Temat: Mocarstwość we współczesnym świecie.
Siła państwa – ewolucja pojęcia i jego elementy
Mocarstw ość jest wielkością zmienną, co wiąże się z tempem postępu technologicznego
Siła państwa wg. Waltza sprowadza się do tworzenia warunków umożliwiających kontrolę środowiska międzynarodowego, a także zdolność do kontroli zachowań innych państw.
Hard Power – położenie geograficzne, potencjał militarny i ekonomiczny
Soft Power – oddziaływanie kulturowe, zdolności mobilizacyjne społeczeństwa, charakter przywództwa politycznego
Najlepszym sprawdzianem potencjałów państw jest konflikt zbrojny, w ramach którego dochodzi do porównania sił zmagających się stron.
Każdy z aktorów na arenie międzynarodowej dąży do efektywnego wykorzystania własnego potencjału w realizacji wytyczonych celów.
Cele powinny być dostosowane do środków.
Maksymalizacja wpływów wymaga dalekowzroczności w wytworzeniu dogodniej dla siebie sytuacji za pomocą dostępnych środków.
Nadmierne rozbudowane siły zbrojne mogą stanowić obciążenie dla gospodarki narodowej i prowadzić do kryzysu
Strategia siły państwa to również polityka percepcji jego potencjału.
Siła państwa – czynniki geograficzne, geopolityka
Położenie geograficzne, rozmiary państwa, ukształtowanie terenu i warunki klimatyczne, dostęp do morza.
Słowo geopolityka wprowadził Friedrich Ratzel. Porównał państwo do organizmu biologicznego, który potrzebuje ciągłych dostaw pożywienia. Dla państwa jest to ciągłe powiększanie terytorium, czyli uzyskiwanie przestrzeni życiowej – tak zwany Lebensraum.
R. Kjellen postrzegał geopolitykę w kategorii nauki o państwie, kładąc główny nacisk na terytorium, a nie na liczbę zamieszkującej je ludności.
Przedstawicielami klasycznej szkoły anglosaskiej geopolityki są Halford Mackinder i Alfred Thyer Mahan, których uważa się za prekursorów jej nowej odmiany – geostrategii.
Alfred Mahan był zwolennikiem koncepcji uznającej potęgę państwa w oparciu o siły morskie. Był przedstawicielem polityki imperialnej. Geostrategia – źródłem potęgi kraju było panowanie na morzach świata. Określił czynniki wpływające na realizację takiej polityki:
Położenie geograficzne
Rodzaj, kształt i długość linii brzegowej
Sposób sprawowania władzy w państwie rozumiany jako sprzyjanie stworzonej przezeń koncepcji
Liczba ludności
Charakter narodowy kształtujący zdolność do prowadzenia skutecznej polityki handlowej.
Halford Mackinder – kładł nacisk na potęgę lodową państwa. Dla niego „wyspą świata” była Europa, Azja, Afryka. W jej wnętrzu umieścił obszar centralny (heartland) tworzony przez Rosję, zachodnie obszary Chin, Mongolię, Afganistan, Beludżystan i Iran. Wyspę świata otaczały dwie strefy brzegowe: wewnętrzna i zewnętrzna. W strefę wewnętrzną wchodziły: Europa, Bliski Wschód, Indie, Chiny oraz basen Morza Śródziemnego. Drugą strefę zewnętrzną tworzyły Ameryka Północna i Południowa, Wielka Brytania, Australia, Japonia i Indonezja.
Wg Mackindera gwarantem mocarstw ości było sprawowanie pełnej kontroli nad obszarem centralnym. ( Aby sprawować władzę nad heartlandem należy władać Europą Wschodnią. Kontrola nad hertlandem oznacza władztwo nad wyspą świata, to z kolei oznacza władztwo nad światem)
Potencjał ludnościowy i ekonomiczny
Ludność w celu wykorzystania do sił zbrojnych
Najludniejszym państwem są: Chiny, Indie, USA, Indonezja, Brazylia.
Państwa wysoko rozwinięte : USA, Japonia
Potencjał ludzki nie może być ograniczony do liczby ludności, istotny również jest poziom jej wykształcenia, mobilności, stanu zdrowia czy wieku.
Elementy mające wpływ na siłę ekonomiczną państwa: struktura gospodarki narodowej i jej nowoczesność, rozwój technologiczny, dochód wynikający z pracy prostej, kurs waluty na rynku międzynarodowym, zasoby surowcowe, stabilność gospodarcza, możliwość oddziaływania na gospodarkę globalną, koncentracja kapitału. Szeroko rozumiana infrastruktura, struktura zatrudnienia w gospodarce narodowej.
Wysoko rozwinięte demokratyczne państwa kapitalistyczne: Francja, Japonia, Kanada, USA, Niemcy, Wielka Brytania i Włochy.
Państwa wysoko rozwinięte o silnych i nowoczesnych gospodarkach są eksporterami dóbr i towarów przetworzonych, wysokiej technologii i usług.
Istotnym elementem świadczącym o ekonomicznej pozycji kraju jest również giełda papierów wartościowych oraz wskaźniki giełdowe ilustrujące jego koniunkturę gospodarczą.
Współczesne międzynarodowe stosunki gospodarcze charakteryzuje wysoki stopień współzależności – uzależnienie od dostaw zewnętrznych.
Po drugiej wojnie światowej wzrosło znaczenie krajów posiadających znaczne zasoby ropy naftowej. Szczególną rolę odgrywają państwa rejonu Zatoki Perskiej, Arabia Saudyjska czy Algiera.
Nowoczesna infrastruktura – baza przemysłowa, sieć transportowa, rozwój technologiczny czy rozbudowany system informacji.
Potencjał militarny
w klasycznym ujęciu potencjał militarny był utożsamiany z siłą żywą (potencjałem ludzkim) oraz produkcją przemysłu ciężkiego i rozwojem sektora zbrojeniowego.
Technologiczne zaawansowanie sił zbrojnych
Pod pojęciem wydatków na zbrojenia (obronę narodową) rozumieć należy również koszty związane z wytwarzaniem bądź produkcją i wdrażaniem nowoczesnej technologii.
Postęp technologiczny w siłach zbrojnych to również rozwój infrastruktury pozwalającej na amortyzację nowoczesnych osiągnięć technologicznych.
Do potencjału militarnego zalicza się obecnie sztuczne satelity, zdolne do sfotografowania obiektów naziemnych i podziemnych z dokładnością do milimetra.
Stany Zjednoczone są jedynym krajem wytwarzającym i eksportującym technologię militarną.
Siła państwa – czynniki natury niematerialnej
Wysokie morale społeczeństwa związane jest z ideologią, jaką reprezentuje ustrój państwa, i wiarą społeczną nie tylko w instytucje własnego państwa, ale również we wszystko, co ma ono reprezentować.
System polityczny w kontekście jego siły oznacza skuteczność prowadzonej przez nie polityki zagranicznej.
Mająca tradycje i dobrze funkcjonująca demokracja jest źródłem siły państwa.
Demokracja jest osiągalna w społeczeństwach zamożnych.
Hipermocarstwem światowym zostało państwo demokratyczne – USA
Silne państwo, funkcjonujące jako państwo prawa, spotyka się z pozytywnym odzewem społecznym, który wspiera jego władzę, upatrując w systemie prawnym narzędzie sprawiedliwego rządzenia i zabezpieczenia przed nadużyciami.
Pod pojęciem kultura narodowa należy rozumieć pewne stereotypy przypisywane bądź to określonym grupom społecznym, bądź też narodom. Termin ten zawiera w sobie takie elementy jak: postawa społeczeństwa wobec pracy, kultura polityczna państwa, postrzeganie innych kultur czy styl prowadzenia działalności dyplomatycznej, w tym również negocjacji.
Współczesna sztuka prowadzenia negocjacji wymaga znajomości drugiej strony, respektu dla jej tradycji i zwyczajów.
Mocarstwo
Arnold Toynbee za mocarstwo uznawał państwo posiadające odpowiedni potencjał polityczny predestynujące je do wywierania jak największego wpływu na środowisko międzynarodowe.
Według Janusza Stefanowicza mocarstwem można nazwać państwo, które „potęgą, siłą wpływów przewyższa w sposób raczej oczywisty inne państwa”. Przy czym na status mocarstwowy państwa składają się trzy podstawowe elementy: zakres interesów, możliwość reagowania na sytuację międzynarodowe, dążenie ekspansjonistyczne.
Dla Frankla mocarstwość we współczesnym świecie oznacza możliwość posiadania i realizacji przez państwo własnych interesów w skali globalnej.
Mocarstwość – państwo wykazujące wolę kreowania w „znacznym stopniu” stosunków międzynarodowych w różnych jej przejawach, a zatem dysponujące odpowiednimi możliwościami i potencjałem, którymi przewyższa pozostałych aktorów.
U podstaw mocarstwowości w krajach zachodnioeuropejskich legły takie czynniki jak: rozwój stosunków kapitalistycznych, konkurencja poszczególnych państwa, wola zdystansowania konkurentów wynikająca z charakteru monarchii absolutnej, swobodny rozwój myśli technicznej oraz brak konkurencji ze strony innych kontynentów – np. Ameryki.
Supermocarstwo
Słowo zapoczątkował W. T. R. Fox w 1944 r.
Podstawowym parametrem charakteryzującym nową skalę mocarstwowości była możliwość podjęcia przez państwo wyzwań globalnych wraz z odpowiedzialnością za międzynarodowy pokój. Początkowo wyznacznikiem supermocarstwowości było posiadanie przez kraj broni nuklearnej.
Okres rywalizacji supermocarstw zaznaczył się tworzeniem na globalną skalę własnych stref wpływów. Chodzi tu o zachowanie przewagi na danym obszarze i unikanie na nim bezpośredniej konfrontacji.
Europejskie strefy wpływów supermocarstw przypieczętowały konferencje międzynarodowe.
Hipermocarstwo
Termin został wprowadzony przez dyplomację francuską. Mianem tym określił Stany Zjednoczone ówczesny francuski minister spraw zagranicznych Herbert Verdine.
Hipermocarstwo – oznacza dominację jednego państwa praktycznie we wszystkich dziedzina: polityce, gospodarce, sferze militarnej.
Hegemonia
Przykład – Stany Zjednoczone
Ogromny, bezprecedensowy potencjał musi być uzupełniony umiejętną dyplomacją, środkami perswazyjnymi, a tylko w ostateczności siłą.
Hipermocarstwość to ciągły wzrost interesów narodowych i bezpieczeństwa narodowego.
Mocarstwo selektywne
MOCARSTWO REGIONALNE – nazywamy państwo odgrywające dominującą rolę na danym obszarze. Według autorów Encyklopedii politologii dysponuje ono możliwością podejmowania samodzielnych decyzji, stanowi ośrodek przyciągania oraz jest w stanie oddziaływać na pewien zakres problemów. Państwo o tym statusie jest zdolne do kreowania przyjaznego sobie środowiska międzynarodowego w danym regionie, co może – ale nie musi – stanowić kierunek polityki zmierzającej do powiększenia swego oddziaływania i wyjścia poza region. Ponadto ze względu na własną siłę oddziaływania i potencjał może ono również spotkać się z uznaniem mocarstwa uniwersalnego (obecnie hipermocarstwa)
Według Niemieckiego Instytutu Spraw Regionalnych i Globalnych wyznacznikami mocarstwowości regionalnej są:
Dokładne określenie miejsca państwa w regionie
Potwierdzenia takiego statusu przez inne państwa oraz własną politykę wewnętrzną i zagraniczną
Rozszerzenie wpływów ekonomicznych, politycznych i ideologicznych
Rozbudowa potencjału wraz z uwzględnieniem sfery militarnej
Poczucie ingerencji z regionem
Wypracowanie projektów bezpieczeństwa regionalnego i udział w nich
Utrzymywanie ożywionych kontaktów w sferze regionalnej połączone z aspiracjami ponadregionalnymi, w tym nawiązanie współpracy z liczącymi się w polityce międzynarodowej innymi mocarstwami regionalnymi, takimi jak na przykład Indie czy Chiny
Niektóre mocarstwa regionalne i jej atrybuty;
Chińska Republika Ludowa – potencjał demograficzny, stały wzrost gospodarczy, wpływy w Azji Wschodniej i Azji Południowo-Wschodniej, stały członek Rady Bezpieczeństwa ONZ, duża armia, broń nuklearna, międzykontynentalne rakiety balistyczne
Francja – trzecia największa gospodarka w Europie, stały członek Rady Bezpieczeństwa ONZ, drugie miejsce w Europie pod względem wydatków na obronę narodową, arsenały broni nuklearnej oraz międzykontynentalne pociski balistyczne, jedyny kraj poza USA posiadający lotniskowiec z napędem nuklearnym
Włochy – według ocen CIA duże znaczenie strategiczne położenia między Europą Środkową, Południową, Afryką Północną i Bliskim Wschodem, jeden najbogatszych członków UE, członek G-8.
Rosja – szóste miejsce na świecie pod względem PKB, członek stały Rady ONZ, posiada arsenały nuklearne, bombowce strategiczne, międzykontynentalne pociski balistyczne, nowoczesne lotnictwo, drugi po Arabii Saudyjskiej eksporter ropy naftowej, posiada znaczne zasoby naturalne
Brazylia – Największe i najludniejsze państwo w regionie, największy wskaźnik PKB w regionie, największy budżet obrony narodowej, jedyny w regionie posiadacz lotniskowca, rywalizacja o status mocarstwa z Argentyną.
Egipt – najludniejszy kraj w regionie, drugie miejsce pod względem PKB w Afryce Północnej, największe liczebnie siły zbrojne w świecie arabskim w Afryce Północnej, trzeci budżet obrony narodowej w krajach Afryki Północnej, okres największych wpływów politycznych w czasach rządu Nasera.
Mocarstwo sektorowe
Państwo mające uznany na świecie status mocarstwowy w jednej dziedzinie, np. w produkcji energii, ale nie wyklucza to również całokształtu jego potencjału gospodarczego, dzięki któremu może oddziaływać w regionie (Japonia).
Do grupy mocarstw energetycznych (posiadających zasoby ropy naftowej, gazu ziemnego, uranu i węgla) obok Rosji czy Arabii Saudyjskiej (mocarstwa regionalne) zalicza się takie kraje jak: Norwegia, Wenezuela, Kanada. O ich gospodarczej i politycznej pozycji decydują posiadane zasoby naturalne.
Mocarstwem sektorowym pod względem „produkcji” diamentów, złota i platyny jest np. Republika Południowej Afryki.
Państwo średnie i małe
Podstawowym kryterium klasyfikującym pozwalającym określić status państwa jako średniego bądź małego jest przede wszystkim kryterium funkcjonalne sprowadzające się do kwestii zasięgu interesów państwa i roli, jaką odgrywa ono w stosunkach międzynarodowych.
Państwa średnie i małe cechuje przede wszystkim niewielki wpływ w sferze relacji międzynarodowych.
Według Janusza Stefanowicza do grona państw średnich należy zaliczyć państwa rozwinięte o potencjale ludnościowym przekraczającym 10-15 mln, natomiast z grona krajów Trzeciego Świata trzeba wskazać te, których populacja przekracza 20-30 mln.
Państwo średnie – Kanada, Brazylia, Turcja, Polska. Ponieważ posiadają regionalny zasięg interesów, który jest konsekwencja ich potencjału gospodarczego niepozwalającego na ich globalizację.
Przełom stuleci i kształtowanie się nowego ładu międzynarodowego – cechy charakterystyczne
Cechy charakterystyczne postzimnowojennego ładu międzynarodowego: według Romana Kuźniara charakteryzuje się on kilkoma zasadniczymi elementami. Są nimi: globalizacja, rozumiana jako wzrost skali mobilności oraz integracji rynków finansowych, rosnąca rola aktorów pozarządowych, marginalizacja krajów i całych regionów, które nie mają szans na osiągnięcie korzyści wynikających z procesu globalizacji, nowa faza rewolucji przemysłowej i technologicznej, mnożenie przez państwa i organizacje międzynarodowe instrumentów umacniania bezpieczeństwa międzynarodowego, penalizacja agresywnych zachowań państw, rozprzestrzenianie się demokracji, rozwój praw człowieka, rosnący wpływ mediów oraz pogłębianie się różnorodności na Świecie.
Faza cywilizacyjna postindustrialna – społeczeństwa wysoko rozwiniętych, państwa o najwyższym stopniu uprzemysłowienia, które wkroczyły na drogę rozwoju społeczeństwa informacyjnego.