Podział pytań ze względu na Cel. Wywodzi się od S.L. Payney’a i zawiera 9 rodzajów pytań

Podział pytań ze względu na ich cel

Pytania wprowadzające

np. Czy w twoim środowisku koleżeńskim zdarzają się dyskusje na tematy religijne?

Pytania o opinie

np. Jakie organizacje Pana zdaniem mogą najbardziej przyczynić się do rozwiązania nabrzmiałych problemów Polski?

Pytania o fakty

np. Które z wymienionych przedmiotów są w posiadaniu Pańskiej rodziny

Pytania o wiedzę

Mają na celu sprawdzenie czy respondent ma wiedzę na dany konkretny temat czy wręcz przeciwnie. Nie są spotykane zbyt często w badaniach socjologicznych tym niemniej pojawiają się w kwestionariuszach. Dzięki nim jesteśmy w stanie sprawdzić jaki jest udział np. w kulturze

Pytania o źródła informacji

np. Skąd czerpiesz informacje o sprawach politycznych i gospodarczych

Pytania o motywy

np. Co zdecydowało o podjęciu przez Pana pracy w tej kopalni

Pytania o sugestie

np. Jaki charakter powinna mieć organizacja, do której chciałbyś należeć

Pytania sondujące

np. Czy chciałby pan coś jeszcze dodać?

Pytania uzupełniające

np. Co pan ma na myśli

Podział pytań ze względu na ich budowę

Pytania zamknięte logicznie

np. Czy jest pan właścicielem warsztatu samochodowego

Pytania otwarte w sensie logicznym

np. Co stałoby się z Polską, gdyby wszyscy ludzie przestali wierzyć w Boga? Zastanów się i napisz, jakie skutki spowodowałoby to. Postaraj się napisać o tym jak najobszerniej

Pytanie zamknięte technicznie (pragmatyczne) – jest to pytanie któremu towarzyszy przygotowana przez badacza lista odpowiedzi (lista ta zwana jest kafeterią) z której respondent wskazuje jedną lub kilka

Pytanie otwarte technicznie (pragmatyczne)

np. Prosimy o wypowiedź, czego oczekuje pan od nowo wybranego Sejmiku Samorządowego Województwa śląskiego?

Pytanie zamknięte logicznie i zamknięte technicznie

np. Czy jesteś jedynakiem?

1. Tak 2. Nie

Pytania otwarte logicznie i zamknięte technicznie

np. Dlaczego chodzisz do kina?

- aby uwolnić się od monotonii, zapomnieć o kłopotach

- aby spędzić wolny czas, kiedy nie ma nic innego do roboty

- aby dowiedzieć się czegoś nowego, ciekawego

- aby się zabawić, przyjemnie spędzić czas

- aby przeżyć emocje

Pytania zamknięte logicznie i otwartymi technicznie

np. Proszę wpisać swoją płeć …………………..

Pytanie otwarte logicznie i otwarte technicznie

np. Co zmienilibyście państwo, aby skutecznie przeciwdziałać alkoholizmowi w środowisku studenckim

Kryteria które muszą spełnić pytania zamknięte:

Poprawność logiczna: odpowiedzi muszą być tak formułowane aby respondent nie miał wątpliwości, że jeden wariant jest rzeczywiście różny od drugiego

Poprawność merytoryczna

Poprawność teoretyczna: warianty odpowiedzi muszą odpowiadać problematyce zadanego pytania.

Podział pytań zamkniętych

Podział wynikający z różnego usytuowania dawanych do wyboru odpowiedzi

Odpowiedzi wbudowane są w treść pytania

np. Czy po zrealizowaniu reformy służby zdrowia i wprowadzeniu kas chorych możliwości leczenia poprawiły się czy też nie?

Odpowiedzi nie są wbudowane w treść pytania

np. Czy chciałby pan aby pana dzieci były

1. Wierzące

2. Niewierzące

3. Jest mi to obojętne

Podział pytań zamkniętych koncepcja N. Belnapa 3. Kryteria

Sposób prezentowania alternatyw (odnosi się do kwestionariuszowych pytań zamkniętych)

1.

1. Podział. Pytania zaczynają się od słowa CZY rozstrzygają, czy zaistniało jakieś zdarzenie

Przyjęło się za K. Ajdukiewiczem pytania ROZSTRZYGNIĘCIA

np. Czy Wasz zakład pracy miał trudności z wykonaniem zadań produkcyjnych w pierwszym półroczu bieżącego roku?

2. Podział. Pytania zaczynają się od słowa KTÓRY nakłaniają respondentów do wyboru jednej lub kilku wersji odpowiedzi spośród wielu możliwych

Przyjęło się za K. Ajdukiewiczem pytania DOPEŁNIENIA

np. Który z poniższych rodzajów muzyki jest obecnie odzwierciedleniem ideałów, celów lub pragnień czy też dążeń Pana(i) waszych rówieśników

Pytania technicznie zamknięte

2.

Żądanie wyboru

np. Czym głównie kierował się pan podejmując studia? Proszę podkreślić tylko jedną z proponowanych możliwości odpowiedzi.

3.

Żądanie rozszerzenia zupełności

np. Jaki sposób zachowywania się młodych obywateli naszego kraju w obecnych warunkach społecznych i politycznych jest – Twoim zdaniem najbardziej wskazany? Wybierz jedną odpowiedź

Wyróżniamy kilka rozszerzeń zupełności:

- minimalne rozszerzenie zupełności (zaznacza przynajmniej jedną z wielu możliwych odpowiedzi0

- ograniczone rozszerzenie zupełności (ograniczenie wyboru do kilku trzech, czterech odpowiedzi)

- maksymalne rozszerzenie zupełności (respondent zaznacza wszystkie dotyczące go warianty)\

- nieokreślone rozszerzenie zupełności (badacz nie umieścił informacji co do liczby odpowiedzi do zaznaczenia. Tego rodzaju sytuacja to BŁĄD

Podział pytań zamkniętych propozycja W. Friedricha 2 kryteria (geneza)

Dzieli całe pytanie (wraz z odpowiedziami) na dwa zasadnicze elementy:

1. Część ewokatywna – odnosząca się do przedmiotu

2. Część respondentywna – zawierająca listę możliwych do wyboru wariantów odpowiedzi

Część respondentywna PODZIAŁ PYTAŃ ZAMKNIĘTYCH

K. Kistelski wyróżnia dwa typy pytań zamkniętych

- typ pytań z dwuczłonową alternatywą odpowiedzi

- typ pytań z wieloczłonową alternatywą odpowiedzi ( termin zaproponowany przez S. Nowaka)

P.B. Sztabiński

- pytania dychotomiczne

- pytania kafeteryjne, których cechą charakterystyczną jest przedstawienie badanemu przynajmniej trzech wariantów odpowiedzi i które dzielą się na:

• wieloalternatywne

• z szeregowaniem alternatyw

• skale

Z. Szostkiewicz dzieli pytania na:

- alternatywne

- kafeteryjne, dzielone dalej na różne podtypy

Z. Gostkowski natomiast proponuje podział pytań ze względu na to, ilu odpowiedzi może udzielić respondent:

- pytania z jedną odpowiedzią

- pytania z nieograniczoną liczbą odpowiedzi

- pytania z ograniczoną liczbą odpowiedzi

Podział (rodzaje) pytań zamkniętych z punktu widzenia budowy ich części respondentywnej.

1.Pytania w formie alternatywy (pytania dychotomiczne)

Najprostsze, najłatwiejsze w odbiorze pytania technicznie zamknięte. Możliwa jest do wyboru tylko jedna z dwóch wzajemnie wykluczających się odpowiedzi „albo-albo”

np. Czy był pan karany sądownie (lub przez kolegium do spraw wykroczeń)

tak

nie

W pytaniach o poglądy, wiedzę, opinie, postawy stosuje się odpowiedzi typu ani tak ani nie, nie mam zdania, trudno powiedzieć

np. Czy wśród znanych Panu ludzi są tacy, którzy mają przywileje

tak

nie

trudno powiedzieć

2. Pytania z wieloczłonową alternatywą (wieloalternatywne, pytania z listą, pytania z kafeterią, pytania z wielokrotnym wyborem)

Istotą tego pytania jest zaprezentowanie respondentowi (przynajmniej trzech) wariantów odpowiedzi do wyboru

Składają się one z następujących części

1. Ze wstępu pytania, określającego, do jakiego wycinka rzeczywistości należy odnieść alternatywy

2. Z zadania, określającego, ilu wyborów może dokonać respondent

3. Z alternatyw jakościowych, będącymi odpowiedziami istotnymi

Przez jakościowy charakter alternatyw w pytaniu wieloalternatywnym rozumiemy to, że każda alternatywa wskazuje na różny aspekt zagadnienia poruszanego we wstępie pytania

np. Interesuje nas Twoje uczestnictwo w wykładach w tym roku akademickim. Które z przedstawionych twierdzeń dotyczy Ciebie

- chodziłem na wykłady ze wszystkich przedmiotów, bo były one obowiązkowe

- chodziłem na te wykłady, które ułatwiały przygotowanie do egzaminów

- chodziłem tylko na te wykłady, które uważałem za najbardziej rozwijające intelektualnie

Aby unikać zniekształceniu wyników badawczych pytania zamknięte z wieloczłonową alternatywą muszą odpowiadać pewnym warunkom poprawności:

1 Lista przedstawionych respondentowi wariantów (alternatyw) musi swym zakresem obejmować cały obszar poruszanego zagadnienia.

2 Przedstawiona lista wariantywnych odpowiedzi musi być tak zbudowana , by zakresy poszczególnych wariantów nie zachodziły na siebie

3 Wszystkie przedstawione badanym warianty odpowiedzi powinny być sformułowane na jednakowym poziomie ogólności

4 Wszystkie wymienione warianty odpowiedzi powinny być tak formułowane, aby cała lista była równoznaczna

a.) Pytania dyzjunktywne (naturalne gdzie jest tylko jedna odpowiedź)

Są to takie pytania zamknięte, którym towarzysz lista wariantów odpowiedzi zawierająca więcej niż dwie pozycje. Pytania metryczkowe (pytania o społeczno-demograficzne cechy badanych)

np. Którym kolejnym miejscem pracy jest dla Pana obecny zakład

1. pierwszym

2. drugim

3. trzecim

4. czwartym dalszym

b.) Pytania dyzjunktywne (sztuczne) Charakteryzuje się tym że badacz żąda od respondenta tylko jednej odpowiedzi formułując tzw. Kategoryczne rozszerzenie zupełności

np. Jaką postawę życiową uważa Pan za najlepszą bądź dającą najwartościowsze efekty. (Proszę podkreślić poprawną odpowiedź)

1. Aktywność w pracy zawodowej i społecznej

2. Zaangażowanie wyłącznie w pracy zawodowej

3. Zainteresowanie sprawami i problemami społeczno-zawodowymi i politycznymi, jednak bez szczególnego angażowania się w nie

4. Dbanie jedynie o własne (osobiste) sprawy i korzyści, osiąganie ich nawet kosztem innych ludzi

5. Dbanie o własne sprawy i osiąganie osobistych korzyści, jednak nie kosztem innych znanych mi osób

6. Równoczesne zaangażowanie w pracę zawodową i realizację osobistych celów

c.)Pytania koniunktywne (pytania w formie koniunkcji)

Są to pytania z kafeterią tak skonstruowaną, że umożliwia ona respondentowi wybór większej liczby wariantów odpowiedzi z przedstawionej mu listy

- minimalne roszczenie zupełności (podkreślić przynajmniej jedną odpowiedź)

np. Który spośród niżej wymienionych poglądów najbardziej charakteryzuje Twoje wyobrażenia o Bogu? Proszę podkreślić przynajmniej jedną odpowiedź

- ograniczone roszczenie (wymienienie ściśle określonej liczby wariantów spośród przygotowanych odpowiedzi)

- maksymalne roszczenie zupełności ( wskazanie wszystkich tych odpowiedzi które dotyczą respondenta)

- nieokreślone roszczenie zupełności (badacz nie wskazuje ile odpowiedzi może udzielić respondent)

d Pytania z szeregowaniem alternatyw (tzn. rangowanie)

Technicznie polega to na tym, że prosi się badanego o ponumerowanie według pewnego przedstawionego mu kryterium, wybranych wariantów odpowiedzi.

Wyróżniamy:

- rangowanie przechodnie (każdy wariant odpowiedzi musi otrzymać inny numer)

- rangowanie nieprzechodnie (zdecydowanie rzadziej stosowanie, polega na tym, że kilku pozycjom z listy można przypisać ten sam numer)

np. Proszę ustawić kolejno wymienione niżej zawody według ich znaczenia w społeczeństwie [ponumeruj od 1 do 8 w wybranej przez siebie kolejności]

rolnik nauczyciel

stoczniowiec lekarz

hutnik architekt

murarz górnik

Kilka zaleceń co do stosowania pytań z szeregowaniem alternatyw

- respondentowi należy wyraźnie przestawić kryteria według których ma on dokonać rangowanie, wyrazić swoje preferencje

- poddane rangowanie pozycje listy muszą się między sobą wyraźnie różnić, tak aby respondent nie miał wątpliwości, że można je różnicować

- lista rangowanych pozycji powinna mieć rozsądna długość, na ogół przyjmuje się ze tych pozycji nie powinno być więcej niż kilkanaście.

Pytania z szeregowaniem alternatyw za pomocą porównywania parami

Sposób ten polega na tym ze prosi się respondenta o dokonanie wyboru jednej cechy, opinii, poglądu w ramach każdej przedstawionej mu par cech, opinii czy poglądów. Zamiast więc przedstawić badanemu listę jakiś pozycji i prosić go o ich porangowanie, prezentujemy te same pozycje ułożone w pary według zasady „każda z każdą”.

Liczba par wyliczana jest ze wzoru n(n-1):2

N- liczba pozycji (cech, ocen, poglądów) poddany wzajemnemu porównaniu.

Pytania – skale (grupa pytań wieloalternatywnych)

Istota pytań skal jest zawsze jakieś stopniowanie, hierarchizowanie zjawisk, poglądów i przypisywanie (na ogół przez badacza, ale w niektórych przypadkach także przez respondenta) poszczególnym pozycjom określonych wartości liczbowych. Na liczbach tych dokonuje się następnie odpowiednich obliczeń

3 - stopniowa skala jednostronna

np. Czy wykonywana przez Pana praca wymaga wysiłku fizycznego

1 tak potrzebny jest Duzy wysiłek fizyczny

2 potrzebny jest przeciętny wysiłek fizyczny

3 nie praca ta nie wymaga wysiłku fizycznego

4 - stopniowa skala jednostronna

np. Jak oceniasz stan środowiska naturalnego? (oceń według skali ocen szkolnych)

a. w kraj ….……

b. na Śląsku ……….

c. w swojej miejscowości ………

5 – stopniowa skala jednostronna

np. Jak często spotyka się pan z wyżej wymienionymi osobami

1 codziennie

2 przynajmniej raz w tygodniu

3 przynajmniej raz w miesiącu

4 kilka razy w roku

5 rzadziej

11 – stopniowa skala jednostronna (poziomy sposób graficznej wersji skali)

np. używając skali od 0 do 10 oceń następujące sprawy w odniesieniu do każdej z partii działających w naszym systemie

1 Twoja skala i założeniach i celach działania tej partii ………………………….

2 …………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………….

SKALA OCEN DO TEGO PYTANIA

0………….1………..2……….3…………..4……….5………….6………….7………….8………..9……….10

Zupełny brak wiedzy pełna wiedza

3 – stopniowa skala dwustronna (w odniesieniu do trzech projektowanych faktów

np. Czy miałby pan coś przeciwko temu, by przez małżeństwo weszły do Pana rodziny

Osoby tak jest mi to obojętne nie

1) przyjezdne z byłych terenów wschodniej Polski

2)przyjezdne z innych regionów Polski

3) zasiedziałe tu od pokoleń

4 – stopniowa skala dwustronna

np. Czy ogólnie biorąc, jest Pan zadowolony z wykonywanej obecnie pracy?

1 Zdecydowanie tak

2 Raczej tak

3 Raczej nie

4 Zdecydowanie nie

5 – stopniowa skala dwustronna

np. Czy w ciągu ostatnich trzech lat warunki życia w Pana mieście (dzielnicy), ogólnie biorąc, poprawiły się?

1. Bardzo się poprawiły

2. Trochę się poprawiły

3. Pozostały bez zmian

4. Trochę się pogorszyły

5. Bardzo się pogorszyły

6. Trudno powiedzieć

Błędy skali:

- niesymetryczność skali

- wzajemne przemieszczanie pozycji skali,, przedstawianie ich niezgodnie z logiką stopniowania

- nierozdzielenie (niejasne, nieprecyzyjne) sformułowanie poszczególnych pozycji przedstawianej respondentowi skali. Nie bardzo wiadomo, w czym tkwią różnice poszczególnych pozycjach skali

np. Jak często oglądasz TV

- od czasu do czasu

- codziennie

- w sobotę i niedzielę

- nie oglądam w ogóle

- nieprecyzyjność kryteriów, według których respondent ma oceniać zjawiska czy procesy

Dyferencjał semantyczny.

Jest to nieco odmienna od poprzednich technika skalowania, polegająca na ilościowej ocenie wrażenia wywieranego na respondencie przez przywołane przez badacza przedmioty, zjawiska. Stosuje się ją najczęściej do analizy stereotypów, opinii, postaw.

Pytania - tabele (zamknięte)

Różnią się od innych tego rodzaju pytań jedynie formą zapisywania ich w kwestionariuszu. Są to mianowicie pytania zamknięte przedstawiane respondentowi w postaci tabel o różnej konstrukcji (choć zauważmy, że zdarzają się także pytania otwarte zapisane w formie tabel, ale stanowią one rzadkość). Istota pytań – tabel polega na tym, że zawierają one właściwie nie jedno, ale kilka czy nawet kilkanaście pytań „zagregowanych” razem, wówczas gdy dotyczą one podobnego problemu i gdy charakteryzują się takim samym sposobem odpowiadania na nie. W tabelkach zamyka się różne rodzaje pytań zamkniętych

np. Czy znasz następujące organizacje zajmujące się działalnością o charakterze ekologicznym?

Nazwa organizacji TAK NIE

a Ruch „Wolę być”

b Polski Ruch Ekologiczny

c ……………………………………

d inne jakie? …………………

Podział pytań ze względu na zakres podejmowanej przez nie problematyki

Pytania Globalne

Są to takie pytania, których celem jest uzyskanie od respondenta odpowiedzi dotyczącej złożonych, wieloaspektowych procesów, zjawisk, faktów. Nazywa się je globalnymi dlatego, że domagają się krótkiej odpowiedzi dotyczącej zagadnień, które z natury swej są bardzo złożone, są kompleksami całościowymi składającymi się z wielu składowanych elementów

np. Czy uważasz, że ruchy ekologiczne są skuteczne?

1 tak

2 nie

3 nie wiem

Pytania szczegółowe

Formułowanie pytań kwestionariuszowych

1. Każde pytanie musi wynikać z celu badawczego, z hipotezy czy pytania badawczego.

2. Pytanie powinno mieć budowę zrozumiałą dla wszystkich badanych, zdania powinny być możliwie krótkie i proste

3. Należy unikać mieszania czasów i form, przy czym najkorzystniej jest zwracać się do respondentów w formie osobowej.

4. Należy dbać o to by każde pytanie kwestionariuszowe miało rzeczywiście formę pytania, a nie wywoławczego hasła

5. Każde zadane respondentowi pytanie nie musi być sformułowane tak, aby nie przekraczało ono jego możliwości percepcyjnych, by nie wymagało ponadprzeciętnych predyspozycji pamięciowych

6. Należy unikać takich pytań na które respondent musiałby udzielić odpowiedzi społecznie nieaprobowanej

7. Każde pytanie powinno odnosić się tylko do jednego zagadnienia

8. Nie należy formułować pytań sugerujących jakakolwiek odpowiedź

9. W kwestionariuszu nie powinno umieszczać się takich pytań, co do których jest duże prawdopodobieństwo, że udzielone na nie odpowiedzi będą nieszczere

10. Zarówno pytania jak i odpowiedzi powinny być tak sformułowane aby nie budziły wątpliwości dla obu stron procesu komunikacyjnego

11. Zadawane respondentowi pytanie powinno mu wyraźnie mówić, jaką mieć jego odpowiedź

12. Pytania powinny być tak formułowane, aby dawały możliwość udzielenia wystarczająco wyczerpującej odpowiedzi

BŁĘDY

Rodzaje wad pytań wg K. Lutyńskiej

- wady strukturalne

- wady związane z niedostosowaniem pytania do informacyjnego zapotrzebowania badacza

- wady związane ze zbytnia trudnością pytania

- wady związane ze zbytnią drażliwością pytania

- wady związane z faktu, że pytanie jest sugerujące

Rodzaje błędów w pytaniach kwestionariuszowych wg G. Babińskiego

- błędy logiczne

- błędy merytoryczne

- błędy sytuacyjne

- błędy techniczne

1. Jednym z najczęściej występujących błędów jest błąd multiplikacji –pytanie odnosi się do więcej niż jednego zagadnienia

2. błędy w językowym zapisie pytań

3. Brak pytań filtrujących

4. Zbyt trudne sformułowania pytań

5. Błąd polegający na fałszywym założeniu znawstwa – polega na pytaniu respondenta o fakty, zjawiska, które zdaniem badacza powinien znać podczas gdy w rzeczywistości może tak nie być.

6. Złe skalowanie

7. Błąd polegający na jednoczesnym pytaniu o fakty o opinie o nich

8. Zbyt skomplikowane tabele

9 Błędy dotyczące pytań zamkniętych z alternatywnymi odpowiedziami

Np. Czy Pana zdaniem osoby posiadające gospodarstwo rolne są gorszymi pracownikami Waszego przedsiębiorstwa?

Tak

Nie

10 Poważnym błędem jest taka sytuacja, kiedy treści pytania nie odpowiadają zaproponowane w kafeterii odpowiedzi.

11 Przypisanie respondentowi postawy przez niego nie reprezentowanej

Trudności pytań kwestionariuszowych ( ocena stopnia trudności)

Pierwsza metoda oceny stopnia trudności pytań polega na tym, że poszczególne pytania i cały kwestionariusz poddaje się pod osąd sędziów ekspertów. Sędziowie Ci oceniają pytania pod katem językowym, metodologicznym i pod względem poziomu wymaganych możliwości percepcyjnych. Praktyka dowodzi zresztą, że przygotowanie dobrego narzędzia – kwestionariusza – samodzielnie przez jedną osobę jest bardzo trudne.

Druga metoda to próbne pilotażowe badania terenowe w trakcie których weryfikuje się przygotowane narzędzie .

Trzecia metoda oceny stopnia trudności kwestionariusza to tzw. Wielowymiarowa analiza stopnia trudności pytań, proponująca analizę każdego pytania w czterech wymiarach
- odbioru słuchowego pytania

- rozumienia zdania stawianego w pytaniu przed respondentem

- rozumienia alternatyw

- formułowania odpowiedzi

Zakończenie kwestionariusza

1 Podziękowanie za udział w badaniu

2 Prośba o sprawdzenie czy udzielono odpowiedzi na skierowane do respondenta pytania

3 Prośba aby respondent wpisał swoje uwagi

Struktura kwestionariusza

1