1. Gotowość emocjonalno-społeczna:

• uspołecznienie pozwalające na zgodne i przyjazne współdziałanie z rówieśnikami, liczenie się z chęciami i życzeniami innych

• umiejętność wykonywania poleceń kierowanych do całej grupy

• zdolność kontrolowania doświadczanych emocji (lęk, złość, frustrację itp.) bez gwałtowanego uzewnętrzniania - odporność emocjonalna na sytuacje trudne

• pozytywne nastawienie do samodzielnego rozwiązywania problemów

2. Dysortografia  - specyficzne zaburzenie w nauce pisania, objawiające się popełnianiem błędów ortograficznych pomimo znajomości zasad pisowni i odpowiedniej motywacji do poprawnego pisania. Dysortografia może być korygowana, jednak całkowite ustąpienie objawów występuje bardzo rzadko.

3. Zabawy sensoryczno-motoryczne:

• najwcześniejszy etap zabawy – od 4 miesiąca życia

• ruchy skierowane na własne ciało, potem na przedmioty – ćwiczenie schematów sensomotorycznych i koordynowanie ich

• opierają się na sensoryczno-motorycznych aktywnościach i manipulowaniu (poznawanie dotykiem i ruchem) – wkładanie do buzi, potrząsanie, zrzucanie, otwieranie, zamykanie

• przyjemność z odczuwania ruchu własnego ciała

• zainteresowanie samym działaniem a nie rezultatem (niedoprowadzanie czynności do końca)

4. Autonomia moralna:

• własne wartości, zasady moralne przestrzegane ze względu na wewnętrzne poczucie obowiązku i chęć spełniania własnych standardów i bez względu na sytuację (nie z obawy przed karą, czy chęcią nagrody)

• umiejętność postawienia siebie na miejscu innych osób (różne punkty widzenia)

• osądzanie czynu biorąc pod uwagę intencje, motywy a nie tylko konsekwencje

• uświadomienie sobie, że reguły są tworzone przez ludzi i mogą być przez nich zmieniane

• uświadomienie, że normy nie są przepisami narzucanymi z zewnątrz tylko wynikiem współdziałania między ludźmi i ich uzgodnień

• postrzeganie siebie jako osoby zdolnej do zmiany reguł, tak jak innych

• odróżnianie kary od naturalnego nieszczęścia

• preferowanie kar dających możliwość poprawy, umożliwiających powrót do stanu poprzedniego, pomagające zrozumieć dlaczego zachowanie było złe

• skuteczna kara, to taka, która zapobiega podobnym przewinieniom w przyszłości, a nie jest odwetem

• zdolność do samodzielnego rozważania poprawności i niepoprawności własnych działań

5. Szeregowanie:

• szeregowanie - zdolność umysłowego porządkowania obiektów na podstawie relacji jakie między nimi zachodzą (np. wielkość – do najmniejszego do największego) – znajdywanie różnic

• seriacja - szeregowanie w sposób systematyczny - dobór strategii

• zdolność wprowadzania zmian do szeregu uwzględniając nowe elementy

• przechodniość - wyciąganie wniosków na podstawie 2 zależności (Jeżeli A jest szybszy niż B, a B jest szybszy niż C, to kto jest szybszy A, czy C?)

6. Myślenie przedoperacyjne Piageta:

• Egocentryzm - spostrzeganie świata z własnej perspektywy (= egoizm) - trudności ze zrozumieniem, że inni mogą spostrzegać rzeczywistość, sytuację w inny sposób – brak zdolności oderwania się od własnej perspektyw:

• egocentryzm operacyjny:

• problem 3 gór

• trudności z opowiadaniem

• mowa egocentryczna

• Animizm - przypisywanie cech organizmów żywym przedmiotom martwym - wiedza, świadomość, uczucia itp. (guzik będzie bolało, jak do oderwiesz)

• etapy:

• brak zdolności rozróżnienia co jest ożywione, a co nieożywione

• ożywione jest to, co się porusza (liść, rower)

• ożywione jest to, co porusza się spontanicznie (strumyk)

• ożywiony jest człowiek i zwierzę

• Artyficjalizm - przekonanie, że naturalne zjawiska i obiekty stworzyli ludzie (Ludzie usypali góry) oraz wyjaśnianie zjawisk odnosząc je do własnej aktywności (Słońce zachodzi, bo idę spać)

• Realizm - przekonanie, że zjawiska psychiczne mają rzeczywiste, realne istnienie (Sen schował się pod łóżko, jest pod kołdrą)

• Sztywność myślenia - nieodwracalność operacji umysłowych - brak zdolności odwrócenia biegu zdarzeń

• tendencja do myślenia o przedmiotach i zdarzeniach tak, jak wskazują na to pierwsze doświadczenia

• niezdolność do dostosowania się do zmian w wyglądzie zewnętrznym obiektów – pies, czy kot

• Rozumowanie transdukcyjne - brak zdolności myślenia indukcyjnego (od szczegółu do ogółu) i dedukcyjnego (od ogółu do szczegółu) – od szczegółu do szczegółu i od ogółu do ogółu

• brak rozumowania przekształceniowego (transofmacje)

• zakładanie związku przyczynowego między dwoma konkretnymi elementami, które występują jednocześnie – deszcz zaczął padać, bo przejechał samochód

• odwracanie związku przyczynowo-skutkowego – spadł z roweru, bo złamał rękę

• Centracja - koncentrowanie się na jednym aspekcie problemu/na jednej właściwości obiektu, najbardziej rzucającej się w oczy w danej chwili (i pomijanie innych cech)

• Immamentna sprawiedliwość - przekonanie, że świat wyposażony jest we wbudowany kodeks systemu praw i porządku, dlatego zawsze dosięga nas sprawiedliwość

7. Kolberh:

• uszczegółowił rozwój moralny opisany przez Piageta

• wyróżnione stadia różnią się jakościowo w związku ze zmianami perspektywy społeczno-moralnej:

1. Moralność przedkonwencjonalna:

• poniżej 9 roku życia (część młodzieży i przestępców)

• rozpatrywanie sytuacji w kategoriach bezpośrednio spostrzeganych i doświadczanych potrzeb, pragnień, zainteresowań indywidualnych

• brak zrozumienia norm, reguł społecznych, oczekiwań

• normy, reguły, oczekiwania traktowane jak zewnątrzpochodne

• stadium I – egocentryczny punkt widzenia

• należy unikać czynienia szkód osobom lub ich własności ze względu na posłuszeństwo wobec autorytetu lub ze względu na uniknięcie/lęk przed karą - słuszne jest unikanie sankcji

• brak uwzględniania perspektywy innych (ale branie pod uwagę ich potrzeb i interesów) reguły

• czyny oceniane ze względu na fizyczne konsekwencje nie zaś psychiczne potrzeby

• stosowane w sposób dosłowny i absolutny

• stadium II – konkretny, indywidualistyczny punkt widzenia

• słuszne jest dbanie o zaspokojenie własnych potrzeb i interesów przy czym trzeba pamiętać, że inni mają prawo czynić to samo

• różni ludzie mają swoje potrzeby i interesy i potrzeby i interesy różnych ludzi mogą być ze sobą w konflikcie

• słuszne jest to, co jest równą wymianą i równą korzyścią

1. Moralność konwencjonalna:

• adolescenci

• interioryzacja norm i reguł społecznych

• perspektywa analizowania sytuacji zależna od kultury

• stadium III – perspektywa jednostki pozostającej w związku z innymi jednostkami

• słuszne jest czynienie tego, czego oczekuje się od osób pełniących określone role (syna, kolegi itp.)

• „bycie dobrym” to:

• działanie z dobrych pobudek

• okazywanie zainteresowani i troski o innych

• utrzymywanie dobrych stosunków z innymi

• dbałość o podtrzymywanie wzajemnego zaufania i szacunku

• złota reguła – postępuj z innymi tak, jakbyś chciał żeby postępowali z Tobą

• stadium IV – społeczny punkt widzenia

• słuszne jest to, co przyczynia się do pomyślności społeczeństwa, grupy lub instytucji

• należy wypełniać obowiązki i powinności, na które wyraziło się zgodę

• prawa należy przestrzegać zawsze z wyjątkiem przypadków krańcowych

• powodem słusznego postępowania jest nakaz sumienia i konieczność wywiązania się z określonych własnych zobowiązań

1. Moralność pokonwencjonalna:

• ok. 25 roku życia

• przyjęcie indywidualnego punktu widzenia, ale z dominacją akceptowanych przez jednostkę ogólnych wartości i zasad moralnych, które winny obowiązywać zawsze i wszędzie

• świadomość relatywności zasad i reguł społecznych

• stadium V – perspektywa umowy społecznej

• ludzie mają różne opinie i wyznają różne wartości, które są zrelatywizowane w zależności od grupy, do której należą

• zrelatywizowane reguły powinny być przestrzegane, bo są wynikiem umowy społecznej

• są wartości, reguły, prawa które muszą być przestrzegane w każdym społeczeństwie niezależnie od zdania większości (wolność, życie)

• słuszność prawa zależne jest od stopnia, w jakim zabezpiecza ono dobro społeczne i chroni fundamentalne ludzkie zasady i wartości

• stadium VI – perspektywa uniwersalnych zasad etycznych:

• słuszne jest przestrzeganie uogólnionych przez siebie zasad etycznych

• przekonanie o ważności powszechnych zasad etycznych

• poczucie osobistego zobowiązania wobec powszechnych zasad etycznych

• Poszczególne prawa lub umowy są uznawane, bo wyrastają z tych ogólnych zasad

• w przypadku niezgodności prawa z powszechnymi zasadami należy działać zgodnie z powszechnymi zasadami a nie prawem

• należy działać tak, by maksymalizować dobro i jakość życia wszystkich ludzi i stwarzać im warunki maksymalnej wolności, która da się pogodzić z taką samą wolnością innych

• powszechne zasady to:

• sprawiedliwość

• równość praw

• godność i szacunek istot ludzkich jako indywidualnych osób

8. Mentalizowanie - inaczej teoria umysłu, jest to system pojęć i reguł który pozwala ludziom przewidywać i wyjaśniać zachowania innych osób poprzez wykorzystywanie pamięci o nieobserwowalnych stanach umysłu – tj. pragnieniach, przekonaniach, intencjach itp. Jest to naturalna, automatyczna zdolność człowieka.

• 3-latek:

• umiejętność przewidywania zachowań dorosłych na płacz, śmiech, negatywne zachowanie

• brak rozumienia różnicy między światem umysłowym a realnością, między prawdziwą naturą przedmiotów a ich sytuacyjnym wyglądem/percepcja rzeczy jest odmienna od rzeczy i może się zmieniać – zielone mleko (gdy jest w zielonej szklance)

• brak różnicowania posiadanej przez kogoś wiedzy (można wiedzieć wszystko lub nic na jakiś temat)

• 4-6 -latek:

• odróżnianie przekonań na temat rzeczywistości od niej samej

• to czego, pragniemy, co wiemy nie jest rzeczą samą w sobie a reprezentacją tej rzeczy w umyśle

• odróżnianie realnych zdarzeń od przekonań na temat tych zdarzeń

• rozumienie metafor, żartów, kłamstw

• odróżnianie myślenia od innych form aktywności

• wiedza, że myślenie jest czynnością wewnętrzną

Etapy rozwoju wiedzy o umyśle:

• umysł istnieje

• ludzie, to istoty myślące, a przedmioty nie

• umysł ma połączenie ze światem fizycznym

• ludzie mają możliwość spostrzegania otoczenia

• ludzie mogą ustosunkować się do otoczenia

• umysł jest oddzielony i różni się od świata fizycznego (3-latek)

• umysłowa reprezentacja i rzeczywisty przedmiot nie są tym samym

• przekonania różnią się od rzeczywistości

• sny i myśli są czymś prywatnym i niedostępnym dla innych

• umysł może przedstawiać przedmioty i zdarzenia ścisłe i prawdziwe oraz nieścisłe i nieprawdziwe (4-latek)

• ten sam przedmiot może być różnie reprezentowany

• różni ludzie mogą mieć różne przekonania odnośnie tego samego obiektu

• można mieć fałszywe przekonania

• umysł aktywnie przetwarza i pośredniczy między interpretacją rzeczywistości i doświadczanymi emocjami

• dokonuje się selekcja, organizacja, transformacja informacji z otoczenia

• umysł może wzbogacić i zafałszować obraz rzeczywistości

Przejawy teorii umysłu:

• udawanie

• substytucyjne – przedmiot jest tym, czym nie jest w rzeczywistości (banan słuchawką)

• właściwości, których przedmiot nie posiada (dywan lata)

• egzystencjalne – wyobrażanie czegoś, czego nie ma