Na kolokwium z psychologii:

1. Podstawowe pojęcia w teorii rozwoju Piageta:

• Asymilacja- polega na włączaniu nowych treści percepcyjnych, motorycznych, czy pojęciowych do istniejących już schematów, np. dziecko po pewnym czasie poznaje, że ssąc można przyjmować inne niż mleko pokarmy, poszerza swoje schematy o nowe smaki

• Akomodacja- jest komplementarnym procesem, który umożliwia jednostce modyfikowanie pojęć i czynności tak, by pasowały one do nowych sytuacji, przedmiotów i informacji. Pozwala zmieniać istniejące schematy lub wytwarzać nowe.

• Centracja- dziecko wykazuje tendencje do skupiania uwagi na jednym tylko aspekcie prezentowanego mu bodźca wzrokowego.

• Egocentryzm- dziecko nie potrafi zrozumieć, że mogą istnieć inne punkty widzenia niż jego. Czyli dziecko zakłada, że inni widzą to samo, co ono. Dziecko jest przekonane , że wszyscy myślą tak samo jak ono. Są przekonane, że ich myśli są zgodne z prawdą

• Seriacja- umiejętność uszeregowania przedmiotów według jakiejś zmieniającej się ich cechy (od najmniejszego do największego, itp.). Seriacja rozwija się u dzieci w okresie operacji konkretnych, około 7 r. życia.

• Stałość przedmiotu- Podstawowym osiągnięciem stadium sensoryczno-motorycznego jest świadomość stałości przedmiotu,  czyli tego, że przedmioty istnieją stale, niezależnie od tego, czy je postrzegamy. 

1. Etapy rozwoju myślenia wg Piageta:

I. Stadium sensoryczno-motoryczne (od urodzenia do dwu lat):

1. W ciągu pierwszego roku życia sekwencje sensomotoryczne są koordynowane (np. ssanie z chwytaniem, patrzenie z manipulowaniem). Jednak dziecko nie ma jeszcze zdolności do symbolicznego reprezentowania przedmiotów w umyśle.
2. Powstaje schemat obiektu, co umożliwia rozumienie stałości przedmiotu (object permanence): Stałość przedmiotu (tj. przekonanie, że przedmioty istnieją niezależnie od działań i świadomości dziecka) jest dobrze ukształtowana ok. drugiego roku życia. Gdy matka wychodziła z pokoju jednymi drzwiami, a wracała drugimi, dzieci wyrażały zdziwienie.

II. Stadium przedoperacyjne (2-7 lat): Dziecko nie potrafi jeszcze dokonywać operacji logicznych.

1. Egocentryzm to koncentracja na widzeniu świata tylko z własnej perspektywy. Piaget pokazywał dzieciom trójwymiarowy nieruchomy model trzech gór, prosząc o opisanie, co zobaczy miś umieszczony po przeciwnej stronie; dzieci poniżej siedmiu lat nie potrafiły poprawnie opisać tego widoku (Piaget 1967).
2. Dzieci są niezdolne do rozróżniania świata fizycznego i psychicznego. Myślenie animistyczne polega na przyznawaniu nieożywionym przedmiotom właściwości psychicznych (np. chmury zakrywają słońce celowo, bo powinny iść spać) (Piaget 1969).
3. Centracja to koncentracja na pojedynczym czynniku percepcyjnym. Klasyczne doświadczenie Piageta pokazuje, że dziecko nie rozumie, iż ilość lemoniady nie zmienia się, jeśli przelewać ją z niskiej i szerokiej szklanki do wysokiej i wąskiej szklanki. Pięciolatki wiedzą, że lemoniada w wysokiej szklance jest tą samą lemoniadą (tożsamość jakościowa), lecz twierdzą, że jej przybyło. Sześciolatki są niepewne co do natury zmienionej ilości, jednak także mówią, że wysoka szklanka zawiera więcej lemoniady. Siedmiolatki wiedzą, że w obu szklankach jest tyle samo lemoniady. Młodsze dzieci koncentrują się na jednym, dwóch starsze na dwóch wymiarach szklanki (wysokość i szerokość).

III. Stadium operacji konkretnych (7-11 lat):

1. Dziecko potrafi dokonywać operacji umysłowych, ale nie umie jeszcze rozumować abstrakcyjnie. Np. widząc, że Paweł jest wyższy od Piotra, a Piotr jest wyższy od Janka, dziecko potrafi wywnioskować, że Paweł jest najwyższy spośród chłopców. Jeśli ta informacja zostaje przekazana werbalnie, to dziecko nie umie wyciągnąć poprawnego wniosku.
2. Początkowo reprezentacje przedmiotów dotyczą teraźniejszości, a z czasem - przeszłości i przyszłości.
3. Ograniczenie myślenia do symboli konkretnych widzimy np. w grze w 20 pytań. Dzieci 7- i 8-letnie zadają pytania konkretne, np.: "Czy to jest ptak?", a nie abstrakcyjne, np.: "Czy to lata?"
4. Myślenie dziecka ma charakter obrazowy i cechuje się nieodwracalnością. Przełomem jest odwracalność operacji.
5. Decentracja to uwzględnienie wszystkich cech obiektu.

W doświadczeniu z lemoniadą siedmiolatek demonstruje pojęcie stałości objętości. W tym stadium dzieci rozwijają też pojęcie stałości powierzchni, liczby i kształtu.

IV. Stadium operacji formalnych (od 11-12 lat):

1. Myślenie staje się abstrakcyjne i dojrzałe. Młodzież zaczyna stawiać pytania o prawdę i sprawiedliwość. Młodzi nakładają posiadane struktury wiedzy na zadanie, zaczynając od szerokich kategorii, a następnie formułując i sprawdzając hipotezy w świetle posiadanej wiedzy o kategoriach i relacjach.
2. Operacje formalne są operacjami zdaniowymi, zatem do ich tworzenia konieczne jest użycie języka.

3. Uczenie się poprzez modelowanie (teoria Bandury):

Bandura posługiwał się pojęciem „modelowanie”. Uznał on, że każdy z nas uczy się pewnych zachowań naśladując danego modela. Model, to w tym przypadku określenie osoby znaczącej dla uczącego się. Istotę stanowi tu naśladowanie tego, co robią inni ludzie. Obserwowanie zachowań modela pobudza do określonych zachowań podobnych do tych, jakie są charakterystyczne dla jednostki naśladowanej. Jednak zachowania naśladowane nie muszą koniecznie oznaczać, iż jest ono identyczne z wzorcem (np. matka-córka).

Trzy rodzaje skutków modelowania:

- poznanie nieznanego do tej pory wzoru zachowania (np. zażywanie narkotyku, stosowanie przemocy);

- rozhamowanie reakcji, które poprzednio jednostka nauczyła się hamować lub też powstrzymywanie się od jakiegoś zachowania;

- łatwiejsze okazywanie pewnych zachowań

Obserwacja takich zachowań wzbudza silne emocje, osłabiając kontrolę u obserwatora i doprowadza do powielania takich samych lub podobnych zachowań. Modelowaniem tłumaczy się zwykle przypadki kliniczne (np. alkoholizm syna został uwarunkowany przez taki nałóg ojca).

4. Pojecie samoskuteczności i jego wpływ na zachowanie (teoria
Bandury) i Samoregulacja w teorii Bandury.

Spostrzeganej samoskuteczności- przekonanie o tym, że jest się w stanie zainicjować i zrealizować zaplanowane działanie.

Autor wyróżnił trzy właściwości spostrzeganej skuteczności:

• poziom (magnitude) oznaczający stopień trudności zadania, które może być

oceniane jako łatwe lub trudne;

• ogólność (generality) związana z wielością rożnych sytuacji, do których odnosi

się osobiste kompetencje;

• siła (strength), tj. stopień pewności wytrwania w realizacji podjętego zadania,

mimo pojawiających się trudności.

Albert Bandura zalicza przekonania o własnej skuteczności do podstawowych przekonań (core beliefs), na podstawie których kształtują się wszystkie pozostałe przekonania, obejmujące pełne funkcjonowanie człowieka. Przekonanie o własnej skuteczności prowadzi do powstawania oczekiwań dotyczących osiągnięcia podjętego działania. Oczekiwania te to próba wyobrażenia tego, co się uda. Przekonania o własnej skuteczności i oczekiwania z nimi związane są względnie trwałe i kształtują się w trakcie rozwoju. Jednostka może mieć wiele wyobrażeń, co do zmiany określonego zachowania, lecz w danym momencie znaczące okazują się tylko niektóre – prowadzące do wyboru jednego wariantu postępowania. Przy wyborze konkretnego zachowania odgrywają rolę:

zgeneralizowana własna skuteczność, – czyli ogólne przekonanie na temat własnych możliwości, oraz specyficzna własna skuteczność – przekonanie o własnej skuteczności związanej z wybranym zachowaniem w określonej sytuacji.

Ogólna i specyficzna własna skuteczność są ze sobą ściśle powiązane.

Decyzja o wyborze danego zachowania spośród kilku możliwych (np. rzucenie palenia vs. Kontynuacja palenia) jest funkcją:

• oczekiwania własnej skuteczności („Czy ja jestem w stanie rzucić palenie?”)

• oczekiwania wyniku zachowania ( „Czy uda mi się rzucić palenie?”)

• oczekiwań dotyczących wyniku, czyli bezpośrednich następstw zachowania („Czy korzyści z rzucenia palenia będą większe niż straty”, „Czy dzięki temu, że rzucę palenie zaoszczędzę pieniądze?”).

• oczekiwania, co do wyznaczonego skutku, czyli bardziej trwałych konsekwencji zachowania („Czy chcę rzucić palenie, żeby być zdrowszy?”)

• oczekiwań, co do ułatwień/utrudnień w utrzymaniu skutku („Czy okoliczności ułatwią mi niepalenie?”)

Poziom zgeneralizowanej własnej skuteczności wpływa na zainicjowanie i podtrzymanie zachowania.

Jest on ważniejszy niż oczekiwania wyniku określonego zachowania czy oczekiwań skutku (specyficzna własna skuteczność). Dlatego, osoba może nie podjąć danego zachowania, jeśli ma wątpliwości, co do własnej skuteczności, nawet, jeśli ma określone oczekiwanie wyniku i korzystnych skutków swojego zachowania. Siła przekonania o własnej skuteczności ma wpływ

na wybor zachowań (choice of activity) i sytuacji (behavioral setting) np. ludzie mogą podejmować

zachowania w sytuacjach niebezpiecznych, wierząc, że skutecznie sobie z nimi poradzą. Co więcej, ludzie, którzy skutecznie radzą sobie z trudnymi zadaniami, nabywają doświadczeń, które zwrotnie wzmacniają ich poczucie własnej skuteczności. Bandura utrzymuje, że oczekiwania dotyczące własnej skuteczności są głównym wyznacznikiem wyboru zachowania, ilości włożonego wysiłku i siły podtrzymania zachowania. Im silniejsze poczucie własnej skuteczności, i związane z nim oczekiwanie, tym większe przekonanie o możliwości osiągnięcia przez siebie dobrych wyników, trwałych skutków oraz konsekwentnego – mimo przeszkód – podtrzymywania działań prowadzących

do celu.

Pojęcie samoskuteczności - Teoria ta ujmowała osobę jako kogoś aktywnego, uwzględniającego wybór między różnymi działaniami, przejawiającego zdolność do nieustannego rozwoju. Opisywał jednostkę jako zdolną do myślenia i autoregulacji, dzięki czemu mogła ona nie tylko być kształtowana przez środowisko, lecz także oddziaływać na nie.

Bycie samoskutecznym oznacza wiarę we własne zdolności. Stanowi indywidualny osąd własnych kompetencji dotyczący zdolności poradzenia sobie z określonymi zadaniami. Jest umiejętnością organizowania i wprowadzania w życie takich działań, które będą potrzebne do przezwyciężenia przyszłych i obecnych sytuacji.

Osoby o niskim poziomie postrzeganej samoskuteczności w sytuacjach potencjalnie zagrażających odczuwają wysokie pobudzenie związane z lękiem. Wśród osób, które nie wierzą, iż poradzą sobie z zagrażającą sytuacją, występuje silniejszy i długotrwały stres. Lęk może powodować koncentrowanie się na zadaniach, które mogą nadejść w przyszłości i na niemożności poradzenia sobie z nimi. Takie osoby nie skupiają się na teraźniejszych wydarzeniach, lecz nieustannie wybiegają w przyszłość.

6. Rozwój moralny wg Piageta (etapy, podstawowe pojęcia np. immanentna
sprawiedliwość).

Piaget stworzył model rozwoju moralnego składający się z czterech stadiów. Podkreślał poznawczy aspekt rozwoju moralnego, twierdząc, że myślenie moralne dziecka zależy od stadium rozwoju poznawczego, w jakim aktualnie znajduje się dziecko. Zdaniem Pageta w psychologii moralności nie można mówić o wyraźnych stadiach,
a jedynie można wskazywać na pewną ewolucję w zakresie rozumienia przez dziecko podstawowych pojęć moralnych. Sam proces rozwoju moralnego opisuje generalnie jako stopniowe przechodzenie od stadium heteronomicznego do autonomii moralnej, która jest celem rozwoju moralnego.

Stadium 1. Występuje między 2 a 4 rokiem życia. Dzieci w tym czasie nie mają rzeczywistego pojęcia moralności.

Stadium 2. Stadium moralności heteronomicznej albo realizmu moralnego. Występuje między 5 a 7 rokiem życia. W tym stadium dziecko trzyma się zasad w sposób sztywny i interpretuje je, jako święte i niezmienne. Reguły społeczne są heteronomiczne i narzucone z zewnątrz. Nakazy, jako wydane przez ludzi z autorytetem, zwykle rodziców – nie mogą być zmienione. W tym stadium dzieci nie zastanawiają się nad celami i słusznością reguł nawet wtedy, gdy nie rozumieją, dlaczego ta lub inna reguła ma obowiązywać. Przestrzegają norm z uwagi na autorytet dorosłych oraz sankcje, jakie grożą za ich naruszenie. Dobro i zło ujmowane są w kategoriach biało – czarnych.

Egocentryzm (w myśleniu) powoduje przekonanie, że wszyscy mają taki sam pogląd na to, co jest dobre i złe. Niedojrzałość intelektualna nie pozwala dziecku oddzielić tego, co jest obiektywne i subiektywne (tzw. realizm moralny).

Piaget wskazał na dwa interesujące zjawiska w tym stadium. Większość dzieci przejawia odpowiedzialność obiektywną, co oznacza, że dzieci oceniają sytuacje moralne ze względu na ich fizyczne i obiektywne konsekwencje, a nie intencje osoby, która się go dopuściła. Zjawisko to widać w jednej z historyjek, gdzie dzieci zostały poproszone o wybranie zachowania gorszego, „bardziej niegrzecznego”.Mały chłopiec Augustyn, zrobił niechcący dużą plamę z atramentu na obrusie, kiedy chciał pomóc ojcu napełniając kałamarz, podczas gdy inny mały chłopiec Julian, zrobił niechcący małą atramentową kropkę na obrusie, kiedy zajmował się niedozwoloną zabawą piórem ojca. Dlatego też dziecko, które zrobiło dużą plamę jest gorsze od tego które zrobiło małą plamkę, bez względu na intencje obojga.

Inną cechą charakterystyczną tego stadium jest immanentna sprawiedliwość. Ponieważ dzieci tak silnie wierzą we władzę reguł, to uważają, że zawsze kiedy reguła jest naruszona musi nastąpić kara. Np. jeśli dziecko ukradnie ciastko, kiedy nikt nie widzi, a następnego dnia zgubi swoją piłkę, to prawdopodobnie uzna, że zostało ukarane za złodziejstwo.

Stadium 3. Stadium moralności autonomicznej albo relatywizmu moralnego (ok. 7, 8 roku do ok.11 roku życia).

Reguły są traktowane wtedy, jako ustanowione i podtrzymywane dzięki negocjacji i umowie członków danej społeczności. Reguły są umowami, które stworzyli ludzie, aby pomagać i ochraniać siebie nawzajem. Przestrzeganie tych reguł jest traktowane raczej, jako współdziałanie z innymi niż tylko, jako podporządkowywanie się przepisom Sądy moralne oraz decyzje co jest dobre, a co złe opierają się zarówno na intencjach, jak i materialnych konsekwencjach czynu. Dlatego też Julian, który zrobił małą plamkę postąpił bardziej nagannie pomimo tego, że spowodował mniejsze szkody. To stadium zbiega się z wyróżnionym przez Piageta stadium rozwoju operacji formalnych w rozwoju poznawczym, gdy dzieci są już zdolne rozważać wszystkie możliwe sposoby rozwiązania jakiegoś problemu i potrafią rozumować opierając się na hipotezach i wnioskach. Dzięki temu potrafią patrzeć na swoje problemy z różnych punktów widzenia i przy ich rozwiązywaniu brać pod uwagę wiele czynników.

Stadium 4. W tym stadium (powyżej 11 roku życia) dzieci stają się zdolne do tworzenia nowych reguł. Myślenie formalne pozwala na wyobrażanie sobie hipotetycznych sytuacji i nowych reguł kierowania nimi. Dzieci zaczynają także rozszerzać rozumowanie moralne poza poziom osobisty, na poważniejsze społeczne i polityczne sprawy. Dorastający mogą interesować się takimi zagadnieniami moralnymi jak ochrona środowiska, zahamowanie rozwoju zbrojeń nuklearnych.

Piaget uważał, że rozumowanie moralne, podobnie jak rozwój poznawczy jest sterowane zarówno przez czynnik wrodzony, jak i środowiskowy. Spoglądając z perspektywy wychowania, Piaget uważa, że doświadczenia społeczne odgrywają ważną rolę w przechodzeniu dziecka z jednego stadium do drugiego, a zwłaszcza interakcje w grupie rówieśniczej.

1. Anomia moralna – nie ma odpowiedzialności, mniej więcej do drugiego roku życia.

2. Heteronomia moralna - zachowanie moralne ze względu na autorytet (matki, albo ojca). Sumienie dziecka jest „na zewnątrz”. Zaczyna ono różnicować między przyjemnym, a dobrym. Czasami odczuwają z tego powodu dyskomfort. Ta faza rozwoju moralnego trwa mniej więcej do okresu szkolnego. Jest faza, w której dominuje często przymus.

Dwie zjawiska charakterystyczne dla tego etapu:

odpowiedzialność obiektywną - co oznacza, że dzieci oceniają sytuacje moralne ze względu na ich fizyczne i obiektywne konsekwencje, a nie intencje osoby, która się go dopuściła.

immanentna sprawiedliwość - Ponieważ dzieci tak silnie wierzą we władzę reguł, to uważają, że zawsze kiedy reguła jest naruszona musi nastąpić kara. Np. jeśli dziecko ukradnie ciastko, kiedy nikt nie widzi, a następnego dnia zgubi swoją piłkę, to prawdopodobnie uzna, że zostało ukarane za złodziejstwo.

Moralność autonomiczna lub relatywizm moralny - dzieci są już zdolne rozważać wszystkie możliwe sposoby rozwiązania jakiegoś problemu i potrafią rozumować opierając się na hipotezach i wnioskach. Dzięki temu potrafią patrzeć na swoje problemy z różnych punktów widzenia i przy ich rozwiązywaniu brać pod uwagę wiele czynników.

7. Rozwój moralny wg Kohlberga (etapy, wady i zalety teorii).

Etapy:

1. Okres przedkonwencjonalny:

- Pierwsza faza: egocentryzmu. Dziecko składa się praktycznie z samych pragnień. Uważa, że to, co dobre dla niego, jest dobre dla wszystkich.

- Druga faza: konformizmu. Jest to faza „grzecznego dziecka”. Nie dajcie się zwieść, dziecko dostosowuje się do autorytetów tylko po to, by uzyskać ich przychylność.

2. Okres konwencjonalny:

-Pierwsza faza - orientacja „dobrego chłopaka/dziewczyny”- czynność jest oceniana jako dobra albo zła ze względu na intencje jednostki. Cenione są społecznie akceptowane standardy zachowania.

-Druga faza - orientacja prawa i porządku- pojawia się szacunek dla autorytetów oraz przekonanie, że reguły społeczne muszą być przestrzegane. Zwraca się uwagę nie tylko na motywy działania jednostki, ale również na standardy zewnętrzne.

3. Okres postkonwencjonalny:

Pierwsza faza- orientacja umowy społecznej i legalizmu- to, co jest słuszne, zależy od opinii większości w danej grupie społecznej.

Druga faza - orientacja uniwersalnych zasad sumienia- o postępowaniu decydują wybrane przez jednostkę zasady etyczne. Gdy obowiązujące prawo wchodzi w konflikt z tymi zasadami jednostka postępuje zgodnie z tymi drugimi.

8.Teoria postaw rodzicielskich Marii Ziemskiej.

Postawa rodzicielska – jest określana jako tendencję do zachowania się w pewien specyficzny sposób w stosunku do dziecka.” Wyraża się ona w wypowiadanych opiniach, przekonaniu o tym, jakie jest dziecko, a także w uczuciach wobec niego i stosowanych metodach wychowawczych.

9.Rodzaje postaw rodzicielskich M. Ziemskiej i ich wpływ na rozwój
dziecka.

Złe:

unikająca- opiekunowie nie przejawiają zainteresowania wobec dziecka. Nie dbają o jego dobro, zaspakajanie jego potrzeb, nie akceptują jego praw. Rodzice przejawiający taką postawę unikają kontaktu z dzieckiem (ograniczają go do minimum);

odrzucająca-opiekunowie nie tolerują dziecka. Kontakt z nim przepełniony jest wrogością i niechęcią. Czasem może się zdarzyć, iż rodzic manifestuje swoją niechęć w stosunku do dziecka poprzez tyranizowanie go, łącznie ze znęcaniem się nad nim. Jest to jednak już wykroczenie, patologia;

nadmiernie chroniąca- rodzice, aż do przesady boją się o swoje dziecko. Starają się go wyręczać ze wszystkich czynności, aby ustrzec je przed niebezpieczeństwami. Paniczny strach przed otoczeniem dziecka paraliżuje opiekunów. Starają się oni w każdy możliwy sposób chronić dziecko przed niebezpieczeństwami, jakie, na co dzień niesie życie;

nadmiernie wymagająca- rodzice całą swoja uwagę skupiają na swoim dziecku. Starają się mu stawiać wysokie wymagania, którym nie zawsze potrafi sprostać młoda osoba. Często takie zachowanie opiera się o brak spełnienia własnych planów i ambicji życiowych, lub o pragnienie zrobienia z dziecka wzoru do naśladowania. Często przyczyna tkwi w braku akceptowania własnego dziecka wraz z jego wadami i zaletami.

Dobre:

współdziałanie- zależy od wieku. Młody wiek dziecka sprawia, iż to jego rodzice są odpowiedzialni za tworzenie atmosfery współdziałania. To oni pokazują dziecku wzory zachowania się wśród grupy osób, zdrowej współpracy z nimi. Czas i nabywanie doświadczenia wraz z wiekiem sprzyjają umiejętności współdziałania. Podopieczny coraz częściej sam wychodzi z propozycją współpracy z innymi osobami

akceptacja- opiera się ona na tolerowaniu dziecka takim jakie jest. W odpowiednim wychowaniu powinno się dążyć do pracowania nad wadami, (które każdy z nas posiada), w taki sposób by w dorosłym życiu podopieczny cechował się jak najmniejszą ich ilością. Opiekunowie potrafią znaleźć i rozróżnić wady dziecka. Kochający rodzice, potrafią również na nie spojrzeć z krytyką. Mimo to kochają je i dostrzegają każde nawet najmniejsze pozytywne działania dziecka, za co nie szczędzą mu pochwał. Jeśli jednak dziecko postąpi negatywnie, zawsze otrzymuje karę, która jest jakby sygnałem dla wychowanka, iż takie postępowanie nie podoba się jego opiekunom.

rozumna swoboda- chodzi o to, że opiekunowie widząc rozwój dziecka „dają mu wolną rękę”. Dziecko dorastając nabiera nowych umiejętności, staje się bardziej samodzielne, wszystkiego jest ciekawe, "poznaje świat całym sobą", uczestnicząc w życiu grupy osób, wśród których przebywa, na co dzień. Rodzice "kierując" dzieckiem powinni robić to z bardzo dużym wyczuciem. Muszą wiedzieć, w którym momencie ograniczyć swobodę dziecka, by nie popadło w tarapaty.

uznanie praw dziecka- ponieważ dziecko jest pełnoprawnym człowiekiem rodzice powinni o tym wiedzieć i to szanować. Tak jak każdy dorosły młoda osoba również ma własne potrzeby, pragnienia, poturbuje prywatności.