WPŁYW TEATRU NA WYCHOWANIE DZIECI NA PODSTAWIE SZTUKI "CZARNOKSIĘŻNIK Z KRAINY OZ"

Dzieciństwo jest okresem decydującym o rozwoju przyszłej osobowości człowieka. Dzięki kontaktom ze sztuką dziecko rozwija myślenie, wyobraźnię, poznaje skutki zachowań bohaterów, wnika w ich przeżycia. Teatr ma duże znaczenie w procesie rozwoju społeczno-moralnego dziecka, wyostrza zmysł obserwacji rzeczywistości, potęguje uczucia społeczne. Wczesne kontakty ze sztuką, teatrem pozwalają wyrobić u dziecka nawyk odwiedzania ośrodków kultury jako miejsca atrakcyjnego spędzania wolnego czasu, zachęcają do rozwoju własnej twórczości. Od najdawniejszych czasów ludzie interesowali się teatrem , starając się przekazywać w nim treści aktualne i ponadczasowe. Teatr miał bawić i uczyć. Teatr łączy w sobie różne dziedziny twórczości artystycznej: literaturę, plastykę, muzykę, taniec i ruch sceniczny. Teatr wpływa na rozwój intelektualny i moralny. Poprzez teatr można w dzieciach rozwijać ich sprawności intelektualne: percepcję, uwagę, pamięć, wyobraźnię, myślenie, ale przede wszystkim bogaci dziecięcą wiedzę o świecie i o człowieku, umożliwiając im odkrywanie piękna i brzydoty, czynów szlachetnych i złych. Zatem przyswajane przez dzieci wartości poznawcze, estetyczne i moralne stają się czynnikami kształtującymi ich rozwój umysłowy. Teatr wpływa na rozwoju psychiczny, umysłowy i moralny dziecka. Poprzez treści i zawarte w sztuce idee rozszerza horyzonty umysłowe dziecka i jego życiowe doświadczenie. Umożliwia mu przeżywanie wzruszeń, gdyż dziecko utożsamia się z losem bohaterów. Te elementy dają możliwość kształtowania wielu pozytywnych cech charakteru: wrażliwości estetycznej, moralnej, społecznej.

Sztuką, która z pewnością przekazuje małemu widzowi ponadczasowe wartości jest "Czarnoksiężnik z krainy Oz". Zarówno dzieci jak i dorośli wiedzą, że bajka opowiada o losach dwunastoletniej dziewczynki, Dorotki, która mieszka na farmie w Kansas razem z wujkiem i ciocią. Gdy jej sąsiad chce uśpić jej psa Toto, ucieka wraz z nim. Spotkany jednak na drodze profesor Marvel namawia ją do powrotu. Wtedy tornado porywa ją wraz z psem do magicznej krainy Oz. Dorotka pragnie wrócić do domu, ale żeby tego dokonać musi udać się do Szmaragdowego Miasta, gdzie mieszka czarnoksiężnik. Tylko on może też obronić ją przed zemstą Złej Czarownicy z Zachodu, na której siostrę spadł dom Dorotki. Na swej drodze spotyka Stracha na Wróble, który potrzebuje rozumu, Cynowego Drwala, który pragnie serca, oraz Tchórzliwego Lwa, któremu brak odwagi. Wszyscy wierzą, że czarnoksiężnik im pomoże, zanim dopadnie ich Zła Czarownica. Jak widać w bajkach przedstawianych w teatrze pojawiają się dobre jak i złe moce. W nich nie tylko dobro zwycięża zło, często ten kto jest mały i słaby jak np. Dorotka wygrywa z silnym i potężnym, czyli ze Złą Czarownicą. A to budzi w dziecku nadzieję i napawa optymizmem. Dzieci z tej bajki dowiadują się, że tchórzem jest ten kto bije czy źle traktuje mniejszego, słabszego od siebie. Zatem pod koniec sztuki dzieci Tchórzliwego Lwa zaczynają spostrzegać jako bohatera. Dorotka razem ze spotkanymi po drodze przyjaciółmi prosi Czarnoksiężnika o pomoc. Ale nie proszą go o jakieś przyziemne rzeczy, dobra materialne, ale o takie wartości jak serce, mądrość, odwaga, które mogą pozytywnie wpłynąć na ich osobowość. Dorotka prosi jedynie o powrót do domu, bo tam czuje się najlepiej i tęskni za bliskimi. Te słowa uświadamiają dzieci, że dom, rodzina choćby niewiadomo jaka była jest najważniejszą wartością. Tam znajdzie miłość i wsparcie w trudnych chwilach. Czarnoksiężnik Oz stawia im jeden warunek, który muszą wykonać, aby spełnił ich prośby - chce aby zgładzili złą Czarownicę z Zachodu. Po jej spotkaniu mały widz przekonuję się, że za zło i okrucieństwo, które chciała zadać Dorotce i jej towarzyszom, spotka ją zasłużona kara. Zła Czarownica po tym jak chciała spalić Stracha, Drwala oddać na złom, a Lwa przeznaczyć do powozu zostaję przypadkiem zgładzona przez Dorotkę, która myjąc podłogę przewraca wiaderko z wodą, pod wpływem której Czarownica rozpuszcza się. Śledząc dalej przedstawienie dzieci dowiadują się, że za wielkim i groźnym Ozem, nie kryje się nikt więcej jak zwykły człowiek. Słowa Dorotki uświadamiają im, że Oz powinien się wstydzić swojego postępowania, że udając kogoś innego, oszukując stał się takim samym złym człowiekiem. Dzieci w ten sposób uświadamiają sobie, że kłamstwa i oszustwa prędzej czy później wyjdą na jaw. Przyjaciele są zawiedzeni i rozczarowani tym, że ich prośby nie zostaną spełnione. Ale Oz uświadamia im, że tak naprawdę nie potrzebują czarów. Strachowi uświadamia, że im będzie starszy tym będzie mądrzejszy, a Lew przecież przez całą drogę pomagał i nie uciekł ze strachu, czyli tak naprawdę nie potrzebuje odwagi bo już ją w sobie ma. Jedynie problem Dorotki pozostaje nierozwiązany. Ale i tu z pomocą przychodzą jej przyjaciele, którzy radzą jej udać się do Czarownicy z Południa. Ta z kolei uświadamia jej, że trzewiczki, które miała od początku zaniosą ją wszędzie, pomogą dostać się jej do ukochanego domu. Długa droga i trudy jakie spotkały Dorotkę zanim w końcu trafiła do domu, pokazują małemu widzowi, że życie na skróty jest nudne. Pokazuję, że wybierając dłuższa, krętą drogę zawsze może spotkać wartościowych przyjaciół, którzy wesprą go i wskażą drogę. Sztuka pokazuje, że każdy problem da się rozwiązać, a postać Czarownicy z Północy uświadamia dzieciom, że bezinteresowna pomoc słabszym, prędzej czy później zostanie nagrodzona.

Dzieci dzięki tego typu przedstawieniom teatralnym zaczynają postrzegać ludzkie zachowania oraz ich konsekwencje. Dowiadują się, jakie wartości są cenione, poprzez jednoznaczne pokazanie kogo i za co spotyka nagroda lub kara. Dzieci poznają abstrakcyjne pojęcia, takie jak dobro, zło, sprawiedliwość, miłość, przyjaźń i wiele innych. Uczą się wrażliwości, zachowań prospołecznych oraz empatii dzięki przeżywaniu wydarzeń wraz z bohaterami. Ponadto w bajkach jasno i wyraźnie przedstawione są postacie męskie i żeńskie, dzięki czemu dziecko uczy się przypisanych im ról społecznych, odkrywając także swoje miejsce w społecznym systemie. Dzięki bajkom także poznaje język literacki, zapoznając się z jego bogactwem i nabywając umiejętność poprawnego wysławiania się. Dziecko przeważnie utożsamia się z postacią głównego bohatera; towarzyszy mu w wędrówce, razem z nim przeżywa radość, strach, smutek czy ból, nawiązuje przyjaźnie, stawia czoła wrogom, podejmuje wyzwania, odpoczywa i bawi się. Dzięki tej identyfikacji zapoznaje się z całą gamą emocji, uczuć i postaw. Uczy się zachowań społecznie akceptowanych oraz tych, które są potępiane, sposobów reagowania w trudnych sytuacjach oraz zaspokajania różnych potrzeb. Dzieci dzięki bajkom tworzą własny system norm i zasad, rozszerzają samoświadomość. Teatr może być siłą pobudzającą intelekt i wyobraźnię, może rozwijać ambicje twórcze i stawiać wymagania w sposób pobudzający, może ukazywać nowe horyzonty światopoglądowe. Dzieci głęboko przeżywają treść bajek, opowiadań, baśni - nie są ich biernymi odbiorcami. Chętnie naśladują w zabawach i inscenizacjach postępowanie bliskich im bohaterom. Często same tworzą z niezwykłą pomysłowością, interesujące opowiadania i historyjki. Bajki to najbliższe dziecku utwory, w których świat realny miesza się z fantastycznym i razem tworzą zrozumiałą rzeczywistość. Dziecko w świecie bajek może spotkać przyjaciół, przeżyć wspaniałe przygody a przede wszystkim pozbyć się lęku. Bajka jest narzędziem służącym nadrzędnemu celowi, jakim jest edukacja. Może pomóc we wprowadzeniu ważnych treści wśród śmiechu i zabawy, odgrywając tym samym istotną rolę w wykreowaniu osobowości człowieka. Ma pozytywny wpływ na rozwijające się dziecko: uczy zachowań społecznych, pomaga nabrać wiary w siebie, w swoje możliwości. Poprzez teatr następuje naturalna, samoistna nauka postaw tolerancji, partnerstwa, współżycia w środowisku rówieśników. Silna, wrodzona potrzeba fikcji i fantastycznego przekształcania rzeczywistości świata, tęsknota dziecka do tego, by być kimś, aby czynnie uczestniczyć w wielkiej, fantastycznej przygodzie, stanowi wdzięczne pole do kształtowania wielu pozytywnych cech charakteru: wrażliwości estetycznej,

moralnej i społecznej. Animizm* i antropomorfizm*, które cechują myślenie dziecka, powodują, że tak chętnie ucieka ono w świat ożywionych przez siebie przedmiotów.

W teatralnych doświadczeniach i przygodach kształtuje się u dziecka specyficzne, głębokie przeżycie artystyczne, będące podstawą wszelkiej, późniejszej recepcji teatru. Małe formy teatralne i zabawy twórcze – to bogate źródło satysfakcji, początek prawdziwych przeżyć, które dokonują się i realizują przy żywym, pełnym i autentycznym zaangażowaniu małego widza. Małe dziecko żywo reaguje na bodźce estetyczne, które dostarczają mu w kontakcie z otaczającą rzeczywistością przyjemnych wrażeń i radości. Cieszą je barwy, kształty, dźwięki, ruch. Doznaje wielu estetycznych wzruszeń obcując z codziennym otoczeniem, przyrodą. Łatwo poddaje się również oddziaływaniu sztuki, bądź jako widz i słuchacz, bądź gdy sam odtwarza utwory artystyczne, śpiewa piosenki, mówi wiersze, tańczy itp. Obcowanie dziecka z realnym światem i ze sztuką wpływa także na powstawanie jego różnych upodobań i oceny piękna.

Stosunek małego dziecka do piękna, do wartości estetycznych cechuje duży subiektywizm. Upodobania i wzruszenia estetyczne dzieci są powiązane z ich osobistymi potrzebami, dążeniami, pragnieniami. Podoba im się to, co przynosi radość, dobre samopoczucie, odprężenie lub nowe wrażenia. Silnie odczuwają te elementy piękna, które się łączą z treścią ich zabaw z działaniem oraz zaspokajają potrzebę uznania w oczach własnych i w oczach rówieśników. Dziecięce upodobania artystyczne mają więc swoisty charakter. Dzieci pociąga jaskrawość, krzykliwość, bogaty wygląd osób czy przedmiotów. Śmieszą je groteskowe kształty, deformacja, rubaszny sposób zachowania, zamaszyste gesty itp. cieszą je również błahostki i podobają się im różne przedmioty codziennego użytku. W ten sposób dziecko gromadzi w dzieciństwie zasób wzruszeń estetycznych, prostych i zarazem osobistych, związanych z codziennym życiem. Odczuwając bądź oceniając piękno lub brzydotę, dziecko zwraca uwagę na takie cechy przedmiotów i istot, które wywołują w nim niechęć, wstręt, obawę lub są przejawem zniszczenia, starości, ułomności. Na powstanie swoistych upodobań dzieci ma także wpływ opinia rówieśników. Dzieci liczą się również z opinia dorosłych, a szczególnie łatwo zaszczepić im różne uprzedzenia estetyczne. Własne kryteria stosowane wobec realnych przedmiotów i istot odnosi także dziecko do sztuki: do obrazów, utworów literackich, piosenek, biorąc pod uwagę ich treść. Niewątpliwie oddziałuje na dzieci artystyczna struktura całości tych utworów, a więc również ich forma. Wrażliwość estetyczna łączy się jednak u dziecka z intuicyjnym odczuwaniem wartości sztuki.

Dziecko uczestnicząc w spektaklu teatralnym dowiaduje się, że za dobry czyn spotyka nagroda, za zły - kara, i właśnie na tym polega wychowawcza wartość nie tylko teatru ale i bajek, baśni.

* Animizm (łac. anima - dusza) to cecha myślenia dziecięcego, stan postrzegania świata, które przypisuje posiadanie "duszy" i żywotność lalkom i innym przedmiotom.

* Antropomorfizm (z greckiego "anthropos" - człowiek, "morfe" - kształt), w religioznawstwie i etnologii przypisywanie ludzkich cech istotom, którym one z natury nie przynależą: zwierzętom i tworom przyrody nieożywionej.