Wpływ kryzysu na dobrobyt w polskich gospodarstwach domowych

Kryzys to znane każdemu zjawisko, w ekonomii oznaczające okres załamania gospodarczego, charakteryzujące się gwałtownym i dużym zmniejszeniem produkcji, realnych dochodów społeczeństwa i wzrostem bezrobocia. Choć mogłoby się wydawać, że nie dotyka nas bezpośrednio to jednak każde gospodarstwo domowe odczuwa jego skutki. Najlepszym przykładem na to jest światowy kryzys ekonomiczny, którego początek pojawił się na nowojorskiej giełdzie w 1929 roku. W Polsce wtedy trwał wyjątkowo długo, bo aż do 1935 roku. Najwięcej było go widać w górnictwie i przemyśle ciężkim. Spadek produkcji przyczynił się do pogorszenia się sytuacji finansowej przedsiębiorstw a co za tym idzie, również małych gospodarstw domowych. W takiej sytuacji rozwinęła się monopolizacja, w związku z czym ceny artykułów wzrosły, a więc nawet jeśli dochód gospodarstw domowych się nie zmienił, to dochód realny znacznie się zmniejszył. Bierzemy oczywiście pod uwagę to, że dochód się nie zmienił, ale byłoby to fałszywym stwierdzeniem, bowiem dochód albo się znacznie zmniejszył, albo dużo ludzi całkiem straciło pracę- w okresie największego kryzysu stopa bezrobocia w Polsce wynosiła aż 43%.

Kryzys ten, doskonale znany większości ludzi z historii, nazywany jest Wielkim Kryzysem od tamtego wydarzenia nie pojawił się na szczęście żaden upadek gospodarczy tej wielkości. Jednak nie oznacza to, że nie ma takich kryzysów wcale, byłoby to bowiem niemożliwe. Ostatnio najbardziej dał się we znaki kryzys z lat 2007-2010. Zaczął się od zapaści na rynku pożyczek hipotecznych wysokiego ryzyka w Stanach Zjednoczonych. Wiązało się to ściśle z zaciąganiem kredytów na kupno nieruchomości- kredyty były nisko oprocentowane, a ceny nieruchomości rosły. W następnych latach banki zaczęły podnosić oprocentowanie, co skutkowało tym, że część ludzi przestało spłacać zaciągnięte kredyty, banki zajmowały hipoteki, a ceny nieruchomości spadały z powodu braku popytu na nie. W tym celu w 2007 roku banki znów obniżyły oprocentowanie- było ona mniej więcej na poziomie 2%.

Symbolem kryzysu 2007-2010 jest upadek banku inwestycyjnego Lehman Brothers. Następnie zaczęły upadać następne, a te, które przetrwały, poniosły ogromne straty. Ceny nieruchomości cały czas malały. W połowie 2008 roku kryzys rozprzestrzenił się również na Europę. Banki ogłosiły redukcję zatrudnienia. W ten sposób kryzys stał się nie tylko finansowy, ale i gospodarczy. Zadłużenie osobiste w połaczeniu z rosnącym bezrobociem spowodowały spadek konsumpcji (głównie wśród Amerykanów). W tym samym czasie w Polsce, z obawy przed znacznym spadkiem cen nieruchomości, banki zmniejszyły akcję kredytową. Spadły ceny akcji na wszystkich giełdach. Inwestorzy, nie ufając bankom, zaczęli inwetsować w surowce, co spowodowało duży wzrost ich cen w latach 2007-2008, natomiast zmniejszenie zapotrzebowania na nie poskutkowało z kolei spadkiem cen.

Początkowo kryzys omijał gospodarkę Polski. Później jednak przeniósł się również tu z powodu takich czynników jak ograniczenie akcji kredytowej przez banki, atak spekulacyjny na polską walutę i znaczne obniżenie wartości złotego oraz problemy finansowe w przedsiębiorstwach z opcjami walutowymi. Nie znaczy to, że sytuacja Polski była bardzo zła, wręcz przeciwnie, na tle innych państw była oceniana pozytywnie. Kryzys gospodarczy w Polsce był znacznie mniej odczuwany niż w innych krajach regionu. W II kwartale 2009 roku Polska jako jedyny kraj w Unii Europejskiej zanotowała wzrost PKB (1.4% w stosunku do 2008 roku). Na jego wzrost miał pozytywny wpływ zwiększony eksport netto oraz spożycie ogółem, a także dobre wykorzystanie fundusze unijnych oraz inwestycje prowadzone w wyniku przygotowań do Euro 2012.

Istotnym zagadnieniem jest to, czy kryzys ten, chociaż teoretycznie nie dotknął Polski znacząco, miał wpływ na gospodarstwa domowe? Według danych Głównego Urzędu Statystycznego dotyczących rynku pracy przeciętne zatrudnienie w przedsiębiorstwach w 2008 roku coraz bardziej malało i osiągnęło najniższy poziom w ostatnim kwartale 2009 roku, natomiast wzrost notuje się od początku 2010 roku. Największe spadki zatrudnienia zanotowano w sektorze przetwórstwa przemysłowego, natomiast najmniejsze w zakwaterowaniu i gastronomii. Bezrobocie również zaczęło rosnąć na początku 2009 roku, nie zanotowano jednak jego spadku- według danych ciagle ono wzrasta i w marcu tego roku wynosiło już 12.7% (dla porównania na początku 2009 roku wynosiło ono 11.1%). Spadek bezrobocia nastąpił w 2010 roku i aż dotąd nie zmnienił się znacząco, utrzymuje się na poziomie około 9.7%. Wpływ kryzysu widać również w wynagrodzeniach. W latach kryzysu zmniejszyły się znacznie (nawet o połowę), ale w danych z 2011 roku widać ich powolny wzrost. Co ciekawsze, ceny produktów w 2007 roku znacznie wzrosły, lecz już w nastepnych latach kryzysu malały- jest to dowodem na to, że choć dochody realne gospodarstw domowych zmniejszyły się, to nie odczuwały one tego znacząco, ponieważ ceny usług były niższe. Znaczący wzrost cen następuje dopiero teraz, kiedy kryzys dobiegł końca (z wyjątkiem rekreacji, kultury i łączności). W porównaniu do 2010 roku wzrosły one o 1.1%. Co ciekawsze, wzkaźnik ufności konsumenckiej, dosyć wysoki w 2008 roku, spadł drastycznie w 2009 r.

Polskie gospodarstwa domowe były przygotowane na kryzys. Wskazują na to dane stwierdzające, że wstrzymano się z dokonywaniem ważnych zakupów w latach kryzysu i zwiększono oszczędności. W związku z tym kryzys nie dotknął szczególnie polskich obywateli ponieważ znali oni wydarzenia ze świata, wiedzieli że kryzys nadejdzie również do Polski i wczesniej odpowiednio się na to przygotowali.

Korzystałam z danych statystycznych zamieszczonych na stronie internetowej GUSu (www.stat.gov.pl)