Rzeczywistość życia nadprzyrodzonego w człowieku
Ewa Leśniewska OCDS
Rozważanie na temat duchowości odnosi się do życia duchowego. Termin duchowość stosuje się do określania sposobów realizacji życia duchowego. Teologię duchowości określa się też według dawnej formuły jako teologię mistyczną lub według propozycji o. Gogoli teologię komunii z Bogiem.
Warunkiem tak rozumianej duchowości jest rzeczywistość istnienia Boga i nadprzyrodzone uposażenie chrześcijanina porównywane w tradycyjnej duchowości do organizmu nadprzyrodzonego czyli rzeczywistości życia nadprzyrodzonego w człowieku.
Dzięki życiu duchowemu chrześcijanin realizuje powszechne powołanie do świętości, które głosi Kościół w Konstytucji dogmatycznej o Kościele:
Toteż wszyscy w Kościele,
niezależnie od tego,
czy należą do hierarchii czy są przedmiotem jej funkcji pasterskiej,
powołani są do świętości... (KK 3940).
Powszechne powołanie wszystkich do świętości wynika z obdarowania ludzi łaską Chrystusową .
W życiu duchowym możemy wyróżnić trzy zasadnicze elementy:
Łaskę uświęcającą, jako formalną zasadę życia,
Władze nadprzyrodzone tj. cnoty wlane (teologiczne i moralne
oraz dary Ducha Świętego),
Akty duchowe, do wykonania których każdorazowo
potrzebna jest łaska uczynkowa.
To one stanowią nadprzyrodzone uposażenie chrześcijanina.
Łaska uświęcająca
Katechizm Kościoła Katolickiego następująco mówi na temat łaski:
Łaska jest przychylnością,
darmową pomocą Bożą,
byśmy odpowiedzieli na Jego wezwanie:
stali się dziećmi Bożymi,
przybranymi synami,
uczestnikami natury Bożej
i życia wiecznego (KKK 1996).
Łaska jest uczestniczeniem w życiu Boga,
wprowadza nas w życie Trójcy Świętej (KKK 1997).
Łaska uświęcająca jest darem habitualnym,
stałą i nadprzyrodzoną dyspozycją udoskonalającą samą duszę,
by uzdolnić ją do życia z Bogiem i do działania mocą Jego miłości (KKK 2000).
Łaska habitualna to trwałe uzdolnienie do życia i działania zgodnie z Bożym wezwaniem.
Łaska aktualna oznacza interwencję Bożą bądź na początku nawrócenia, bądź podczas dzieła uświęcenia.
Łaska uświęcająca powoduje określone skutki:
uczestnictwo w naturze boskiej,
wyzwolenie z niewoli grzechu
uczynienie nas przybranymi dziećmi Bożymi,
przebóstwienie (uczestnictwo w boskiej naturze)
Dzięki łasce uświęcającej człowiek wchodzi do Bożej rodziny, zaczyna żyć po Bożemu.
Władze nadprzyrodzone
Wraz z łaską uświęcającą człowiek otrzymuje władze nadprzyrodzone tj. cnoty wlane i dary Ducha Świętego, te ostatnie dają impuls i umożliwiają działanie.
Zasadniczą rolą władz nadprzyrodzonych jest doskonalenie naturalnych władz człowieka i podnoszenie ich do porządku nadprzyrodzonego. Podstawowymi władzami naturalnymi, doskonalonymi przez cnoty wlane są rozum i wola.
Cnoty wlane
Cnota jest habitualną i trwałą dyspozycją do czynienie dobra. (KKK 1803)
Cnota wlana jest uzdolnieniem człowieka, otrzymanym wraz z łaską uświęcającą, do nawiązania relacji z Bogiem.
Cnota nabyta jest sprawnością osiągniętą dzięki praktyce aktów danej cnoty.
Cnoty wlane stanowiące rzeczywistość nadprzyrodzoną (nadprzyrodzone wyposażenie) chrześcijanina do działania w kierunku komunii z Bogiem, posiadają następujące cechy:
towarzyszą zawsze łasce uświęcającej, otrzymuje się je razem z nią,
wzrastają ze wzrostem łaski uświęcającej,
dają nam władzę do wykonywania aktów nadprzyrodzonych lecz nie dają łatwości wykonywania ich,
tracimy je przez grzech śmiertelny (za wyjątkiem wiary i nadziei),
zmniejszają się poprzez grzech lekki i zaniedbania aktów cnót im odpowiadających.
Stąd konieczność ćwiczenia i praktyki cnót odpowiadających cnotom wlanym.
Cnoty wlane dzielimy na:
1. teologalne prowadzą do zjednoczenia z Bogiem,
2. moralne umożliwiają używanie środków, aby ten cel osiągnąć.
Cnoty wlane doskonalą duchowe władze człowieka, z natury przeznaczone do działania.
Cnoty teologalne to: wiara, nadzieja i miłość.
Według o. Anastazego Ballestrero OCD:
Wiara zapuszcza korzenie w intelekcie, dlatego też angażuje tę władzę. Stąd właściwym ćwiczeniem wiary jest badanie prawd Bożych, rozbudzanie pragnienia poznawania Boga oraz zgłębianie Jego tajemnic.
Oprócz tego, że wiara jest cnotą wlaną, jest cnotą podnoszącą, albowiem poszerza horyzonty ludzkiego intelektu, czyni go zdolnym do szybowania w przestrzeni świata, który przewyższa jego naturalne granice, świata Bożego, Bożego misterium; uzdalnia intelekt, by mógł poznać i zdobyć wiedzę o tym, czego sam z siebie nie mógłby nigdy poznać ani co do jego rzeczywistości, ani co do jego istnienia.
Za pośrednictwem cnoty nadziei Bóg oddaje się człowiekowi jako jego cel, cel jedyny i nadprzyrodzony.
Wszechmoc Boża jest motywem nadziei, ale zarazem jest ona bezpośrednim środkiem, środkiem realizującym, albowiem tylko od Boga człowiek może otrzymać pomoc umożliwiającą mu dojście do Niego, jako wiecznej i nieskończonej szczęśliwości.
O tajemnicy miłości powiedział św. Augustyn: Ponieważ Bóg nas miłuje, dlatego my miłujemy. Za pośrednictwem teologalnej cnoty miłości ludzka wola zostaje uzdolniona do miłowania na sposób boski. ...miłość nadaje swój kształt innym cnotom, kształt miłości, i dlatego przekształca je w miłość.
Cnoty moralne wlane są to sprawności, które uzdalniają władze człowieka, aby szły za rozumem oświeconym wiarą (nazwa cnoty kardynalne od carde zawias na nich opiera się całe życie moralne człowieka: roztropność, sprawiedliwość, męstwo i umiarkowanie). Człowiek nie składa się tylko z intelektu i woli. Posiada również zmysły, uczucia i jest istotą społeczną. Jego władze umysłowe zostały podniesione przez cnoty teologalne. Inne natomiast są przystosowywane do osiągnięcia ostatecznego celu przez cnoty moralne.
Dary Ducha Świętego
Są one trwałymi dyspozycjami, które czynią człowieka uległym, by iść za poruszeniami Ducha Świętego (KKK 1830).
Katechizm Kościoła Katolickiego wymienia dary Ducha Świętego:
mądrości,
rozumu,
rady,
męstwa,
umiejętności,
pobożności i bojaźni Bożej (KKK 1831).
Owocami Ducha Świętego są:
miłość,
wesele,
pokój,
cierpliwość,
uprzejmość,
dobroć,
wspaniałomyślność,
łaskawość,
wierność,
skromność,
wstrzemięźliwość, czystość (KKK 1832).
Dary są sprawnościami biernymi dającymi możliwość posługiwania się sprawnościami czynnymi cnotami, którymi człowiek posługuje się wykonując różne akty, które uważa za właściwe dla doskonalenia swojej duszy.
Łaski uczynkowe (aktualne)
Są działaniem Ducha Świętego, jego wpływem na chrześcijanina, skłaniając go do posłuszeństwa; dary Ducha Świętego są zdolnością do odbierania tegoż działania.
Ojciec Anastazy Ballestrero OCD rozbudowuje naukę o cnotach wlanych wierze, nadziei i miłości przypisując każdej z nich odpowiednie dary Ducha Świętego i błogosławieństwa.
Wiarę nazywa zaczątkiem życia wiecznego i przypisuje jej zadanie podnoszenia intelektu do nadprzyrodzonego poznania Boga.
Dary Ducha Świętego związane z cnotą wiary to wg o. Ballestrero:
dar wiedzy,
dar rozumu,
konieczny do zgłębiania tajemnic Bożych,
dostrzeganie prymatu rzeczywistości Bożych,
dar rady czyli praktyka odwoływania się
do wiary oraz zdrowy rozsądek i dobry gust nadprzyrodzony,
a także wyczulenie na natchnienia.
Ewangeliczne błogosławieństwa związane z cnotą wiary to błogosławieństwo tych, którzy się smucą z powodu swoich braków i niedostatków spostrzeganych w rzeczach światowych, rodzi to umiłowanie krzyża i optymizm świętych.
Błogosławieństwo czystych sercem, które oczyszcza i uwalnia wolę przygotowując ją do zjednoczenia z Mądrością Bożą. Jest to błogosławieństwo oderwania się, dające możliwość oglądania Boga i kontemplacyjna radość.
Błogosławieństwo miłosiernych dające możliwość naśladowania miłosierdzia Bożego.
Dary Ducha Świętego związane z nadzieją to dar bojaźni Bożej bojaźń Synowska do której prowadzi poczucie własnej niegodności, uczucie synostwa, czujność i zażyłość.
Dar męstwa dający wytrwałość i odwagę w trudnościach, szlachetność i wzniosłość ducha, która powoduje powstanie owocu wielkoduszności i wynikającego z samej cnoty nadziei wdzięczności.
Błogosławieństwo związane z cnotą nadziei to błogosławieństwo ubogich w duchu i cichych, przeznaczonych do radości.
Błogosławieństwo prześladowanych, którzy przyjmują krzyże życia duchowego, potrafią przekształcić każde cierpienie w miłość.
Dary Ducha Świętego związane z miłością to
dar pobożności dający odczucie ojcostwa Bożego,
pobożność, poczucie braterstwa,
dar mądrości dający poznanie miłosne,
smakowanie słodyczy Bożej, prawdę i pokorę.
Błogosławieństwo łaknących i pragnących jest związane z cnotą miłości. Daje ono pragnienie świętości i gorliwość apostolską.
Błogosławieństwo pokój czyniących daje nie tylko spokój płynący z porządku, ale czyni wiernych Synami Bożymi, twórcami pokoju, bo tylko Bóg jest Twórcą pokoju.
Ważne dla rozwoju rzeczywistości nadprzyrodzonej w człowieku jest traktowanie posłuszeństwa jako praktyki wiary, całkowite wyrzeczenie, prowadzące do ubóstwa, rozumianego jako nadzieja i najwyższa wolność, oraz nierozdzielne powiązanie kontemplacji z działaniem.
Cechy chrześcijanina dającego się prowadzić Duchowi Świętemu
poczucie Bożego dziecięctwa wobec Ojca na modlitwie, w pracy i całym życiu,
zdolność patrzenia na wszystko okiem wiary,
dyspozycyjność w działaniu na rzecz królestwa Bożego,
braterska ofiarność na rzecz wspólnoty.
Opracowano na podstawie:
Jerzy Wiesław Gogola, OCD, Teologia komunii z Bogiem,
Karmelitański Instytut Duchowości,
Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków, 2002.