Karta płatnicza to elektroniczny środek płatniczy wydawany przez banki, który stanowi podstawowe narzędzie zdalnego dostępu do pieniędzy zgromadzonych na rachunku bankowym. Pozwala ona na podejmowanie gotówki z bankomatu i/lub dokonywanie bezgotówkowych płatności za towary i usługi. Stanowi ekwiwalent gotówki (nie pieniądza) i umożliwia regulowanie płatności w sposób bezgotówkowy.
Początkowo karta płatnicza była kawałkiem blaszki z wytłoczonymi danymi okaziciela (karta rabatowa). Dziś wykonana jest z masy plastycznej o znormalizowanych wymiarach 54 mm x 86 mm. Karta jest własnością wystawcy (banku). Okazicielowi służy do regulowania płatności na warunkach ustalonych przez jej wystawcę. Uporządkowanie zasad wydawania kart przez wystawców doprowadziło do ustalenia standardów oznaczeń kart poszczególnych systemów.
Pierwsze karty funkcjonujące na podobnych zasadach do kart współczesnych pojawiły się w Stanach Zjednoczonych na początku XX wieku. Ówczesne karty stanowiły upoważnienie do odebrania zamówionego towaru i zapisania kredytu na rachunku klienta. Wydawały je duże sieci sklepów i stacje benzynowe. W 1950 r. powstała firma Dinners Club, która zajmowała się wydawaniem kart umożliwiających bezgotówkowe płatności w restauracjach i hotelach. Posiadacz karty na koniec miesiąca dostawał pocztą zestawienie dokonanych transakcji z prośbą o uregulowanie zadłużenia. W ten sposób powstała pierwsza organizacja zajmująca się wydawaniem kart. Pierwszą kartą kredytową wydaną przez bank była BankAmericard oferowana przez Bank of America od 1958 r.
W Polsce w latach 80. bank Pekao SA wydał pierwsze karty identyfikacyjne i zainstalował pierwszy bankomat. W roku 1990 ze struktur firmy ORBIS wyodrębniono dział zajmujący się akceptacją kart, tworząc spółkę PolCard. Pierwszą kartę Visa wydał w 1991 r. Bank Inicjatyw Gospodarczych SA.
Obecnie największymi organizacjami zajmującymi się wydawaniem kart płatniczych na świecie są:
Visa International
MasterCard International
Dinners Club
American Express
JCB
Kryteriów podziału kart jest bardzo dużo. Podstawowym wyróżnikiem jest jednak funkcja płatnicza. Rozróżniamy w ten sposób karty płatnicze i niepłatnicze.
Karty niepłatnicze to osobny segment rynku. W Polsce często może to być zwykły kawałek kartki zatopiony w folii, jednak coraz częściej pojawiają się karty rabatowe odpowiadające standardom światowym.
Karta płatnicza w wielu krajach określana jest jako karta kredytowa (dotyczy to zwłaszcza krajów anglosaskich), ponieważ wśród kart wydawanych w tych krajach od początku dominują karty kredytowe. Generalnie jednak karta płatnicza jest pojęciem szerszym niż karta kredytowa.
Karty płatnicze można podzielić ze względu na charakter umowy i rodzaj rozliczeń pomiędzy klientem a organizacją wystawiającą karty na:
debetowe – wydawane do rachunku bankowego. Obciążają konto posiadacza kwotą transakcji w momencie jej wykonywania. Kwota transakcji nie może przekroczyć stanu konta posiadacza karty.
typu "charge" (tzw. obciążeniowe) – połączenie karty kredytowej i debetowej. Karty te są wydawane posiadaczowi rachunku bankowego. Bank udziela mu kredytu i co jakiś czas (najczęściej w 1 miesiąc) wystawia rozliczenie, którego równowartość pobiera z jego konta.
kredytowe – związane z przyznaniem przez bank limitu kredytowego. Bank udziela kredytu posiadaczowi karty (zazwyczaj oprocentowanego). Użytkownik karty okresowo dostaje rozliczenie transakcji wykonanych kartą.
przedpłacone – dokonanie transakcji tą kartą wymaga wcześniejszego zasilenia karty kwotą, do wysokości której autoryzowane są transakcje. Karta taka nie jest związana z rachunkiem osobistym i może być wydana „na okaziciela”, tzn. bez personalizacji karty jako np. karta podarunkowa.
Karta debetowa (ang. Debit Card)
To karta wydawana najczęściej do rachunku ROR, niezależnie od wysokości wpływów. Łączy w sobie funkcję płatniczą i bankomatową. Najczęściej kartą debetową można posługiwać się do wysokości aktualnego stanu rachunku ewentualnie powiększonego o dostępny limit zadłużenia (debet lub kredyt).
Niektóre banki wydają jednak karty debetowe funkcjonujące w oparciu o limity (np. tygodniowe lub miesięczne). Wówczas posiadacz może dokonywać transakcji do wysokości przyznanego limitu, niezależnie od aktualnego stanu rachunku. Zdarza się, że banki stosują oba rozwiązania jednocześnie – posiadacz karty może dokonywać transakcji do wysokości przyznanego limitu, jednak nie większej niż wynosi aktualne saldo rachunku. Z reguły ustalony limit dotyczy wszystkich operacji. Niektóre banki umożliwiają jednak ustalenie osobnych limitów dla transakcji gotówkowych i bezgotówkowych.
Opłaty związane z wydaniem takiej karty na rynku polskim wahają się w od 0 do 250 PLN. Samo korzystanie z kart debetowych wiąże się z niewielkimi kosztami. Transakcje bezgotówkowe, a więc wszystkie płatności kartą w punktach handlowo-usługowych są bezpłatne. Jeśli chodzi o wypłatę gotówki, opłaty są już zróżnicowane. Jeżeli wypłata zostanie dokonana w bankomatach banku, w którym prowadzony jest rachunek, to na ogół bank nie pobierze prowizji. Są jednak wyjątki. Niektóre banki za taką operację naliczą opłatę od 1 do 5 PLN. Inaczej sytuacja wygląda, jeśli gotówka będzie wypłacana w bankomacie innego banku. W takim przypadku większość banków nalicza opłatę, określając ją procentowo od wypłacanej kwoty (od 1% do 5%).
Transakcje dokonane przy użyciu tej karty rozliczane są natychmiast po otrzymaniu przez bank informacji o ich przeprowadzeniu, a każda z transakcji na bieżąco obciąża rachunek użytkownika, dzięki czemu może on łatwo kontrolować wydatki. Nie ma jednak możliwości płacenia taką kartą za zakupy telefoniczne czy transakcje internetowe.
Karta obciążeniowa (ang. Charge Card) oraz karta z odroczonym terminem płatności (ang. Deferred Debit Card)
Różnica pomiędzy kartą obciążeniową a kartą z odroczonym terminem płatności uwidacznia się wyłącznie w momencie rozliczania transakcji. W przypadku karty obciążeniowej bank przedstawia posiadaczowi rozliczenie i oczekuje całkowitego spłacenia zobowiązań w przeciągu określonego czasu (np. dwóch tygodni). Natomiast w przypadku karty z odroczonym terminem płatności bank automatycznie pobiera całą należność za wykonane transakcje z rachunku posiadacza karty.
Funkcjonowanie kart typu „charge” opiera się na dwóch podstawowych zasadach:
dla każdego posiadacza karty ustala się tzw. miesięczny limit wydatków, do wysokości którego może on dokonywać transakcji w ciągu miesiąca,
raz w miesiącu (w dniu rozliczenia karty) bank sumuje wszystkie dokonane transakcje (gotówkowe i bezgotówkowe) i przedstawia je do rozliczenia posiadaczowi karty.
Bank wydaje karty obciążeniowe swoim klientom, którzy już od pewnego czasu (zwykle jest to okres co najmniej 3 miesięcy) posiadają w nim rachunek. W przypadku przenoszenia konta osoba zainteresowana otrzymaniem takiej karty może przedłożyć historię posiadania rachunku z poprzedniego banku. Posiadacz karty korzysta z pieniędzy banku do kwoty ustalonej limitem, który nie jest zależny od bieżącego salda rachunku. Jest to pożyczka, na jaką umawia się klient z bankiem i którą raz w miesiącu zobowiązany jest wpłacić na własne konto wraz z prowizjami – wówczas istotne jest już saldo bieżące rachunku.
Już przy wydaniu karty należy liczyć się z kosztem od 0 do 400 PLN. Większość banków pobiera również prowizję od transakcji zarówno gotówkowych, jak i bezgotówkowych, dokonywanych kartą typu „charge”. Prowizje te są określane procentowo i mieszczą się w przedziale od 0 do 1,5% przy operacjach bezgotówkowych i od 0 do 4% przy wypłacie gotówki, niezależnie od tego, czy wypłata zostanie dokonana w bankomacie banku, który wydał kartę, czy innego banku, opłata zostanie naliczona.
Dla klienta korzystniejsze jest więc posługiwanie się kartą „charge” w przypadku transakcji bezgotówkowych, natomiast wypłata gotówki jest bardziej opłacalna przy użyciu karty innego rodzaju. Karta obciążeniowa umożliwia wykonywanie transakcji telefonicznych i internetowych. W razie kradzieży lub zgubienia karty, jej zablokowanie może okazać się jednak długim procesem.
Dzień rozliczenia karty z reguły ustalany jest przez bank (np. każdego piątego dnia miesiąca). Niektóre banki umożliwiają posiadaczom kart ustalenie odpowiadającego im dnia rozliczenia.
Karta kredytowa (ang. Credit Card)
To typ karty bankowej, której uzyskanie najczęściej nie wiąże się z koniecznością otwierania rachunku w banku. Jedynym warunkiem jej uzyskania jest posiadanie odpowiedniej zdolności kredytowej.
Jeśli karta wydawana jest w ramach istniejącego już rachunku, oznacza to najczęściej, że do karty kredytowej tworzone jest osobne konto kredytowe (w ramach posiadanego rachunku) i wszelkie transakcje wykonane kartą obciążają właśnie to konto.
Na podstawie rozbudowanego formularza o wydanie karty (zawierającego szczegółowe pytania dotyczące sytuacji finansowej przyszłego posiadacza) bank ustala tzw. limit kredytowy – czyli maksymalną kwotę zadłużenia, do wysokości której posiadacz może dokonywać transakcji swoją kartą.
Opłaty za wydanie karty są zróżnicowane i wynoszą od 0 do nawet 900 PLN. Często jednak są one wydawane w ramach promocji bezpłatnie, ale już za wznowienie karty zostanie pobrana opłata.
Wszystkie transakcje bezgotówkowe są bezpłatne, ale bank pobiera prowizję za każdą wypłatę gotówki (od 0 do 4%). Przy korzystaniu z kart kredytowych należy się również liczyć z dodatkowym kosztem, jakim jest oprocentowanie kredytu na karcie. W zależności od banku wynosi ono od 12,5 do 22%. Niektóre banki oferują promocyjne warunki i oprocentowanie od 0 do 9,9%, ale dotyczy ono zwykle pierwszych 6 miesięcy od dnia podpisania umowy. Tu należy zwrócić uwagę na to, jakie będzie oprocentowanie po okresie promocyjnym.
Zwykle naliczanie odsetek rozpoczyna się po pewnym czasie, który wynosi od 46 do 61 dni. Nie zawsze jednak jest to okres nieoprocentowanego kredytu. Większość z banków nalicza odsetki od wszystkich wypłat gotówkowych, jak również wówczas, gdy spłacona zostanie tylko wymagana kwota minimalna (5–10%). Kredyt nieoprocentowany dotyczy więc sytuacji, kiedy dokonywane są tylko transakcje bezgotówkowe i całe zadłużenie zostanie spłacone w wyznaczonym przez bank terminie. Sposób naliczania odsetek czy zasady spłaty kredytu ustalane są indywidualnie przez każdy bank.
Raz w miesiącu bank wysyła posiadaczowi karty zestawienie transakcji i informuje o kwocie zaciągniętego kredytu przy jej użyciu. Banki z reguły wymagają stałej, comiesięcznej spłaty części zaciągniętego kredytu, pozostałą część traktując jako wysokooprocentowany kredyt.
Kredyt przyznany posiadaczowi karty jest kredytem odnawialnym, czyli każda spłata zadłużenia zwiększa dostępny limit do dokonywania dalszych transakcji z użyciem karty.
Karta kredytowa jest opłacalna dla banku, ponieważ oprócz pobieranych opłat za wydanie karty czy prowizji od transakcji, bank czerpie zyski również z udzielonego kredytu, którego oprocentowanie jest z reguły dużo wyższe od przeciętnego. Wydawanie kart kredytowych wiąże się jednak ze znacznym ryzykiem, ponieważ jest to kredyt bez zabezpieczenia.
Jak widać, koszty związane z użytkowaniem kart płatniczych są bardzo zróżnicowane i uzależnione nie tylko od ich rodzaju, lecz także od banku wydającego karty. Najniższe koszty wiążą się z korzystaniem z karty debetowej. Najwyższe opłaty dotyczą kart do rachunków firmowych oraz niektórych kart prestiżowych do rachunków wirtualnych.
Aby dokonać najlepszego wyboru, trzeba o kartach wiedzieć nieco więcej niż rzeczy podstawowe. Taka wiedza opłaca się, szczególnie że dziś prawie w każdym sklepie można taką kartą zapłacić, na każdym rogu stoi bankomat, a portfele mamy coraz grubsze od pieniędzy… tyle że plastikowych.
Zgodnie z Ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, karta płatnicza – to karta identyfikująca wydawcę i upoważnionego posiadacza, uprawniająca do wypłaty gotówki lub dokonywania zapłaty, a w przypadku karty wydanej przez bank lub instytucję ustawowo upoważnioną do udzielania kredytu – także do dokonywania wypłaty gotówki lub zapłaty z wykorzystaniem kredytu. Często jednak karty płatnicze nazywa się kartami kredytowymi, mając na myśli wszystkie rodzaje kart. Nie tylko te karty kredytowe sensu stricto, ale także debetowe, obciążeniowe czy przedpłacone. Wynika to częściowo z tradycji (karty kredytowe były pierwszymi kartami, jakie zostały wprowadzone do użycia), a częściowo z braku orientacji w rodzajach kart. Wiele sklepów internetowych deklaruje możliwość płacenia kartami kredytowymi. W rzeczywistości sklepy te oferują możliwość płacenia także innymi kartami, jak choćby tymi kartami debetowymi, które mają możliwość dokonywania płatności zdalnych. Jednak takie pomieszanie pojęć funkcjonuje i jest dosyć częste.Warto zdawać sobie z tego sprawę. Choćby dlatego, aby zdawać sobie sprawę, gdzie i czym naprawdę uda nam się zapłacić.
Rodzaje kart płatniczych:
Karty debetowe – to karty z pomocą których masz dostęp do pieniędzy na swoim rachunku bankowym. Płacąc kartą debetową w sklepie lub innym punkcie usługowym automatycznie obciążasz swój rachunek bankowy. Stąd możesz wydać tylko tyle pieniędzy, ile masz na swoim koncie w banku.
Karty kredytowe – płacąc kartą kredytową zaciągasz kredyt w ciężar karty. Okres bezodsetkowy trwa do dnia rozliczeniowego. W dniu rozliczeniowym możesz spłacić cały zaciągnięty kredyt lub rozłożyć spłatę w czasie, ale wtedy zmuszony już jesteś płacić odsetki od takiego kredytu.
Karty obciążeniowe – (typu: charge) – karta obciążeniowa powiązana jest z rachunkiem bankowym (tak jak karta debetowa), ale swoim działaniem bardziej przypomina kartę kredytową, ponieważ posiadacz karty korzysta z przyznanego przez bank limitu kredytowego (dokonując zakupu kartą obciążeniową nie musisz posiadać środków na rachunku). W odróżnieniu jednak od karty kredytowej, po zakończeniu okresu rozliczeniowego, w wyznaczonym dniu spłaty, zaciągnięty kredyt musi zostać spłacony w całości (nie ma możliwości tylko spłaty minimalnej).
Karty przedpłacone – nazywane także elektronicznymi portmonetkami – nie wymagają posiadania rachunku bankowego, ponieważ nie są powiązane z rachunkiem. Są to karty na okaziciela, które możesz zasilać (przedpłacać) środkami w pewnej wysokości i płacić nimi do wyczerpania się środków na karcie. Są to raczej karty do drobniejszych zakupów. Elektroniczny odpowiednik gotówki.
Karty wypukłe i karty płaskie
Karta wypukła – (inaczej: karta tłoczona, karta embosowana). Zgodnie z nazwą, karta ta posiada wytłoczone, wypukłe oznaczenia:
numer karty,
daty ważności,
imię i nazwisko (albo nazwa) posiadacza karty.
Z kolei karta płaska te dane ma nadrukowane, nie tłoczone (uwaga: istnieją karty płaskie, na których NIEKTÓRE z tych danych są wytłoczone). Często można spotkać się z przekonaniem, że karty wypukłe umożliwiają dokonywanie transakcji w Internecie, podczas gdy płaskie nie. Nie jest to prawda. Istnieją karty płaskie, którymi z powodzeniem zapłacisz w Internecie. Innym częstym nieporozumieniem jest twierdzenie, że wszystkie karty kredytowe są wytłoczone, podczas gdy debetowe są płaskie. To także nie jest prawdą. Są karty kredytowe płaskie i debetowe wytłoczone. To, co najbardziej odróżnia te dwa rodzaje kart (poza samym embosowaniem, czyli wytłaczaniem wypukłodruku) jest fakt, że kartą płaską nie zapłacisz w sklepach wyposażonych w terminale starego typu, tzw. imprintery (”żelazka”). Ponieważ karty te wymagają autoryzacji w terminalach elektronicznych (POS). Dlatego starając się określić różnice między kartami tłoczonymi i płaskimi należy posługiwać się stwierdzeniami “częściej i “na ogół”. Żelazne reguły trudno tu odnaleźć:
częściej embosuje się karty kredytowe, niż płaskie,
częściej to karty wytłoczone służą do transakcji zdalnych, choć niektóre płaskie także mają tę funkcjonalność,
łagodniejsze kryteria stosuje się na ogół przy wydawaniu kart płaskich,
karty wytłoczone są bardziej niż płaskie użyteczne za granicą.
Karty chipowe i karty magnetyczne Karta z chipem Informacje na kartach płatniczych mogą zostać zapisane przy użyciu różnych technologii. Naturalnie sposób zapisania informacji wymusza potem kompatybilny sposób jej odczytu. Tam, gdzie informacje zapisane są na pasku magnetycznym, mamy do czynienia z kartą magnetyczną. Karty wykorzystujące mikroprocesor to karty chipowe (karty z mikroprocesorem, karty elektroniczne, “smard cards“). Karty, które posiadają zarówno pasek magnetyczny, jak i mikroprocesor (chip), to karty hybrydowe. Karty chipowe posiadają znacznie podwyższoną funkcjonalność: mieszczą więcej danych, są bardziej elastyczne w użytkowaniu, pozwalają na większą ilość zastosowań A przede wszystkim są bezpieczniejsze, gdyż chronią Cię przed skimmingiem.
Jak się chronić przed skimmingiem? Skimming to nielegalne i bez wiedzy właściciela skopiowanie paska magnetycznego karty płatniczej i wykorzystanie tak uzyskanych danych do dokonywania transakcji: do wykonywania płatności za towary i usługi, albo do pobierania gotówki z bankomatów.Na skimming narażeni są przede wszystkim posiadacze kart magnetycznych (gdzie informacje są zapisywane na pasku magnetycznym karty). Kopiowanie takich kart jest bardzo proste, a sprzęt potrzebny do takiej operacji jest stosunkowo niedrogi. Znacznie bezpieczniejsze są karty chipowe (mikroprocesorowe). Na skopiowanie zawartości paska karty narażony jesteś najbardziej podczas dokonywania transakcji w “zainfekowanym” bankomacie. Ponieważ przestępcy mają wtedy możliwość zarówno pozyskania danych z karty, jak i (zwykle dzięki ukrytej kamerze) podejrzenia kodu PIN. Dużo trudniejsze dla przestępców jest dokonanie skimmingu podczas Twoich płatności w sklepach, restauracjach czy innych punktach usługowych. Ponieważ nawet, gdy uda im się skopiować kartę, zwykle nie mają możliwości poznać kodu PIN. Oto kilka wskazówek, które w znaczący sposób poprawią bezpieczeństwo Twojej karty:
nigdy nie trać z oczu swojej karty podczas płacenia (nie pozwalaj obsłudze oddalać się z Twoją kartą w ręku, ani sam nie zostawiaj karty w obcych rękach),
przed pobraniem gotówki zawsze sprawdź, czy bankomat nie wygląda podejrzanie (podniesiona klawiatura bankomatu, wystające urządzenia przy bankomacie)
zawsze zasłaniaj ręką kod PIN, gdy autoryzujesz transakcję, i nigdy nie zapisuj go na karcie i w żadnym innym widocznym miejscu (idealnie, abyś znał swój PIN na pamięć),
korzystaj z powiadomień SMS o dokonanych transakcjach. Dzięki temu zawsze będziesz wiedzieć, gdy nieuprawniona transakcja zostanie dokonana i będziesz mieć możliwość reagować natychmiast.
Karta debetowa Karta debetowa to ten rodzaj karty, który standardowo otrzymujesz – najczęściej automatycznie – przy otwieraniu konta bankowego. I jest z tym kontem powiązana. Umożliwia dysponowanie środkami pieniężnymi, jakie posiadasz na swoim rachunku bankowym. To zasadnicza różniaca między kartą debetową a kredytową, bo w przypadku karty kredytowej poruszasz się nie w granicach salda swojego konta, ale w ramach limitu kredytowego przyznanego Ci przez bank wydający kartę. Jeśli bank przyznał Ci overdraft, możliwość zaciągania debetu w rachunku, płacąc kartą debetową możesz korzystać także ze środków postawionych do Twojej dyspozycji w ramach takiej linii kredytowej. Dokonując transakcji kartą, korzystając z salda debetowego zaciągasz jednak kredyt w rachunku (w przypadku karty kredytowej zaciągasz kredyt w ciężar karty). Transakcje kartami debetowymi są autoryzowane, a więc sprawdzana jest autentyczność karty, czy karta nie jest zastrzeżona oraz czy środki wystarczające do dokonania płatności dostępne są na rachunku. W wyniku dokonanej płatności zakładana jest na rachunku bankowym blokada w kwocie równej wydanym środkom, dzięki czemu nie ma możliwości przekroczenia salda dostępnego na rachunku. Przy użyciu karty debetowej z łatwością i wygodnie pobierzesz pieniądze z bankomatu i zapłacisz za zakupy w sklepie, na stacji benzynowej czy w restauracji. Niektóre karty debetowe pozwalają na płatności internetowe.
Karty płatnicze są dziś w większości rozwiniętych krajów dobrem powszechnym. Korzystają z nich miliony klientów dokonując miliardów transakcji. Trudno sobie wyobrazić rynek, ale i życie zwykłych ludzi, bez możliwości korzystania z kart debetowych i kredytowych. Niedawno karciana ewolucja dotarła także do Polski, i udało nam się w ciągu kilku lat odrobić wieloletnie dystans, jaki dzielił nas w tej dziedzinie od bogatych krajów Zachodu. Mamy już możliwość korzystania z wszelkich zalet, jakie daje nam plastikowy pieniądz. Choć wcześniej akceptowano u nas w ograniczonym zakresie karty kredytowe, to prawdziwa historia kart w naszym kraju liczy sobie zaledwie 12 lat. Jest to niewiele, jeśli uzmysłowimy sobie, że pierwsze karty płatnicze o charakterze powszechnym pojawiły się ponad 50 lat temu, a sama koncepcja karty płatniczej ma już ponad 100 lat.
Początki Pierwsze karty płatnicze, funkcjonujące podobnie do kart dzisiejszych, pojawiły się w stosunkach handlowych około roku 1900. Działo się to oczywiście w Stanach Zjednoczonych, których gospodarka powoli wysuwała się na czoło, wśród państw uprzemysłowionych. Karty takie były stosowane jako potwierdzenie uprawnienia do odbioru zamówionego towaru i zapisania go w poczet kredytu danego klienta. W 1914 roku firma Western Union wydała taką właśnie, wykonaną z metalu, kartę, którą najlepsi klienci mogli płacić za usługi firmy. Przed II wojną światową podobne karty typu charge bardzo się w USA rozpowszechniły. Wydawały je duże sieci sklepów, domy towarowe, sieci stacji benzynowych promując je wśród klientów hasłem "kup dziś, zapłać później". Karty te były akceptowane tylko w punktach handlowych swojego wystawcy. Nawet dziś, gdy powszechnie stosowane są karty o zasięgu ogólnoświatowym, karty tego typu nie straciły racji bytu. Są nadal wydawane przez duże firmy, także w naszym kraju.
Wojna zastopowała rozwój kart płatniczych, bowiem ustawodawstwo wojenne zakazało korzystania z kart w czasie wojny. Karty pojawiły się na rynku ponownie w 1945 roku. Od początku odpowiadały na wielki "głód pieniądza", który pojawił się na rynku wraz z zakończeniem trudnego wojennego okresu.
1950
Po wojnie karty powróciły, i już wkrótce pojawiły się w nowym, lepszym wcieleniu. W 1949 roku Frank McNamara wybrał się na kolację do restauracji w Nowym Jorku. Nie byłoby w tym nic niezwykłego, gdyby po przedstawieniu mu przez kelnera rachunku, nie okazało się, że nie zabrał z domu portfela. Zostawił go w kieszeni innej marynarki, którą zmienił przed wyjściem na kolację.
To wydarzenie przeszłoby zapewne bez echa w historii, tak jak tysiące innych podobnych zdarzeń, gdyby nie zainspirowało McNamary do stworzenia nowego typu karty płatniczej. Postanowił on bowiem stworzyć kartę, która mogłaby zastąpić bogatym amerykanom gotówkę, i mogła być używana do płatności w restauracjach, sklepach czy stacjach benzynowych. McNamara był człowiekiem czynu, dlatego jeszcze wiosną 1950 roku złożył wraz z Ralfem Schneiderem firmę Diners, Club, która miała zając się wydawaniem kart. Pierwsze karty wydano w tym samym roku, a pod jego koniec członkostwo w Diners Club, które było związane z wydaniem karty, posiadało już 20 tysięcy osób. W ten sposób narodziła się pierwsza z istniejących do dziś wielkich organizacji płatniczych. Każdy posiadacz karty mógł dokonywać nią płatności w miejscach gdzie karta była akceptowana, później otrzymywał do domu zestawienie wykonanych transakcji i musiał dokonać spłaty zadłużenia. Karta umożliwiała dokonanie spłaty w okresie maksimum 60 dni od dnia transakcji, była więc kartą typu charge. Sama karta była kartonikiem z wypisanymi danymi jej posiadacza.
Diners Club rozwijał się bardzo dynamicznie, co zainspirowało inne firmy do wydawania kart płatniczych. Firma American Express istniała od XIX wieku i zajmowała się wydawaniem czeków podróżnych. 1 Października 1958 roku American Express rozpoczęła wydawanie swojej pierwszej karty płatniczej. Firma dobrze przygotowała swoje wejście na rynek podpisując umowy z restauracjami, hotelami oraz liniami lotniczymi, które od początku akceptowały karty. Pozwoliło to do końca 1958 roku, wydać karty Amex 250 tys. klientów. Do końca 1959 roku firma wydała 600 tysięcy kart. W tym samym roku, jako pierwsza skorzystała z plastiku jako najlepszego materiału do wytwarzania kart.
1960
W 1958 roku swoją pierwsza kartę o nazwie BankAmericard wydał w Kalifornii Bank of America. Była to pierwsza na rynku karta kredytowa. Klient po otrzymaniu rozliczenia transakcji mógł dokonać spłaty całości zadłużenia lub spłacić kwotę mniejszą, równą co najmniej wyliczonej minimalnej spłacie, by na resztę zaciągnąć kredyt. Do 1966 roku karty te wydawane są tylko w Kalifornii, w tym roku Bank of America wydziela z siebie dział zajmującą się kartami kredytowymi. W ten sposób powstaje BankAmericard Service Corporation, która licencjonuje inne amerykańskie banki chcące wydawać BankAmericard.
W tym samym roku inne banki w celu wydawania kart płatniczych tworzą Interbank Card Association.
Jednocześnie trwa zagraniczna ekspansja kart Diners i American Express. Są one akceptowane w wielu miejscach na świecie i zaczynają być także wydawane w Europie i Azji. W 1961 roku w Japonii powstaje JCB (Japan Credit Bureau), które zajmuje się wydawaniem kart na tamtejszym rynku.
W USA zaczyna się "moda" na karty płatnicze. Stają się one synonimem dostatniego życia dla coraz szerszej grupy amerykanów. Ma to swoje odbicie w zmianie społecznej mentalności i w kulturze. W 1963 roku powstaje w Hollywood film "Człowiek z Diners Club". Jest to komedia opowiadająca o perypetiach pracownika Diners Club odpowiadającego za zatwierdzanie limitów kredytowych nowych klientów.
W Europie w tym czasie powstaje organizacja EuroCard, która rozpoczyna wydawanie kart konkurencyjnych wobec popularnych już w Europie kart American Express. W 1968 roku powstała organizacja Eurocheque International, która w latach 70-tych rozpoczęła wydawanie Euroczeków. W 1968 roku Interbank Card Association rozpoczyna współpracę z Eurocard. Firma zmienia nazwę na Master Charge.
1970
W 1970 roku władza w BankAmericard zostaje przekazana w ręce reprezentantów zrzeszonych w niej banków. Powstaje National BankAmericard Inc. (NBI). Jest to okres, w którym banki włączają, swoje wydawane dotychczas niezależnie karty, do sieci BankAmericard lub Master Charge. W 1970 roku ponad 1.400 banków w USA oferuje już karty jednej z tych dwóch organizacji.
Lata 70-te są okresem karcianego boomu w USA. Pojawiają się pierwsze poważne regulacje ustawowe dotyczące tego rynku. Jedna z takich regulacji zakazuje na przykład rozsyłania pocztą aktywnych kart do osób, które nie złożyły o to wniosku. Działanie takie było w Stanach Zjednoczonych w tym okresie bardzo rozpowszechnione.
W 1972 roku na kartach BankAmericard pojawił się pasek magnetyczny, co było krokiem w kierunku usprawnienia procesu autoryzacji płatności kartą. Dotychczas powszechna była autoryzacja telefoniczna dokonywana przez pracownika przyjmującego kartę. Autoryzacja taka trwała średnio około 5 minut.
W 1973 roku NBI wdrożyła pierwszy system elektronicznej autoryzacji kart BASE I. Skrócił on czas autoryzacji karty do około 1 minuty. W 1974 roku powstaje system BASE II, który umożliwia sprzedawcom na elektroniczne przesyłanie płatności do centrów rozliczeniowych, co znacznie zredukowało ilość "papierkowej roboty" związanej z akceptacja kart.
W 1976 roku BankAmercicard zmienia swoją nazwę na Visa. A w 1979 roku MasterCharge decyduje o zmianie nazwy na MasterCard.
W 1979 roku zostają wprowadzone do użytku pierwsze terminale POS. Pozwalają one na dokonywanie szybkiej autoryzacji kart, poprzez sczytanie jej paska magnetycznego w czytniku terminala. Pozwala to na znaczne przyspieszenie procesu autoryzacji i płatności kartą. Wprowadzony system, jest stosowany, z niewielkimi usprawnieniami do dziś. W 1980 roku pojawiają się pierwsze bankomaty, pozwalają one na automatyczne wybieranie gotówki przez całą dobę.
1980
W 1981 roku Diners Club zostaje wykupiony przez Citicorp i staje się częścią grupy Citibanku. W tym samym roku MasterCard wydaje swoją pierwszą złotą kartę, a rok później Visa przedstawia kartę Visa Platinum.
W 1983 roku Diners wprowadza pierwszy na rynku program premiujący płatności kartą - Club Rewards, w którym klienci otrzymują bonusowe punkty za każdego wydanego przy użyciu karty dolara. Wkrótce podobne programy wprowadzają inni wystawcy kart. Jednocześnie MasterCard jako pierwsza wprowadza hologram jako sposób zabezpieczenia karty.
W 1986 roku Visa wprowadza automatyczny system obsługujący płatności i przeliczenia kwot transakcji pomiędzy różnymi walutami. W tym samym roku Dean Witter Financial Services Group wydaje pierwsza kartę z logiem Discover/Novus.
W drugiej połowie lat 80-tych organizacja wkraczają powoli na rynki krajów komunistycznych w tym do Rosji i Chin. Upadek komunizmu otwiera im zupełnie nowe horyzonty rozwoju w Europie Środkowej i Wschodniej.
1990
W 1991 roku MasterCard wraz z Europay wprowadził na rynek pierwszą globalna kartę debetową Maestro.
W 1995 roku Visa i MasterCard stworzyły wspólnie standard kart chipowych EMV. Wprowadzenie kart chipowych ma zapewnić zwiększenie bezpieczeństwa transakcji i ograniczenie skali oszustw, związanych z kartami płatniczymi. W drugiej połowie lat 90-tych pojawiają się kolejne technologie służące poprawieniu bezpieczeństwa korzystania z kart płatniczych, jak np. Visa 3D Secure czy MasterCard SPA. Zwiększenie bezpieczeństwa kart staje się priorytetem organizacji płatniczych.
Z okazji swego 50-lecia w 2000 roku Diners Club wydaje kartę Carte Blanche, przeznaczona dla swoich najlepszych i najbogatszych klientów.
Podsumowanie
Jak się wydaje przyszłość karty płatniczej, będzie, co najmniej, równie atrakcyjna co jej historia. Karty płatnicze liczą sobie zaledwie 50 lat, lecz już zdążyły przejść drogę długiego rozwoju. Od kawałka kartonu z wypisanym numerem i danymi posiadacza, po karty z chipem, które coraz częściej pojawiają się w naszych portfelach. Zapewne historia kart stanie się wkrótce częścią historii pieniądza, należy się bowiem spodziewać, że najnowsze generacje kart płatniczych będą coraz częściej zastępowały nam pieniądze w codziennym życiu.
Na rynku kart płatniczych dominuje dziś Visa, choć jej wielki konkurent MasterCard nie pozostawia tej firmie wiele swobody. W portfelach ludzi a całym świecie znajdowało się pod koniec 2002 roku ponad 1,2 miliarda kart ze znakiem systemu Visa. Suma wszystkich płatności dokonanych tymi kartami wyniosła 2,4 biliona dolarów. MasterCard jednak rozwija się bardzo szybko i wciąż ma szansę na dościgniecie Visy.
Duża konkurencja na rynku kart płatniczych służy klientom, którzy mają coraz większy wybór i dostęp do coraz atrakcyjniejszych ofert kart kredytowych i debetowych.
Historia kart płatniczych w Polsce
Choć karty były w Polsce akceptowane już w czasach realnego socjalizmu. To prawdziwa przygoda Polaków z kartami rozpoczęła się w 1989 roku, wraz z jego upadkiem. Jeszcze na początku lat 90-tych karta kredytowa była synonimem bogactwa prezentowanego w zachodnich serialach. Już w kilka lat później wszyscy przyzwyczajaliśmy się do powszechności kart debetowych, by od niedawna móc sięgać po tanie i ogólnie dostępne karty kredytowe. W 14 lat od "pamiętnego czerwca", przeszliśmy długa drogę rozwoju systemu bankowego i kart płatniczych, która w "normalnych" krajach Europy Zachodniej zajęła prawie 50 lat. Wiele etapów tej drogi udało nam się ominąć, a nasz pozycja dawała nam możliwość wyciągania wniosków z cudzych błędów. Czy wykorzystaliśmy wszystkie szanse, jakie uzyskaliśmy na starcie? Chyba za wcześnie jeszcze na odpowiedz na to pytanie. Trzeba jednak stwierdzić, że Polacy pokochali karty płatnicze i dziś zapewne trudno byłoby im bez nich żyć.
Przed 1989
W czasach PRL karty płatnicze nie były w Polsce wydawane. W tym czasie w Europie Zachodniej i USA rozpowszechniły się czeki, a potem karty debetowe i kredytowe. Polska nie uczestniczyła w tych przemianach, żyjąc swoimi własnymi wewnętrznymi problemami.
Jedynymi osobami, które posługiwały się wtedy kartami płatniczymi w naszym kraju byli cudzoziemcy. I to właśnie dla nich została stworzona przez Biuro Podróży ORBIS sieć akceptacji kart płatniczych. ORBIS utworzył w tym celu Dział do spraw Legitymacji Kredytowych (tak wtedy nazywano karty płatnicze). Od 1969 roku akceptowane były karty Diners Club, od 1971 American Express, od 1974 BankAmeriCard (potem zmieniła nazwę na Visa), od 1975 MasterCharge (zmieniła potem nazwę na Mastercard), a od 1986 roku japońskie karty JCB.
Karty były akceptowane w około 500 punktach, głownie w hotelach i restauracjach, gdzie pojawiali się zagraniczni turyści. Akceptowano je również w sklepach sieci Pewex, Batona, Cepelia i Desa.
W latach 80-tych bank Polska Kasa Opieki S.A. (Pekao S.A.) wprowadził w III oddziale w Warszawie karty identyfikacyjne oraz zainstalował pierwszy w naszym kraju bankomat.
Lata 90-te
Pierwsze lata po przełomie 1989 roku, były okresem transformacji i rozchwiania gospodarki. W tym okresie tworzyły się fundamenty, nowego, komercyjnego systemu bankowego.
W 1990 roku Visa podpisuje pierwsze umowy z polskimi bankami, przyznające im prawo emisji kart tej organizacji. Do grona tych banków należały: Bank Inicjatyw Gospodarczych S.A., Bank Pekao S.A., PKO BP, Bank Śląski S.A., Kredyt Bank S.A. i Bank Przemysłowo-Handlowy S.A., lecz żaden z nich nie decydował się jeszcze na wydanie karty.
W grudniu 1990 roku ze struktur Orbisu wyłączono dział zajmujący się akceptacją kart, tworząc firmę PolCard. Udziałowcami Polcardu stali się Orbis i Bank Inicjatyw Gospodarczych S.A. W 1991 roku tenże BIG S.A. wydał pierwsza na naszym rynku kartę Visa. Była to przeznaczona dla firm karta Visa Bussiness.
Kolejna banki rozpoczęły wydawanie własnych kart bankomatowych, akceptowanych tylko w ich własnej sieci bankomatów. Najpopularniejszą z tych kart była karta PKO Ekspress wydawana przez bank PKO BP.
W 1992 roku powstało Centrum Kart i Czeków Banku Pekao S.A., które zajęło się akceptacją kart płatniczych.
Pierwsze międzynarodowe karty płatnicze dla klientów indywidualnych pojawiły się w Polsce w 1993 roku. W lutym tego roku bank Pekao S.A. wydał pierwszą w Polsce kartę Visa Classic. Kilka miesięcy później zrobił to Bank Przemysłowo-Handlowy S.A. z Krakowa.
Ponieważ wymagania stawiane dla wydania kart międzynarodowych były trudne do spełnienia dla większości Polaków, Polcard postanowił wydawać pod swoją marką własne, lokalne karty płatnicze. Pierwsza karta Polcard została wydana przez BIG S.A. w lipcu 1993 roku. Wkrótce takie karty wydały też kolejne banki. Karty Polcard wydawane były w 4 wersjach: Classic, Bussiness, Bis (karta elektroniczna) oraz Tempo (karta bankomatowa). Karty były, i są nadal, akceptowane tylko na terenie Polski.
Inną lokalną kartą kredytową byłą wydana przez Glob Bank S.A. karta Express M. Karta ta była wydawana od 1993 do 1996 roku. W 1995 roku pojawiła się na naszym rynku pierwsza międzynarodowa karta kredytowa. Była to karta Partner wydana przez Bank Pekao S.A. z logiem Mastercard. Bank przyznawał limit kredytowy w wysokości od 150 do 2.500 zł. Kredyt był oprocentowany na 30% w stosunku rocznym, a odsetki były naliczane od momentu dokonania płatności. Klient był zobowiązany do minimalnej spłaty co najmniej 10% kwoty zadłużenia.
W 1996 roku Pekao S.A. wprowadza do swojej oferty rachunek Eurokonto, a jego posiadaczom wydaje automatycznie kartę debetową EC/Maestro. Karta ta jest także kartą gwarancyjną do euroczeków.
W 1999 roku polskie banki przystąpiły do pilotażowego programu kart chipowych Visa Smart. Bank PKO BP wydał 10.000 takich kart, pozostałe banki uczestniczące w programie wydały ich w sumie 2.000.
W 1999 roku rozpoczęło działalność centrum autoryzacyjne banku WBK (później BZ-WBK). W 2000 roku powstały centra autoryzacyjne eService oraz eCard.
XXI wiek
W 2001 roku banki wydały pierwsze "karty wirtualne" służące tylko do płatności za towary i usługi w sieci Internet.
W 2002 roku ING Bank Śląski wyemitował pierwsze na naszym rynku karty płatnicze typu pre-paid.
W czerwcu 2003 roku Kredyt Bank rozpoczął wydawanie pierwszych na chipowych kart kredytowych. Są to karty hybrydowe posiadające mikroprocesor i pasek magnetyczny.
Na koniec 2002 roku w portfelach Polaków znajdowało się prawie 17 milionów kart płatniczych. Z tej sumy 800 tyś. kart to karty kredytowe, a 1 milion to karty typu charge.
W 2002 roku wykonano w Polsce kartami płatniczymi 123,5 miliona transakcji. W czerwcu 2003 było w naszym kraju 7200 bankomatów.
Podsumowanie
Perspektywy rozwoju polskiego rynku kart płatniczych są bardzo dobre. Po kilku latach supremacji kart debetowych, rozpoczęła się popularyzacja kart kredytowych. Jest to związane ze zwiększeniem się zamożności naszego społeczeństwa oraz spadkiem inflacji.
Obecnie każda pracująca osoba może ubiegać się o kartę kredytową i ją uzyskać. Również osoby bardzo zamożne mogą wybierać w bardzo bogatej ofercie kart Złotych i Platynowych. Polskie banki poza kartami Visa i Mastercard wydają także karty American Express i Diners Club. Nieliczne, mniejsze banki wydają jeszcze karty Polcard.