WYKŁAD 1: Podział nauk i metodologii badawczej

1. MOWA / JĘZYK:

• służy do porozumiewania się

• używamy go bezwiednie [nikt z nas nie zastanawia się nad tym, że mówi]

• każdy z nas posiada tę umiejętność

• jest ona nabyta od urodzenia [niemowlak słysząc ludzi uczy się pojedynczych słów]

• powszechnie używa się do tego celu języka

1. LINGWISTYKA= NAUKA O JĘZYKU = JĘZYKOZNASTWO

• wykorzystuje elementy intencjonalne wiedzy na temat języka

2 POZIOMY LINGWISTYKI
WIEDZA IMPLICYTNA [JASNA]
człowiek potrafi łączyć słowa za pomocą składni, ale robi to nieświadomie [nie musi wiedzieć, jak to robi, ważne by umiał zastosować w praktyce] nieświadome, ale poprawne stosowanie języka

1. TEKST DLA LINGWISTY TO:

• byt konkretny [zauważalny za pomocą zmysłów – dotyk, mowa, pismo]

• byt jednostkowy= niepowtarzalny [każdy tekst powstaje w innej sytuacji, intencji, myśli, miejscu]

• zjawisko momentalne [zjawisko jednego momentu; istnieje krótko; w danej sytuacji, momencie

TEKST
MÓWIONY
niepowtarzalny [zależy od sytuacji]

• powstaje, kiedy autor ma wiedzę implicytną i elementy eksplicytnej

• jest tworzony na zasadzie reguły, systemów konstruowania [SYSTEM JĘZYKOWY]

• najpierw powstaje w głowie, potem jest zapisany, powiedziany

• zapisany nie jest równy mówionemu

1. SYSTEM JĘZYKOWY

• twór abstrakcyjny [zbiór reguł, które możemy wykorzystać]

• ma charakter społeczny [wszyscy nosiciele języka mają wspólny system, który pozwala na tworzenie tekstów]

• trwały [funkcjonuje jako pewna trwała, która nie wyklucza ewolucji (np. kobieta raz się ubierze na niebiesko, raz na zielono, ale to ta sama kobieta); wszyscy podobnie nazywamy niektóre rzeczy]

• to znajomość reguł tworzących system

WYKŁAD 2:

1. MODEL SYSTEMÓW JĘZYKOWYCH

• przybliżony obraz systemów językowych

• językoznawca wykorzystuje to w swojej pracy, ale też:

• przedmiot materialny

- istota określenia nauki

- może być wycinek rzeczywistości istniejącej (w tym wypadku język).

• przedmiot formalny

- punkt widzenia owego przedmiotu materialnego

- na język można różnie patrzyć i opisywać go, w ten sposób dany punkt widzenia pociąga za sobą, skutek badania

- różni językoznawcy mogą różnie patrzyć na język

• cel zależy jak się patrzy są związane

• metoda z wyborem czynnika formalnego

• Jeżeli wycinek, który badamy jest nauką to nazywamy go metanauką, np. metalingwistyka (metajęzykoznawstwo).

• JĘZYKOZNAWSTWO-> METAJĘZYKOZNASTWO -> META,METAJĘZYKOZNASTWO

• METALINGWISTYKA =METAJĘZYKOZNASTWO = NAUKA O NAUCE JĘZYKA

• METANAUKA = BADANIE O RZECZYWISTOŚCI

1. ETAPY BADANIA

• to zadawanie pytań naukowych

• proces badawczy polega na wnioskowaniu i wyciąganiu sądów

ISTOTNE W BADANIACH JEST
ZADANIE PYTANIA
coś nie jest oczywiste, więc stawiamy pytanie. pytanie naukowe to takie, które ma 4 cechy: - poprawne- my możemy odpowiedzieć jednoznacznie i tak odpowiedź się może pojawić musi być ono sensowne i jednoznaczne! -> jest JEDNA odpowiedź na to pytanie. trafne- jest poprawne; oparte na prawdziwych założeniach. zasadne- jest trafne i posiada zasadną cechę racji postawienia go w nauce. rozstrzygalne- zasadne i gdy istnieje sposób rozstrzygnięcia i możliwość odpowiedzi jednej z dwóch możliwych -> tzn mamy 2 odpowiedzi i możemy tylko jedną z nich.

• SEMANTYKA [badanie znaczeń]

PODZIAŁ LOGICZNY:
1
funkcja porządkująca [BINARNOŚĆ]

• Tworzenie klasyfikacji [podział tego, co dzielimy] i typologii [i-szy schodek rozdziału/ np. dzieli nasz rok na facetów i babki- typologi!]

• ze względu na jakiś czynnik wyznaczamy przynajmniej 2całości. Ale już: ładny- nie ładny, zdolny- niezdolny - to jest klasyfikacja!

• cechy podziału:

• adekwatny - po podsumowaniu musimy czytać całość np. jak podzieliłem rok, to dalej jest rok. (tzn. dzielimy jakąś całość na części; po przeczytaniu tych części musi nam zostać znowu ta całość- to jest jak spis treści na początku książki)

• rozłączy - elementy 1 rozbioru nie mogą być równoznaczne drugiemu zbiorowi, (tzn. jeden rozdział nie może być taki sam jak rozdział kolejny)

• TYPOLOGIA:

• nie zawsze podział jest ścisły i jednoznaczny

• elementy definicji rzeczywistej, które nie są jednoznacznie

• wyjątek od reguły potwierdzający regułę typologii to części bliskie typowi, ale nie odpowiadają typowi. trzeba sobie wyznaczyć coś, co byłoby jednym obrazem i każdy przypasowywać jak najbliżej typu [prototyp (jest to typ, który jest w centrum, wokół którego działamy)

PROTOTYP- idealny element modelowy, któremu przysługuje jakaś wybrana cecha, albo jednoznacznie ta cecha mu nie przysługuje- kluczowa rola dla podziału!!!

• Wnioskujemy [wyprowadzamy sądy z innych sadów]

• PRZESŁANKI- stanowią podstawę wnioskowania.

• WNIOSKI- ogólniejsze, wypowiadane (-)

• PRZESŁANKI- sądy jednostkowe, szczegółowe

• INDUKCJA - od szczegółu do ogółu [ma charakter uprawdopodobniający Przedmiotem wnioskowania jest niezawodna logika- DEDUKCJA]

• DEDUKCJA – odwrotna od indukcji

• kierunek to budowanie tzw. Systemów dedukcyjnych, które stanowią swoisty system, w którym da się wyodrębnić słownik i elementy tego słownika i relacje, jakie zachodzą.

• przyjęcie tzw. Aksjomatów (podstawowej formuły, której nie definiujemy). Na aksjomatach budujemy wnioski kolejno, jak mamy reguły z tych przekształceń; wyprowadzamy wówczas formuły pochodne, czyli teorematy.

• DEDUKCJA JEST ZAWSZE NIEZAWODNA!

• TEOREMATY – wnioski pochodne z aksjomatów

WYKŁAD 3:

1. NAUKA

• zbiór zadań, sądów najczęściej formułowanych w wypowiedziach oznajmujących

• przypisane są do nich wartości: prawda[ASERCJA]i fałsz

1. RODZAJE WYPOWIEDZEŃ

SZCZEGÓŁOWE	OGÓLNE
np. drzewa mają duże korzenie	np. to drzewo ma korzenie
JEDNOSTKOWE [jeżeli dotyczą jednego elementu]

1. ZDANIE ANALOGICZNE

• taki sąd, któremu możemy nadać znaczenie prawdy lub fałszu

• np. mężczyzna jest kawalerem

1. ZDANIE SYNTETYCZNE

• nie można w nim na podstawie języka przypisać logicznej wartości analogicznej

• np. Jan jest Polakiem

WYJAŚNIENIE

• formułowanie prawdziwych zdań na podstawie nauki

• WYJAŚNIENIE MONOTETYCZNE [ budowanie z wielu zdań szczegółowych(na zasadzie dedukcji) sądu prawdziwego]

• WYJASNIENIE INDIOGRAFICZNE [ na zasadzie indukcji]

1. GLOTTOGONIA = GLOTTOGENEZA = NAUKA O POCHODZENIU JĘZYKA

• Przypuszczano, że język pierwotny musi się skądś wywodzić. Skoro istniał człowiek pierwotny, to musiał być prajęzyk. Snuto wiele teorii, które są tylko hipotezami zmieniającymi się na przełomie lat.

• Zainteresowanie tym tematem sięga starożytności. HERODAT zanotował historię króla, który po urodzeniu się bliźniąt rozdzielił je od siebie i świata. Chciał się przekonać w jakim języku będą mówić. W tym samym czasie bliźniaki wypowiedziały jedno słowo chleb [beko]. Słowo z frygijskiego. Król stwierdził na tej podstawie, że ów język jest najstarszym językiem świata.

• Średniowiecze to mocne znaczenie chrześcijaństwa. Za pierwotny język uważano hebrajski [bo tak zostało zapisane w Piśmie Świętym i pięknie uzupełniała to historia o wierzy Babel].

• Wiedza językowa wiązała się z czynnościami umysłowymi i zmysłami.

• Język to worek znaków rzeczywistości, które cos określają.

• Nie ma pewnych inf. na temat pochodzenia języka; możliwe są hipotezy:

TEORIE O POCHODZENIU JĘZYKA
ONOMATOPEICZNA
BAŁ – WAŁ zakłada ścisły związek języka z dźwiękiem korzenie: stoicyzm i IV w. p.n.e. XIX w. – język wyrósł od człowieka, który kształtował swój język naśladując środowisko naturalne

WYKŁAD 4:

2. JĘZYK

• system znaków

• powiązanych ze sobą

• służący do porozumiewania się

• tworzących strukturę

• uniwersalny [można nim przekazywać inf. ogólne]

• dwuklasowy [słownik i gramatyka]

• środek oddziaływania

• na człowieka, ludzi

1. POROZUMIEWANIE

• może się odbywać poza słowami [gesty, kody, alfabet morsa, mimika, mowa bębnowa]

• istotą dla niego, jest to, że pewien znak, sygnał coś oznacza

1. ZNAK

• wchodzą w systemy nazywane kodem [wtedy dany znak zaczyna coś oznaczać]

• cechy:

• postrzegalny zmysłowo

• musi istnieć nadawca i odbiorca znaku posługujący się tym samym kodem

2 STRONY ZNAKU:
SINIFIANT
oznaczający znak, symbol, kolor kolor zielony
RODZAJE ZNAKÓW
NATURALNE [SYMPTOMY]
mają odbiorcę nie mają nadawcy i celu oparte na przyczynach i skutkach np. spadające jesienią liście dają znak o porze roku RÓWNOCZESNE NIERÓWNOCZESNE przyczyna i skutek np. płonie ognisko – mamy czerwone policzki ŚLADY ZAPOWIEDZI wnioskowanie ze skutku o wczesnieśniejszej przyczynie ślady łap psa na śniegu wnioskowanie z istniejących dookoła warunków np. ciemne chmury = zapowiedź deszczu

2. ZNAK OKAZJONALNY

• znak mający w pewnym konkretnym momencie swoje znaczenie

• np. zaimki [Grażyna ma 12 lat. Jest ona (nie kto inny np. Kasia) zdolną uczennicą.]

1. PASIMOLOGIA / PAZIMOLOGIA

• nauka zajmująca się gestami w innych kulturach [służącymi porozumiewaniu się]

1. SYMBOL

• znak pomysłowości ludzkiej

• wytwór więzi społecznej

• dowód na dwustronność znaku [nadawca i odbiorca]

• przez swoje właściwości odsłania i uobecnia odbiorcy pewną dziedzinę egzystencjonalną [w jakiś sposób wartościowaną]

• wartość dla odbiorcy w pewnym przeżyciu np. żałoba [Polska - czerń / Korea – biel (u nas symbol czystości) ]

• rodzaje symboli:

• piktogramy [pismo obrazkowe]

• gr. ikony

• loga

• ideogramy [ oznaczające konkretne rzeczy, pojęcia]

• emotikiony

• ukryte w sztuce

• językowe

1. INDEKS

• charakteryzuje się stycznością na zasadzie znaczeniowej

• zbliżony termin do symbol / symptom

1. KOMUNIKACJA

• warunki komunikacji wg. Jacobsona:

NADAWCA

KOMUNIKAT KOD KONTEKST KONTAKT

ODBIORCA

WYKŁAD 6:

1. JĘZYK

• to system znaków

RODZAJE JĘZYKÓW:
NATURALNY
ŻYWY
MARTWE
ETNICZNE
POMOCNICZE

1. ZNAKI

• dla ludzi najważniejsze to: akustyczne [słyszalne] & optyczne [widzialne]

4 SUBKODY ZNAKOWE:
WZROKOWE [WZROKOWO - ]
NIETRWAŁE
ulotne [szybko przemijają] np. język migowy

WYKŁAD 7:

1. CECHY JĘZYKA NATURALNEGO

• konwencjonalność

• znaki są zrozumiałe nie same przez się, ale dzięki umowie społecznej

• cech ę tę naruszają wyrazy pozornie konwencjonalne:

• wyrazy ekspresywne [okrzyki itp.]

• wyrazy dźwiękonaśladowcze [np. miałczenie]

• dla znaku konwencjonalnego ważne jest moment, kiedy dana umowa została zawarta [lepiej mówić o UZUSIE SEMIOTYCZNYM (znaczeniowym), niż o mowie znaku, bo ona tak naprawdę nigdy nie została zapisana / uzus ma charakter umowy społecznej]

• foniczność

• znaki językowe są tworzone za pomocą dźwięków [pismo, język migowy czy alfabet Braila są wtórne (j.migowy i a.Braila odnoszę nas do pewnego wyrazu – nie znaku!)]

• ludzie dysponują oprócz formy fonicznej języka również forma graficzną [obraz liter]

• powoduje ogromną ekonomiczność języka

• dzięki niej tworzymy, rozumiemy i zapamiętujemy słowa

• służy porozumiewaniu się

• uniwersalność

• zdolność tworzenia dowolnych informacji

• możność mówienia o wszystkim

dwustopniowość	podwójna artykulacja języka DIAKRYT [fonemy] – mała jednostka bez znaczenia tworząca znak językowy
dwuklasowość	= tekstotwórczość = produktywność = otwartość system +gramatyka składa się z 2 klas słownik gramatyka [reguły pozwalające na tworzenie wypowiedzi] nie wszystkie znaki są otwarte [np. drogowe, system zapisu dziesiętnych i nieskończonych cyfr[np.3]; są one ZAMKNIĘTE (jednostkowe)]

• abstrakcyjność [zdalność]

• możność mówienia o zjawiskach abstrakcyjnych, przyszłych, ale tylko pomyślanych

• znak odnosi się do całego zbioru zjawisk jakoś ze sobą powiązanych

• porozumiewając się za pomocą języka możemy używać myślenia abstrakcyjnego np. pies [odsyła do konkretnego typu zwierząt, a nie zwierzątka]

• polisemiczność [kreatywność]

• metaforyczne lub metatoniczne posługiwanie się językiem odnosząc się do zjawisk, które nie maja nazwy

• dotyczy człowieka ludzkiego, jak i w niektórych przypadkach zwierzęcego

• np. DOCHODZIĆ[stan bycia daleko (dźwięk dochodzi z daleka) zostaje zamieniony na stan bycia blisko(dochodzę do domu – stan bycia blisko)]

• wymienność

• stosowany przez nadawcę i odbiorcę

• zdolność

• możność mówienia o faktach odległych w przestrzeni i czasie

• uczenie się języków drogą kulturową [nie genetyczną]

• nad używalność

• możemy mówić prawdę, ale też kłamać

• ciekawostka: zwierzęta tez umieją kłamać np. szympanse udają niepełnosprawne, gdy chcą cos osiągnąć

• samo zwrotność

• możność mówienia o samym sobie

• w języku można mówić o samym języku

WYKŁAD 8: Język jako system. Język jako użycie tego systemu.

1. WSTĘP DO WYKŁADU

• samą czynność mówienia należy odróżnić od pewnej potencji; możemy mówić, ale nie musimy

• np. wykładowca:

• ma potencję [ma system]

• używa tego systemu

1. SYSTEM A UŻYCIE SYSTEMU

• pierwszym, który odróżnił system od użycia systemu był Ferdynand de Soussere z nim Jan Badoine de Courtenay

2 TERMINY WPROWADZONE PRZEZ FERDYNANDA DE SOUSSANE OPISUJĄCE CAŁY SYSTEM I UŻYCIE
LANGUE
system, potencja język wraz z kodem i kompetencją abstrakcyjność społeczność[język dany jest całej społeczności] potencjalność [na bazie własnego systemu jesteśmy w stanie tworzyć własna wypowiedź] organiczność [słownik i gramatyka są ograniczone] psychiczność [istnieje w naszej psychice]

• ta opozycja jest szczególnie widoczna, kiedy w języku pojawia się nie tylko jednostkowe, nowe użycie, ale gdy wypowiedź jest odtwarzana[wcześniej zasłyszane i powtarzane wypowiedzi – znaczenie jest takie samo, ale sytuacja inna]\

• FRAZEMY

• punkty styczne Langue i Parole [np. dzień dobry (bezrefleksyjna, mechaniczna reguła grzecznościowa), świeżo malowane (nowa sytuacja)]

• produkty przywoływane bezrefleksyjnie [odtwarzane w danych sytuacjach]

• konkretne wytworzenie wypowiedzi języka[tekst oryginalny lub wynikający z danej konwencji]

1. ZJAWISKA

• charakter zdarzeniowy i wytworowy

1. MOWA

• to czynność i wytwór

1. JĘZYK

• charakteryzuje się użyciem kodu w:

• słownictwie

• gramatyce

• frazemach

• schematach zachowań gatunkach mowy GENERACH MOWY

1. TEKST

• rozmaicie definiowany

• każda dowolna i spójna wypowiedź ustna i pisemna

• wg językoznawców strukturalnych

• obiekt konkretny

• służy do przekazywania informacji na bazie języka abstrakcyjnego używanego w mowie lub piśmie

• przejaw istnienia języka

• wg nauki literaturoznawców

• obiekt językowy dzięki któremu zostało zrealizowane dzieło literackie

• inny wytwór komunikacji

• wg Dobrzyńskiej

• skończony i uporządkowany ciąg elementów językowych

• spełnia funkcje komunikacyjną

• to pierwszy globalny znak

• należy do PAROLE, bo ma wymiar pragmatyczny

• słownik terminów literackich

• wypowiedź utrwalona graficznie lub ustnie

• powstaje w obrazowo określonych systemach językowych

• zamknięta i skończona całość [z punktu widzenia treściowego]

• może być krótki lub długi

• wszyscy zakładają spójność semantyczną tekstu

TEKST JAKO:
CZYNNOŚĆ
ulotny jednostkowy powiązanie z: tu i teraz nadawcą i odbiorcą pierwotny [postać ustna] i wtórny [postać pisemna]

• sensowność

RÓŻNICA ROZUMIENIA
SUBIEKTYWNA [intencjonalna]

• obiekt

SPÓJNOŚĆ
SEMANTYCZNA = KOHERENCJA = LOGIKA