Pozytywizm:

Ogólne o pozytywizmie:

1878-1904- królowała proza fabularna

I Faza: 1864 - 1880
Początek po powstaniu styczniowym, nastąpił krach ekonomiczny po uwłaszczeniu chłopów, car nałożył ogromne podatki. Rozpoczęła się emigracja ze wsi do miast: Warszawa, Łódź itp. Powstają nowe zawody: literaci, dziennikarze, prawnicy. Po powstaniu strata 75% młodych mężczyzn, kobieta jest bez zawodu, duży procent w społeczeństwie Żydów, większość biednych.
Do około roku 1876r. trwa okres nadziei na realizację wizji młodych ludzi. Hasła pracy organicznej, pracy od podstaw.
W 1880 r. kształtuje się okres literatury tendencyjnej postulatywnej, następuje przełom antypozytywistyczny (ogromne rozczarowanie postulatami pozytywistów).

II Faza: 1880-1890

Faza dojrzałego realizmu, kończy się na początku lat 90. Jest to faza najbardziej twórcza. Literatura nie jest optymistyczna, krytykuje. Wtedy powstaje Lalka Prusa i Nad Niemnem Orzeszkowej. Od 1890-1893 mają miejsce wystąpienia kolejnego pokolenia młodych, początek MODERNIZMU - Młodej Polski

III Faza: 1890 - 1912/1916

Okres schyłkowego pozytywizmu.

ALEKSANDER ŚWIĘTOCHOWSKI ( 1849- 1938)

- Założył i kierował Towarzystwo Kultury Polskiej. Jako pierwszy zaniechał fotograficznego opisywania rzeczywistości. Współcześni mu to zarzucali. Zajmował się konfliktem jednostka- społeczeństwo. Mieszał gatunki prozy, ale trzymał się wew. Kompozycji.Znaczenia i rola kłamstwa- obsesja tematyczna pisarza. Krytykował immoralizm. Zawsze trzymał dystans wobec bohaterów z nizin społecznych. Był rzecznikiem mas ludowych i ich potrzeb. Lud był dla niego ciemny. Główne motywy 1. Problem moralności społ. Burżuazyjnego 2 problem deprecjacji indywidualności ludzkiej. Pamflecista antymieszczański. Miał liberalno-demokratyczne poglądy. Twórczość jednolita. Wierzył w nieograniczony rozwój przemysłowo-ekonomiczny. Orędownik pozytywistycznej lit. Tendencyjnej. Walczył z konserwatyzmem szlacheckim. Głosił hasła rozwoju oświaty, reform społecznych. Bronił haseł pracy u podstaw. Przeciwnik socjalizmu. Postulował o powieść jako odbicie życia w najważniejszych momentach, literatura miała być przewodnikiem całego społeczeństwa. W nowelach podpisywał się często jako Władysław Okoński. Publicystyka antypruska. Część opowiadań ma zredukowany opis i rozwinięty dialog i monolog, że zbliża się do dramatu. Odrzucał realistyczną prozę XIXw, sięgał po klasyczne wzory prozy retorycznej. Jego manifesty My i Wy- 1871, Praca u podstaw- 1873- główne założenia programowe pozytywizmu.

- Nowele Sam w sobie- tytuł noweli z cyklu Tragikomedia prawdy, artykuły publicystyczne, felietony, dramaty –Aureli Wiszar-1888, Regina-1889, Aspazja-1885, Niewinni-1876, Ojciec Makary-1876, Piękna-1878, Poddanka, Błazen, Za maską, Helvia, poemat dramatyczny- Duchy. obrazki dramatyczne, powieści- Drygałowie-1914, Nałęcze-1929, Twinko, prace krytycznoliterackie, tłumaczenia ( np. dzieł naukowych). Przez 25 lat pisał nowele. Cykl nowel O życie -1879 (Capenko, Krug, Rubin) taki konserwatystów na ten utwór. Widać tu aktualne wydarzenia polityczne: antysemityzm, zatarg Bismarca z hierarchią kościelną. Klemens Boruta (1880)- wizja nędzy i głodu. Powstał po fali głodu na Górnym Śląsku. Symbol jedności z narodem. Oddechy ( 1886)- protest wobec antypolskiej polityki pruskiej. Powstała pod wpływem zarządzenia władz niem. Z 1885, o opuszczeniu Prus przez Polaków nie będących poddanymi pruskimi. Inne utwory: ona, Bartłomiejka, na pogrzebie, klub szachistów, .

Bohaterowie z zarysowanymi cechami prymitywizmu. Obrazki powieściowe: Pierwsza z nich to Karl Krug- 1878 motyw antagonizmu między pruskimi murarzami a niemieckimi przybyszami, to konkurencja na rynku pracy. Pracowity, przywiązany do dzieci, w walce o pieniądze potrafił być bezwzględny. Czapla morduje Karla.Jego nowelistyka przysłonięta inną twórczością w tym publicystyką i dramatami. Odbiegał w swoich nowelach od panującej respektowanej poetyki i konwencji prozy nowelistycznej. W nowelach elementy autonomiczne ideowo i artystycznie. Chawa Rubin- pojęcie problemu żydowskiego jako walka o postęp społeczny, moralny i duchowy, równouprawnienie wyznaniowe.

-Redagował pisma „Nowiny” i „Prawda”. Mówili o nim poseł Prawdy.

ELIZA ORZESZKOWA (1841- 1910)

-Wyszła za mąż za Piotra Orzeszkę ( on 35 lat, ona 17), rozstali się 1864. Piotr zmarł 1874., prowadziła pracę oświatową wśród ludzi i znalazła się w środowisku działaczy stronnictwa białych. W 1869 unieważnienie małżeństwa, osiadłą w Grodnie, gdzie zmarła. Twórczość Orzeszkowej dzieli się na 3 okresy. 1851-57- była na pensji sióstr sakramentek w Wawie, 1858-63- w majątku męża w Ludwinowie. Znała francuski, nieźle niemieckiego. Ojciec jej Benedykt (Korczyński?), zmarł gdy miała 3 lata. Czytała Voltaira, Ruso, Diderota. Zakochała się w Zygmuncie Święcickim o 5 lat starszym lekarzu. Nie wzięli ślubu, z powodu problemów z rozwodem. Po śmierci pochowano ich razem. Była prekursorką pozytywizmu Wa-skiego. Wpływ na poglądy Orzeszkowej mieli przedburzowy. 1866- Obrazek z lat głodowych w „Tygodniku ilustrowanym”. Kilka uwag nad powieścią- zawarła postulat tendencyjności, za patronów podając Kraszewskiego i Korzeniowskiego, Adama Pługa i Zygmunta Kaczkowskiego. O kwestii kobiecej pisała w: Ostatnia miłość 1867, Pamiętnik Wacławy 1871, Na dnie sumienia 1872, Marta 1873. Kwestia żydowska Meir Ezofowicz 1878. Wieś chłopaska: Niziny 1884, Dziurdziowie 1885- emanuje w nich lęk o przyszłość społeczeństwa.

-1879 O powieściach T.T Jeża- krytyka nadmiaru tendencyjności, ulegania modom, traktowania literatury jako zwierciadła rzeczywistości.

I: 1866-1876- Kształtowanie zrębów pozytywistycznego światopoglądu ( kilka uwag nad powieści, o powieściach T.T Jeża) i pisanie powieści tendencyjnych (Marta, Maria, Pamiętnik Wacławy, Pan Graba). Słabsze utwory pisarki. Łączy je zainteresowanie emancypacją kobiet, którą propagowała w publicystyce.

II: 1877-1891- okres dojrzałej twórczości. Powstały wtedy : Nad Niemnem, Zygmunt Ławicz i jego koledzy, Dziurdziowie, Cham. Okres przejścia od powieści tendencyjnej do realistycznej, o horyzontach społeczno- demokratycznych.

III: 1892-1910- Zwróciła swoje zainteresowania ku problematyce religijnej i etycznej, doskonaląc przy tym warsztat pisarski. Przeciwników ideowych widziała w modernistach- jej powieści Dwa bieguny i Ad astra są wyrazem jej dyskusji z modernistycznym światopoglądem. Pod koniec życia napisała cykl opowiadań oparty na jej wspomnieniach z powstania styczniowego- GLORIA VICTIS.

Marta-

Nad Niemnem- Tytuł nawiązuje do Mickiewiczowskich uczuć do ziem nad błękitnym Niemnem rozciągnionych. 1888 powstało nad Niemnem.. W 1886 zaczęła na dobre pisać. Lista postaci byłą prawie gotowa, zmieniła potem imiona Bohatyrowiczów. Z życia wzięła botanikę, folklor i objawy trwania idei ojczyzny. Akcja rozgrywa się od 2 poł. Czerwca do końca sierpnia 1886. Mogiła powstańców było ich 40. Las gra muzykę organową, wiatr uruchamia muzykę dzwonków, gdy Jan oprowadza Justynę po lesie. Mogiła to drogowskaz dla młodych, walka i ofiarność to czynnik konieczny postępu. Ogniwo naturalnego procesu. Na początku krajobraz opisany jakby z lotu ptaka. Opisy są bardzo kobiece. Opisy Niemna pełne sensów symbolicznych. Mnóstwo tu świata roślinnego. Nie ma tu Darwinowskiej walki o byt. Odcięcie od natury prowadzi do degeneracji- Emilia. Bohaterowie negatywni są wykształceni, ale ich wiedza nie służy pożytkowi społecznemu. Bohatyrowiczom brak książek, ubolewają nad brakiem wykształcenia. Świetnie opisana scena żniw. Pracują różnobarwne postaci. Podanie o Janie i Cecylii Eliza usłyszała od Adama Lewkowicza. Notowała, co on jej opowiadał. Wizja chłopa Orzeszkowej zostanie przejęta przez Młodą Polskę. Wątek mezaliansu zaczął Fryderyk Schiller- Intryga i miłość 1784. A kontynuowało pisarstwo sentymentalne. Bohatyrowicze narodzili się z mezaliansu. Później to Jan i Justyna, Witek i Marynia, Andrzejowa z mężem. W N.N wszyscy pracują, nie ma dyskryminacji. Ideał kobiety, nie ma nic wspolnego z żadaniami G.Sand: działalność oświatowa, użyteczność w gospodarstwie, pragnienie szczęścia małżeńskiego. Feministyczne jest widzenie mężczyzny uwzględniające gust kobiecy i kobiecą wrażliwość zmysłową ( Jana widzimy tylko z perspektywy Justyny). Dramaturgia losów Benedykta to kreacja najbardziej oryginalne. Uwypuklona jego samotność. Dramat, bo zamilkło w nim sumienie. Czar goryczy dopełnia konflikt z synem. NN. Nazywano eposem i zestawiano z PT. Pozytywizm najwyżej z romantyzmu cenił P.T. Narracja w NN jest przedmiotowa (realizm) osoba narratora jest niewidoczna- opis lub opowiadanie w mowie zależnej 3.os i obiektywna- bez ocen i komentarzy. Dialogi są bardzo realistyczne. Realizm jest stronniczy i podporządkowany dydaktyce. Brak zagadnień filozoficznych „dojrzałego realizmu”.

Cham- Paweł Kobycki i Franciszka Chomcówna.

Ogniwa-

Gloria Victis- Wchodzi w skład cyklu o tym samym tytule. Tytuł całości miał brzmieć 1863. Tytuł zmieniono , gdyż autorce nie chodziło o wnikliwe sprawozdanie historyczne, ale o opis nastroju, jaki ogarnął część społeczeństwa przed wybuchem powstania i w trakcie walk. Daje obraz walk na Litwie, jaki pamięta z własnych doświadczeń. Utwór rozpoczyna nakreślenie baśniowej sytuacji opowiadania. Narratorem opowieści jest Las na Polesiu litewskim. Wiatr lata po świecie aby zebrać prawdę o historii świata i roznosić ją dalej Mija kanał Sueski. Wiatr wyczuwa zapach krwi, słyszy jęki rannych, odgłosy bitwy. Dostrzega usypany pagórek z zatkniętym krzyżem. Dąb, brzoza i świerk, mówią, że to mogiła zbiorowa. Świerk mówi, że jest to mogiła bezimiennych bohaterów, dzwoneczki liliowe dodają, że polegli bardzo młodo, róże- że ginęli w mękach. Mówią,że nikt o nim nie pamięta. Tylko róża rzuca na grób płatki,a dzwoneczki wydzwaniają pacierz żałobny. Wstrząśnięty wiatr, chce znać całą historię. Pierwszy opowieść zaczyna stary dąb. Wspomina pojawienie się w lesie młodych ludzi, z ciemnogranatową czapką ( char. Dla powstańców styczniowych). Wodzem ich był Romuald Traugutt ( dokładny opis wyglądu i cech charakteru: odwaga, heroizm.). Porównany jest do Leonidasa-który z 300 żołni. Bronił ojczyzny przed Persją. Historia rozegrała się w maju. Na czele jechał Jagmin, miał przyjaciela Marysia Tarłowskiego ( wątły chłopczyk, o dziewczęcych rysach). Dąb znał Marysia wcześniej z opowieści traw. Miał młodszą siostrę Anielkę, byli bardzo związani. Wiadomość o podjęcia walki, przez ukochanych jej mężczyzn, wywołała płacz. Jagmina prosi o opiekę nad bratem. Jest pomiedzy nimi uczucie. Jagmin całuje ją w rękę. Zaczyna przemawiać świerk. Najwyższe z drzew, mówi o walkach jakie toczyli powstańcy. Umęczeni, zawsze posłuszni wodzowi. Raz Traugutt wywołał Marcysia i podziękował mu publicznie za uratowanie życia. Marcyś był smutny, bo nie był stworzony do walki. Brzoza wspomina także o nocnych rozmowach Mar. I Jagmina. Dochodzą do wniosku, że walka jest konieczna, snuli plany o przyszłości ojczyzny. Przemawia znowu dąb. Hasło dla obozu” Z nadzieją czy przeciw nadziei”: Z wieściami do obozu przybywa Kalikst Radowicki, zbliża się ostateczna bitwa. W namiocie Traugutta narada. Wcześniej Radowicki wręcza Marysiowi list, ale trzeba iść do walki i treść pozostaje tajemnicą. Walksa skazana na niepowodzenie. Tarłowski ranny w ramię leży wśród paproci, Jagmin( dowódca jazdy) odnosi go do namiotu z rannymi. Agresorzy rzucają się na ten namiot, wszystkich zabijają. Pierwszy tam dotarł Traugutt. Maryś był nadziany na pik, rzucił Jagminowi chustę zbroczoną krwią, prosząc aby oddał ją siostrze. Dąb kończy opowieść. Wiatr płakał nad grobem poległych. Dzownki liliowe opowiadają, że krzyż wetknęła tu Aniela. Długo płakała nad losem ukochanego i brata, nigdy więcej tu nie wróciła. Tylko przyroda przechowuje obraz walk w pamięci. Czas wciąż płynie, powtarzając słowa Vae victis- biada zwyciężonym, Wiatr wzniósł się i krzyknął „Gloria Victis”- chwała zwyciężonym. Orzeszkowa chciała dać portret typowego powstańca 1863. Często czasowniki „płonąć” gorzeć”, wskazujące na spontaniczny charakter zrywu oraz niedojrzałość i młodzieńczy zapał walczących. Powstaniec- ofiara konieczna. Marian Tarłowski- prepozytywista, przybył na Polesie, aby uczyć w szkole, od dzieciństwa był intelektualistą, nie był stworzony do walki., przez to rozdarty wewnętrznie. W nocnej rozmowie z Jagminem, wskazuje niszczące mechanizmy wojny,a z drugiej dostrzega jej konieczność w obronie ojczyzny. Geniusz natury, kochał ją. Traugutt, wykreowany na idealnego dowódcę, bohater narodowy, rysy jego biografii składają się niemal na żywot świętego- opuszcza żonę i dzieci, aby bronić ojczyzny. Porównany do Leonidasa. Losy konkretnych postaci, uogólnione do losu typowego powstańca z 1863. Chodzi autorce o oddanie chwały heroizmowi i poświęceniu walczących. W obliczu przewagi wroga, powstańcy nie ugięli się. Bierność i niepamięć ludzi z początków XX wieku, wymaga wyraźnego potępienia. „G. V” późny okres twórczości Orzeszkowej. Pisarka sama uczestniczyła w powstaniu. Inną okolicznością, która skłoniła pisarkę do napisania „G.V” była rewolucja 1905 r, przyczyniła się zelżenia cenzury, co pozwoliło opisać wydarzenia powstańcze. Kult mogiły prowokuje ciekawość wiatru. Wiatr po wysłuchaniu opowieści, sam oddaje cześć poległym. „G. V” zmodyfikowana wersja klasycznej noweli. Konstrukcja „podwójnej treści”. Baśniowa sytuacji, bowiem elementy przyrody. Drugi plan to opowieść lasu. Wydarzenia bez zachowania chronologii. Od początku opowieści, wiemy ,że powstańcy zginą. Narracja- jej płaszczyzna zyskuje wymiar baśni, autorka dokonała personifikacji i antropomorfizacji. Postać Artura Grottgera, który był twórcą ikonografii patriotycznej sylwetki kreślonej przez Orzeszkowa, doskonale pasuje do wzorca powstańca, jakiego stworzył malarz. O Traugucie mówi się niemal jak o Chrystusie- oddał życie za wolność ojczyzny. Występuje tu mowa ezopowa np. burza-> powstanie, matka-> Polska. Powstanie ukazane, jako niezwykle ważne wydarzenie dla świadomości współczesnych jej. Temat częsty w jej utworach jak chociażby Zygmunt Ławicz i jego koeledzy czy nad Niemnem. Chciała ukazać, że powstanie było absolutną koniecznością. Patetyczność utworu. Nowele z tego cyklu obdarzone niezwykłym emocjonalnym ładunkiem. Osobisty stosunek autorki do powstania.

BOLESŁAW PRUS Aleksander głowacki (1847-1912)

- Nowelistyka to początek oryginalnego dorobku. Pisze pod wpływem Dickensa. Pseudonim „Bolesław Prus” został użyty podczas współpracy z Opiekunem domowym. Częste konflikty z opinią publiczną. W kronikach to pozytywista, scjen tyk, obiektywny, typizujący obserwator. Patrzył z perspektywy wyznawcy teorii Spencera, utopijnej zasady solidaryzmu klasowego, potrzeby współpracy warstw społecznych, utylitaryzmu.

-Nazwa rodowego herbu ojca (Prus), matka z zubożałej szlachty Apolonia z Trembińskich. Aleks. Miał starszego brata- Leona. Matka szybko umarła, 3 lata później ojciec. Zajęła się nim babka Marcjanna Trembińska mieszkająca w Puławach, potem ciotka z Lublina. Brał udział w powstaniu 1863, zostaje zraniony pod Siedlcami, osadzony w więzieniu w Lublinie. Fanatyk sztuk przyrodniczych i matematyki. Uczył się w Szkole Głownej w Wawie. Zatrudniony w fabryce Lilpopa i Raua. 1872- zmiana w jego życiu. Zaczyna od tego roku publikować artykuły w pismach pozytywistycznych „Opiekun domowy” i „Niwie”. Współpraca z czasopismami humorystycznymi „Mucha” i „Kolce”. 1100 felietownów napisał, zatytułowany Kroniki tygodniowe (1875-1911). 1876- ślub z Oktawią z Trembińskich ( kuzynka ze strony matki) 1876-1884- powstają: Szkice i obrazki, Przygoda Stasia, Powracająca Fala, Kamizelka, Antek – dziecko, które nie może ujawnić zamiłowania do rzeźbiarstwa z powodu biedoty i ciemnoty chłopstwa. Dorobek nowelistyczny ok. 110 utworów. Program powieściowy w polemice z Sienkiewiczem. Pragnął stworzyć wielkie dzieła realistyczne, składające się z wielkich pytań epoki. Powieśći: Lalka, Emancypantki, Faraon, Placówka ( która ukazała się na łamach (1886)„Wędrowca” – główny organ wydawniczy naturalistów ). Zgadzał się z postultami uczniów Zoli, inaczej niż naturaliści uważał, że literatura powinna pełnić również funkcję wychowawczą. Wydarzenia rewolucji 1905, spowodowały powstanie powieści Dzieci, pracował również nad powieścią Przemiany, nie ukończył. Pochowany na Powązkach.

POWIEŚCI: Dusze w niewoli ( 1877), Anielka- powieść o czasach po powstaniu styczniowym i uwłaszczeniu chłopów przez rząd carski.( pierwszy tytuł Chybiona powieść, opublikowana w Wędrowcu)-mini powieść (1885), Placówka (1886), Lalka (1890), Emancypantki – problem emancypacji kobiet, pretekst do krytycznego nakreślenia stosunków społecznych końca XIX w. w Wawie i na prowincji. Ważniejsza bohaterka pani Latter, prowadząca pensję dla dziewcząt. Silna konkurencja panny Malinowskiej- nie ma miejsca na uczucia . Bohaterką dalszych losów jest Madzia Brzeska-młoda altruistka, gotowa do poświęceń. Nie przyjmuje propozycji małżeńskiej i ucieka do klasztoru (1894), Faraon (1897), Dzieci (1909).

NOWELE I OPOWIADANIA: Pałac i rudera (1875), Przygody Stasia (1879), Powracająca fala, Antek(1880), Katarynka (1881), Kamizelka (1882), Omyłka (1884), Z legend dawnego Egiptu (1888). Pierwszy tom opowiadań i nowel został wydany w 1881 r :Przygoda Stasia, Antek, Powrac.fala, Michał, Sieroca dola. 1885-„ Szkice i obrazki” w tym Kamizelka. 1891- tom „Drobiazgi”, 1895- „Opowiadania wieczorne”.

FELIETONY: Kroniki tygodniowe ( 1875-1887- w „Kurierze Warszawskim”) ,(1887-1901- w „ Kurierze codziennym”), ( 1905-1911- w „Tygodniku Ilustrowanym”).

Placówka- Pierwsza wielka powieść Prusa. Druga powieść o tematyce wiejskiej- po Anielce. Pisanie rozpoczyna 1884. Powieść ukończył w 1886. Drukował ją w „Wędrowcu”. Zaprezentowany obraz wsi, był tu nowy. Popularyzowanie wiedzy rolniczej. Realiści chceli odnowić tę tamtykę. Teoria Środowiskowa HIPOLITA TAINE’A: twórczość artystyczna jest zdeterminowana przez warunki, w jakich autor dokonuje percepcji rzeczywistości. Rodzi się pod wpływem czynników zew. I wewn. Czas akcji nieokreślony bliżej w powieści. W przybliżeniu to lata 1880-1881. Dla autora, to współczesność. Rytm czasu, charakterystyczny dla rolnika. Roczny cykl wegetacji przyrody. W powieści to tylko pory roku i miesiące. Realiści nie ukrywali tworzenia rzeczywistości fikcyjnej, nadając jej jednak walor reprezentatywności i ogólności. Nieokreśloność geograficzna ma sugerować, iż skupiska chłopskie nie mają żadnego kontaktu ze światem cywilizowanym. Prus skupił uwagę, na fizjologii jednego gospodarstwa. Wydarzenia prezentuje z perspektywy samych bohaterów. Młodość ślimaka przypadły na czasy pańszczyźniane. Podczas trwania powieści jego świadomość nie ulega zmianie- jest przekonany o naturalnej nierówności społecznej, ustalonej przez Boga. Zachowanie chłopów, jest rezultatem ciemnoty. Nowe pokolenie chłopów, reprezentuje Jędrek. Ślimak prowadzi gospodarkę ekstensywną, musi walczyć z przeciwnościami przyrody.Chłopów cechuje serdeczność i życzliwość, cnoty chrześcijańskie. Wiadomości o dziedzicu są skromne- z żoną akceptowali hasła pozytywistyczne. Demokratyzm arystokracji szybko przerodził się w chłopomanię. Placówkę- zawiera charakt. Obrazy społecznej i moralnej degeneracji szlachty, dziedzic łątwo oddaje gospodarstwo i pomnaża szeregi pasożytów. Szlachta traci swoją tożsamość. Nieprawdziwe są jej bratania z ludem. Prus stara się patrzeć na sprawy obiektywnie. Zwłaszcza na kolonistów niemieckich- polonizujący się. Ślimak- ogarnięty jest dla nich podziwem i lękiem. Dostrzegł ich gospodarność i przedsiębiorczość. Desperacko Ślimak stawia opór w walce o utrzymanie ziemi. Rozumowanie Ślimaka mieści się w kręgu pojęć mitycznych. Niemcy są świętokradcami. Pojawia się tu mit świętej ziemi. Placówka staje się powieścią tendencyjną i krzepiącą. Prus zastosował nową poetykę realistyczną. Tematem powieści realistycznej jest problem społeczny- realiści nastawiali się na cele poznawcze, chcieli pokazać prawdziwe życie. Bohater w takiej powieści pełni zawsze określoną rolę społęczną. Ślimak- to chłop.1 rozdział to ekspozycja, 2-4 ukazanie codziennego trudu i pracy rodziny Ślimaków, 5-6- zachwianie równowagi w dotychczasowym życiu. Ślimak pomnaża swoje dochody i kłoci się ze wsią. Dziedzic sprzedaje swój majątek, 7-8 to wzrost nacisku ekonomicznego Niemców na Ślimaka. Dla Slimaka to czas niepowodzeń i klęsk.9- grasują złodzieje, Ślimak traci konie, 10-11- załamanie ślimaka, gotów jest ustąpić Niemcom, walkę ostatecznie wygrywa. Pierwsze strony powieści to narracja w 2.os. Narrator oprowadza czytelnika po okolicy. Typowa cecha narratora powieści realistycznej- wszechwiedza. Język jego konkretny i rzeczowy. Język bohaterów, zgodny z pozycją społeczną bohatera.

Lalka- Pierwszy odcinek ukazał się 1887 w ”Kurierze Codziennym”. ( wcześniej drukowano tu nad Niemnem i pan wołod.). Prus był wtedy uznanym felietonistą z jedną powieścią Placówka. Był dziennikarzem piszącym kroniki codzienne. Twierdził ,że „Literatura jest przede wszystkim gałęzią ludzkiej pracy i to użytecznej”. Popadł w konflikty z antysemitami, lekarzami, konserwatywnymi katolikami. Artykuły związane z badaniami przyrodniczymi podpisywał własnym nazwiskiem. Prus twierdził, że lepszym tytułem byłoby Trzy pokolenia- Rzecki:dawni idealiści, Wokulski: ludzie fazy przejściowej i Ochocki: idealiści nowej epoki. Lalka 1) odnosi się do Łęckiej, jako lalki 2) do ludzi jako całości- ludzie jako lalki są igraszką losu ( Fraszka o żywocie ludzkim- Kochanowskiego) maronetki w sklepie Rzeckiego 3) lalka to Wokulski- igraszka losu. Prus twierdził, że lalką , jest lalka Heluni Stawskiej. 1 pochlebna recenzja- Zygmunt Miłkowski. Powieść panoramiczna. Elementem wyróżniającym jest Pamiętnik starego subietka. Spotkanie Wokulskiego z Geistem- idea zabawienia przez wynalazek,uratowanie Wok. Przez drożnika- Wysockiego- moralna wartość ludu. Fakty czytelnik poznaje z ust zupełnie różnych ludzi, których wiedza o osobach, o których mówią jest nierowna. I tak Wokulskiego poznajemy najpierw z opowiadań piwoszy a potem z pamiętnika subiekta. Ważna jest siła stereotypu i plotki np. Węgrowicz widzi wok jako awanturnika, dla Rzeckiego bohaterem. Narrator jest obserwatorem, jednak nie wyzbytym emocji, czasem narracja przybiera formę mowy pozornie zależnej. 3 możliwości zakończenia powieści 1) Wokulski, który wyjechał od obrzydłych mu ludzi, Ochocki- Wokulski wyjechał do pracowni Geista u wreszcie Szuman, który stwierdził, że nie żyje. Wiele postaci jest wzorowanych na personach z otoczenia Prusa. Nazwiska bohaterów rodem z litr. Dydak-satyrycznej np. Upadalska, Szastalski- efekt humorystyczny. Bohaterowie nie przemawiają a gadają, przekomarzają się, dowcipkują. Każda postać ma stylizowaną mowę na jakiś żargon, gwarę- polszczyzna codzienna. U Prusa brak charakterystyki przez fizjonomię ( npo wysokie czoło), postawił na odruchy biologiczne. Ich wygląd nic nie mówi o ich charakterze. Prus sięgnął do wiedzy Darwina Wyrazy uczuć u człowieka i zwierząt. Prusa bohaterowie mówią o sprawach ciała jak dorośli ludzie, nie ma tabu. Nie brak porównań do życia zwierzą. Przemyślenia Wokulskiego na temat wilków, co wilczycy pożądają. Podłoże psychologiczne Lalka zawdzięcza Tołstojowi i Dostojewskiemu, drugą zapał scjen tyczny Prusa. Przyjaźnił się z Szokalskim i Ochorowiczem, którzy zajmowali się badaniem zjawisk związanych z działaniem ludzkiego mózgu. Do tego doszła choroba psychiczna brata Prusa- Leona. Sam Prus również miał problemy z depresją. Ważna rola snów. Każda z postaci ma w sumie tu bzika np. Szuman mierzy włosy. Prus pokazuje sprzeczności i nielogiczności ludzkiej natury. Nerwice i patologie są skutkiem wieku nerwowego. Prus rewiduje mity o Napoleonie i idealizowaniu kobiety. Docenia jednak romantyczną wiarę w ideały moralne, przyjaźń i poświecenie. Miłość w lalce to sprawa skomplikowana. Rozum widzi-serce kocha, to tragedia i problem egzystencjalny. Wokulski i Rzecki chodzą do kościoła raczej pro-forma, tęsknota za transcendencją. Rzecki kreuje siebie na dziwaka. Lalkę można traktować jako przewodnik po mieście za tamtych czasów. Odwzorowana geografia i obyczaje. Docenia wartość wsi, ale i tak w mieście rozgrywają się najważniejsze wydarzenia. Portrety kilku środowisk- mieszczanie ze sklepikami, arystokracja, Żydzi, naukowcy, gazeciarze, studenci i biedota. Brakuje fabrykantów i artystów. W Lalace nie pojawia się Zamek królewski czy Pałac namiestnikowski, nie ma śladu zaborcy. Kontrowersyjne podejście jak Wokulski wysłany na Syberię nie traktuje tego jako karę, ale rodzaj ulgi. Przechodzi tu przemianę, staje się dorobkiewiczem. Wchodzi w spółkę z Suzinem- Rosjaninem!.Przez to traci szacunek rodaków. Pokazał tym, że Polak może być równorzędnym partnerem dla Rosjan. Prusowi chodzi o to, aby przyszłość budowana była na innym fundamencie niż polotyczny. Każda z prezentowanych tu rodzin jest w pewien sposób ułomna. Jak społeczeństwo jest ułomne tak i rodziny będą. Poszczególne zbiorowości nawzajem się podkopują, a tę energię mogli by spożytkować dla dobra publicznego. Dwie Idylle- Zasławek, prezentuje rodzaj socjalizmu i Paryż- nie jest może idealnym,ale optymalnym.Polemiczna wobec Lalki- Rodzina Połanieckich i Warszawa- Gawalewicza. Pozytywnie nawiązuje Żeromski w Ludziach bezdomnych i Strug-Wspomnienia starego sympatyka, Noce i dnie –Dąbrowska. Mówić arcydzieło Prusa:D

Faraon- Prus ukazuje państwo u jego schyłku. Opis piramidy jako krwawy owoc pracy i niedoli setek tysięcy ludzi. Traktat o państwie i władzy. Powieść o roli cywilizacji, nauki i religii. Faraon uważany jest za syna słońca. materiały do napisania tej powieści zgromadził już wcześniej, powieść ukazywała się w odcinkach ( Tygodnik Ilustrowany1895-96). Pracę nad nim rozpoczął w 1894. Powieść zadedykował swojej żonie. Wydanie książkowe- 1897.Wiedza Prusa na temat Egiptu oparta o lekturę książek. Znaczenie miały także teksty fr. Uczonego Gastona Maspero oraz pol. Badacza Ignacego Żagiella. Za pomocą Egiptu chciał ujawnić pewne idee. Egipt uznał za kolebkę religii monoteistycznej. Cas akcji XI wp.n.e. Prus był przeciwnikiem pisania powieści historycznych, uważał, że są niewłaściwe dla pozytywizmu. Uważał, że wartość dzieła musi być oceniana pod względem zawartości idei. W Faraonie nie chodziło o stworzenie dzieła realistycznego, ale o urzeczywistnienie idei czy autorytetów. Nauka- zdaniem Prusa społeczeństwo polskie nie doceniało jej roli. Dla Prusa jest niezwykle istotna. Doszedł do przekonania , że społeczeństwo musi współpracować z państwem. Trzecim autorytetem był system moralny. Ważnym pojęciem był „ideał”. Szczególnym jego rodzajem jest „ideał życiowy”, który daje się urzeczywistnić. Faraon jako romans wychowawczy, rodzaj romansu tego datuje się na wiek XVIII, żywy w XIX, dokonuje Prus jego unowocześnienia. Gat. Ten wiąże się z Fenelonem i jego dziełem „Przygody Telemaka”. U Prusa jest inaczej, zło zwycięża, stworzona jest także atmosfera misterium religijno-magicznego. Wprowadza też elementy okultystyczne, chociażby podwójny wzrok Lykona. Prus uznał Egipt za ojczyznę najstarszą na świecie-początek religii, filozofii, nauki. Wysoki stopień rozwoju cywilizacji. Głównym tematem powieści jest walka faraona z kapłanami. Pentuer- najszlachetniejszy z całek kasty kapłańskiej. Kapłani inscenizowali tajemny głos boga. Gromadzili bogactwa w labiryncie. Klęska Ramzesa wynika z tego, że kluczowym ideałem była dla niego doskonałość.Miał zamiłowanie do wojny. Faraon Ramzes XIII nigdy nie rządził Egiptem. Jedyną postacią historyczną jest kapłan Herhor.

Powracająca fala-

Kamizelka- wydrukowana w 1882 w „Nowinach”. Uznana za wzorcową nowelę. Rozpoczęcie osoba wylicza zawartość swojej szuflady: młodzieńczy dramat napisany na lekcji łaciny, bukiet zasuszonych kwiatów i stara kamizelka, która była ciągle zwężana. Właścicielem był człowiek ( młode małżeństwo)- dawne sąsiedztwo narratora. Kamizelka była nabyta od żydowskiego handlarza za pół rubla. Pani sprzedała ją za 40 gr. Chorobę pana zapoczątkowana, chory dostał krwotoku. Pan jest wzorowym mężem. Klasyczna nowele z „sokołem” –G. Boccacia. Punkt kulminacyjny, niewielka ilość komentarzy odautorskich. Motyw kamizelki spaja dwie historie: narratora i jego sąsiadów. Utwór Prusa daje wiele inf. Na temat narratora. Różnica z Boccac. Kłamstwo w imię miłości.

Z legend dawnego Egiptu-

HENRYK SIENKIEWICZ ( 1846-1916 )

NAGRODA NOBLA 1905!!!!- ZA CAŁOKSZTAŁT TWÓRCZOŚCI ( Quo Vadis)

- Pisał listy do swojej szwagierki Jadwigi Janczewskiej oraz Mścisława Godlewskiego redaktora „Niwy” a później „Słowa”. Sien. Mocno związany z kręgami konserwatywnymi. Ścisłe kontakty w krakowskimi stańczykami.Pseud. Litwos. Zm. W Szwajcarii. Zła sytuacja materialna rodziny, jako 10latek podjął się pracy. Jako gimnazjalista napisał swoją pierwszą powieść „Ofiara”. Pierwsza powieść drukiem „Na marne”-1872 ( rozgrywa się we współczesnym środowisku studenckim w Kijowie. Konflikt uczucia i obowiązku, obłąkanie heroiny i jej śmierć, chorobę bohatera). Studia w Szkole Głównej Warszawskiej. 1869- zaczyna pracę jako dziennikarz w prasie warszawskiej. Pisuje do „Niwy”, „Tygodnika Ilustrowanego”. 1876-wyjeżdza ze swoją przyjaciółką H. Modrzejewską do Stanów. Jest korespondentem „Gazety Polskiej”. Z tego okresu pochodzą: „Listy z podróży” drukowane w gazecie polskiej, „Komedia Pomyłek”, „Przez stepy”, W krainie złota”, „ Za chlebem”, „ Wspomnienia z Maripozy”„ latarnik”, „Sachem”, „Szkice węglem”, „Szkice z natury i życia”( Stary sługa, Hania, Selim Mirza). Żeni się z Marią Szotkiewicz. Często podróżował :Afryka, Rzym, Neapol, Hiszpania, Ateny. „Listy z Afryki”. Żona umiera- Maria z Szotkiewiczów, żeni się drugi raz z Marią Romanowską. Unieważnione przez papieża, żeni się 3 raz ze swoją cioteczną siostrą- Marią Babską. 1924- jego prochy sprowadzone do Polski, pochowany w warszawskiej katedrze św. Jana.

Utwory inne: „Stary Sługa”, „Hania”, „Potop”, „Pan Wołodyjowski”, „Rodzina Połanieckich”, „Bez dogmatu”, „Na polu chwały”, „W pustyni i w puszczy”.

1896- wychodzi drukiem „Quo Vadis”. Podtytuł „Powieść z czasów Nerona”. Drukowane w gazecie polskiej 1895-1896.

Trylogia:

Trójki miłosne I- Skrzetuski, Helena, Bohun, II- Kmicic, Oleńka, Bogusław Radziwiłł III-Wołodyjowski, Basia, Azja.

Ogniem i mieczem- Powieść oparta na studiach walk polsko-kozackich. W epilogu 1651 bitwa pod Beresteczkiem, Bohun obrany na miejsce Chemilnickiego. J. Wiśniowiecki był jednym z największych magnatów na Ukrainie i jeden z najokrut. Królowiat, w powiesci ukazany jako ideał rycerza. Sienkiewicz zafascynowany „Jerozolimą wyzwoloną Tassa”, wspomnieniami o Żółkiewskim, Chodkiewiczu, Czarnieckim, Sobieskim, Janie Kazimierzu.Pierwszy odcinek utworu ukazał się na łamach prasy 1883 r. Miejsca w powieści: Rozłogi, Żółte wody, Warszawa, Zbaraż, Łubni itp. Niekótrzy bohaterowie są przeciwieństwami swoich realnych odpowiedników. Wojna i miłość, te dwa wątki dominują w powieści. Zderzenie chrześcijaństwa i islamu, batalia między dobrem i złem. Historycy zarzucają Sienkiewiczowi, że umyślnie manipulował faktami. Dzieło to przenosi w świat XVII-wiecznej Polski i czyni to tak przekonująco, że odbiorca nabiera całkowitej pewności, że jest świadkiem autentycznych wydarzeń. Dla niego liczyło się napisanie dzieła, które przemówi do Polaków, natchnie ich optymizmem, pokrzepi ich serca. Sienkiewicz doskonale wyczuł nastrój społeczny i dał ludziom to, czego potrzebowali. Powieść, która z początku miała być romansem stepowym poświęconym klasycznemu trójkątowi miłosnemu, z czasem zaczęła przeradzać się w prawdziwą epopeje. Stało się tak za sprawą niecodziennego procesu powstawania dzieła. Sienkiewicz rozpoczął publikowanie fragmentów powieści, która początkowo miała nosić tytuł „Wilcze gniazdo”, na łamach warszawskiego dziennika „Słowo” w 1883 roku. Akcja „Ogniem i mieczem” toczy się w czasach powstania Chmielnickiego, a konkretnie w latach 1648-1651. Zdecydowana większość wydarzeń ma miejsce na terenach dzisiejszej Ukrainy. Od bitwy pod Żółtymi Wodami, kończąc pod Beresteczkiem. Skrzetuski człowiek zawładnięty miłością do pięknej kobiety. Przed nastaniem 1647, wszyscy wiedzieli, że będzie to czas niezwykły. Szereg rozmaitych przepowiedni, autorstwa wróżbitów, czarownic i wiedźm. Pewnego wieczoru samotnie podróżujący jeździec został napadnięty przez nieznanych żołnierzy. Nie wiadomo, jak zakończyłby się ten incydent, gdyby nie pomoc przypadkowo przejeżdżającego rycerza – Jana Skrzetuskiego. Pokonał on agresorów i uratował życie nieznajomego, który najpierw przedstawił się jako Zenobi Abdank, a potem – już przy pożegnaniu - Bohdan Zenobi Chmielnicki. Jan poznał przeszłość swojego dłużnika oraz jego głównego wroga – Czaplińskiego. Gdy otwarcie sprzeciwił się woli podstarościego, zebrani zaczęli wiwatować na cześć odważnego żołnierza. Takim sposobem Skrzetuski poznał swoich przyszłych towarzyszy - Zagłobę oraz Longinusa Podbipiętę. Skrzetuski z orszakiem oraz Podbipiętą. wyruszyli w stronę Łubniów. W czasie podróży Longinus zdradził swoje największe marzenie: wybuch wojny z Tatarami, umożliwiającej mu wypełnienie złożonego dawno ślubowania. Nagle te rozważania przerwał dźwięk spłoszonych żurawi, które rzuciły się do ucieczki. Bohaterowie spotkali popsutą kolaskę, a w niej dwie kobiety. Jan poznał wdowę po Konstantym Kurcewiczu oraz córkę kniazia Wasyla Kurcewicza, w której zakochał się bez pamięci. Korzystając z zaproszenia do rodzinnego majątku panny – Rozłogów – Skrzetuski poznał historię rodziny Kurcewiczów oraz wymusił na kniahini zgodę na swój ślub z Heleną, mimo iż była już obiecana przystojnego Kozakowi Bohunowi. Uzyskawszy obietnicę przywiezienia dziewczyny przez ciotkę do Łubniów, Jan opuszczał Rozłogi z przekonaniem, że wkrótce poślubi ukochaną. Wiśniowiecki planował wysłać pana Bechowca na Sicz, jednak zrealizowania tej misji podjął się ochoczo Jan, który dzięki temu mógł przy okazji odwiedzić Helenę. Razem ze swoim pachołkiem Rzędzianem. ieszył ze spotkania z narzeczoną. Zakochani snuli plany na przyszłość i wróżyli sobie z kukania kukułki, aż nadszedł czas pożegnania. Skrzetuski musiał wyruszyć w dalszą drogę w stronę Siczy. Pierwszy postój miał miejsce w Czehrynie. W czasie noclegu na wyspie Chortyca doszło do walki z Kozakami i Tatarami, podczas której Skrzetuski odniósł poważne obrażenia, a jego towarzysze ponieśli śmierć. Ważnymi momentami spotkania była przemowa Chmielnickiego, porwanie Barabasza i Tatarczuka i rozerwanie ich ciał na strzępy przez pijanych Kozaków oraz przesłuchanie Skrzetuskiego, dzięki któremu zaskarbił sobie szacunek atamanów i Bohdana. Przywódca powstańców uratował mu życie udając, że jest jego jeńcem. Chmielnicki wykupił Skrzetuskiego od Tuhaj-beja i mężczyźni odbyli szczerą rozmowę, po której pijany hetman zaporoski zapadł w sen.Nazajutrz wojska kozackie i tatarskie wyruszyły w pole w kierunku Kudaku. Pokonawszy po drodze nieliczne oddziały husarii, skierowały się na Żółte Wody. W czasie podróży Kozaków w kierunku Żółtych Wód doszło do walki z nielicznym oddziałem młodego Stefana Potockiego, zakończonej porażką kozacko-tatarskiej armii. Chmielnicki chciał zminimalizować wściekłość Tuhaj-beja powiększeniem swojego oddziału, dlatego podjął próbę przekupienia Kozaków z obozu polskiego. Gdy mu się to udało, Polacy ponieśli klęskę (m. in. zmarł Stefan Potocki). Uwolniwszy Skrzetuskiego i ofiarowawszy mu kilkudziesiąt Tatarów dla ochrony, zezwolił mu na podróż do Rozłogów.Na miejscu Jan zastał zamiast dworu zgliszcza. Bohun to zrobił bo doszedł w jego ręce list Skrzetuskiego do Heleny. Odbił ją Zagłoba. Rozpoczęła się wielotygodniowa ucieczka Zagłoby i Kurcewiczówny. Tymczasem do uszu księcia Jeremiego Wiśniowieckiego doszły wieści o klęsce pod Korsuniem. Pewnego dnia doszła do nich wiadomość o śmierci króla Władysława IV. Zagłoba. Staruszek poinformował Jana o ukryciu Heleny w twierdzy w Barze. do obozu doszła wiadomość o zdobyciu Baru przez Kozaków.Tymczasem nieprzytomna Helena zostaje przywieziona do Czortowego Jaru, gdzie Bohun oddaje ją pod „opiekę” wiedźmie Horpynie. Skrzetuski popada w rozpacz. Mówi, że pomści Helenę, a potem wstąpi do klasztoru. Zagłobie uda się podsłuchać rozmowę mołojców o zbliżającym się wyjeździe za Jampol oraz o miejscu ukrycia Heleny. Do żołnierzy Wiśniowieckiego dochodzi wiadomość o rozgromieniu polskich wojsk pod Piławcami. Kolejnym ważnym momentem akcji jest pojedynek Wołodyjowskiego i Bohuna, do którego dochodzi przypadkowo. Gdy Michałowi udaje się pokonać Kozaka i otrzymuje od niego wskazówkę co do miejsca ukrycia Heleny, mały rycerz pozostawia go umierającego na polu walki (nie przewidział, że Bohun jednak przeżyje). Gdy dochodzi do spotkania Chmielnickiego i Jana, ten pierwszy przypomina sobie epizod z uratowaniem mu życia przez dzielnego rycerza i daje mu przepustkę na poszukiwanie Heleny w Kijowie. Bohaterowie natychmiast podjęli decyzję o wyjeździe do Horpyny. Przebrawszy się w stroje kozackiej starszyzny i zaopatrzywszy w stare konie, udali się do Czortowego Jaru, zastrzelili wiedźmę i karła Czeremisa i uratowali ukochaną Skrzetuskiego. Wszystko skończyłoby się dobrze, gdyby nie spotkali w drodze powrotnej oddziału Tatarów, musieli się rozdzielić Rzędzian zabrał Helenę.. Potem walka z kozakami i tatarami. Ważnym momentem wojny było spełnienie dawno złożonego ślubowania przez Longinusa – ścięcie trzech głów wroga za jednym zamachem. Podbipięta ginie. Jan spotkał się z Rzędzianem i w końcu dowiedział o tym, że Helena żyje!. Młodzi są w końcu razem. A wszystko Kon czy się ugodą w Zborowie.

Potop- Sienkiewicz poprzedził pisanie Potopu szczegółowymi badaniami tekstów źródłowych. Korzystał z pamiętników Jana Chryzostoma Paska, Jemiołowskiego i Łosia oraz Nowej Gigantomachii Augustyna Kordeckiego. W Potopie dominuje zobiektywizowany typ narracji, o autorskiej wszechwiedzy z współczesnym pisarzowi punktem widzenia. Narracja powieści nie jest też wolna od bezpośredniego wprowadzanych subiektywnych ocen. W opisach wydarzeń historycznych i sytuacji politycznej narrator jest bliski perspektywie współczesnych pisarzowi historyków i nadaje swoim wywodom formę zbliżoną do historycznego szkicu. Fantazja na tle dziejów. Dla uwydatnienia wymowy dzieła zniekształcone zostały także motywy, które kierowały podpisaniem ugody przez Janusza Radziwiłła. Czas akcji Potopu określony jest wyraźnie ramą chronologiczną. Początek powieściowej akcji ma miejsce w styczniu 1655, a na koniec 1657. I początek i koniec wiąże się z przyjazdem Andrzeja Kmicica do Laudy. Ukończony w 1886. Najpierw drukowany w odcinakch w „Słowie”.druga część trylogii, najobszerniejsza część cyklu. Głownym problemem jest odrodzenie moralne Polaków. Akcja utworu obejmuje lata 1655-1657. Najazd wojsk szwedzkich. Powstał jako utwór ku pokrzepieniu serc Polaków, którzy starali się zachować tożsamość narodową, mimo braku własnego państwa. Przedstawił losy XVII wiecznej Polski, opis burzliwych losów wielu postaci. W powieści jest przygoda, odmiany losu, miłość, przyjaźń, zdrada, próba ocalenia samego siebie, czyli to co interesowało czytelników. Na Żmudzi żyli Billewiczowie.Mieszkali w Billewiczach, był tam miecznik rosieński Tomasz Billewicz. Za panowania Jana Kazimierza patriarchą rodu był Herakliusz ( umiera w 1654 na wieść o przegranej pod Szkłowem ,wiadomość przywiózł mu Wołodyjowski), mieszkał w Wodoktach. Należały do niego Lubicz i Mitruny. Her. Zapisał w testamencie Lubicz- Kmicicowi oraz, że Oleńka weźmie ślub z Kmicicem. Mogła odmówić gdyby zhańbił się złymi uczynkami lub gdyby chciała iść do klasztoru. W styczniu 1655 myśli o człowieku, za którego ma wyjść i którego nie widziała. Wtem zjawia się Kmicić. Oleńka zachwycona kawalerem. Do czasu zawarcia małżeństwa opiekunami panny uczynił całą szlachtę laudańską. Kmicić jedzie do dworu w Lubiczu, gdzie czeka na niego Czeladź. Kmicic dołącza się do rozpoczętej przez nich pijatyki. Zaczynają strzelać do zawieszonych na ścianach trofeów łowieckich oraz portretów Billewiczów, a także łapać dziewczęta dworskie. Później K.micic robi wszystko, żeby wieści o jego hulankach nie dotarły do Oleńki. Kmicic przedstawia swoich towarzyszy w Wodoktach Oleńce. Razem z nimi jedzie kuligiem do Mitrunów. W czasie jazdy Kmicic całuje Oleńkę. Narzeczeni wyznają sobie miłość. Kulig przerywa przyjazd posłańca z wiadomością, że pali się Upita, w której Kmicic zostawił część swoich żołnierzy. Kmicic wysyła Oleńkę do domu, towarzyszy do Lubicza, a sam jedzie do Upity. szlachta laudańska. Mówią Oleńce o hulankach Kmicica. do Oleńki przyjeżdżają z prośbą o proch, strzelby i czeladź towarzysze Kmicica, którzy wbrew jego rozkazowi postanowili udać się do Upity, Oleńka wygania ich. Towarzysze Kmicica jadą do Upity poskarżyć się swojemu przyjacielowi, na to jak potraktowała ich jego narzeczona. Po drodze wstępują jednak do karczmy, w której odpoczywają Butrymowie. Kompani Kmicica chcą tańczyć z Butrymównami, co staje się pretekstem do bójki. Kmicic wraca z Upity do Wodokt. Mówi Oleńce o niegodziwościach, których się tam dopuścił. Panna nakłania go do zmiany sposobu postępowania i każe mu wybierać między sobą a towarzyszami. Kmicic jedzie do Lubicza, gdzie znajduje martwych towarzyszy. Kmicic napada w akcie zemsty na Wołmontowicze. Ścigany przez miejscowych, którzy pobili jego ludzi, wpada do Wodokt. Oleńka mówi miejscowym, że nie ma tu Kmicica i przeklina go razem z nimi. Gdy tylko mija zagrożenie, panna wygania Kmicica. Kmicic przysyła Oleńce list, w którym tłumaczy dlaczego napadł na Wołmontowicze i prosi, żeby go nie opuszczała. Tymczasem, sytuacja w kraju się pogarsza. Nie tylko wrogowie zewnętrzni atakują Rzeczpospolitą, ale też szerzy się niezgoda między możnymi rodami wewnątrz kraju; np. między Sapiehami i Radziwiłłami. Kmicic z Kozakami porywa Oleńkę do Lubicza. Dochodzi do pojedynku między Wołodyjowskim i Kmicicem. Kmicic przegrywa z Wołodyjowskim. Zwycięzca daruje mu jednak życie. Oleńka jest tyleż wdzięczna Wołodyjowskiemu za ocalenie, co zaniepokojona o życie Kmicica. Wołodyjowski uważa Kmicica za zdrajcę, który dla swoich prywatnych celów sprzysiągł się z wrogami, czyli Kozakami. Dowiaduje się jednak przez przypadek, że wcale nie są to wrogowie, lecz ludzie zebrani z gościńca. Wołodyjowski rozgłasza to, żeby zdjąć z Kmicica piętno zdrajcy. Wołodyjowski oświadcza się Oleńce, ale zostaje odrzucony. Wołodyjowski odwiedza rannego Kmicica. Mówi mu, że sposobem na odzyskanie dobrego imienia będzie walka za ojczyznę. Oddaje mu także list od księcia. Objęcie funkcji wojskowej uwalnia Kmicica od ciążących na nim wyroków.Pod Ujściem w Wielkopolsce zbiera się pospolite ruszenie przeciw zbliżającym się Szwedom. Szlachta wielkopolska jest niesubordynowana. daje się buntować wojewodzie poznańskiemu Krzysztofowi Opalińskiemu przeciwko królowi i walce za cały kraj. Dochodzi do podpisania zgody ze Szwedami, w której poddają Wielkopolskę pod panowanie króla szwedzkiego Karola Gustawa.Do wsi Burzec Jana i Heleny, gdzie mieszka też Zagłoba, przybywa Stanisław Skrzetuski z wiadomością o tej zdradzie. Stąd Jan i Stanisław Skrzetuscy razem z Zagłobą ruszają do Upity, gdzie spotykają się z Wołodyjowskim. Przybywają do Kiejdan, siedziby Janusza Radziwiłła. Niestety, choć przypuszczali, że razem z nim będą mogli walczyć o wolność kraju, okazuje się, że on także podpisał umowę ze Szwedami. W czasie uczty, na której ogłasza podpisanie umowy wielu pułkowników wypowiada mu posłuszeństwo. Nie może zrobić tego Kmicic, którego Radziwiłł zmusił wcześniej do przysięgi na krzyż, że będzie mu wierny niezależnie od okoliczności. Oleńka nazywa Kmicica zdrajcą. Książę Radziwiłł więzi w podziemiach kiejdańskiego zamku zbuntowanych pułkowników: Wołodyjowskiego, Skrzetuskich, Zagłobę, Mirskiego, Stankiewicza i Oskierkę. Kmicic pomaga rozbić chorągwie, które przyszły ratować swoich uwięzionych dowódców. Radziwiłł Wysyła ich pod strażą Rocha Kowalskiego i dragonów do Birż. Zagłobie udaje się w drodze upić Kowalskiego. Zabiera mu konia i listy, które wiózł ze sobą i ucieka. Sprowadza na pomoc chorągiew Wołodyjowskiego, która uwalnia resztę porwanych. Kmicic jedzie do Billewicz po miecznika rosieńskiego Tomasza Billewicza i Oleńkę, których ma przywieźć do Kiejdan. Oleńka się buntuje. na Podlasiu tworzy się konfederacja powstała z oddziałów zbuntowanych przeciwko Radziwiłłowi. Warszawa została zajęta przez Szwedów, a król Jan Kazimierz został pobity pod Widawą i Żarnowcem. Radziwiłł wysyła Kmicica z listami do swojego brata księcia Bogusława oraz Harasimowicza. Przed wyjazdem Kmicic żegna się z Oleńką. Mówi dziewczynie, że nie obowiązują ich już zapisy testamentu. W szczerej rozmowie z Kmicicem Bogusław wyjawia mu, że Radziwiłłom wcale nie chodzi o losy Polski, ale o świetność własnego rodu. Wzburzony Kmicic podstępem porywa księcia Bogusława. Książę strzela Kmicicowi w twarz (przestrzela mu policzek) i ucieka. Soroka wiezie rannego Kmicica do chaty smolarza ukrytej między bagnami. Chowają się tam w obawie przed pościgiem ludzi księcia Bogusława. Kmicic wysyła list do Wołodyjowskiego, w którym ostrzega go i informuje o planach Radziwiłła. Podpisuje się przybranym nazwiskiem Babinicz. Pisze także do Janusza Radziwiłła, któremu wypowiada służbę i którego szantażuje listami udowadniajacymi winę Radziwiłłów. Kmicic przebrany za handlarza końmi wyrusza do króla Jana Kazimierza. Do Kiejdan przybywa książę Bogusław, który postanawia zemścić się na Kmicicu przez uwiedzenie Oleńki. Fałszywie oczernia Kmicica, mówiąc, że Kmicic chciał zabić króla.Pod Sochaczewem Kmicic pomaga staroście, na którego dom napadło hultajstwo szwedzkie i niemieckie. Starosta jest przekonany, że Polsce nie uda się zwyciężyć Szwedów. Prosi swoją córkę Oleńkę o odczytanie proroctwa, które opisuje ówczesną sytuację w kraju i mówi, że jeżeli się nie poprawi, to przyjdzie dzień sądu. Kmicic postanawia jechać do Częstochowy. Panna Oleńka prosi go, aby dał za nią na mszę o nawrócenie jej ukochanego – Andrzeja. Kmicic widzi w zbieżności imion coś więcej niż przypadek. Prosi pannę, żeby odpowiedziała na pytanie, czy będzie kochać swojego Andrzeja, jeśli ten się nawróci. Panna mówi, że będzie go kochać, aż do śmierci. Kmicic, widząc w jej słowach dobrą wróżbę, pada jej do nóg. podsłuchuje rozmowę, z której wynika, że Szwedzi mają zamiar napaść na klasztor. Babinicz ostrzega mieszkańców klasztoru i przeora ks. Kordeckiego. Początkowo nie chcą mu wierzyć, ale dzięki niemu, kiedy Szwedzi zjawiają się pod klasztorem, Jasna Góra jest przygotowana do obrony. Szwedzi pod dowództwem Millera oblegają klasztor i są świadkami cudów. Ich kule nie czynią szkód, ukazuje im się Matka Boska, która swoim płaszczem zasłania wzgórze klasztorne. Babinicz podkrada się w nocy do obozu Szwedów i niszczy działo powodujące najwięcej zniszczeń. Po wybuchu Babinicz pada nieprzytomny. Znajdują go Szwedzi. Miller wydaje go w ręce Kuklinowskiego, który mści się na Babiniczu za osobiste urazy – wiesza go na belce i przypala mu bok. Babinicza ratują Kiemlicze. Babinicz mści się na Kuklinowskim, torturując go w taki sam sposób, w jaki on torturował jego. Następnie rusza na Śląsk do króla Jana Kazimierza. W Boże Narodzenie Szwedzi odstępują od Częstochowy.Babinicz przywozi królowi wieści o obronie Częstochowy i o tym, że stała się ona dla całego kraju impulsem do powstania. Król postanawia wrócić do kraju. W drodze powrotnej Babinicz ratuje życie króla, zatrzymując na sobie atak szwedzki. Później ranny opowiada królowi historię swojego życia.Król jedzie do Lwowa. Dla obrony kraju zawiązuje się konfederacja tyszowiecka. Król we Lwowie robi ślub Maryi Pannie i bierze ją za Patronkę i Królową Polski.Pan Wołodyjowski z wojskami Sapiehy oblega Tykocin, w którym znajduje się Janusz Radziwiłł. Król oczyszcza Kmicica z dawnych win przed Wołodyjowskim. Kmicic ma ruszyć na pomoc panu Czarnieckiemu. Kmicic jest zadowolony, ponieważ chce się zemścić na Bogusławie. Kmicic jedzie do Zamościa, gdzie przyjmuje go Jan Zamoyski. Zamoyski prosi Kmicica, żeby zabrał ze sobą do pana Sapiehy Annę Borzobohatą-Krasieńską, która była narzeczoną Longinusa Podbipięty, aby panna mogła odzyskać zapisanej jej w spadku przez narzeczonego majątki. Jest to podstęp Zamoyskiego, który planuje porwanie panny i osadzenie jej w jakimś zameczku w roli swojej kochanki. Kmicic jednak nie daje wywieść się w pole i bezpiecznie dowozi pannę do Sapiehy. Bogusław więzi starego sługę Kmicica Sorokę. Kmicic robi wszystko, żeby go wydostać. Pada nawet do stóp swojego największego wroga, czyli Bogusława. Ostatecznie, udaje mu się odbić Sorokę, a nawet przekonuje część wojsk Bogusława do przejścia na swoją stronę. Dochodzi do starcia oddziału Kmicica z wojskami Bogusława. Bogusław powala Kmicica w walce, ale nie zabija go. Polakom udaje się rozgromić wojska Bogusława, ale jemu samemu udaje się uciec. Wojska Karola Gustawa znajdują się w coraz trudniejszej sytuacji, w końcu muszą ustapić. w czasie postoju o mało nie zostaje zabity przez Rocha Kowalskiego król Karol Gustaw. daje się namówić dumnego marszałka Lubomirskiego do przyłączenia się do wojsk Czarnieckiego przeciw Szwedom. Wojska Czarnieckiego wypierają Szwedów z Sandomierza. Wojskom polskim udaje się rozgromić nieprzyjaciela nad Pilicą, w okolicach Warki. Sapieha organizuje jedną ze swoich uczt, na które zmuszeni są przyjść także Wołodyjowski, Skrzetuski, Kmicic i Zagłoba. W czasie tej uczty Szwedzi organizują wycieczkę na wojska polskie, która odwraca uwagę od wozów z zaopatrzeniem wprowadzanych w tym czasie do miasta. Kmicicowi udaje się jednak rozgromić tylną straż. Od jednego z wziętych jeńców – Ketlinga dowiaduje się, że Oleńka jest w Taurogach i że książę Bogusław nic jej nie zrobił. 1 lipca ma miejsce główny szturm na Warszawę. Duże zasługi odnosi pan Zagłoba, któremu powierzono dowodzenie czeladzią, która na ochotnika ruszyła do boju. Pan Zagłoba przyczynił się do zdobycia pałacu Kaznowskich, z którego ostrzelał kościół Bernardynów i ukrywających się w nim Szwedów, co doprowadza do ich poddania się. W czasie wychodzenia wojsk szwedzkich z Warszawy oraz wyjazdu ich dowódcy Wittenberga pan Zagłoba podnosi bunt wśród pospolitego ruszenia, które o mało nie kończy się złamaniem podpisanego porozumienia. Król jest rozczarowany niekarnością pospolitego ruszenia. Gniewa się także na pana Zagłobę za robienie tumultu. Oleńka z miecznikiem Tomaszem Billewiczem jest przetrzymywana przez zakochanego w niej księcia Bogusława w Taurogach. Bogusław przedstawia się jej jako zwolennik Jana Kazimierza, ale panna szybko dowiaduje się, że to kłamstwo. Billewiczowie próbują zorganizować ucieczkę, ale nie udaje im się to. Bogusław prosi o rękę Oleńki, Miecznik zachwycony zgadza się. do Taurogów przyjeżdża Anna Borzobohata-Krasieńska. Anusia rozkochuje Sakowicza, którego Bogusław pozostawi, żeby pilnował Taurogów. Ostatecznie pannom udaje się przy pomocy służącemu Bogusławowi Brauna uciec do miecznika Billewicza. Kmicic przyłącza się do wojsk Gosiewskiego, które idą znów do Prus, gdzie jest Bogusław. Kmicic spotyka się tam z Wołodyjowskim, który opowiada mu o bohaterskiej śmierci Rocha Kowalskiego z rąk księcia Bogusława. Kowalski w bitwie pod Warszawą znów był o krok od zabicia Karola Gustawa. Anusia, która przebywa z miecznikiem i Oleńką w Laudzie, wysyła listy do Babinicza z prośbą o pomoc i ratunek. Listy wpadają jednak w ręce nieprzyjaciół. Sakowicz, który przejął jeden z listów, pisze odpowiedź do Anusi, podszywając się pod Babinicza. Kmicic dowiaduje się, że jego ukochana Oleńka była w Wołmontowiczach. Chce natychmiast do niej jechać, ale dostaje rozkazy, żeby szedł dalej walczyć za ojczyznę. Po chwili buntu obrońca ojczyzny wygrywa w nim nad zawadiaką, który zawsze na pierwszym miejscu stawiał prywatę. Na jesieni 1657 roku miecznik Billewicz przebywał z Oleńką i Anusią w Wodoktach, które odbudowują, ponieważ miały stanowić wiano Oleńki, która postanowiła wstąpić do klasztoru.Do Lubicza przywieziony zostaje ciężko ranny Kmicic. Oleńka modli się za jego duszę, nie potrafi jednak przebaczyć mu dawnych krzywd. Kmicic przychodzi do zdrowia. Jedzie do kościoła w Upicie, gdzie spotyka Oleńkę. W czasie mszy odczytany zostaje list rehabilitujący Kmicica od króla Jana Kazimierza, który przywiozła powracająca chorągiew laudańska z Wołodyjowskim i Zagłobą. Lauda całkowicie wybacza Kmicicowi krzywdy, Następują huczne zaręczyny dwóch par: Oleńki i Kmicica oraz Anusi i Wołodyjowskiego w Wodoktach. Kmicic został nagrodzony starostwem upickim.

Pan Wołodyjowski-

Quo Vadis-

Bez dogmatu- Literatura fin de siecle’u.- końca wieku. Pomysł dzieła zrodził się w 1889, próba odejścia opowieści historycznej i podjęcia nowej psychologicznej formy. Impulsem było pojawienie się w polskiej literaturze pierwszych powieści modernistycznych W wieku nerwowym Lea Belmonta i Aleksandra Mańkowskiego Hrabia August. 1891- pierwodruk książki.Ukazuje się niemal jednocześnie z tomikami K. Przerwy Tetmajera, art. Zenona Przesmyckiego i Artura Górskiego. Miało przedstawić kryzys światopoglądowy, wywołany przez laickie i scjen tyczne założenia pozytywizmu i jednocześnie ukazać niebezpieczeństwo pojawiających się nowych prądów modernistycznych i dekadenckich. Ekspozycję dziennika wypełniają również uwagi metodzie jego tworzenia. Powieść jest ostrzeżeniem. Sien. Dużo interesował się lit. Fran. ( Listy z Paryża, artykuły o naturalizmie Zoli). Sien. Stworzył swoje wyobrażenie o chorobach wieku. Badacze zwracają uwagę na związki powieści z twórczością Turgieniewa, Tołstoja i Puszkinowskim Eugeniuszem Onieginem. Postać centralna, to arystokrata, osobowość jego uformowana pod wpływem pozytywistycznych filozofii, jak i bezproduktywności. Przystąpił do pisania 1889,a skonczył 1890. „B.D” drukowały gazety trzech zaborów „Słowo w Warszawie i „Czas” w Krakowie i „Dziennik poznański”. 1891- pierwodruk książkowy. Płoszowski typowy neurotyk. Egocentryk- filozofia jest mu potrzebna do rozważania fenomenu własnej osoby. Leon ma 35 lat. Śniatyńscy przykład udanego małżeństwa. Śniatyński jest znanym komediopisarzem. Klęska miłości zastąpiona innym dogmatem. W nowelach zrodził się nowy literacki typ neurastenika, przewrażliwionego i nie umiejącego podjąć decyzji,bohatera, prototyp Płoszowskiego. Nierwaniczne stany Skawińskiego, to składnik przeżyć Płoszowskiego. Wybory lekturowe, sceptycyzm światopoglądowy, stany depresyjne oraz poczucie samotności Płoszowski dziedziczy po Sienkiewiczu. Akcja powieści toczy się w Rzymie, Paryżu, Berlinie, na śródziemnomorskich wybrzeżach Włoch, w Alpach i Skandynawii. Brak stałego miejsca Płoszowskiego – stawia go jako europejczyka arystokratę. Oderwanie od ojczystych korzeni prowadzi do postawy dekadenta. Dla powieści wazny, bliski koniec pozytywizmu. Schyłek lat 80 to tzw. przełom antypozytywistyczny., rozwija się kampania wymierzona przeciw pozytywizmowi i literaturze tendencyjnej. Sienk,. Chciał przedstawić głowne znamiona choroby wieku oraz poddać je ocenie. Napiętnować szerzący się pesymizm. Diagnoza ostrzegawcza przed chorobą. Odbiorcą mieli być młodzi wyrafinowani ludzie. W pierwotnej koncepcji utwór miał składać się z 3 tomów. Sienkieiwcz dbał o psychologiczny kontur powieści. Powieść W pętach, pisana w 3 osobie, przekształciła się w fikcyjny dziennik Płoszowskiego. Fabuła obejmuje prawie 2 lata. Klamra przestrzenna dziennik zaczyna się i kończy w Rzymie. Mocny finał powieści. Dziennik staje się zdramatyzowaną opowieścią o miłości. Płoszowski niejednokrotnie zapomina o swojej roli autora dziennika i przyjmuje rolę autora powieści. Nowoczesność Sien, polega na tym iż zderzył on ze sobą nieprzewidywalne aspekty dziennika i konsekwentną fabułę powieści-pamiętnika. Obok planu zdarzeń są rozbudowane partie retrospektywne i refleksyjne. Dziennik ten to swoisty montaż cudzych wypowiedzi, aluzji filozoficznych i literackich. Obszerne partie autotematyczne. Pamiętnik miał być zabawą i zabiciem nudy, staje się zpisem katastrofy światopoglądowej i uczuciowej „geniusza bez teki”. Sienkiewicz wprowadził elementy psychiki współczesnego dekadenta, dotkniętego chorobą wieku, zamierzał dokonać autodestrukcji bohatera. Obnażenie Płoszowskiego, to próba samooskarżenia ale i samousprawiedliwienia. Do kreacji bohatera, literatura Goethe i Szekspir. Listy ciotki i śniatyńskiego wypełniają luki w wiedzy narratora. Listy są drugą stroną kreowania w dzienniku świata. Fabuła umieszczona w latach 1883-1884. ( 1880- Zola ogłasza Powieść eksperymentalną), w kraju to początki dojrzałego realizmu. Narrator w powieści ur się 1848, sien 1846), odróżnia ich status majątkowy i położenie społeczne. W swoją wiedzę i oceny wyposaża Płoszowskiego, dlatego to porte-parole Sienk. Leon to rod herbu Osoria, jest konserwatystą poddanym ciągłym zwątpieniom. Leon z pozytywistycznej edukacji wyniósł agnostyczne przeświadczenia. Postawa jego rozpięta jest między sceptycyzmem, zwątpieniem i krytycyzmem. Obsesja śmierci, stany nirwaniczne. Tylko konieczność zmusza Leona do pobytu w kraju. U podstaw jego klęski leży konflikt osobowości i zasad, a nie uczuć. Rzym jako epicentrum, po jego opuszczeniu jest skazany na klęskę. Warszawa i Płoszów( stp dwór, przestrzeń ciotki i Anielki) , to miejsce w którym ujawnia się dogmat. Leon jest wyobcowany z przestrzeni, pozbawiony swego miejsca na ziemi, określony przez cudzą przestrzeń Rzymu. Płoszowski porusza się wśród przedmiotów estetycznych i według ich wzoru ujmuje zjawiska życia. Wazna sztuka i lektury. Laurę nazwie posągiem Junony. Płoszowski ma erudycję dobrze wykształconego inteligenta- dyletanta., czyta Iliadę, Odyseję, Hamleta, Króla Leara, Beniowskiego, Fausta, Kordiana, Balzaca, G.Sanda. Więć z „cierp. Młod. Wert”, wprowadza powieść w krąg romantycznej problematyki. Ważna jest lit. Naukowa i filozoficzna. Jego choroba woli, jest chorobą intelektu. Leon wykreowany na modelową postać schyłkowca i dekadenta. Płoszowski ma ogromne przeczucie niebezpieczeństwa, które grozi całej kulturze. Sam określa siebie jako epikurejczyka i sceptyka do kwadratu. W powieści „dogmat” nie wygrywa.. „B.D” jest przede wszystkim „studium psychologicznym” osobowości osobowości poddanej autoanalizie. Dogmat staje się siłą niszczącą. Dogmat obyczajowy oraz urażona duma każe Anielce wyjść za Kromickiego, dogmat nie pozwala go opuścić. Śniatyński i Chwastowscy dogmat społeczny. Klęska Kromickiego ma wymiar moralny, chociaż motywowany ekonomicznie. Temat miłości jest centrum fabularnym. Erotyka staje się istotną siłą. Kobiety decydują o losie Leona. Kobieta w wyobraźni Leona jest szczególnym dziełem Szytki. Erotyka jest głownie grą, zabawą. Laura wypełnia tylko czas pomiędzy dwoma fazami miłosnego wątku z Anielką. Anielka reprezentuje stereotypowy typ panny ukształtowanej według sentymentalnego romansu. Leon pisał, że nie lubi Polek i uważał je za najtrudniejsze i najb. Męczące. Anielka jest typem Polki. Falowanie jego nastrojów co do ukochanej, zmienność reakcji od uwielbienia do okrucieństwa. Gra Leona kończy się klęską obojga. Klara w najcięższych dla niego chwilach pielęgnuje go. Listom ciotki, można przypisać niefortunne zwroty akcji.

Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela- Nauczyciel Wawrzynkiewicz uczy Michasia (11 lat). Zakochany jest w jego matce. Michaś uczy się by jej nie zawieść. Chłopiec zachorował, recytuje dumę o Żółkiewskim ze śpiewów Niemcewicza, umiera.

Latarnik- 1880r. Nowela o wymowie patriotycznej. Historia polskiego emigranta, który pod wpływem lektury „Pana Tadeusza” przeżywa powrót do ojczyzny, którą opuścił 40 lat temu. W Aspinwall, koło Panamy zwolniło się miejsce latarnika. Poprzedni przepadł bez wieści. Konsul Stanów Zj.- Izaak Falconbridge, musiał znaleźć nowego. Latarnia mieściła się w Zatoce Moskitów. Latarnik jest więźniem w latarni. Może opuszczać wyspę tylko w niedzielę. Jedzenie i woda, są mu dowożone raz dziennie. Jego obowiązki: utrzymanie latarni w porządku, wywieszanie flag o różnych kolorach w dzień, zgodnie ze wskazaniami barometru i zapalanie świateł wieczorem. Na szczyt wieży- 400 schodów. Do konsula zgłasza się 70 letni Polak, który życie spędził na tułaczce- Skawiński. Został latarnikiem, często rozmyślał o swoim życiu. Był kopaczem złota w Australii, poszukiwaczem diamentów w Afryce, strzelcem rządowym w Indiach Wschodnich, miał farmę w Kalifornii, handlarz w Brazylii. Na Kubie rozchorował się, bo rozdał potrzebującym całą chininę. Nostalgia ogarniała go na widok jaskółek.Samotna dusza człowieka. Później przebywał stale w półśnie, melancholii. Pewnego dnia dostał paczkę, w której znajdowały się książki w języku Polskiem, jedną z nich był „Pan Tadeusz”, dostał je od polskiego Towarzystwa ze Stanów. Kontakt z polską książką, był dla niego ogromnym przeżyciem. Przeniósł się do Polski, podczas marzeń i snu, zapomniał zapalić światła i łódź się rozbiła. Przypłynął do niego Johns i powiedział, że jest zwolniony. Powrócił do tułactwa. Latarnik opublikowany po raz pierwszy w czasopiśmie „Niwa” w 1880 r. Impulsem była notatka w korespondencji Juliana Horaina, który przebywał w Stanach i był korespondentem „Gazety Polskiej”. Horain opisał historię polskiego emigranta Siellawy, który stracił pracę latarnika, gdyż wciągnął się w powieść Zyg. Kaczkowskiego- Murdelio. Czas akcji latarnika, to XIX w. Problematyka, to tęsknota za ojczyzną polskiego emigranat. Skawiński walczył w powstaniu listopadowym, hiszpańskiej wojnie domowej (1833-1840), w czasie Wiosny ludów, w Stanach Zjednoczonych w czasie wojny północ-południe. Do jego odznaczeń, należy legia honorowa. Punkt kulminacyjny-wydalenie latarnika ze służby. Bywał nazywany nowelą psychologiczną.

Sachem- Miasto Antylopa; Teksas. Osada Chiavatta, stolica plemienie Czarnych Wężów . Koloniści z Berlina spalili tę miejscowość, aby rozwijać włąsną. Pojawia się tu cyrk, występuje ostatni z Cz.W. – wódz Sachem. Daje okrzyk wojenny, ludzie myślą, że on pamięta całe wydarzenie. Indianin śpiewa o zemście. Okazuje się jednak, że to tylko część występu. Później z blaszaną miską, zbiera pieniądze.

ADAM ASNYK (

MARIA KONOPNICKA ( 1842-1910)

Pamiętaj! Wiersz KUBEK!!!

- Od 1884- 1886- redaktorem głownym „Świtu”. Jej najmłodsza córka Laura Pytlińska- to w przyszłości znana aktorka. Kochała dzieci, dla nich też tworzyła np. na jagody baśń poetycka.Pierwsza próba samodzielnej prozy narracyjnej Wrażenia z podróży po Australii i Włoszech, opublikowane w latach 1882-1883, na łamach „Kłosów” i „tygodnika powszechnego”, nie zdobyły uznania krytyki. Czujnie reagowała na atmosferę stolicy. Poezję i obrazki, poprzedził utwór Fragmenty. Trzy części: Vesalius, Galileusz, Hypatia, chodziło o walkę z kościołem. Próbuje wydać je w wydawnictwie Orzeszkowej.. Wydrukowany w 1880. Dzieło krytykuje Sienkiewicz. M.K nazywano rozwydrzoną bezbożnicą. Mówiła w 5 językach. Miała 3 siostry i brata, który ginie w walkach powstańczych. 1862- poślubiła Jarosława Konopnickiego. Miała 6 dzieci, 2 zmarło. 1870- wysyła pod inicjałami M.K do pisma „Kaliszanin” wiersz Zimowy poranek. 1876- podjęcie zawodu pisarza, kiedy to „Tygodnik Ilustrowany” i „Bluszcz” publikują wiersze podpisane nazwiskiem autorki. W górach, trafia do rąk Sienkiewicza. Wzruszony strofami, oznajmił prasie narodziny nowej poetki. 1878-1880- początek udziału w życiu literackim.Przyjaźniła się z przyszłą Orzeszkową ( Eliza Pawłowska).Cierpiała z powodu swojej minionej popularności. Zarzucano jej ckliwość i patos poezji filozoficznej. Porzuciła męża, zerwała z konwenansami. Dbała o sławę, stylizowała wszystko pod czytelnika, nawet wspomnienia z podróży. Rzadko przemawiała w swojej poezji w swoim imieniu, raczej krzyczała w imieniu tłumu. W pierwszym dziesięcioleciu pracy zyskała dzięki twórczości poetyckiej, prozatorstwo a zwłaszcza nowelistyka pozostawała w cieniu poezji. Krótkie formy tworzyła od 1882 r. Dopiero w latach 90tych publiczność literacka uznała w niej prozaika. A po śmierci dostrzeżono, że nie tylko dorównała ona swą nowelistyczną twórczością poprzednikom, z których czerpała inspirację, ale stała się twórcą w pełni odkrywczym i indywidualnym. Debiutowała zbiorem „Cztery nowele” w 1888r. Ukazały się nastepnie kolejno : Moi znajomi 1890, Na drodze 1893 (Mendel Gdański, Nasza szkapa), Nowele 1897, Ludzie i rzeczy 1898, Na normandzkim brzegu 1894. Tomiki te zawierały większość prozatorskiego dorobku pisarki. Koncentrowała swą uwagę na tematyce współczesnej. Uprawiała szkice reportażowe, narracje wspomnieniowe, portretowe studia psychologiczne, opowiadania o rozwiniętej fabule i rozbudowanych opisach środowisk. Miała antyklerykalne poglądy.

-Poezja. Wiersze są bardzo nierówne, dużą trudność sprawia ich ocenianie pod względem artystycznym. W latach 60 było niewielu dobrych poetów, wieszczowie już nie żyją, Norwid jest w przytułku. Jedynie Asnyk i Gomulnicki. Poezja początku pozytywizmu jest pesymistyczna u Konop. Też. Miasto jawi się jako teren brudny, zepsuty, przeciwstawia mu się przyrodę, motywy choroby i starość. Jej poezja powstaje w cieniu ruchu socjalistycznego. Późno ją zauważono lata 1876-1878 dzięki cyklowi W górach ( postromantyczne impresje na tle krajobrazu pieińskiego) i sielankowym Romansom wiosennym wzorowanym na „W Szwajcarii” Słowackiego.Nurt głowny poezji zwraca się ku nizinom społecznym , odsłania nędzę, ciemnotę i demoralizację tych ludzi, wywłaszczenie tamych społeczności z praw i możliwości rozwoju, alarmuje, że są oni krzywdzeni przez wyzyskiwaczy ( Poezje seria I 1881, II 1883, III 1887). Buntuje się też przeciwko ślepej Opatrzności, przyzwalającej na to zło- absurdalność buty, błagalna skarga do Boga. Apeluje też o braterstwo o wybaczanie win, potępia marazm i konformizm, głosi miłość do Ojczyzny i gotowość wielu poświęceń, szacunek dla ludu, wzywa do aktywnego i odważnego życia, zbliża się tym samym do tradycji romantycznej. Zjednej strony cierpi za miliony, a z drugiej załamana psychicznie , poniżona. Chce być narodowym wieszczem. W jej poezji jest dużo patosu, wyznań, pouczeń, skarg i apelów. Tom „Obrazki” pokazywał życie nędzarza miasta i wsi. Najlepsze wiersze to „Jaś nie doczekał”, „Wolny najmita”- sarkazm z pozornej wolności uwłaszczonych chłopów. Najwięcej treści przekazywała w lirykach ludowych ( cykle „Wieczorne pieśni”, „Na fujarce”, „Z łąk i pól”- seria II. „Piosenki i pieśni”, „po rosie”- seria III. Nawiązują do dziedzictwa pieśni ludowej). Wydaje się, że wzoruje się na Lenartowiczu, ale wypracowała własny wysokoartystyczny styl, gdzie podmiotem lir. Był bohater chłopski, pokrzywdzony i zły, który jednocześnie jest bezsilny. Balladowe opowieści – „A jak poszedł król na wojnę” 1885. Słaby nurt liryki intymnej, ale oryginalny i cenny, dyskrecja wyznań, subtelność uczuć, miłość z goryczą i lękiem, ból rozstania z uśmiechem rezygnacji „Listy”1893. W liryce osobistej patriotycznej posługiwała się często chwytami z poezji ludowej. Konopnicka w latach 90 ujawniła swoje poczucie tułactwa i tęsknoty za ojczyzną. W Poezjach z lat 1883-1886 zostały zebrane liryki bliskie pieśniom ludowym. Były to cykle: Na fujarce, z łąk i pol, łzy i pieśni, piosenki i pieśni, na palecie, po rosie, z chaty, pieśni bez echa, z pola i lasu. Motywy zaczerpnięte z codziennego obyczaju, rytm życia, poddanego pracy, splecionego z troską: Na gody, Dzwony, Oj matusiu lny nam kwitną. Echa dumek baśni- Szumi dąbrowa, oj czemu ta wisła. Smutne kołysanki- kołysz mi kołysz. Ludowość liryków polega na podjęciu tematów i ocen zjawisk leżących w kręgu chłopskiego doświadczenia, na dążeniu do wiernego przekazania doznań lirycznych bohatera. Piosenki i pieśni: rzeczywisty los ludzki jest w nich bardzo tragiczny. POEMAT Imagina- w całości wydany w 1913 r. powstawał w latach 1884-1887. Wzoruje się tu w nim na tradycji dygresyjnego poematu romantycznego. Historia dojrzewania młodzieczego bohatera imieniem Lucyl, dzieje jego wizyjnej fascynacji ima giną- Megistelejdą, postacią symbolizującą dramatyczną dwoistość poetyckich tęsknot i okrucieństwa życia. Największym osiągnięciem Poetki są nowele.

Miłosierdzie gminy- Stary nędzarz wystawiony na licytację. Spektakl pełen brutalności, zakłamania i obłudy- nazywany „miłosierdziem”. Ludzie czekają na przybycie radcy Storcha. Podziwiają nowy budynek. Każdy z mieszkańców jest dumny z kancelarii, gdyż ofiarował jakąś sumę na jej wybudowę. Każdy przyszedł w stroju w jakim pracuje, rzeźnik Wallauer w kaftanie, wdowa Knaus jak z targu. Pojawia się radca ze swoim psem seterem. Jest też piekarz, właściciel winnic, kotlarz itp. Każdy z nich potrzebuje kupić jak najtańszą siłę roboczą do pomocy w pracy. Brakuje tylko Probsta- znany z okrutnego traktowania pracowników, jeden jego parobek się powiesił, po kilku mcach pracy . Licytacja rozpoczyna się płomiennym przemówieniem, wychwalającym opiekuńczość gminy dla jej mieszkańców. Woźny wprowadza kandydata na licytację. Człowiek trzymany był w małym pomieszczeniu. Ukazuje się postać tragarza Kuntza Wunderli, słychać niezadowolenie tłumu. Jest chudy, trzęsie mu się głowa, nogi nie chcą iść. Nie ma sił. Mimo to starzec, próbuje pokazać, że jeszcze do czegoś się nadaje, że nie będzie darmo jadł. Stoi w wypożyczonym od woźnego kubraku i niebieskiej chustce, które będzie musiał oddać po licytacji. Mayer pyta ile stary ma lat, on mówi, żę 74, a tak naprawdę 80. Oberżysta każe pokazać mu zęby, wywołuje to śmiech publiczności. Macha pięścią słychać trzask stawów. Największym problemem są chore nogi. Kuntz dostrzega w końcu Sali twarz syna. Starca przeraża trochę zła synowa, ale bardzo chce,żeby syn go wylicytował. Pierwszy z licytujących żąda 200 franków dopłaty.Piekarz stawia warunek, że weźmie go za 180 fr, ale stary musi chodzić w swoim ubraniu przez zimę. Z kata pada suma 160 –od syna, potem schodzi do 150. W koncu wychodzi. Każą mu ściągać kubrak, sam nie może pomaga mu woźny, który jest agresywny. Kotlarz widzi chude ciało starca i krzyczy ecce homo!. Wchodzi Probst rzuca 125 fr. Wunderli za chwile stoi obok psa u dyszla wózka, trzęsąc głową rozwozi mleko. Akcja utworu gmina Hottingen Szwajcaria. Licytacja w luksusowej kancelarii, II poł XIX w. Tytuł ironiczny. Pieniądz stanowi tu wartość nadrzędną. Bohaterowie: Radca Storch, młody bogaty człowiek, mówi o miłosierdzi a jest hipokrytą. Kuntz Wunderli wystawiony 80 letni człowiek na licytację. Todi Mayer- ślusarz. Cała nowela, to obraz poniżenia, a licytacja to centrum dramatycznych wydarzeń. Autorka stosuje chwyt stopniowania napięcia. Zapowiedzią finału, jest pojawienie się Probsta.

Mendel Gdański- Został napisany w 1890 r. Nazywano wtedy , ulega to dezaktualizacji Żydów polakami mojżeszowego wyznania. Rosnące napięcia antyżydowskie. Wrogość, nieufność przejawiały się w napadach ulicznych, bojówkach czy wybijaniem szyb. Inicjatywę w kwestii antyżydowskiej podjęła Orzeszkowa w rozprawie „o Żydach i kwestii żydowskiej”. 1890 w „Przeglądzie literackim ukazał się mendel gdański. Jest obrazkiem przedstawiającym fragment XIC wiecznej rzeczywistości. Czas to 3 następujące po sobie dni. Każdy z nich to akt dramatu. Absurdalność zarzutów zegarmistrza obala Mendel, ale nic to nie daje. Konopnicka ukazuje, że tylko ludzie głupi tkwią w stereotypach. Ukazana jest tu także psychologia tłumu. Widać jak rodzą się niezrozumienia. Antysemityzm cechuje ludzi małych. Nowela ma pesymistyczną wymowę. Tragiczny finał oceną antysemityzmu. Swoista refleksja nad przyszłością jakiej prowadzą antyżydowskie wystapienia. Trzecio osobowa narracja, oddaje w ten sposób głos bohaterowi. Jego rozmyślania są dla czytelnika źródłem o jego biografii.Podejmuje temat aktualny w końcu XIX w. Problem asymilacji mniejszości narodowych. Społeczność Żydowska wkomponowała się na stale w krajobraz polski i była jego istotnym elementem,aż do II w. ś. Za najwybitniejsze dzieło nowelistyki poruszające tę kwestię jest „O życie”- Świętochowskiego. Utwór rozpoczyna się sceną , w której stary Mendel patrzy na ruch uliczny. Zna tę ulicę b. dobrze. Mieszka tu od 27 lat i prowadzi zakład introligatorski. Jest powszechnie znany. Najbliżsi sąsiedzi student, powroźnik, zegarmistrz, syn gospodarza, straganiarka. Mendel 65 lat. Dym z palącej się fajki, prowokuje wspomnienia. Przypomina mu się zmarła żona, dzieci, wnuki. Zaprzyjaźniona gospodyni przynosi mu obiad. Mieszka z 10 letnim wnukiem- syn nieżyjącej córki. Jest oczkiem w głowie dziadk. Nawet kiedyś ksiądz przegonił wyrostków, którzy prześmiewali pod oknem modlitwy szabasowe i uchylił kapelusz mendlowi. Wnuczek przedwczoraj wrócił do domu bez czapki, w końcu przyznał się , że chłopiec szydził z niego,że jest Żydem. Dziadek wpadł w gniew, zaczał mówić chłopcu, że jest głupi skoro się tego wstydzi. Później złagodniał. Następnego dnia do Mendal dotarło, że mają Żydów bić, tę informację przyniósł mu także zegarmistrz, który mówi, że Żyd będzie zawsze obcy i będzie zawsze Żydem. Zarzuca mu także, że są chytrzy, liczą się tylko pieniądze i że się strasznie mnozą. Mendlem nazwano go, gdyż urodził się jako 15 dziecko. On sam miał tylko 6. A jego najmłodsza córka tylko jedno. Gdańsk najbardziej kojarzył mu się z Polską. Całą noc nie śpi. Chłopiec miał wychodzić do szkoły, ale wepchnął go do izby student, mówił żeby nie wychodzić, bo biją Żydów. Mendel rzuca w twarz studentowi swoje żale, że czemu chłopiec ma nie chodzić po ulicach. Nadciąga tłum pijanych katów. Wpadają kobiety, przynoszą mu obraz matki boskiej , bo tam gdzie on jest tego nie biją. Nie chcą dać skrzywdzić sąsiada. Mendel wzruszony tym gestem. Heroiczna postawa Mendel ukazuje się w oknie i podnosi malca do góry, ktoś rzuca w niego kamieniem, trafia mu w głowę, zajmują się nim kobity. Student zastępuje Mendal okni, tłum się cofa. Mendel po wydarzeniu milczał w kącie izby, chłopiec leżał z zabandażowaną głową. W sercu starca umarło uczucie dla tego miasta.

Dym- Miniaturowe studium miłości i rozpaczy matki. Głębia relacji między synem i matką zamknięta jest w zwyczajnych zdarzeniach. Utwór rozpoczyna obraz matki Marcysia, która widzi fabrykę a nad nią dym. Dla bohaterki niesie to informacje, co robi teraz jej syn. Dym ten mówił do niej, rozumiała go, był w jej oczach niemal żywą istotą. Wdowa wyobraża sobie jak ciężko pracuje jej dziecko. Czeka,aż wróci z domu. Marcyś patrzy z kolei na dym, który wydobywa się z komina jego domu. Widok kojarzy mu się z posiłkiem i matką. Śpieszy do domu na obiad na przerwie w pracy. Matka czekała na to, aż syn się naje, a potem oddawała mu swoją porcję i mówiła, że nie jest głodna, dla siebie zostawiała resztki. Zdarzało się, że niedojadała. Chłopiec wracał z pracy i zasypiał po odmówieniu modlitwy. Jego matka długo w nocy odmawiała zdrowaśki, budziła syna dopiero gdy gwizd z fabryki oznajmiał zakończenie nocnej zmiany. Chłopiec pracował 7 dni w tygodniu. Marcyś pewnej nocy się zerwał ze snu, śniło mu się, że uderzył w niego piorun. Matka próbowała uspokoić syna, powiedziała mu,że oznacza to zbliżające się wesele. Tego ranka w izbie było wiele śmiechu i radości, gdy syn wyszedł ogarnęło matkę przerażenie i strach. Syn wyszedł i obejrzał się za siebie, spojrzał na matkę, zginął od wybuchu pieca. Ludzie krzyczeli,że kotłowy zabity. Matka stała skamieniała z rozpaczy matka, obserwowała dym z komina. Przybierał postać jej syna, zrywała się i wyciągała do niego ręcę, postać rozwiewał wiatr. Akcja rozgrywa się w drugiej połowie XIX w, chyba lata70te. Dla matki jest najdroższą osobą i treścią całego życia. Dym-miniaturowe studium miłości i rozpaczy matki Wielkie uczucia rozpisane na małe codzienne wydarzenia, każdy gest, ruch, spojrzenie. Jej życie nakierowane na niego. Spędza z synem niewiele czasu, bo on pracuje, dba o każdą minutę jego snu, czas wypełnia czekanie na niego. Dym oznacza symbolicznie płynność spraw ludzkich, kruchość i przemijalność życia, brak pewników. Motyw ten pełni rolę także kompozycyjną, pojawia się na początku i końcu utworu. Z obrazów dymu możemy odczytać informacje na temat stanów psychicznych bohaterki. Dla jej wyobraźni stanowi tworzywo. W zimowe noce dym symbolizuje ciepło i obecność ukochanego syna.W momencie wybuchu zmienia oblicze, staje się symbolem śmierci, zagożenia. Dym matce oznajmia katastrofę. W zakończeniu jest zwodniczym łącznikiem z utraconym światem- przybiera postać syna. Rozwiewa się i pozostawia tylko ból.

MICHAŁ BAŁUCKI (

Grube ryby-

ADOLF DYGASIŃSKI ( 1839-1902)

-polski powieściopisarz, publicysta, pedagog, jeden z głównych przedstawicieli naturalizmu w literaturze polskiej. Dygasiński rozpoczął studia uniwersyteckie w Szkole Głównej w Warszawie[1], gdzie studiował językoznawstwo, przyrodę i geografię. W roku 1863 wziął czynny udział w powstaniu styczniowym. Podjął się pracy guwernera na dworach ziemiańskich, był między innymi wychowawcą polskiego malarza Jacka Malczewskiego.W latach 1871-1877 przebywał w Krakowie, tam zajmował się pracą pedagogiczną i wydawniczą. W tym okresie poznał i poślubił w 1872 roku Natalię Wyszkowską. Mieli kilkoro dzieci, ale tylko jedna, córka Zofia, dożyła wieku dojrzałego. Doprowadzony do bankructwa, opuścił Kraków w lipcu 1877 roku i wyjechał do Warszawy. W Warszawie był nauczycielem w kilku szkołach, jednak pod zarzutem prowadzenia zajęć w języku polskim odebrano mu prawo zawodu. W latach 1884-1887 trafił do kolegium redakcyjnego tygodnika "Wędrowiec", następnie stał się jego współredaktorem. Współpracował również z czasopismem "Głos" (1886).W czasie swojej kariery literackiej napisał szereg nowel i powieści, od roku 1884 jego utwory ukazywały się w formie książkowej. Cieszyły się sporym powodzeniem, były nawet tłumaczone na rosyjski i niemiecki.W 1891 Dygasiński wyprawił się w podróż do Brazylii, szlakiem polskich emigrantów za chlebem. Powstał tam cykl listów opisujący tragiczne losy polskich emigrantów.Przez następne lata Dygasiński nadal utrzymywał się obejmując posadę guwernera i korepetytora licznych bogatych rodzin ziemiańskich. Pod koniec życia osiadł w Warszawie.Po kilkumiesięcznej chorobie (udar mózgu), zmarł. Pogrzeb odbył się w Warszawie, 6 czerwca i pisarz został pochowany na cmentarzu Powązkowskim.

DZIEŁA: Wilk, psy i ludzie 1883, Głód i miłość 1885, Właściciele 1888, Gorzałka 1894, Zając 1900, Gody życia 1902.

Zając- Morzelany-dwor. Dobra wieś. Zając przesypia dzień. Ma 7 lat, należy do zajęcy, które świadomie uciekają. Życie jest walką i przegrana znaczy tyle, co stracić życie. Należał do gatunku, który nie ma sprzymierzeńca. Jedynie ślepy los. Strzelał do niego Pan Kacper ( szafarz dworski), który od picia miał niepewną rękę. Zając urodził się w gaju, miał siostrę bliźniaczkę, zadziobał ją bocian, bo myślał,że to żaba. Zając dostaje się w niewolę na dwór, chciał go ugotować kucharz Filip, żeby nie uciekł obcięli mu słuchy i zawiesili dzwoneczek. Udało mu się uciec i wszyscy myśleli,że zjadł go Nero- pies kucharza. Jakub Malwa Zabłotnik, urodził się w Malwiczach, miał 50lat. Był strzelcem, samotny, pobożny. ludzie mieli go za popychadło. Raz w lesie spotkał Jaśka Teterę psud.Wielowłos, ślepy na jedno oko( miał żonę Florę i trzy córki: Marynia, Terenia i Jadzia)brata, który był kłusownikiem. Był skąpy, gdy zachorował przyszedł do niego doktor Chylecki, który zakochał się w Maryni. Zając chował się w worku. szukał go filip. Zając podrywał zajęczyce. Zima-zając ma głod, musi uciekać przed polowaniem. Malwa poluje na lisa Kitę. Lis kradł mięso ze wsi. Najgroźniejsze są dwa psy: pies z plebanii Burek, którego próbowano wychować nawet biciem i pies kucharz Nero. Do dworu zjeżdżają goście Grzegorz –lokaj każe Malwie szykować dużo zwierzyny na stoły. Malwa nic nie ustrzelił, smutno mu,że brat go wykorzystuje do kradzieży drzewa. Gdy odwiedza brata, jego rodzina go wyśmiewa. Malwa zapomniał dubeltówki z lasu, Tetera ją zbarał.Panowie z miasta przyjechali, Malwa ma im zorganizować polowanie. Tetera rozsiewa wnyki po lesie. Szarak w nie wpada. Chylecki mówi, że panuje tyfus. Malwa idzie do brata odzyskać dubeltówkę, chce to zrobić za pomocą syna Tetery-Franka.Ten jest cwany jak ojciec. Franek zarabia nosząc listyod Maryni do lekarza. Szafarz kiedyś kochał się w żonie Tetery pobili się i wybił Teterze oko. Życie zająca to nieustanna ucieczka.Szarak zakłada rodzinę. Ojciec przyłapuje Franka jak bierze dubeltówkę, bije go.Szafarz daje swoją dubeltówkę Malwie.Chylecki jedzie do Maryni, spotyka Węglickiego spierają się,że lekarz nie dociera do organiściny ona umiera.Dziedzic usuwa Malwę ze służby. Zając ma 8 lat, postarzał się. Marynia wysyła lekarza, aby ustrzelił kolorowe ptaszki, ten zabija szaraka. Malwa pracuje przy kościele. Tetera zabija psa Uduś. Jest podejrzenie, że wściekły pies ugryzł Marynie biegną po lekarza, zakochany w niej Witalis biegnie. Chylecki każe jej nogę wypalić żelazem. Marynia jedzie z Witalisem do ołtarza. Kacper coraz więcej robi błędów przez to,że pije. Kucharz i szafarz godzą się. Zając mówi,żę w życiu należy być uczciwym i sprawiedliwym, a także wdzięcznym.

IGNACY DĄBROWSKI(

Śmierć-

HONORIUSZ BALZAC (

Ojciec Goriot

GUSTAV FLAUBERT ( 1821-1880)

- Czwarte dziecko lekarza. Dużo czytał. Rozwijał naukowe zainteresowania W 1841 wbrew swojej woli wysłany do Paryża, aby studiować prawo. Zaprzyjaźnia się tam ze środowiskiem literackim. Odkrywa w sobie talent do pisania. 1844-pada ofiarą ciężkiej choroby na tle nerwowym. Przenosi się do rodzinnej posiadłości i koncentruje na pisarstwie. Nawiązał znajomość z V. Hugo, G. Sandem, G de Maupassantem a także Iwanem Turgeniewem. Darzony przez nich szacunkiem i podziwem. Dwa wątki milosne 1) Eliza Schlessinger mężatka, starsza kobieta, którą poznał w wieku 15 lat. Obiekt platonicznej miłości. 2) Luiza Colet- poetka 1846-1854 była jego kochanką. Widywali się rzadko, ich związek przetrwał głownie za sprawą listów miłosnych. Flaubert uważał, że obraz Luizy, jest znacznie bardziej atrakcyjny, niż sama kobieta. Często nazywany był mizantropijnym pustelnikiem. Uważano go za schorowanego, zgorzkniałego pesymistę. Dezaprobata dla klasy mieszczańskiej. Drażnił go kontrast między światem wyidealizowanym a rzeczywistym. Samotność i nieszczęście artysty widać w powiedzonku „Madame Bovary c’est moi. Często spotykał się z niezrozumieniem ze strony odbiorców swoich dzieł. W 1857 on i wydawca Pani Bovary sądzeni za obrazę moralności publicznej i religii, uniewinnieni. Dorobek: Pani Bovary- 1857, Salammboz- powieść historyczna poświęcona konfliktowi Rzymian i Kartagińczyków z 1862, Szkoła uczuć z 1869, Kuszenie św Antoniego z 1874 r, uwazał za swoje największe osiągnięcie. Opasłe dzieło, formą przypomina dramat sceniczny. Jeden dzień z życia świętego, kuszonego przez szatana. W swojej twórczości zestawiał ideały romantyzmu z naukowymi prawami realizmu. Należał do pracoholików, pracował nie mniej niż 14 h dzienni. Przyjaciel Louis Bouilhet.

Pani Bovary- czyli dzieje z prowincji 1856. Pierwsza powieść opublikowana w 1857, wywołała skandal na skalę europejską.Realistyczno-psychologiczna powieść. Pierwsza powieść. Akcja w XIX w. Skromny Karol i rozmarzona Emma. Powieść powstała na podstawie autentycznego wydarzenia, samobójstwa żony prowincjonalnego lekarza, Delamare’a. Opowieść kreowana przez Faluberta mocno wykrcza poza ten fakt. Głowną bohaterkę obdarzył własnymi marzeniami i tęsknotami, kobiecym obliczem własnej natury. Nad powieścią pracował 5 lat. Pajęczyna z kłamstw i uzależnień powstała między swoma światami Emmy Bovary. Popełnia samobójstwo za pomocą arszeniku. Miała problem z interpretacją romantycznych dzieł, bo nie potrafiła rozróżnić dzieł wysokich lotów od zwykłego kiczu. Przez to jest postacią antyromantyczną. Z góry skazana na kłamstwo i fałsz. Jest jednak osobą o twórczym potencjale. Popada w nerwicę. Stała się histeryczką i neurotyczką. Ulgę dostarczały jej romanse. Droga ku śmierci. Bohaterka obojętna wobec tego, co dzieje się wokół niej. Narrator prowadzi grę z odbiorcą. Z jednej strony współczuje Emmie, z drugiej odnosi się do tego, co robi ironicznie. Emma karykatura romantycznych bohaterów. Emma kopiuje postawy i sposoby bycia. Brak jej krytycznego dystansu. Ma własny pogląd na literaturę. Powieść ukazywała się w odcinkach na łamach gazety. 1857- publikacja książkowa. Zarzucano mu propagowanie cudzołóstwa. Emma- pobierała nauki w przyklasztornej szkole. Wyszła za wdowca Karola Bovarego. Karol- mąż Emmy, lekarz o ograniczonych zdolnościach, wdowiec, nigdy nie przestał wielbić żony cechuje go sentymentalizm i egzaltacja. Leon Dupuis- młody adept prawa, kochanek Emmy. Lheureux- kupiec z Yonville. Emma zadłużała się u niego. Rudolf Boulanger- bogaty arystokrata i pierwszy kochanek Emmy. Stara Pani Bovary-matka Karola. Literatura miała ogromny wpływ na życie Emmy, poszukiwała królewicza z bajki. BOWARYZM- oznacza niezadowolenie ze swojego miejsca w świecie. Stan ten prowadzi do poszukiwania atrakcji wątpliwie bezpiecznych, romansów, oszustw, zdrad, które na pewno nie wróżą dobrej przyszłości. Książka rozpoczyna się od poznania młodego chłopca Karola Bovary, przyjęty jest do 5 klasy. Nieobyciem zdradzał wiejskie pochodzenie. Jego ojciec Bartłomiej był chirurgiem wojskowym. Posag żony szybko przepuścił. Ojciec wymyślił, że wychowa Karola po męsku, nauczył go pić rum wielkimi łykami i wyśmiewać się z procesji. Z kolei matka czytała mu bajki. Poszedł na lekarza, przeraziła go liczba zajęć. Potem zaczął chodzić po knajpach i grywać w domino. Nie zdał egzaminów. Potem się ogarnął, został lekarzem. Matka za żonę wybrała mu wdowę Heloizę Dippe, miała ona 45. Była strasznie zaborcza, wymyślała sobie, że Karol jej nie kocha,że kogoś ma. Akcja właściwa rozpoczyna się, gdy mieszkają w Tostes i dostaje list, aby pojechał do Bertaux nastawić nogę. Chory ok. lat 50 pan Rouaul. Miał córkę Emmę i Karol przyjeżdżał niby doglądać nogi. Emma wzbudzała w nim niesamowite uczucie, jednak żona połączyła fakty i robiła mu awanturę. Więc przestał przyjeżdżać,żeby nie mieć awantur. Wyszło na jaw,żę zona nie ma żadnego majątku, rodzice Karola zrobili jej o to awanturę i dostałą krwotoku, kilka dni później zmarła. Emma i Karol zaczęli się spotykać, ona opowiadałą mu o klasztorze o śmierci matki. Ojciec zobaczył,że między nimi iskrzy. Zaręczyli się należało odczekać jeszcze żałobę po Helozie. Huczne wesele. Deser opisany na pół strony, w kształcie świątyni, cielęciny, kurczęta. Zamieszkali w domu Karola. Wspólne życie rozczarowało Emmę. Pierwsze dni upłynęły na porządkowaniu domu. On całymi dniami oddawał się pracy, pragnął żeby była szczęśliwa. Liczyła, że ślub odmieni jej życie. Dzieciństwo Emmy- czytała, przesiadywała w bibliotekach, w klasztorze pewna stara panna rozbudziła ciekawość do książek ( Maria Stuart, Heloiza). Cierpiała po śmierci matki, z jej włosów kazała zrobić sobie obrazek. Emma marzyła o idealnej miłości. Rozmowa z Karolem była płaska. On zachwycał się jej grą na fortepianie i rysunkami. Pewnego dnia dostali zaproszenie na bal markiza d’Andervilliers.( kiedyś Karol usunął mu ropień w ustach i dał mu kilka szczepów swojej wiśni, markiz czuł się zobowiązany). Pałac był piękny. O 19 podano obiad, panie przy jednym stole panowie przy drugim. Mąż Emmie tam tylko przeszkadzał, narzekała, że nie umiał tańczyć, ona sama też nie potrafiła, ale tańczyła z kim popadło. K i E. mieli służącą Nastazję. Emma ją wyrzuciła. Przyjęła na jej miejsce 14 letnią biedną sierotę. Kazała jej zwracać się do siebie w 3 os. Życie Emmy przerodziło się we wspomnienie. Pragnęła zostać damą, opadać w ramionach nieznajomego. Zaprenumerowała dwa czasopisma kobiece „koszyczek” i „sylf salonów”. Całymi dniami marzyła, spacerowała. Karol coraz bardziej martwił się o żonę. W końcu opuścili Tostes, Emma była w ciąży. Poznała w Yonville Leona Dupuisa, był częstym bywalcem „złotego lwa”. Mieszkał u aptekarza. Szybko znaleźli wspólny kontakt, rozmawiali o morzu, zachodach słońca, literaturze, muzyce czy sztuce. Karol po przeprowadzce był smutny. Zajmował się domem, troszczył o ciężarną żonę. Emma na początku czula podniecenie,że zostanie matką. Ale później przyniosło jej to jak małżeństwo rozczarowanie. Urodziłą córeczkę, marzyła o synu- Jerzym. Chciała dac jej wyszukane imię, w końcu dała Berty. Oddała dziecko do mamki. Czasami zapominała,że jest matką. Emma pragnęła coraz bardziej przebywać z Leonem. Berta wróciła do domu, wyrosła z niej duża dziewczynka. Matka traktowała ją okropnie, odtrącała od siebie. Raz ją popchnęła i dziewczynka rozcięła sobie policzek o komodę. Myślała o niej,że jest brzydkim dzieckiem. W końcu miała romans z sąsiadem Rudolfem Boulangerem, który miał 34 lata. Emma się w nim zakochała. Spotykali się po kryjomu. Skarżyła się do kochanka, na męża. Karol dokonał nieudanej operacji Hipolitowi Tautainowi chłopcu stajennemu, żona patrzyła na niego z pogardą. Kochanek zaczyna myśleć o pozbyciu się Emmy ze swojego życia, nudzi go. Coraz częściej tylko ona wyznawała mu miłość. Matka Karola przyłapała Emmę na flirtowaniu z mężczyzną, nie widziała kto to. Gdy zwróciła synowej uwagę, ta wygnała ją z domu. Emma dostaje list od Rudolfa, że wyjeżdza,ale sam! A miał z nią. Dochodzą kolejne problemy, jak niespłacone długi, wszystko to jest przyczyną depresji. Emma sprowadziła Bertę do domu.Justyn biedny chłopak podkochiwał się w Emmie. Państwo Bovary wyjeżdżają do opery. Spotyka Leona, ulegają pożądaniu, znowu zdradza męża. Leon zamotany w uczuciach, coraz częściej zapomina o pracy.. Emma staje się zaborcza. Emma zaciąga coraz większe długi. Zwraca się o pomoc w spłacie długów do kochanków, odmawiają jej. Czuła, że jest w pułapce….popełnia samobójstwo, trując się arszenikiem, widział to Justyn. Karol stara się ją uratować na próżno. Umiera. Karol patrzy na nią wciąż jak na anioła. Dom i dorobek zostaje skonfiskowany za długi. Nie mógł pogodzić się z jej śmiercią. Znajduje listy, z których dowiaduje się o zdradach żony. Doprowadza go to do ataku serca i śmierci. Berta zostaje sierotą.

LEW TOŁSTOJ (

Anna Karenina-

Fiodor Dostojewski

HENRIK IBSEN ( )

EMIL ZOLA (1840-1902)

- Podjął pracę w firmie wydawniczej. Pierwszą powieść wydał w wieku 25 lat w 1865. 1867- Teresa Raquin. 1871- La Fortune de Rougon. 1877- W matni, Nana-1880, Germinal- 1885, Ziemia-1887, Bestia ludzka- 1890, Klęska 1892. Utwory te wzburzyły opinię publiczną. Wywołały dyskusję. Zola świadomy analogii do Komedii ludzkiej- Balzaca. Tworzył trylogię powieściową 3 miast. Lourdes 1894, Rzym 1896, Paryż 1898. W 4 ewangeliach: Płodność, Praca, Prawda ( nie napisał Sprawiedliwości, bo umarł), chciał ukazać cel, jasną perspektywę przyszłości, siły dla moralnego i biologicznego odrodzenia. Aktywny jako dziennikarz, publicysta, teoretyk, krytyk. Stanął w obronie malarstwa impresjonistycznego, szczególnie Maneta. Zmarł wskutek zatrucia czadem.

Germinal- Wydany w 1885 w Paryżu, ważna wypowiedź ideowa.

Guy de Maupassant

Nowelistyka- zmiany w nowelistyce przed 1880. (Nowele mogły stanowić jakiś rozdział powieści np. „Sieroca dola” Prusa). Redukcja składników dyskursywno- ideologicznych, brak moralizatorsko-optymistycznej afirmacji postępu burżuazyjnego, inżynierów, techników itp. Wzrost zainteresowania dołami społecznymi, nobilitacja chłopa ze wsi, rzadko pojawia się autentyczny proletariusz, robotnik polski. Konopnicka- Moi znajomi (1890), Na drodze (1893), , Dygasiński, Świętochowski, Prus, Sienkiewicz, Orzeszkowa- Melancholicy (1896), Iskry ( 1898), Gloria Victis ( 1910). Polska nowelistyka przeżywa swój najznakomitszy okres od powstania styczniowego aż do I w. ś. Jednowątkowość, zwarta fabuła z wyraźnym punktem kulminacyjnym, wyraźnie sformułowana pointa. Nowelistyka ściśle związana z powieściopisarstwem. Nowelistyka radziła sobie z tematami zarezerwowanymi do tej pory dla powieści. Charakter podkreślony jest zazwyczaj w tytule bądź w podtytule np.” kartka”, „szkic” „ze wspomnień” czy „z pamiętnika”. Materiałem do tworzenia jest codzienna, zwyczajna rzeczywistość. Inspiracja do dociekań natury etyczno-filozoficznej. W noweli portretowana jest konkretna osoba. Nowele działają bardziej na rozum niż wyobraźnię. Narracja 1 os.- zadanie utożsamienie narratora z realnym autorem. Narracja 3.os. związana z punktem widzenia postaci, zbliża się do niej przy użyciu mowy pozornie zależnej. Budowa noweli: ekspozycja, zawiązanie akcji, punkt kulminacyjny i rozwiązanie akcji. Orzeszkowa: Melancholicy 1896, Iskry 1898, Chwile 1901, Przędze 1903, Gloria Victis 1910. Prus Opowiadania wieczorne 1894, Dziwni ludzie 1914, Konopnicka Moi znajomi 1890, Na drodze 1893, Nowele 1897, Ludzie i rzeczy 1898, Na normandzkim brzegu 1904. Sienkiewicz Dwie łąki 1908.

Powieść historyczna.-cechy: odmiana gatunkowa powieści, świat przedstawiony w epoce odległej, odległy moment dziejowy. Dąży do respektowania prawdy historycznej. Obok postaci historycznych pojawiają się fikcyjne. Pierwsze powieści historyczne, pisał W. Scott. Jest to forma zbeletryzowanej historii. Mogą służyć przedstawieniu pewnej ideologii, jak u Sienkiewicza. Często zbliża się do powieści awanturniczej, płaszcza i szpady- autor takiego modelu A. Dumas. P.his. pisał Kraszewski. Sienkiewicz Potop.

POWIEŚĆ TENDENCYJNA- miała przedstawiać wzory rozsądnej współpracy przedstawicieli różnych warstw społecznych, miała ukazywać sylwetki przykładnych działaczy liberalnego, ewolucyjnego postepu. Nie przyniosła literackich sukcesów. Jednak wprowadziła do literatury wiele ważnych zagadnień współczesnych, pobudziła zainteresowanie pisarzy dla spraw życia społecznego, rozwinęła kontrolę intelektualną nad twórczością.

DEKADENTYZM- Postawa światopoglądowa o wyraźnie schyłkowym charakterze.