WSTĘP:
Karty płatnicze są dziś w większości rozwiniętych krajów dobrem powszechnym. Korzystają z nich miliony klientów dokonując miliardów transakcji. Trudno sobie wyobrazić rynek, ale i życie zwykłych ludzi, bez możliwości korzystania z kart debetowych i kredytowych. System bankowy również i w Polsce podlegał w ostatnich latach głębokim przeobrażeniom. Banki skupiają uwagę na poszukiwaniu innowacji finansowych, w pełni odpowiadających wymaganiom współczesnego rynku. Jednym z obszarów szczególnej aktywności banków jest - przeżywający od kilku lat intensywny rozwój - rynek kart płatniczych. Odgrywa on dużą - i stale wzrastającą - rolę w polityce banków komercyjnych, stając się coraz bardziej znaczącą sferą ich wpływów. Karta płatnicza - do niedawna będąca symbolem luksusu, prestiżu i wysokiej pozycji- w ciągu kilku ostatnich lat stała się produktem masowym, do którego wszyscy mają dostęp. Mamy już możliwość korzystania z wszelkich zalet, jakie daje nam plastikowy pieniądz. Ten pozytywny fakt ma też swoją drugą, ciemną stronę. Coraz większe pieniądze, będące w obrocie dzięki kartom płatniczym narażone są na coraz więcej, coraz bardziej wyrafinowanych, trudniejszych do wykrycia przestępstw. Od początku lat 90. XX wieku obserwowany jest w Polsce intensywny rozwój rynku kart płatniczych. Karty stały się nie tylko głównym elementem polityki detalicznej banków komercyjnych, ale także najczęściej używaną formą bezgotówkowych rozliczeń pieniężnych stosowaną w płatnościach detalicznych.
W prezentacji chciałam odpowiedzieć na pytanie:, co to jest karta płatnicza i jakie są jej rodzaje. Opowiedzieć króciutko, jak powstała karta płatnicza i skupić się na rozwoju rynku kart płatniczych w Polsce, a także, jakie ma plusy i jakie niesie ze sobą zagrożenia.
WYGLĄD I DEFINICJA:
Karta płatnicza to płytka laminowanego PCV o standardowych wymiarach 54x86x0,76 mm, przygotowana zgodnie z normami ISO. Jej cechą charakterystyczną jest: nadruk związany z bankiem - emitentem oraz emblemat systemu, w którym jest wydawana. Zawiera pasek magnetyczny, na który naniesione są dane o karcie i jej posiadaczu oraz pasek, na którym posiadacz karty składa wzór swego podpisu. Karta ma także kilka zabezpieczeń, takich jak hologram, nadruk UV i mikroprint. Karta elektroniczna oprócz wymienionych wyżej elementów, charakterystycznych dla kart magnetycznych, zawiera również wbudowany układ scalony (jeden lub więcej); od nazwy układu: chip, karty te są nazywane chipowymi. Wśród kart elektronicznych wyróżnia się karty pamięciowe zawierające jedynie układy pamięciowe, tj. pamięci typu ROM (od chwili wyprodukowania tylko do odczytu), PROM (po wpisaniu informacji tylko do odczytu - jednokrotnie zapisywalna), EEPROM (do wielokrotnego kasowania i zapisywania) oraz karty mikroprocesorowe, zawierające mikroprocesor, różnego typu pamięci, układy zabezpieczające, układ zerowania, zegar i układ wejścia/wyjścia. Na rynku pojawiają się coraz częściej karty, których wygląd mocno odbiega od tak pojętego "standardu". Obecnie nie tylko można stworzyć kartę z własnym zdjęciem, bądź innym, wybranym przez jej właściciela. Dzięki zastosowaniu najnowszych technologii, producentom kart udało się stworzyć karty o przezroczystym wyglądzie. Innym innowacyjnym typem karty także jest tzw. "karta wycinana". Pierwszą tego typu kartą na naszym rynku jest wydawana przez bank ING e-Karta. Jest to pre-paid służącą do płatności w Internecie. Karta ta pozwala także na płacenie w punktach handlowo-usługowych. Ze względu na swój kształt nie można z niej natomiast korzystać w bankomatach. W ofercie niektórych banków są karty w wersji mini. Mini-karta ma rozmiar połowy tradycyjnej karty płatniczej. Posiada zwyczajny pasek magnetyczny, który pozwala na płacenie tą karta w terminalach. Rozmiar karty powoduje, że idealnie nadaje się jako breloczek do kluczy. Banki zachęcają do noszenia karty wraz z kluczami, zapewniając pakiet ubezpieczeniowy, który wyłącza odpowiedzialność klienta w przypadku zgubienia lub kradzieży karty. W Europie Visa zaprezentował także mini-karty wyposażone w chip. Podobne rozwiązanie zaproponowała amerykańska organizacja płatnicza Discover. Ich produkt, nazwany Discover2Go, to także specjalny breloczek - karta kredytowa. Jest ona zbudowana z dwóch kawałków plastiku połączonych ze sobą w jednym miejscu, tak, że mogą się one wzajemnie obracać. Jeden plastik to karta płatnicza, drugi natomiast pełni funkcje osłony, która chroni kartę przed uszkodzeniami. Karty przechodzą na naszych oczach rewolucję, zamieniającą je w małe dzieła sztuki użytkowej.
Podana definicja zawierająca opis wyglądu karty, jest jak gdyby jej definicją techniczną. Zgodnie z ustawą Prawo bankowe kartą płatniczą jest karta identyfikująca wydawcę i upoważnionego posiadacza, uprawniająca do wypłaty gotówki lub dokonywania zapłaty, a w przypadku karty wydanej przez bank lub instytucję ustawowo upoważnioną do udzielania kredytu - także do dokonywania wypłaty gotówki lub zapłaty z wykorzystaniem kredytu. Karta jest tylko zewnętrznym atrybutem rozbudowanego produktu bankowego, na który składa się: rachunek bankowy, powiązana z tym rachunkiem karta oraz tzw. program karty. Rynek kart płatniczych w Polsce funkcjonuje w obrębię krajowego systemu płatniczego jako część systemu płatności detalicznych. Uzupełniając powyższe definicje należy dodać, że karty płatnicze są bardzo wygodnym produktem bankowym, kluczem dostępu do pieniędzy zgromadzonych na naszym koncie.
RODZAJE KART (ZE WZGLĘDU NA RÓŻNE KRYTERIA):
Oferowane przez krajowe banki karty różnią się między sobą zasięgiem, sposobem rozliczania transakcji, techniką i bezpieczeństwem rozliczania transakcji, ilością podmiotów, uczestniczących w rozliczeniach, charakterem prawnym posiadacza karty, stopniem zaufania, jakim bank obdarza posiadacza karty i wieloma innymi elementami. Biorąc pod uwagę kryterium zasięgu, na polskim rynku wyróżniamy:
- lokalną - funkcjonuje w ramach jednego lub kilku banków bądź w ramach jednego systemu ich akceptacji, najczęściej ograniczonego do sieci sklepów tej samej firmy.
- krajową - karta ta ma zazwyczaj logo międzynarodowej organizacji płatniczej (np. Visa czy Eurocard/Mastercard), ale zasięg funkcjonowania został ograniczony do jednego kraju. Posłużenie się taką kartą poza granicami danego kraju nie jest możliwe. W obrębie jednego kraju kartą można posługiwać się we wszystkich punktach handlowo-usługowych oraz bankomatach akceptujących ten typ kart. Na kartach krajowych są określone jej ograniczenia poprzez napis np. w Polsce: "Valid Only in Poland" lub podobny.
- międzynarodową - ważna na całym świecie, w każdym punkcie lub bankomacie oznaczonym logo danej karty. Mianem systemów kart międzynarodowych można określić - między innymi Visa, Eurocard/Mastercard, Diners Club oraz American Express.
Ze względu na sposób rozliczenia przeprowadzanych transakcji, funkcjonujące w Polsce karty możemy podzielić na:
- kredytowe - służą celom płatniczym. Umożliwiają posiadaczowi karty dokonywanie płatności bezgotówkowych na podstawie zaciągniętego kredytu, który musi być spłacony stosownie do warunków uzgodnionych z bankiem. Kredyt ten ma z reguły dwie stopy procentowe. Niższe oprocentowanie, jeżeli zostaje spłacony w terminie i wyższe, jeśli termin spłaty kredytu nie zostanie dotrzymany. Wydanie karty jest uzależnione od wysokości dochodów konsumenta. Często nie jest wymagane posiadanie przez klienta rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego w danym banku,
- debetowe - najpopularniejsze, charakteryzują się niskim poziomem ryzyka, nie zapewniają żadnych możliwości uzyskania kredytu. W zdecydowanej większości karty te działają w oparciu o rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy, a posiadacze takich kart mogą się nimi posługiwać tylko do wysokości salda na rachunku. Przekroczenie stanu konta powoduje naliczanie „karnych” odsetek. Karty debetowe umożliwiają jedynie dokonywanie wypłat gotówkowych za pomocą bankomatów oraz transakcji w punktach włączonych do lokalnych sieci elektronicznych banków. Z tego względu ich rozwój na skalę międzynarodową rozpoczął się z momentem powstania międzynarodowych systemów ( np. Cirrus, Maestro). Ze względu na sposób obciążania rachunku karty debetowe można podzielić na:
- karty debetu bezpośredniego - gdy po każdej transakcji obciążany jest rachunek klienta,
- karty debetu pośredniego - pozwalają na dokonywanie transakcji, które obciążają rachunek w sposób skumulowany w określonym terminie (najczęściej dwa tygodnie), czyli umożliwiają posiadaczowi takiej karty odłożenie płatności bez konieczności bieżącego angażowania posiadanych środków finansowych.
- obciążeniowe - nazywane często kartami typu charge - są kartami z odroczonym terminem płatności. Ich cechy są podobne do cech kart kredytowych, z tą różnicą, że zaciągnięty kredyt spłaca się w całości raz w miesiącu (kredyt krótkoterminowy). Karty obciążeniowe wydawane są w oparciu o istniejący rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy. Na podstawie ilości środków przelewanych co miesiąc na ten rachunek, bank ustala miesięczny limit wydatków. Na koniec miesiąca bank obciąża równowartością wydanej kwoty rachunek posiadacza karty.
- przedpłacone - dokonanie transakcji tą kartą wymaga wcześniejszego zasilenia karty kwotą, do wysokości, której następnie autoryzowane są transakcje. Karta taka nie jest związana z rachunkiem osobistym i może być wydana "na okaziciela" tzn. bez personalizacji karty jako np. karta podarunkowa. Niektóre źródła za karty przedpłacone uważają również Elektroniczne portmonetki.
- wirtualne - karta jest jedynie zarejestrowanym w systemie rozliczeniowym numerem - nie jest wydawana w fizycznej postaci (z paskiem magnetycznym czy też chipem). Nie można, więc dokonywać nią żadnych transakcji w POSach i bankomatach - można nią realizować tylko transakcje typu "card not present". Pod względem sposobu rozliczenia transakcji jest ona mocno zbliżona do karty przepłaconej.
Banki emitują również karty bankomatowe, służące wyłącznie do wypłaty gotówki z bankomatu. Są one kartami debetowymi o ograniczonych możliwościach, wykluczających dokonywanie bezgotówkowych płatności w punktach handlowo-usługowych.
Kolejnym kryterium podziału jest ilość podmiotów, uczestniczących w rozliczeniach przy pomocy kart. Wyróżniamy tu systemy:
- dwustronne - w których karty wydawane przez instytucje nie-bankowe są akceptowane tylko przez ich emitenta,
- trójstronne - wymagają porozumienia trzech kategorii podmiotów, a mianowicie: emitenta, przedsiębiorstw gotowych przyjmować zapłatę kartą i posiadacza karty,
- czterostronne - oprócz podmiotów wymienionych powyżej, w rozliczeniu występuje również właściciel systemu, w którym emitowana jest karta. System czterostronny jest obecnie najbardziej popularnym systemem w Polsce i na świecie.
Kartami bankowymi są karty wydawane w systemach: trójstronnym i czterostronnym.
Z uwagi na kryterium podmiotowe posiadacza, można rozróżnić karty:
- prywatne - wydawane osobom fizycznym, występującym w roli konsumentów,
- firmowe - wydawane podmiotom gospodarczym.
Ze względu na sposób autoryzacji karty płatnicze można podzielić na płaskie i wypukłe - nazwy te są związane ze sposobem embossowania, tj. nanoszenia na kartę danych jej posiadacza oraz numeru karty i daty jej ważności.
Karty płaskie (z płaskim nadrukiem) akceptowane są wyłącznie w środowisku elektronicznym, często wymagają potwierdzania transakcji dokonywanych w sklepie kodem PIN zamiast tradycyjnego potwierdzenia podpisem.
Karty wypukłe (tłoczone, z wypukłym nadrukiem) umożliwiają dokonywanie transakcji na odległość (zamówienia telefoniczne, internetowe) oraz używanie karty w terminalach starszego typu (tzw. imprinterach lub "żelazkach").
W przypadku operacji bezgotówkowych posiadacz karty zazwyczaj potwierdza dokonanie transakcji podpisem.
W zależności od sposobu zapisania i odczytywania informacji z karty można wyróżnić:
- k. z paskiem magnetycznym - czyli karty, w przypadku, których informacje o karcie zakodowane są na ścieżkach paska magnetycznego,
- k. z mikroprocesorem (chipowe) - zwane również kartami inteligentnymi. Informacje o karcie zakodowane są na mikroprocesorze, który w porównaniu z paskiem magnetycznym jest znacznie bezpieczniejszym nośnikiem informacji. Mikroprocesor pozwala na znaczne zwiększenie funkcjonalności karty - umożliwia zapisanie większej ilości danych oraz ich modyfikowanie i wgrywanie innych aplikacji, np. lojalnościowych,
- k. hybrydowe - łączące cechy wymienionych wyżej produktów, tj. wyposażone zarówno w pasek magnetyczny jak i mikroprocesor. Karty tego typu stosowane są często w okresie dostosowywania terminali sklepowych do obsługi kart wyposażonych w chip.
Biorąc pod uwagę kryterium zaufania banku do posiadacza karty, na polskim rynku wyróżniamy:
- karty masowe - dostępne dla każdego, u kogo bank nie dopatrzył się negatywnych wskaźników finansowych, występujących w przypadku braku stałego źródła dochodu, zaległości podatkowych itp. Pozwalają one na wyselekcjonowanie wiarygodnych klientów, którym bank może zaufać i zaoferować swe produkty, dające poczucie swobody dysponowania środkami finansowymi,
- karty złote - oferowane są najlepszym i najbogatszym klientom. Oprócz prestiżu zapewniają one wyższe limity wydatków, lepsze warunki płatnicze i wiele dodatkowych usług. Są one niejako podsumowaniem współpracy klienta z bankiem,
- karty platynowe - oferowane najbogatszym klientom, którzy korzystają w banku z usługi private banking. Posiadają oni nieograniczony limit wydatków i bardzo szeroki pakiet usług pozafinansowych.
Bardzo popularne w ostatnich latach stało się również wydawanie kart ściśle zdefiniowanym grupom klientów. Wyróżnia się tu:
- karty lojalnościowe (loyality cards), które służą związaniu posiadacza karty z bankiem lub inną organizacją np. poprzez system punktów premiowych przyznawanych za każdą transakcję,
- karty wydawane we współpracy z firmami komercyjnymi (co-branded cards) - na karcie, oprócz logo banku, znajduje się również logo firmy współpracującej, np. sieci supermarketów, w której posiadacz karty może uzyskać specjalne zniżki,
- karty wydawane we współpracy z organizacjami klubowymi (affinity cards) - wydawane w porozumieniu z klubami, których posiadacz karty jest członkiem. Karty tego typu mają zazwyczaj charakter prestiżowy,
- karty wydawane we współpracy z organizacjami społecznymi (charity cards) - wspierającą określony cel. Zazwyczaj opłata za wydanie takiej karty jest wyższa a znaczna część zysków banku przekazywana jest na wsparcie zadań statutowych organizacji.
KRÓTKA HISTORIA KART:
Choć wcześniej akceptowano u nas w ograniczonym zakresie karty kredytowe, to prawdziwa historia kart w naszym kraju liczy sobie zaledwie 12 lat. Jest to niewiele, jeśli uzmysłowimy sobie, że pierwsze karty płatnicze o charakterze powszechnym pojawiły się ponad 50 lat temu, a sama koncepcja karty płatniczej ma już ponad 100 lat. Pierwsze karty płatnicze, funkcjonujące podobnie do kart dzisiejszych, pojawiły się w stosunkach handlowych około roku 1900. Działo się to oczywiście w Stanach Zjednoczonych, których gospodarka powoli wysuwała się na czoło, wśród państw uprzemysłowionych. Karty takie były stosowane jako potwierdzenie uprawnienia do odbioru zamówionego towaru i zapisania go w poczet kredytu danego klienta. W 1914 roku firma Western Union wydała taką właśnie, wykonaną z metalu, kartę, którą najlepsi klienci mogli płacić za usługi firmy. Przed II wojną światową podobne karty typu charge bardzo się w USA rozpowszechniły. Wydawały je duże sieci sklepów, domy towarowe, sieci stacji benzynowych promując je wśród klientów. Nawet dziś, gdy powszechnie stosowane są karty o zasięgu ogólnoświatowym, karty tego typu nie straciły racji bytu. Są nadal wydawane przez duże firmy, także w naszym kraju. Wojna zastopowała rozwój kart płatniczych, bowiem ustawodawstwo wojenne zakazało korzystania z kart w czasie wojny. Po wojnie karty powróciły, i już wkrótce pojawiły się w nowym, lepszym wcieleniu. Frank McNamar, zainspirowany zdarzeniem z jego życia, kiedy zapomniał portfela i w restauracji nie mógł zapłacić rachunku, stworzył wraz z Ralfem Schneiderem w 1950 roku firmę Diners, Club, która miała zając się wydawaniem kart, które miały zastąpić bogatym amerykanom gotówkę, i mogła być używana do płatności w restauracjach, sklepach czy stacjach benzynowych. Pierwsze karty wydano w tym samym roku, a pod jego koniec członkostwo w Diners Club, które było związane z wydaniem karty, posiadało już 20 tysięcy osób. W ten sposób narodziła się pierwsza z istniejących do dziś wielkich organizacji płatniczych. Diners Club rozwijał się bardzo dynamicznie, co zainspirowało inne firmy do wydawania kart płatniczych. Firma American Express istniała od XIX wieku i zajmowała się wydawaniem czeków podróżnych. 1 Października 1958 roku American Express rozpoczęła wydawanie swojej pierwszej karty płatniczej. Firma dobrze przygotowała swoje wejście na rynek podpisując umowy z restauracjami, hotelami oraz liniami lotniczymi, które od początku akceptowały karty. Do końca 1959 roku firma wydała 600 tysięcy kart. W tym samym roku, jako pierwsza skorzystała z plastiku, jako najlepszego materiału do wytwarzania kart. W 1958 roku swoją pierwsza kartę o nazwie BankAmericard wydał w Kalifornii Bank of America. Była to pierwsza na rynku karta kredytowa. Klient po otrzymaniu rozliczenia transakcji mógł dokonać spłaty całości zadłużenia lub spłacić kwotę mniejszą, równą co najmniej wyliczonej minimalnej spłacie, by na resztę zaciągnąć kredyt. W tym roku Bank of America wydziela z siebie dział zajmującą się kartami kredytowymi. W ten sposób powstaje BankAmericard Service Corporation, która licencjonuje inne amerykańskie banki chcące wydawać BankAmericard. W tym samym roku inne banki w celu wydawania kart płatniczych tworzą Interbank Card Association. Jednocześnie trwa zagraniczna ekspansja kart Diners i American Express. Są one akceptowane w wielu miejscach na świecie i zaczynają być także wydawane w Europie i Azji. W 1961 roku w Japonii powstaje JCB, które zajmuje się wydawaniem kart na tamtejszym rynku. W USA zaczyna się "moda" na karty płatnicze. Stają się one synonimem dostatniego życia dla coraz szerszej grupy amerykanów. W Europie w tym czasie powstaje organizacja EuroCard, która rozpoczyna wydawanie kart konkurencyjnych wobec popularnych już w Europie kart American Express. W 1968 roku powstała organizacja Eurocheque International, która w latach 70-tych rozpoczęła wydawanie Euroczeków. W 1968 roku Interbank Card Association rozpoczyna współpracę z Eurocard. Firma zmienia nazwę na Master Charge. W 1970 roku władza w BankAmericard zostaje przekazana w ręce reprezentantów zrzeszonych w niej banków. Powstaje National BankAmericard Inc. (NBI). Jest to okres, w którym banki włączają, swoje wydawane dotychczas niezależnie karty, do sieci BankAmericard lub Master Charge. Lata 70-te są okresem karcianego boomu w USA. Pojawiają się pierwsze poważne regulacje ustawowe dotyczące tego rynku. W 1972 roku na kartach BankAmericard pojawił się pasek magnetyczny, co było krokiem w kierunku usprawnienia procesu autoryzacji płatności kartą. W 1973 roku NBI wdrożyła pierwszy system elektronicznej autoryzacji kart BASE I. Skrócił on czas autoryzacji karty do około 1 minuty. W 1974 roku powstaje system BASE II, który umożliwia sprzedawcom na elektroniczne przesyłanie płatności do centrów rozliczeniowych. W 1976 roku BankAmercicard zmienia swoją nazwę na Visa. A w 1979 roku MasterCharge decyduje o zmianie nazwy na MasterCard. W 1979 roku zostają wprowadzone do użytku pierwsze terminale POS. Pozwalają one na dokonywanie szybkiej autoryzacji kart, poprzez sczytanie jej paska magnetycznego w czytniku terminala. Pozwala to na znaczne przyspieszenie procesu autoryzacji i płatności kartą. Wprowadzony system, jest stosowany, z niewielkimi usprawnieniami do dziś. W 1980 roku pojawiają się pierwsze bankomaty, pozwalają one na automatyczne wybieranie gotówki przez całą dobę. W 1991 roku MasterCard wraz z Europay wprowadził na rynek pierwszą globalna kartę debetową Maestro. W 1995 roku Visa i MasterCard stworzyły wspólnie standard kart chipowych EMV. Wprowadzenie kart chipowych ma zapewnić zwiększenie bezpieczeństwa transakcji i ograniczenie skali oszustw, związanych z kartami płatniczymi. W drugiej połowie lat 90-tych pojawiają się kolejne technologie służące poprawieniu bezpieczeństwa korzystania z kart płatniczych. Zwiększenie bezpieczeństwa kart staje się priorytetem organizacji płatniczych.
HISTORIA ROZWOJU KART PŁATNICZYCH W POLSCE:
Karty płatnicze pojawiły się w Polsce już pod koniec lat 60. XX w. Były to jednak karty wydawane przez banki zagraniczne, którymi turyści mogli regulować w bardzo ograniczonym zakresie swoje płatności. Niewiele jednak było w Polsce miejsc, w których można było płacić kartami; głównie były to placówki związane z biurem podróży Orbis, ekskluzywne hotele i restauracje. Krajowy rynek kart płatniczych zaczął się rozwijać w Polsce dopiero w latach 90. ubiegłego wieku. Wiązało się to głównie z przeprowadzonymi w naszym kraju po 1989 r. reformami, które wpłynęły również na kształt krajowego sektora bankowego. Rzutowały one także bezpośrednio na przekształcanie bankowości detalicznej. Banki zaczęły oferować klientom nowego rodzaju produkty i usługi, wśród których pojawiły się również karty płatnicze. Na początku lat 90. niewiele polskich banków oferowało ten produkt. Dość umiarkowane było zainteresowanie klientów nowym instrumentem płatniczym, brakowało także odpowiedniej infrastruktury technicznej akceptującej płatności kartami. Pierwsze karty płatnicze zostały wydane przez krajowe banki w 1991 r. Wtedy to Bank Polska Kasa Opieki SA wyda¸ kart« dla klientów indywidualnych. Była to karta bankomatowa połączona z rachunkiem oszczędnościowym posiadacza. W tym samym roku pojawiła się na rynku, w ofercie Banku Inicjatyw Gospodarczych SA, pierwsza międzynarodowa karta płatnicza VISA, typu business. Stopniowo także inne banki zaczęły się włączać w akcję wydawania kart płatniczych. Jednak jeszcze na koniec 1993 r. na rynku było niespełna 50 tys. Wydanych przez banki kart i około 6,8 tys. urządzeń akceptujących płatności nimi. Znaczne ożywienie w rozwoju polskiego rynku nastąpiło dopiero po 1994 r. W 1995 r. pojawia się na rynku pierwsza bankowa karta kredytowa, kiedy Bank Polska Kasa Opieki SA zaoferował¸ swoim klientom kartę Partner o zasięgu krajowym. Na koniec 1995 r. liczba wydanych przez banki kart wzrosła w porównaniu z rokiem 1994 o ponad 266%, a liczba zrealizowanych nimi transakcji zwiększyła się o ponad 108%. W 1996 r. w obrocie było już ponad milion różnego rodzaju kart, którymi zrealizowano ponad 10,5 mln transakcji. W kolejnych latach nastąpił dalszy wzrost liczby kart płatniczych, co wynikało z dość bogatej i różnorodnej oferty banków w zakresie kart, która w coraz większym stopniu odpowiadała potrzebom zmieniającego się rynku finansowego oraz wymaganiom potencjalnych klientów. Spowodowało to umocnienie się tendencji wzrostowej liczby kart płatniczych w obiegu oraz wolumenu zrealizowanych nimi transakcji. W latach 1997-2001 liczba kart płatniczych w obiegu wzrastała odpowiednio o: 140,2%, 41,7%, 113,9%, 36,1% i 27,5%. W tym samym okresie liczba transakcji zrealizowanych kartami zwiększała się o: 189,7%, 112,8%, 142,7%, 77,8% oraz 40,5%. Na koniec 2002 r. na rynku było już ponad 16,9 mln kart, którymi klienci zrealizowali ponad 465,9 mln transakcji. Na koniec 2002 r. w proces wydawania kart zaangażowanych było 38 banków, które wydały do tego momentu ponad 16,9 mln kart, odpowiednio na koniec roku 2008 liczba ta wynosiła 30,275 mln, porównując liczbę kart z analogicznym okresem poprzedniego roku nastąpił wzrost o 14,3%. Kartami tymi zrealizowano w 2002 r. 465,9 mln transakcji o wartości 109 mld zł, w roku 2008 odpowiednio zrealizowano ponad 1230 mln transakcji o wartości 304,2 mld zł. W stosunku do 2001 r. powyższe dane oznaczają wzrost liczby kart o 17,6%, liczby transakcji kartami o 17,9% i wartości transakcji kartami o 23,6%. Na rynku dominowały karty płatnicze, których udział w ogólnej liczbie kart wyniósł¸ na koniec 2002 r. 97,5%. Pod względem sposobu realizowania płatności kartami na koniec 2002 r. struktura kart kształtowała się następująco: karty debetowe stanowiły 89,1%, karty obciążeniowe 6,1%, a karty kredytowe 4,8% wszystkich wydanych kart. W IV kwartale 2008 r. przeważająca większość transakcji (85,3%) była dokonywana kartami debetowymi. Mniej liczne były transakcje dokonywane kartami kredytowymi (13,4%) oraz kartami obciążeniowymi (1,3%). Dominacja kart debetowych jest obecnie cechą charakterystyczną Polskiego rynku. Karty tego rodzaju zdominowały rynek nie tylko pod względem liczby, ale także wolumenu transakcji. W 2002 r. kartami zrealizowano ogółem 465,9 mln transakcji a w 2008 - 1232,2. Na tą wielkość składają się zarówno bezgotówkowe płatności w punktach handlowo-usługowych, jak również operacje wypłaty gotówki za pośrednictwem bankomatów i kas banków. W omawianym okresie posiadacze kart dokonali 347,8 mln transakcji w bankomatach i kasach banków, oraz 118,1 mln transakcji w punktach handlowo-usługowych, w roku 2008 było to ponad 470,7 mln transakcji w bankomatach i kasach banków, oraz 582,2 mln transakcji w punktach usługowo-handlowych. Na koniec 2002 r. posiadacze kart mogli wypłacać gotówkę w 7.145 bankomatach rozmieszczonych w całym kraju. W porównaniu z 2001 r. liczba bankomatów wzrosła o 10,3%. Na koniec grudnia 2008 r. liczba bankomatów w Polsce wynosiła 13.575 szt. Wiele z funkcjonujących obecnie na rynku bankomatów to urządzenia wielofunkcyjne, z których posiadacze kart mogą korzystać przez całą dobę. Chociaż z roku na rok liczba bankomatów w Polsce systematycznie wzrasta, to należy zaznaczyć, że ich rozmieszczenie na terenie całego kraju jest wciąż nierównomierne. Na koniec 2002 r. klienci mogli płacić kartami w ponad 112 tys. punktów handlowo-usługowych akceptujących płatności dokonywane kartami płatniczymi. Z danych uzyskanych od agentów rozliczeniowych wynika, iż na koniec września 2008 r. na rynku polskim funkcjonowało: 197,5 tys. terminali POS i 153,1 tys. punktów handlowo-usługowych akceptujących płatności dokonywane kartami płatniczymi. Karty płatnicze wyemitowane w Polsce są w przeważającej większości kartami wyposażonymi wyłącznie w pasek magnetyczny. Na koniec grudnia 2008 r. takich kart było 25,3 mln szt. Ich udział w rynku wynosi 83,6%. Dynamicznie rośnie liczba emitowanych przez banki kart wyposażonych zarówno w pasek magnetyczny, jak i mikroprocesor. Kart tego typu jest obecnie na rynku około 4,9 mln szt., co daje udział w rynku na poziomie 16,1%. Od 2004 roku na rynku polskim występują również tzw. karty wirtualne, przeznaczone jedynie do płatności w Internecie (ewentualnie innych płatności dokonywanych bez fizycznego przedstawienia karty, np. płatności przez telefon). Ich liczba systematycznie wzrasta. Na koniec IV kwartału 2008 r. kart wirtualnych w Polsce było 68,3 tys. szt.
WADY I ZALETY KART PŁATNICZCH:
Karty płatnicze wykazują wiele cech charakterystycznych dla pieniądza, którym mogą być umarzane zobowiązania pieniężne, nie mogą jednak spełniać funkcji pieniężnej, zastrzeżonej dla pieniądza gotówkowego, gdyż nie są emitowane przez Bank Centralny i nie został im przypisany przez państwo atrybut umarzania zobowiązań pieniężnych.
Obecnie udział kart płatniczych w obrocie bezgotówkowym systematycznie rośnie. Stopniowo wypierają one gotówkę, czeki i inne formy rozliczeń bezgotówkowych. Swą popularność zawdzięczają niektórym indywidualnym cechom, właściwym tylko kartom, które diametralnie odróżniają je od innych sposobów rozliczeń, a także konkurencyjności i substytucyjności w stosunku do nich.
Posługiwanie się kartą płatniczą jest bezpieczniejszym i wygodniejszym sposobem regulowania płatności niż tradycyjne posługiwanie się gotówką. Posiadanie przy sobie większej ilości pieniądza gotówkowego, stwarza zagrożenie jego utraty z powodu kradzieży bądź zgubienia.
Karty płatnicze dają możliwość dokonywania dużych zakupów bez konieczności posiadania przy sobie większego zasobu gotówki. Gotówka jest niezbędna podczas codziennych zakupów za małe kwoty i jest akceptowana we wszystkich punktach handlowo-usługowych, natomiast posiadanie karty daje możliwość stałego dostępu do gotówki w całodobowych bankomatach i dokonywania płatności w większości dużych marketów oraz coraz częściej, również w mniejszych punktach handlowo - usługowych.
Czeki gotówkowe podobnie jak karty płatnicze umożliwiają wypłatę gotówki, ale ich użycie wiąże się z koniecznością udania się do banku lub na pocztę, wypełnienia dokumentów i stratą czasu w kolejkach. Gotówka może zostać wypłacona tylko przez oddział banku wystawcy czeku. W przypadku gdy czek zostanie przedstawiony do zapłaty w innym banku, jego właściciel musi zaczekać na pieniądze, do czasu uzyskania przez bank przyjmujący czek od banku trasata, funduszy niezbędnych do zapłaty czeku. Zdarza się, że proces ten trwa kilka dni.
Używanie czeków w Polsce nie jest tak wygodne jak używanie kart płatniczych. Wynika to z faktu, że czek służy w zasadzie do jednorazowego rozliczenia, ponieważ indosowanie czeków pomiędzy różnymi podmiotami gospodarczymi nie jest w naszym kraju popularne. Zapłata za pomocą karty nie nastręcza tego typu trudności, gdyż z jej pomocą można dokonywać transakcji w różnych punktach handlowo-usługowych oraz wypłacać gotówkę we wszystkich oddziałach swego banku, w oddziałach innych banków i w bankomatach - dostępnych przez 24 godziny na dobę.
Posiadacze kart są w bankach klientami uprzywilejowanymi, mogą liczyć na dodatkowe korzyści, między innymi: ubezpieczenia w podróży, preferencyjną obsługę w hotelach, refundację kosztów w wyniku braku połączeń lub zgubienia bagażu. W przypadku podróży lotniczych, gdy bilet zostanie zapłacony określonym rodzajem karty, klient otrzymuje bezpłatne ubezpieczenie od opóźnień lotu, utraty bagażu itp. Na te wszystkie udogodnienia nie mogą liczyć osoby posługujące się tradycyjnymi formami płatności, tj. gotówką lub czekiem.
Karta daje poczucie komfortu psychicznego podczas transakcji handlowej, nie zmuszając jej posiadacza do rezygnacji z jakiegoś dobra i dokonywania zakupów dostosowanych ściśle do zasobu portfela w danym momencie. Poza tym przy zawieraniu transakcji gotówkowych zawsze istnieje ryzyko natrafienia na sfałszowane bądź wycofane z obiegu banknoty.
Karta płatnicza jest instrumentem bardzo przydatnym w czasie podróży zagranicznych. W takim przypadku posiadanie pieniędzy w walucie krajowej jest dość uciążliwe, gdyż muszą być one wymieniane na walutę akceptowaną w danym kraju. Nie zawsze podczas podróży lub pobytu za granicą istnieje możliwość wymiany pieniędzy we wszystkich miejscowościach. Problem wymiany gotówki staje się jeszcze bardziej uciążliwy w przypadku podróży przez kilka krajów. Posiadacz karty nie musi wymieniać pieniędzy znajdując się w obcym państwie, może bez problemu podjąć z bankomatu potrzebną mu sumę w walucie miejscowej.
Karty pozwalają w najprostszy sposób uzyskać kredyt, bez konieczności składania dokumentów, szukania żyrantów, nawet bez konieczności wizyty w banku. Bank wydając kartę ustala z góry okres i limit takiego kredytu. Posiadacz karty dokonując zakupów może wydać więcej pieniędzy niż posiada w danej chwili na swoim koncie, co z jego punktu widzenia jest to bardzo wygodne, choć trzeba przyznać, że dość niebezpieczne.
W przypadku zagubienia karty bądź jej kradzieży, niebezpieczeństwo straty środków jest o wiele mniejsze niż w przypadku utraty gotówki. Fakt utraty karty należy niezwłocznie zgłosić swojemu bankowi, który po uzyskaniu takiej informacji zastrzega kartę w systemie autoryzacyjnym. Od chwili zgłoszenia kradzieży bank odpowiada za środki zgromadzone na rachunku klienta. Ryzyko utraty środków przez właściciela karty jest małe, gdyż każda większa transakcja wymaga autoryzacji. W przypadku gdy karta nie jest jeszcze zastrzeżona, jedynym zabezpieczeniem jest podpis właściciela karty umieszczony na jej awersie, który musi być identyczny z podpisem na rachunku. Kolejnym zabezpieczeniem jest PIN, który uniemożliwia osobom nieupoważnionym wypłatę gotówki z bankomatów.
Jedno z zagrożeń występujących na polskim rynku kart płatniczych związane jest z międzybankową konkurencją, polegającą na tworzeniu coraz większej liczby centrów autoryzacyjno-rozliczeniowych. Stan, w którym na lokalnym rynku działa zbyt wiele tego rodzaju instytucji, jest sytuacją niebezpieczną dla systemu kart płatniczych. Jest to spowodowane faktem, że banki skupiają zbyt wiele uwagi na konkurencji i współzawodnictwie w nie zawsze czystej formie, a nie na współpracy i pomocy, które są podstawą prawidłowego działania systemu bankowego.
Kolejnym problemem nękającym nasz szybko dojrzewający rynek kart płatniczych
jest niedostosowanie oferty kart do warunków lokalnych rynków, a przede
wszystkim do poziomu dochodów ich mieszkańców. Jest to jeden z podstawowych
czynników uniemożliwiających stworzenie z kart produktu dla szerokiej rzeszy
użytkowników. Niestety na polskim rynku nie dostrzega się dostosowywania oferty kart płatniczych do specyficznych grup klientów, zamieszkujących różne makroregiony Polski i
charakteryzujących się niejednolitym poziomem dochodów.
Kolejnym problemem jest niedostateczna liczba elektronicznych terminali POS i
wysokie koszty związane z użytkowaniem tych urządzeń i ich nierównomierne rozmieszczenie. Czynnikiem wywierającym znaczny wpływ na powstanie efektywnego i sprawnie funkcjonującego rynku kart płatniczych jest zapewnienie dostępu do dobrze funkcjonującej sieci bankomatów, zainstalowanych nie tylko w dużych aglomeracjach miejskich, ale także w innych miejscach na terenie kraju. Istotną kwestią, zważywszy na obecną strukturę rynku, tj. nierównomierny dostęp do bankomatów w różnych regionach kraju, jest przystąpienie do porozumienia między bankowego o wzajemnej akceptacji kart wszystkich banków mających znaczny udział w rynku kart płatniczych. Warunkiem utworzenia sieci bankomatów wzajemnie akceptujących karty różnych wydawców, jest jednak udostępnienie przez banki bankomatów działających w trybie on-line.
W przeświadczeniu wynalazców i pierwszych użytkowników karty płatnicze miały dawać możliwość nieskrępowanego korzystania z posiadanych zasobów pieniężnych. Jednocześnie miały chronić i zabezpieczać posiadaczy kart przed niewygodą noszenia ze sobą znacznych kwot pieniędzy, co mogło grozić niebezpieczeństwem ich utraty. Bezpieczeństwo właśnie, miało być jedną z zalet, które miały cechować karty płatnicze jako instrument płatniczy, obok udogodnień w korzystaniu z własnych środków finansowych. Pomimo, iż karty płatnicze są instrumentem dosyć bezpiecznym dla ich użytkowników, należy jednak zaznaczyć, że tak jak każda dziedzina życia mogą być przedmiotem działalności przestępczej. Straty związane z systemami kart płatniczych niezależnie od ewentualnych strat spowodowanych wadliwym funkcjonowaniem emitenta mogą mieć źródła w nieściągalnych zobowiązaniach klientów (posiadaczy kart) bądź w przestępczych działaniach podejmowanych na szkodę posiadacza karty, kontrahenta lub emitenta. O ile można zapobiec powstawaniu nieściągalnych kredytów poprzez wnikliwą analizę wniosków o wydanie kart oraz na podstawie informacji z biura kredytów, o tyle zapobieganie przestępstwom jest znacznie trudniejsze. Rynek kart płatniczych jest obecnie jednym z najszybciej rozwijających się segmentów systemu płatniczego w Polsce, niestety poziom bezpieczeństwa i proces dostosowań legislacyjnych są w o wiele słabszym stadium rozwoju. Pomimo stałego doskonalenia systemu kart płatniczych i podejmowania działań zapobiegawczych, liczba nadużyć i bezwzględna wielkość strat ponoszonych przez posiadaczy, akceptantów i emitentów kart wykazuje stałą tendencję wzrostową. Zwiększający się udział kart polskich emitentów w sprzedaży ogółem oznacza wzrost zagrożenia dla polskiego systemu bankowego. W transakcjach oszukańczych dominującą rolę odgrywają transakcje dokonane za pomocą kart zgubionych i skradzionych.
Zjawiskiem niepokojącym jest gwałtowny wzrost liczby transakcji na karty sfałszowane. Jednocześnie wraz ze wzrostem w krajach zachodnich technologii kart mikroprocesorowych zauważa się wzrost ilości transakcji za pomocą kart skradzionych w tych państwach. Wynika to z faktu naszych opóźnień w rozwoju sieci telekomunikacyjnej w stosunku do państw Europy Zachodniej. Pewne symptomy wskazują na fakt, że Polska staje się europejską pralnią kart kradzionych. Dużym zagrożeniem staje się także Internet, którego dwie najważniejsze cechy, tj. anonimowość i stale rosnący stopień bezpieczeństwa transakcji- paradoksalnie sprzyjają rozwojowi sieciowych przestępstw z wykorzystaniem kart płatniczych.
Wyłudzanie różnego rodzaju świadczeń - towarów lub usług - na podstawie skradzionych, zagubionych lub przerobionych kart płatniczych jest przestępstwem. Modus operanti tego rodzaju przestępstw jest zwykle podobny. Przestępstwa popełniane są w krótkim okresie czasu po kradzieży, zagubieniu, podrobieniu lub przerobieniu karty płatniczej. Zakupów dokonuje się bądź na duże kwoty zaraz po uzyskaniu „nielegalnej” karty, kiedy jeszcze nie jest ona zastrzeżona w systemie bądź na kwoty nie przekraczające limitów obowiązujących usługodawców, a tym samym nie podlegających autoryzacji. Skradziona, zagubiona, podrobiona lub przerobiona karta płatnicza nie jest jeszcze umieszczona w wykazie kart zastrzeżonych tj. stopliście.
- Wyłudzanie kart na podstawie wniosku z fałszywymi danymi;
- Posługiwanie się skradzionymi lub zgubionymi kartami przez osoby nieuprawnione;
- Posługiwanie się kartami nie doręczonymi;
- Fałszowanie kar (podrobienia, przerobienia, całkowite fałszowanie, fałszerstwo elektroniczne);
- Kopiowanie kart na rachunkach obciążeniowych;
- Nielegalne wykorzystanie numeru karty;
- Przestępstwa dokonywane przez legalnych posiadaczy kart;
- Inne przestępstwa związane z kartami płatniczymi;
- Dokonywanie zakupów przez Internet poprzez nielegalne wykorzystanie
numerów kart - metody zdobywania numerów kart płatniczych;
- Cyberlaundering.