeksów - jako wskazówka w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych.
2.Drugą fazę sesji rozpoczyna Fixing:
a)
wyznacza kurs otwarcia
b) duże znaczenie informacyjne dla inwestorów i biur maklerskich,
c) jest niepowtarzalną informacją historyczną odzwierciedlającą stan rynku w momencie rozpoczęcia sesji. d) Po otwarciu sesji, i fixingu o 10.00 dla spółek z grupy NC (notowania ciągłe), następuje 6 - godzinna sesja notowań, w tej fazie zlecenia kupna-sprzedaży kojarzone są na bieżąco.
3.Trzecia faza sesji:
a)Od godz. 16.oo nie można składać zleceń do systemu notowań ciągłych. Zbiera się natomiast zlecenia na końcowy w danym dniu fixing.
- kulminacją jest kurs zamknięcia, -ważna informacja historyczna o stanie rynku
- wykorzystywana do budowy wskaźników,
- lepsza, niż przypadkowa losowa wartość ostatniej transakcji sesji.- punkt wyjścia dla zleceń składanych na sesję w dniu następnym.
- Zlecenia na kolejną sesję przyjmuje się aż do końca pracy biur maklerskich lub Internetem przez całą dobę.
Normy prawne dotyczące rynku kapitałowego w Polsce:
1. Kodeks Cywilny - określa zasady dysponowania dobrami majątkowymi, prawo własności, posiadanie, dzierżawę, transakcje kupna sprzedaży, zasady przenoszenia i wygaśnięcia praw majątkowych i inne.
2. Kodeks Spółek Handlowych - definiuje podmioty gospodarcze, w tym spółki akcyjne, ich powstanie i prowadzenie i likwidację działalności gospodarczej, zasady emisji i obrotu akcjami, prawa i obowiązki akcjonariuszy.
3.
Inne akty prawne:
a) Ustawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi z 21.08.1997 definiuje podstawowe pojęcia:
-
pojęcie papieru wartościowego, emitenta, publicznego obrotu, i inne,
- instytucje regulujące i nadzorujące rynek kapitałowy oraz ich funkcje,- definicję działalności maklerskiej,
- wymagania stawiane maklerom i doradcom podatkowym,- sposób emisji i wprowadzenia papierów wartościowych do obrotu,- pierwotny i wtórny obrót papierami wartościowymi,
- zadania i zasady funkcjonowania giełdy papierów wartościowych,- zasady działalności funduszy powierniczych,- odpowiedzialność cywilną i karną odnośnie obrotu papierami wartościowymi.
b) Ustawa o funduszach inwestycyjnych i powierniczych z 28.08.1997
c) Ustawa o obligacjach z 28.05.1995r.
Charakterystyka obrotu giełdowego:
1. Na każdej giełdzie procedury postępowania są ujednolicone przez przepisy i system informatyczny obsługujący giełdę.
2. W konsekwencji niezależne firmy maklerskie w zakresie obrotu papierami działają jak jedna organizacja, co zapewnia bezpieczeństwo, efektywność i prostotę obsługi.3. Rośnie rola wymagań proceduralnych i standardów profesjonalizmu opartych na zasadzie licencjonowania upoważnionych do operacji biur i maklerów.
4. Dyscyplinę wymuszają wymagania nadzoru giełdy pod groźbą kar pieniężnych i utraty licencji przez maklerów.
5. Maleje rola dumy zawodowej, solidności kupca i zwyczajów giełdowych (tzw. uzusów - hasła w trudniejszych krzyżówkach).
-osoby upoważnione do działania na parkiecie, -w szerokim sensie to również drobni realni i potencjalni inwestorzy przed telegazetą jako obserwatorzy.
Na giełdzie bezpośrednio pracują:
- maklerzy, posiadający uprawnienia do działania i reprezentowania, - ich pomocnicy, czyli klerkowie a także są obecni - pracownicy administracji, - prasa i TV,- publiczność, która uzyskała pozwolenie wstępu celem obserwacji giełdy.
Funkcje na parkiecie sprawują:
a)
Jobber - pośrednik, makler hurtownik, reprezentant kwotowanych firm. Firmy jobbersów konkurują ze sobą.
b) Makler - to pełnomocnik największych klientów,
c) Broker lub hurtownik, zgodnie z instrukcją klienta, zwraca się do jobbera z prośbą o ofertę. d) Clerk - pomocnik w nawiązywaniu kontaktów i wymianie informacji i dokumentów.
Znaczenie giełdy w gospodarce jest funkcją:
- jej wielkości, czyli kapitalizacji;-
wartości obrotów,
- płynności papierów czyli stosunku średniej wartości transakcji (liczby akcji sprzedanych), do wielkości kapitalizacji (lub liczby spółek);- zaufania, głównie inwestorów, do giełdy i emitentów, - bezpieczeństwa obrotu, - efektywności nabywania kapitału przez firmy za pośrednictwem giełdy, - swobody lokowania kapitału o różnym stopniu dochodu i ryzyka.
Znaczenie giełdy:
1.
Dla obywatela:
a) prostota transakcji za pośrednictwem biura maklerskiego, zlecenia nawet
przez telefon, równie łatwe jak kupno bułek czy wysłanie totolotka,
b) usługa powszechna, dostępna dla każdego, c) populizacja a nawet moda na prowadzenie operacji kapitałowych,d) edukacja społeczna w zakresie obrotu, mechanizmu rynkowego, analizy koniunktury, funkcjonowania gospodarki.
f)Trudniejszy jest wybór i kupno:- rzeczowych składników majątku przedsiębiorstwa, - dóbr inwestycyjnych, np. kopiarki do biura,- środków trwałej konsumpcji np. telewizora czy pralki, - rezerwacji wycieczki w biurze podróży.
2.Dla inwestora:
- Możliwość inwestowania lub pozyskania kapitału,- pewność, że transakcje będą przeprowadzone i rozliczone szybko, - Informacja o realnym kursie walorów, wycenie firmy i koniunkturze gospodarczej.
3. Dla gospodarki:
- Koncentracja kapitału z drobnych oszczędności, - Racjonalna alokacja kapitału oparta na stopie zwrotu, - Płynność instrumentów finansowych,- Możliwość finansowania długu publicznego.
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie:
A) 16 kwietnia 1991 roku – I sesja giełdy, notowania 5 spółek, B) 1992 - zwiększenie z jednej do dwóch sesji w tygodniu,C)1 998 - wprowadzenie instrumentów pochodnych:
– kontraktów terminowych na indeks WIG-20, - warrantów na akcje Elektrimu i indeks NIF,-Notowań praw do nowych akcji BRE.
D) 1999- Subindeksy sektorowe (TECHWIG) E) 2000 – obligacje korporacyjne i certyfikaty inw. Fund Inw. SkarbiecF) 2003 – notowanie praw pierwszeństwa poboru akcji NETIA, opcje na Indeks WIG-20, kontrakty terminowe MID WIG, notowana pierwsza spółka zagraniczna Bank Creditanstaldt G) 2005 Obecnie na GPW jest notowanych około 250 spółek.
WARSET - to większa dostępność i płynność transakcji na GPW:
a) jednostką transakcyjną jest pojedynczy papier wartościowy (początkowo handlowano blokami od 50 do 500 akcji),b) możliwość kreowania nowych produktów, c) obecność drobnych inwestorów internetowych,d) powiązanie obsługi transakcji z analizą techniczną,
e) pięć sesji w tygodniu:- sesja notowań ciągłych dla akcji i obligacji - 6 godzin,
- sesja kontraktów terminowych - 7 godzin.
Właściwości systemu informatycznego WARSET:
- udoskonalone oprogramowanie Giełdy Paryskiej (aplikacje w Amsterdamie, Brukseli, Lisbonie, Toronto i Sao Paulo),
- superkomputer TANDEM firmy H-P, COMPAQ,
- może przetwarzać do kilku miliardów operacji dziennie (na giełdach NYSE i NASDAQ ilość operacji ok.1 mld. dziennie),
- zaprojektowany do międzynarodowej integracji warszawskiej giełdy,
- możliwości operacyjne obsługują szerszą gamę zleceń,
- duża szybkość pracy i generowania informacji analitycznych,
- każdą transakcję przetwarza indywidualnie (bez konsolidacji),
- przekazuje zlecenia i informacje przez INTERNET i satelitarnie.
Rodzaje zleceń realizowanych na GPW
1.Pierwszy typ zleceń: "bez limitu":
- atrakcyjne dla tych, którzy chcą bez ograniczeń cenowych, szczególnie w danym dniu, kupić lub sprzedać określoną ilość akcji.
- Inwestorzy liczą, że dokonają transakcji po kursie zbliżonym do kursu zamknięcia z możliwym odchyleniem w granicach widełek.
Zlecenia bez limitu występują w trzech odmianach, ograniczających ryzyko:
1.PCRO - zlecenie typu PCRO - na fixing
- oznacza to zlecenie typu: "Po Cenie Rynkowej na Otwarcie", a precyzyjnie, tylko na fixing otwarcia. Ryzykiem jest tu określona maksymalnie skala wahań, zależnie od instrumentów, od 10-15%.W konsekwencji nie można składać zleceń PCRO w systemie notowań ciągłych lub w czasie dogrywki na pozostałe papiery. Jeżeli duży kontrakt nie będzie zrealizowany w całości, to pozostała część kontraktu zostanie potraktowana na zasadzie Zlecenie z Limitem Ceny równym ostatnio zawartej na rynku transakcji, co stanowi dodatkowe ryzyko dla inwestora.
2.
PCR - zlecenie typu PCR - po cenie rynkowej,
jako zlecenie bez limitu:
- można składać tylko w systemie notowań ciągłych,
- jest realizowane natychmiast po złożeniu zlecenia,
- po najlepszej cenie oczekujących ofert przeciwnych (kontrofert).
W przypadku braku odpowiedniej ilości ofert przeciwnych i wykonania po najwyższej cenie tylko części zlecenia, pozostała część zlecenia będzie oczekiwała na transakcje z limitem ceny, równym kursowi ostatniej transakcji.
3. PKC - zlecenie typu PKC, czyli po każdej cenie, jako zlecenie bez limitu ceny:
a) jeżeli inwestor nie chce ryzykować dokonania transakcji tylko w części złożonego zlecenia, może złożyć zlecenie PKC, czyli bez limitu ceny.
b) Ten typ zlecenia składa się jako ofertę:
- w każdej fazie systemu NC lub
- w systemie 2F, na bieżący fixing, ale bez dogrywek.
2.Typ zleceń z limitem - zlecenie z limitem ceny (czyli, taniej nie sprzedam, lub drożej nie kupię) jest to klasyczne zlecenie realizowane przez tych, którzy obserwują rynek i nie chcą zdawać się na przypadek. Limit ceny może być określony:
- dla sprzedaży jako minimalna cena dla sprzedaży lub
- dla kupna, jako maksymalna cena kupna:
Limit ceny wyznacza się w formie:
- wartości w złotych,
-
określa się procentowo do wartości nominału papieru (obligacji),
- określa się punktowo, np. dla WIG- 20 kupno od 1620 pkt.
3.Zlecenia z dodatkowymi warunkami wykonania -
zlecenie z warunkiem minimalnej wielkości wykonania
Wmin (MIN).
Aby zabezpieczyć się przed kupnem niewielkich, śladowych ilości akcji, utratą okazji i zapłaceniem kosztów prowizji. Ten typ zlecenia stosuje się w systemie notowań ciągłych lub w 2F, w fazie dogrywki, po ustalonej cenie.
4.Zlecenie typu WUJ -
czyli z warunkiem wielkości ujawnionej
- jest to produkt dla dużych inwestorów, którzy chcą nabyć lub sprzedać duży pakiet papierów wartościowych, i nie chcą dezorganizować rynku, tj. głębokiej zmiany kursu i wykupu lub wyprzedaży przez pozostałych inwestorów. Zlecenie realizowane jest następująco: kto chciałby nabyć 100 tys. akcji, godzi się ujawniać kupno tylko części zlecenia (wartość ujawniona), na przykład 5000 akcji, wówczas po zakupie pierwszej partii 5000 akcji, ujawniona zostanie dalsza część zlecenia na kolejne 5000 tysięcy akcji. Procedura powtarza się, aż do realizacji całego zlecenia. Dwie formy WUJ - Inwestor z limitem aktywacji ( LimAkt ) zleca alternatywnie:
a) limit realizacji, czyli - na jakich warunkach cenowych akceptuje transakcję, albo
b) zlecenie PKC ("po każdej cenie").
Oznacza to, że transakcja LimAkt występuje w dwóch odmianach określanych po angielsku:
a) STOP LIMIT - gdy, po uaktywnieniu staje się zleceniem z limitem ceny.
b) STOP LOSS - gdy, po uaktywnieniu staje się zleceniem PKC.
Oba typy zleceń stosowane w systemie notowań ciągłych oraz przed fixingiem.
Termin realizacji zlecenia
- Obok typu zlecenia, jego wielkości i ewentualnych ograniczeń, kolejną ważną decyzją inwestora jest określenie terminu jej realizacji przez biuro maklerskie, czyli ważności zlecenia. Stosuje się zlecenia:
- tylko na dzisiaj, czyli do końca bieżącej sesji giełdowej,-
do konkretnej daty,
-
do końca miesiąca,
- bez określenia terminu, czyli do czasu realizacji lub anulowania zlecenia.
5.Zlecenia natychmiastowe - na dzisiaj, występują w dwóch postaciach:
1.WiN - ważne do pierwszego wykonania, co oznacza, że zlecenie zostanie wykonane w całości lub w części gdy zajdą warunki określone w zleceniu. Jeżeli ilość papierów w kontrofertach będzie zbyt mała, zlecenie zostanie zrealizowane tylko częściowo,
2. WuA - wykonaj lub anuluj, to zlecenie, które zostanie odrzucone, jeżeli w systemie komputerowym nie zostaną spełnione warunki zlecenia.
Mechanizm kształtowania kursów na giełdzie - transakcji dokonuje się na dwa sposoby:
1. rynek kierowany zleceniami - większość giełd światowych - ( w Polsce) - podstawą określania kursu bieżącego są oferty kupna lub sprzedaży zawarte w zleceniach złożonych na daną sesję według kolejności ich rejestracji, po równoczesnym uporządkowaniu zleceń według cen. Zakłada się, że o kształtowaniu się cen na rynku oraz o cenie konkretnej transakcji decydują inwestorzy, gdyż nie można zrealizować transakcji niezgodnej ze zleceniem.
2. rynek kierowany cenami – (Giełda w Londynie, aukcje):
- kreatorami kursów są instytucje pośredniczące biorące na siebie ryzyko cenowe,
- Inwestorzy dokonują kupna lub sprzedaży papierów wartościowych z domem maklerskim, z którym inwestor może negocjować cenę.
- technika ta jest stosowana na giełdzie w Londynie i na rynkach pozagiełdowych.
Sposoby ustalania cen (KURSÓW) giełdowych:
- kurs jednolity, ustalany jeden raz na sesję, gdy nie ma notowań ciągłych, a sesje odbywają się dwa razy dziennie (fixingi),
- kurs zmienny, płynny, stosowany jest w systemie notowań ciągłych, pod wpływem bieżącego napływu zleceń kupna lub sprzedaży. Sesja rozpoczyna się od kursu otwarcia, ustalonego na podstawie ofert złożonych przed sesją. Cena każdej transakcji staje się kursem bieżącym, na zakończenie ustala się kurs zamknięcia,
- kurs rozpiętościowy wówczas, gdy dla danego papieru inny jest kurs kupna i kurs sprzedaży. Występuje taka sytuacja gdy papiery te są przedmiotem obrotu na rachunek pośredników liczących sobie prowizję, np. w biurach maklerskich, w kantorach.
Indeksy giełdowe - wartości liczbowe (punktowe), zagregowane, o stałym algorytmie zapewniającym porównywalność wyników, wyrażające bezpośrednio sytuację na giełdzie wyróżnionej, jednorodnej zbiorowości instrumentów lub całej populacji spółek giełdowych, a pośrednio będące miernikami koniunktury gospodarczej w danym kraju. Indeksy są również traktowane jako instrumenty finansowe pochodne:
- kwotowane na podstawie instrumentów bazowych;
- wykorzystywane do dokonywania transakcji terminowych.
Wskaźniki giełdowe - są to liczby względne, charakteryzują zmianę poziomu danego zjawiska w stosunku do jego wartości w okresie bazowym. Informują o sytuacji na giełdzie. Wzrost tych wskaźników oznacza poprawę sytuacji, a spadek pogorszenie.
WSKAŹNIKI GIEŁDOWE:
a) indeksy cenowe:
- WIG 20- Warszawski Indeks Giełdowy 20-opisuje stan koniunktury 20 spółek o największych obrotach i kapitalizacji z rynku podstawowego.
- Tech WIG- opisuje stan koniunktury spółek należących do tzw. Segmentu Innowacyjnych Technologii.
- MIDWIG- opisuje stan koniunktury 40 średnich spółek giełdowych z rynku podstawowego z wyłączeniem 20 najlepszych.
- NIF- opisuje stan koniunktury Narodowych Funduszy Inwestycyjnych.
b) indeksy dochodowe:
- WIG-Warszawski Indeks Giełdowy opisuje koniunkture wszystkich spółek notowanych na rynku podstawowym.
- WIRR -Warszawski Indeks Rynku Równoległego – akcje wszystkich spółek notowane na rynku równoległym.
c) giełda również wprowadza tzw. subindeksy sektorowe.
Rynek instrumentów pochodnych - jest młody i rozwija się intensywnie. Wyróżnia się etapy:
- początek rozwoju rynku to lata siedemdziesiąte, gdy wprowadzano pierwsze instrumenty futures na giełdach USA,
- wczesny rozwój, gdy następowały szybkie przyrosty z niskiego pułapu obrotów, głównie w USA, to druga połowa lat osiemdziesiątych.
- rozkwit, czyli upowszechnienie się operacji w skali światowej, to dopiero druga połowa lat dziewięćdziesiątych.
Instrumenty pochodne są klasyfikowane jako:
A. kontrakty wymienne - gdzie dany instrument reprezentuje inny, bazowy instrument, jak:
1. ADR - świadectwa depozytowe typu ADR albo amerykańskie kwity depozytowe, (American Depositary Receipt)
- są to papiery wartościowe na rynku amerykańskim stanowiące ekwiwalent papierów wyemitowanych i znajdujących się w obrocie poza Stanami Zjednoczonymi.
Odpowiadająca wielkości emisji ADR liczba np. akcji jest wyłączona z obrotu i zdeponowana w banku powierniczym.
ADR są papierami funkcjonującymi na ogólnych zadach, tj. uprawniają do dywidendy, upoważniają do głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy,
oraz do prawa poboru.
Często są to przeniesione na rynek amerykański obligacje.
2. GDR - świadectwa depozytowe typu GDR
- globalne kwity depozytowe jako odpowiednik ADR na rynku europejskim, określane jako Global Depositary Receipt.
3. Warranty
4. SWAPY - transakcje swapowe, czyli zamienne dotyczą zamiany wierzytelności dużych podmiotów, nawet krajów, głównie rozwijających się, często z udziałem konsorcjów bankowych. Obejmują np.:
- zamianę długu na obligacje, akcje lub pożyczki długoterminowe,
- zamianę kredytów na obligacje lub akcje,
- zamianę zobowiązań w pewnej walucie na inną walutę.
Są to instrumenty stosowane przez dużych inwestorów instytucjonalnych, towarzystwa inwestycyjne i emerytalne, często jako
narzędzie konwersji lub restrukturyzacji zadłużenia w interesie wierzycieli.
5. REPO - transakcje typu REPO (repurchase)
- rodzaj umowy pożyczki pod zastaw papierów wartościowych z prawem ich odkupu.
Rozwijają się od połowy lat siedemdziesiątych polegają na zaciąganiu pożyczek celem finansowania zakupu papierów wartościowych, które są zabezpieczeniem tych pożyczek, dzięki nim rozszerzają się możliwości inwestowania. Stosuje się najczęściej do zakupu obligacji skarbowych, jeżeli koszt uzyskania pożyczki jest niższy od oprocentowania tych obligacji.
Inwestorzy korzystający z techniki finansowania REPO:
- inwestorzy indywidualni i instytucjonalni.
- firmy dealerskie, które odsprzedają zakupione na kredyt instrumenty finansowe.
- banki udzielające kredytu, które celem ograniczenia własnego ryzyka (obniżającego równocześnie koszt zaciągniętego kredytu), przechowują nabyte papiery wartościowe we własnym depozycie.
B. kontrakty terminowe - gdy instrumenty są przedmiotem operacji terminowych, czyli realizowanych w przyszłości:
1. kontrakty forward -
specyficzna umowa kupna sprzedaży pomiędzy dwiema stronami, z których jedna zobowiązuje się do dostarczenia, a druga do przyjęcia towaru (instrumentu
bazowego, np. waluty, akcji, towaru, czy indeksu giełdowego),w ściśle określonym terminie w przyszłości, na warunkach określonych z góry, czyli w ilości, jakości i po cenie określonej w momencie zawarcia umowy.
Przedmiot i miejsce transakcji, sposób zawarcia, warunki umowy oraz jej zabezpieczenia i rozliczania jest tu zupełnie dowolny.
Istotą transakcji forward jest oddalenie momentu przeniesienia własności przedmiotu umowy w stosunku do terminu zawarcia umowy.
Oznacza to, że towar zostanie wydany w przyszłości na indywidualnych warunkach, określonych z góry, bezpośrednio przez strony transakcji.
2. kontrakty futures - specyficzna terminowa umowa kupna sprzedaży, w której:
- transakcja zawierana jest na zorganizowanym rynku publicznym, czyli
na giełdzie,
-
przedmiotem kontraktu jest ściśle określony instrument finansowy oferowany do tego typu transakcji, np. waluty, akcje, wybrane towary, czy indeksy giełdowe,
-
terminy przeniesienia własności w przyszłości są stałe, ściśle określone przez giełdę,
- standaryzowana jest wielokrotność transakcji i sposób jej zawierania (umowa, opłaty, zabezpieczenie, rozliczenie).
Transakcje terminowe typu futures
zawierane są na giełdach terminowych na wystandaryzowane produkty odnośnie przedmiotu obrotu i terminów realizacji.
Ułatwia to negocjacje, rozliczenia, skraca czas i koszty.
To kontrakty bezwarunkowe. Oznacza to, że zawarta umowa w sprawie wielkości kontraktu, ustalonej ceny i przyszłego terminu realizacji ma charakter obowiązujący dla stron. Ryzyko jest tu związane ze zmianami cen (kursów) kontraktów terminowych do bazowych. Występuje tu symetria ryzyka.
Oznacza to, że jeżeli sytuacja zmieni się w stosunku do początkowych oczekiwań jako przesłanek kontraktu, to w konsekwencji jedna ze stron poniesie stratę (redystrybucja wartości).
3. kontrakty opcyjne - opcja jest szczególnym przypadkiem transakcji futures, w której tylko jedna strona umowy, mianowicie nabywca opcji, ma prawo do odstąpienia od umowy.
W istocie opcja polega na osiąganiu korzyści z tytułu zmian i wahań wartości instrumentów
w perspektywie do kilku miesięcy
(max. do jednego roku). Przedmiotem kontraktów opcyjnych mogą być:
1. akcje 2. obligacje,3. waluty,4. stopy procentowe,5. indeksy giełdowe,6. towary jako standardowe kontrakty surowców mineralnych, płodów
rolnych, metali i złota.
C. instrumenty hybrydowe:
- pojawiły się dopiero w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych,
- obecnie są charakterystycznym zjawiskiem na największych rynkach
• finansowych,
- powstają z łączenia instrumentów pierwotnych i pochodnych obejmując elementy konstrukcji różnych instrumentów finansowych, np. dualne obligacje walutowe jako obligacje z osadzonymi opcjami walutowymi.
Dwa typy opcji na rynku:
1.opcje europejskie - można realizować tylko w ściśle określonym terminie,
2. opcje amerykańskie - można realizować od dnia zakupu do ostatniego dnia ich ważności, co zwiększa swobodę i elastyczność działania kupującego.
Zysk jest tu różnicą między wartością przyszłej ceny rynkowej akcji w momencie wygaśnięcia kontraktu i wartością bieżącą zawartego kontraktu.
Do rozliczeń wykorzystuje się bazowe ceny rynkowe.
Nie zrealizowane opcje wygasają.
Transakcje opcyjne charakteryzuje asymetria uprawnień, gdyż wystawca opcji ma obowiązek ją zrealizować także wtedy, gdy transakcja jest dla niego niekorzystna.
Przyczyny wprowadzenia opcji:
- Zwiększenie oferty produktowej giełdy- Zapotrzebowanie rynku na opcje- Pomyślny rozwój rynku opcji na WIG20
- Termin debiutu - wrzesień 2005
Zawieranie transakcji opcyjnej - „Transakcja Call option” daje nabywcy prawo do nabycia instrumentu po określonej cenie w przyszłości, w dacie wyznaczonej w umowie dnia (jest to europejski Call). Jeżeli ta możliwość zakupu jest określona w wyznaczonym dniu lub wcześniej, mamy do czynienia z amerykańskim typem transakcji „Call”
Wartość opcji określa różnica między rzeczywistą wartością akcji a kosztem jej nabycia na zasadach opcji.
Operacja terminowa typu „Put” (europejska i amerykańska) operacja typu "Put" pozwala nam podjąć decyzję lub odstąpić od sprzedaży akcji. Różnicę między umówioną ceną a niższą od niej rzeczywistą ceną akcji w dniu realizacji stanowi o wartości transakcji opcyjnej typu PUT.
W transakcji sprzedaży terminowej typu Call
- nabywca zarabia na przyroście wartości a sprzedawca traci różnicę między ceną, na którą się wcześniej zgodził, a bieżącym kursem w dniu realizacji transakcji.
Aktywa sprzedającego są tu zobowiązaniami kupującego. Transakcje opcyjne są zawsze korzystne dla wywołującego transakcje, gdyż jeżeli byłyby niekorzystne, to wywołujący transakcje może od ich realizacji odstąpić. Zarobek kupującego jest stratą sprzedającego. Nikt nie zmuszał go do tej transakcji.
Zawierając transakcję wcześniej po określonej cenie, miał na celu różne swoje interesy, np. płynność, oczekiwania pogorszenia się notowań, pesymistyczne prognozy itp. Sprzedający, który nie ma papierów ale je już sprzedaje, będzie musiał je zakupić przed datą wygaśnięcia transakcji. Oznacza to możliwość zarobku gdy cena akcji spada, lub stratę gdy cena akcji wzrośnie (gra na spadek lub wzrost).
Standard instrumentu:
1.Instrument bazowy
- 21 akcji- Akcje spółek na które są wystawione kontrakty terminowe- Początkowo w obrocie - opcje na akcje 1,2 spółek
2.Mnożniki
- Identyczne jak dla futures na akcje- Dla pozostałych instrumentów bazowych zapewniające wartość opcji około kilkunastu tys. złotych
Standard kontraktu:
1.Kursy wykonania
a)Odległości pomiędzy kursami wykonania - 5%-10%
b) Na nowy termin wygaśnięcia wprowadzane są do obrotu
- 1 seria ATM- 2 serie OTM- 1 seria ITM
c)Wprowadzanie nowych serii do obrotu:
- Na identycznych zasadach jak dla opcji na WIG20
- Zasada zapewniająca zawsze przynajmniej jedną serię OTM
Standard:
1.Styl wykonania - europejski
2. Sposób rozliczenia - pieniężnie
3. Kurs rozliczeniowy - identyczny jak dla futures na akcje
Zasady obrotu - notowania ciągłe (9:00-16:20):
1.Krok notowania - identyczny jak dla futures na akcje
2.Widełki - 5% wartości instrumentu bazowego
3.Kurs odniesienia - wartość teoretyczna wyznaczona z modelu Black-Scholes
4.Operacje stabilizujące rynek przez Animatorów
Operacje na papierach:
1.Modyfikacja:
- Kursu wykonania; - Liczby akcji na opcję
2. Operacje na papierach
a) Prawo poboru:
- modyfikacja tylko w przypadku jeżeli wartość teoretyczna prawa poboru jest większa niż x% kursu akcji; - w efekcie modyfikacji: kurs wykonania zmniejsza swoją wartość oraz liczba akcji przypadająca na jedną opcję zwiększa swoją wartość.
b) Dywidenda:
- modyfikacja tylko w przypadku jeżeli kwota dywidendy na akcję przekracza x% kursu akcji.
- modyfikacja kursu wykonania - pomniejsza się kurs wykonania o nadwyżkę kwoty dywidendy na akcje ponad x% kursu akcji.
- liczba akcji przypadająca na jedną opcję pozostaje bez zmian
.
c) Split - zmiana wartości nominalnej (split):
- modyfikacja kursu wykonania - zmiana w identyczny sposób jak zmienia się wartość nominalna akcji; - modyfikacja liczby akcji przypadających na jedną opcję - zmiana w odwrotny sposób jak zmienia się wartość nominalna akcji.
Wskaźniki analizy technicznej:
1.Greckie współczynniki - delta, gamma, theta, vega, rho
2.Parametry wyceny:
- Zmienność implikowana- Stopa dywidendy- Stopa procentowa
3.Indeks zmienności